Ściana komórkowa, wakuola – budowa i funkcje.

1. Ściana komórkowa:
- jest nieplazmatycznym składnikiem komórek
- jej funkcją jest obrona protoplastu przed uszkodzeniami mechanicznymi, pyłami, szkodnikami,
częściowo przed wniknięciem drobnoustrojów, ponadto sztywne ściany spełniają funkcję
wzmacniającą, nadaje komórkom kształt, zabezpiecza przed nadmierną utratą wody, tworzy
rusztowanie dla całej rośliny
- występuje u większości bakterii, niektórych protistów, grzybów i roślin
- ściana komórkowa bakterii jej składnikiem jest mureina (polimer białkowo-cukrowy)
- ściana komórkowa grzybów, jej składnikiem jest chityna
- ściana komórkowa roślin, jej składnikiem jest celuloza, hemiceluloza, pektyny, woda, białka

*celuloza występuje w postaci włókien celulozowych - mikrofibryli

MIKROFIBRYLA

Obszary krystaliczne o regularnym Obszary niekrystaliczne o nieregularnym

układzie łańcuchów celulozowych tj.micelle układzie łańcuchów celulozowych
* składniki ściany komórkowej tworzą macierz podstawową o składzie: niecelulozowe wielocukry,
hemicelulozy, pektyny, białka strukturalne i enzymatyczne, woda,
- składniki macierzy są syntetyzowane w aparacie Golgiego następnie przenoszone w pęcherzykach
na zewnątrz protoplastu
- celuloza syntetyzowana jest bezpośrednio na powierzchni protoplastu przez enzymy związane z
plazmalemą dostarczane przez pęcherzyki pochodzące z aparatu Golgiego

*ściany pierwotne są miękkie i elastyczne, silnie uwodnione (wysoka zawartość macierzy to powoduje)
występują w komórkach żywych, rosnących, z czasem gdy komórka osiągnie docelowe rozmiary lub
przestanie się dzielić ściany pierwotne ulegają modyfikacjom, powstają sztywniejsze grubsze ściany
wtórne, które mogą zachować charakter celulozowy

*ściany wtórne ulegają modyfikacjom przez:

- inkrustację, która polega na odkładaniu substancji chemicznych między elementy szkieletu
celulozowego, w ten sposób odkładane są np. lignina i następuje drewnienie ściany, usztywnienie
- adkrustację, która polega na odkładaniu substancji na powierzchni ściany pierwotnej (nie wnika
między mikrofibryle), substancjami adkrustującymi są np. kaloza (polisacharyd), suberyna, substancje
śluzowe

* MODYFIKACJE ŚCIANY KOMÓRKOWEJ na drodze inkrustacji

- drewnienie - w ścianie odkłada się drzewnik (lignina), słabo
przepuszczalne dla wody i powietrza, odporność na ucisk, nie ogranicza
przepuszczalności dla wody np. zdrewniałe ściany ma sklerenchyma
(tkanka wzmacniająca)
- mineralizacja - odkładanie składników mineralnych np.CaCO3, SiO2
(np. u glonów, skrzypów) ściany są szorstkie i ostre

* MODYFIKACJE ŚCIANY KOMÓRKOWEJ na drodze adkrustacji

- korkowacenie - na celulozową ścianę odkładana jest suberyna, uniemożliwia
napływ wody do komórek i jest przyczyną stopniowego ich obumierania np. dąb korkowy
- kutynizacja - odkładanie lub wnikanie kutyny (substancja o charakterze tłuszczowym) np. skórka
pędu- epiderma
- śluzowacenie - odkładanie substancji śluzowych np. glony, drożdże, niektóre glony
rys

POŁĄCZENIA MIĘDZYKOMÓRKOWE

a) komórki tkanek roślinnych połączone są ze sobą za pomocą zbudowanej z substancji pektynowych

blaszki środkowej która znajduje się między ścianami pierwotnymi sąsiadujących komórek i silnie
je spaja, gdy blaszka środkowa ulega rozpuszczeniu komórki rozsuwają się, co objawia się
rozmiękaniem tkanek

*w ścianach komórkowych znajdują się pory przez, które przechodzą z komórki i do komórki-cienkie
pasma protoplazmy tzw. plazmodesmy, łączą ze sobą protoplasty sąsiadujących komórek, są
strukturami dynamicznymi, mogą powstawać i zanikać oraz otwierać się i zamykać zależności od
potrzeb. Dzięki tym tworom poszczególne komórki- pomimo obecności ścian komunikują się ze sobą
tak, że tkanki i organy roślinne funkcjonują jako całość, umożliwiają transport substancji drobno- i
wielkocząsteczkowych, tą drogą przenikają wirusy roślinne, zwykle przez plazmodesmy łączy się
także siateczka śródplazmatyczna obu komórek
b) plazmodesmy występują w tzw. polach jamkowych czyli obszarach, w których tworzą jamki,
przechodzą przez ściany komórkowe zarówno w obrębie jamek jak i poza jamkami
* proste mają postać kanalika o ścianach równoległych, a są to przerwy w zgrubieniach ścian wtórnych

*lejkowate występują w ścianach zlignifikowanych zgrubienie ściany ma postać lejka

c) połączenia komórek tkanek zwierzęcych

*desmosomy - to białkowe wypustki znajdujące się na powierzchni sąsiadujących komórek spinając
je na zasadzie podobnej do zatrzasku, są utworzone z białek błonowych których cząsteczki z jednej
strony łączą się ze sobą, a drugiej są przymocowane do filamentów pośrednich własnej komórki,
desmosomy łączą np. komórki nabłonka, dzięki temu powstaje jednolita warstwa komórek szczelnie
okrywająca znajdujące się głębiej tkanki, nadaje warstwie wytrzymałość mechaniczną

*połączenia zamykające znajdują się w szczytowych częściach komórek, uszczelniają warstwę

nabłonka izolując wewnętrzne środowisko narządu od jego otoczenia, cząsteczki substancji
rozpuszczalnych w wodzie nie mogą przenikać między komórkami z jednej strony nabłonka na
drugą, co ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wielu narządów (np. nabłonek jelita)
* połączenia komunikacyjne, złącza szczelinowe - to niewielkie kanały białkowe przebiegające z
jednej komórki do drugiej i umożliwiające bezpośrednią wymianę cząsteczek znajdujących się w
ich cytoplaźmie, średnica kanału jest niewielka i wymiana jest ograniczona do bardzo małych
cząsteczek i jonów, mogą też przenikać niektóre cukry proste, aminokwasy, nukleotydy, ale nie
białka, umożliwiają szybkie przekazywanie informacji na drodze chemicznej i elektrycznej stąd
obecne są w komórkach trzustki, komórkach mięśnia sercowego

WAKUOLA, WODNICZKA
- jest przestrzenią ograniczoną pojedynczą gładką błoną plazmatyczną (błoną wakuolarną, tonoplast)
- powstają w młodych dzielących się komórkach przez stopniowe zlewanie się pęcherzyków
pochodzących z siateczki śródplazmatycznej lub aparatu Golgiego
- struktura ta występuje w komórkach roślinnych, u grzybów, u protistów (pierwotniaków – pantofelek
pełni funkcję układu pokarmowego, trawią pokarm, usuwają resztki , wodniczki tętniące usuwają
nadmiar wody- funkcja osmoregulacyjna)
- wnętrze wakuoli wypełnia płyn - sok komórkowy w jego skład wchodzi:
a) woda
b) węglowodany (glukoza, fruktoza, glikogen, sacharoza)
c) białka ( ziarna aleuronowe- wakuole wypełnione białkiem)
d) tłuszcze
e) glikozydy (powstają z połączenia alkoholi i monosacharydów, digitalina, strofantyna, kumaryna,
barwniki antocjany ( zabarwienie czerwone) kwaśnym pH, niebieskim w zasadowym pH)
flawony ( zabarwienie żółte)
f) alkaloidy - bezbarwne związki często o działaniu silnie trującym należą do nich nikotyna, chinina,
kofeina, morfina, strychnina, kokaina, skopolamina, ergotamina (buławinka czerwona), kolchicyna
(zimowit jesienny)
g) garbniki - powstają jako pochodne cukrów i polifenoli, wywierają działanie garbujące, ściągające,
toksyczne, stosowane w lecznictwie, przeciwdziałają procesom gnilnym, występują w korze dębu,
liściach herbaty, owocach borówki
h) związki nieorganiczne : jony - K+, Na+, Ca+2, Mg+2, Zn+2, Cl-, SO4-2, PO4-3
i) związki wytrącone z roztworu np. kryształy szczawianu wapnia tworzące styloidy, rafidy i druzy

styloidy druzy
rafidy

FUNKCJE WODNICZEK
- utrzymywanie komórek w stanie uwodnienia odpowiada za turgor – jędrność wskutek ciśnienia
wywieranego na cytoplazmę i ścianę komórkową
- w komórkach roślinnych gromadzą zbędne produkty przemiany materii lub produkty przechowywane
przez pewien czas, a później wykorzystywane przez komórkę
- poprzez stężenie soku komórkowego decydują o potencjale osmotycznym komórki, pobieraniu wody
z otoczenia
- w komórkach zwierzęcych odgrywają aktywną rolę w procesach odżywczych i wydalniczych
- u słodkowodnych pierwotniaków i wiciowców wodniczki tętniące usuwają nadmiar wody z
cytoplazmy
- w komórkach zdolnych do endocytoz wodniczki pokarmowe trawią pokarm czyli są lizosomami
wtórnymi