TKANKI ROŚLINNE

Ściana komórkowa i jej modyfikacje (adkrustacje i inkrustacje) Mikrofibrylle składają się nawet z 2000
łańcuchów celulozowych. Mikrofibrylle celu-
lozowe charakteryzują się specyficznym
sposobem ułożenia, tworzą szkielet ściany
komórkowej. Pomiędzy nimi znajdują się
wolne przestrzenie wypełnione wodą i sub-
stancjami wypełniającymi.

Źródło: https://genomicscience.energy.gov. All other images were provided by third parties and not created by the U.S. Department of Energy
 By LadyofHats - Own work, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2881078

Pierwotne ściany komórkowe otaczają młode komórki. Młode komórki, które są stosunkowo
cienkie i elastyczne, a układ mikrofibrylli jest luźny i nieregularny. Wolne przestrzenie między mikro-
fibryllami są wypełnione wodą, pektynami, hemicelulozami i białkami.

Wtórne ściany komórkowe

Wtórne ściany komórkowe otaczają starsze komórki. Komórki te są sztywne i znacznie grubsze od
komórek ściany pierwotnej. Mikrofibrylle są ułożone w sposób regularny i ścisły. Tworzą trzy wyraź-
ne warstwy. Warstwa zewnętrzna i wewnętrzna są stosunkowo cienkie, a środkowa jest najgrubsza.
Wtórne ściany komórkowe mogą ulegać procesom drewnienia i korkowacenia.

 połączenie komórek w tkance roślinnej (blaszka środkowa)

 kontakt komórek w tkance (plazmodesmy i jamki)

Na podstawie: N.A. Campbell i in., Biologia, Poznań 2013

Modyfikacje ścian komórkowych

Różnicowanie i odróżnicowanie komórek roślinnych tworzących tkanki

TKANKI, czyli zespoły wyspecjalizowanych komórek pojawiły się w świecie roślin wraz
z procesem opanowywania środowiska lądowego (zmienne warunki lądowe w stosunku do stałych
stosunków np. temperatury, panujących w wodzie „wymusiły” specjalizację poszczególnych części
rośliny). Co prawda pierwsze grupy komórek, które wspólnie miały spełniać daną rolę, obserwujemy
u brunatnic, ale zwykło się uważać, że są to tzw. tkanki rzekome. W rozwoju filogenetycznym
roślin tkanki pojawiają się u mszaków.

Poniższe opisy dotyczyć będą tkanek, jakie obserwujemy u roślin nasiennych, przyjmując, że są to
najlepiej wykształcone formy tkanek roślinnych.

Klasyfikacja tkanek roślinnych:

tkanki roślinne
twórcze (= merystemy) stałe
 zarodkowe  okrywające:
 wierzchołkowe pędu i korzenia − skórka
 wstawowe (= interkalarne) − korek
 boczne
 miękiszowe:
− miazga (= kambium)
− zasadniczy
− miazga korkotwórcza (= fellogen)
− asymilacyjny
 zarodnikotwórcze (= archesporialne)
− spichrzowy
 przyranne (= kalus)
− wodny
− przewietrzający
 przewodzące:
− drewno
− łyko
 wzmacniające:
− zwarcica
− twardzica
 wydzielnicze

Ze względu na budowę możemy podzielić tkanki na:

 jednorodne, ich komórki są podobne pod względem budowy i funkcji, np. tkanka miękiszowa
 niejednorodne składają się z komórek różnych typów, ale tworzących funkcjonalną całość, np.
tkanki przewodzące.
TKANKI MERYSTEMATYCZNE
Tkanki merystematyczne u roślin to tkanki twórcze, czyli takie, których pewne komórki ciągle się
dzielą, dostarczając nowych komórek do wzrostu i rozwoju rośliny.
− komórki tkanek twórczych to komórki, które stale pozostają w cyklu nie wchodząc w fazę G0,
czyli nie różnicują się i nie tracą zdolności do podziałów
− w naszej strefie klimatycznej czy w strefach, gdzie także zmieniają się pory roku jak u nas,
merystemy „pracują” sezonowo – w zimie czy w porze suchej merystemy tracą aktywność
i stąd rośliny wtedy nie rosną.

Biorąc pod uwagę pochodzenie tkanki twórcze dzielimy na:

 merystemy pierwotne to tkanki, których komórki posiadają przez całe swoje życie zdolność
do podziałów, w wyniku działalności tego typu merystemów powstają pierwotne tkanki sta-
łe, a wzrost rośliny spowodowany działaniem takiej tkanki nazywamy wzrostem (przyrostem)
pierwotnym:
− merystemy zarodkowe, czyli tak naprawdę cały zarodek rośliny, gdyż jego komórki posiada-
ją zdolność do podziałów mitotycznych, dzięki czemu zarodek rozwija się i rośnie
− merystemy wierzchołkowe pędu i korzenia umieszczone w stożkach wzrostu umożliwiają
wzrost wydłużeniowy rośliny; nowopowstałe komórki odkładane są pod stożkiem wzrostu ło-
dygi a nad stożkiem wzrostu korzenia, powoduje to, że organy te rosną na długość, a grupy
komórek twórczych są zawsze na szczycie pędu czy korzenia
− merystemy wstawowe (= interkalarne) występują u traw w węzłach łodygi (tzw. kolan-
kach); ich rola i działanie jest podobne do działania merystemów wierzchołkowych, z tym, że
nowe komórki odkładane są nad i pod merystemem powodując wzrost wydłużeniowy polega-
jący na wydłużaniu się odcinków między węzłami (= międzywęźli); to jest przyczyną koniecz-
ności tak częstego koszenia trawników

 merystemy wtórne, czyli grupy komórek twórczych, które w cyklu komórkowym weszły w fazę
G0 (uległy różnicowaniu tracąc zdolność do podziałów), po czym wróciły do cyklu, czyli uległy
procesowi odróżnicowania odzyskując zdolność do podziałów, w wyniku działania tych
merystemów powstają wtórne tkanki stałe, a wzrost rośliny spowodowany działaniem takiej
tkanki nazywamy wzrostem (przyrostem) wtórnym
− merystemy boczne odpowiedzialność za przyrost rośliny na grubość:
o miazga (= kambium) zakłada się w łodydze i korzeniu pomiędzy elementami łyka
i drewna pierwotnego, jej komórki produkują nowe komórki łyka i drewna wtórnego
o miazga korkotwórcza (= felogen) tworzy korek, wtórną tkankę okrywającą łodygi
i korzenie
− merystemy przyranne (= kalus) powstają w miejscu zranienia rośliny, komórki znajdujące
się w miejscu uszkodzenia odróżnicowują się i dzieląc się uzupełniają ubytek

 merystemy zarodnikotwórcze (= archesporialne) mogą być z pochodzenia pierwotne lub wtór-

ne, ich rola polega na tworzeniu haploidalnych zarodników, a więc muszą przejść podział mejo-
tyczny; tak powstają, np. ziarna pyłku.
TKANKI STAŁE
Tkanki stałe to grupy wyspecjalizowanych komórek. Komórki tych tkanek powstają w wyniku dzia-
łalności merystemów i po procesie wzrostu podlegają procesowi specjalizacji, czyli różnicowania. Ich
budowa podlega modyfikacjom, które mają na celu przystosowanie do funkcji, jaką pełnić będą
w organizmie.

Tkanki stałe dzielimy na:

 pierwotne, czyli te, które powstały w wyniku działalności merystemów pierwotnych
 wtórne, czyli te powstające z merystemów wtórnych.

Tkanka okrywająca
jest najbardziej zewnętrzną warstwą komórek rośliny.

Funkcje tkanki okrywającej:

 stanowi granicę pomiędzy światem zewnętrznym a wewnętrznym organizmu
 chroni roślinę przed szkodliwymi czynnikami środowiska zewnętrznego jak zbyt wysoka lub za
niska temperatura, zbyt intensywne nasłonecznienie, działalność pasożytów czy innych roślino-
żerców
 chroni roślinę przed nadmiernym wyparowaniem wody biorąc udział w gospodarce wodnej orga-
nizmu
 może pobierać lub wydalać wodę
 bierze udział w wymianie gazowej

Ze względu na pochodzenie, funkcje i budowę podzielono tę tkankę na dwa typy:

 skórka, którą charakteryzuje zwarty układ pojedynczej warstwy żywych komórek (wyją-
tek stanowi welamen – wielowarstwowa martwa skórka występująca u storczyków epifitycznych
na powierzchni korzeni powietrznych odpowiedzialnych za pobieranie wody z powietrza); skórka
okrywa młode łodygi i korzenie oraz liście;
− skórka, która okrywa części podziemne ro-
śliny (= epiblema, = ryzoderma), oprócz
funkcji ochronnych, bierze udział w pobiera-
niu wody z roztworu glebowego (= absorpcji
wody); im większa powierzchnia styku korze-
nia i cząstek gleby tym więcej wody może dy-
fundować przez komórki skórki; stąd cechą
charakterystyczną epiblemy jest obecność
włośników, palczastych wypustek cytopla-
zmatycznych komórek skórki; włośniki znajdu-
ją się blisko szczytów młodych korzeni, a tę
strefę korzeni nazywamy strefą włośniko-
wą;

Źródło: W. Lewiński, J. Walkiewicz, Biologia 1, Rumia 1999

 − odmienne są funkcje skórki okrywającej części nadziemne rośliny (= epidermy): chroni
roślinę przed nadmiernym parowaniem wody, zbyt intensywnym nasłonecznieniem, działa-
niem pasożytów i roślinożerców, bierze udział w wymianie gazowej; aby sprostać tym funkcją
skórka posiada różne wytwory:
o kutikula (powstająca w procesie adkrustacji ściany komórkowej zwanym kutykularyza-
cją), czyli warstwa chroniąca części rośliny przed nadmiernym wyparowaniem wody
(= nadmierną transpiracją), czasami towarzyszy temu warstwa wosku; grubość kutikuli
zależy od warunków siedliskowych: im bardziej wilgotno tym kutikula jest cieńsza;
UWAGA: istnieje podobny proces – kutynizacja ściany.
Polega on na odkładaniu kutyny wewnątrz ściany komórkowej, między warstewkami celulozy. W jego wyniku
powstaje warstwa kutykularna (skutykularyzowana) ściany komórkowej.

o aparaty szparkowe także biorą udział w regulacji parowania wody z rośliny; zbudowane
są z dwóch wydłużonych komórek szparkowych porównywanych kształtem do ziaren
fasoli, pomiędzy którymi znajduje się przestwór zwany szparką, komórki szparkowe jako
jedyne z komórek skórki posiadają chloroplasty;
Działanie aparatów szparkowych związane jest z ciśnieniem osmotycznym w komórkach
szparkowych: pęczniejące komórki odsuwają się od siebie otwierając szparkę (odkształce-
nie to jest związane z nierównomiernie zgrubiałą ścianą komórkową) – para wodna i gazy
oddechowe mogą swobodnie przez nią dyfundować, komórki wiotczejące zamykają szpar-
kę – migracja pary wodnej i gazów oddechowych ustaje.
o różnego rodzaju włoski:
 ze względu na budowę możemy zaobserwować u różnych roślin włoski żywe
i martwe, jednokomórkowe i wielokomórkowe, proste lub rozgałęzione
 ze względu na funkcje wyróżniamy włoski parzące jak u pokrzywy dające obronę
przed roślinożercami, włoski czepne występujące u chmielu umożliwiające pięcie się
roślin po podporze, włoski trawienne charakterystyczne dla roślin owadożernych
i umożliwiające trawienie ciał schwytanych zwierząt; włoski w końcu tez mogą przy-
czynić się do regulacji gospodarki wodnej rośliny: gęste, martwe włoski (= kutner)
pokrywające ciało dziewanny ograniczają parowanie wody ocieniając skórkę. Liczne,
żywe włoski występujące na ciele roślin siedlisk wilgotnych zwiększają powierzchnię
transpiracji przyczyniając się do zwiększenia intensywności parowania;

Autorstwa http://remf.dartmouth.edu/images/botanicalLeafSEM/source/16.html,
Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=736483 Źródło: W. Lewiński, J. Walkiewicz, Biologia 1, Rumia 1999

aparat szparkowy na liściu pomidora włoski – różne typy

 korek (= fellem) – tkanka okrywająca, o wtórnym charakterze, okrywająca starsze części korzeni
i łodyg, zbudowana jest z martwych komórek o ścianach silnie wysyconych suberyną stanowi
doskonałą izolację dla wieloletnich części rośliny; chroni przed niekorzystnymi dla roślin warto-
ściami temperatury (zarówno przed mrozem jak i upałem), stanowi ochronę przed uszkodzeniami
mechanicznymi; niestety całkowicie hamuje wymianę gazową okrytych nim organów rośliny, dla-
tego w korku pojawiają się rejony luźno ułożonych komórek, przez które swobodnie przenikają
gazy oddechowe – przetchlinki.

przetchlinka
Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1995.

Warstwa okrywająca: korkowica – peryderma (fellem + fellogen + felloderma)

Źródło: W. Lewiński, J. Walkiewicz, Biologia 1, Rumia 1999

Tkanka miękiszowa
to najstarsza z tkanek roślinnych. Pierwotnie były to grupy komórek wypełniające ciało rośliny
i przeprowadzające fotosyntezę. Komórki tej tkanki są zawsze żywe, zbudowane jak typowa komór-
ka roślinna, ze wszystkimi charakterystycznymi organellami. Komórki są luźno ułożone, pomiędzy
nimi znajdują się przestwory międzykomórkowe wypełnione mieszaniną gazów podobną składem do
powietrza. Jednak miękisz jest zróżnicowany pod względem funkcjonalnym na:
 miękisz zasadniczy (= wypełniający, = parenchyma) – A. – składa się z komórek o typowej
budowie, równościennych, luźno ułożonych; miękisz ten jest swoistym „wypełniaczem” przestrze-
ni pomiędzy innymi tkankami łodygi i korzenia, tworzy miąższ owoców;
 podstawową funkcją miękiszu asymilacyjnego (= chlorenchymy) – E.-G. – jest przeprowa-
dzanie fotosyntezy, stąd duża w komórkach liczba chloroplastów; występuje w częściach nad-
ziemnych rośliny, to zawarty w nich chlorofil jest odpowiedzialny za to, że rośliny są zielone; w li-
ściach roślin dwuliściennych zróżnicowany jest na miękisz palisadowy i gąbczasty, co związane
jest z ułożeniem komórek i ich kształtem;
 komórki miękiszu spichrzowego (= zapasowego) – B. – nie posiadają chloroplastów (nie mo-
głyby się wykształcić ze względu na położenie komórek tego miękiszu w głębi ciała rośliny oraz
często także pod ziemią, a jak wiadomo do wykształcenia chlorofilu, i co za tym idzie chloropla-
stów, potrzebne jest światło); komórki miękiszu spichrzowego gromadzą substancje zapasowe:
skrobię w amyloplastach, białko w postaci ziaren aleuronowych w wakuolach i krople tłuszczu w
cytoplazmie;
 szczególna formą miękiszu spichrzowego jest miękisz wodny – C., którego komórki zaopatrzo-
ne w duże wakuole gromadzą wodę; jest charakterystyczny dla roślin siedlisk suchych (= suku-
lentów) gromadzących wodę w celu przetrwania okresów niedoboru wilgoci;
 cechą charakterystyczną miękiszu powietrznego (= przewietrzającego, = aerenchymy) – D. –
nie są komórki, ale olbrzymie pomiędzy nimi przestwory międzykomórkowe; miękisz taki jest cha-
rakterystyczny dla roślin siedlisk wilgotnych i wodnych, przestwory międzykomórkowe tworzą
wewnątrz rośliny kanały wypełnione powietrzem, które spełniają podwójną rolę: mogą służyć ja-
ko „wyporniki” umożliwiające utrzymanie się rośliny na powierzchni wody, a także służyć do do-
starczania powietrza do organów zanurzonych w wodzie chroniąc je przed gniciem.

A. B. C. D.

E. F. G.
Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1995.
Tkanka wzmacniająca
jest tkanką, która pomaga roślinom pokonać siłę grawitacji, która na lądzie nie jest równoważona
siłą wyporu wody, w walce konkurencyjnej o światło. Pozwala także zachować organizmom roślin-
nym elastyczność.
 zwarcica (= kolenchyma)
− żywe komórki, czasami zawierające chloroplasty, nie ograniczają wzrostu rośliny lub jej or-
ganu
− ściany komórkowe są silnie zgrubiałe dzięki dodatkowym warstwom celulozy
o zwarcica kątowa – zgrubienia ułożone są w kątach komórek, daje dużą elastyczność
i odporność na odkształcanie, np. w ogonkach liściowych
o zwarcica płatowa – zgrubienia ułożone są równolegle do powierzchni organu, w którym
występuje, np. równolegle do powierzchni łodygi lub liścia
 twardzica (= sklerenchyma)
− martwe komórki
− grube, silnie zdrewniałe ściany komórkowe
o włókna sklerenchymatyczne – wydłużone (nawet do kilkunastu centymetrów u lnu czy
konopi) – nadają łodygom wytrzymałość na złamania, ułożone u roślin dwuliściennych
obwodowo w postaci prętów biegnących wzdłuż pędu, a u jednoliściennych jako pochwy
sklerenchymatyczne wokół, np. źdźbła traw
o komórki kamienne – różnokształtne komórki o ścianach zdrewniałych i zmineralizowa-
nych (wysyconych solami mineralnymi, najczęściej krzemionką) – najtwardsza tkanka
u roślin, dlatego buduje łupiny nasienne, np. orzecha, można ją też spotkać w miąższu
owoców, np. gruszy.

Źródło: W. Lewiński, J. Walkiewicz, Biologia 1, Rumia 1999

Źródło: A. Szweykowska, J. Szweykowski, Botanika., t. 1., Warszawa 1992.

kolenchyma kątowa w przekroju poprzecznym (A) sklerenchyma:

i podłużnym (B) oraz A – komórki kamienne,
kolenchyma płatowa w przekroju poprzecznym (C) B – włókna sklerenchymatyczne
Tkanka przewodząca
 funkcją tkanki przewodzącej jest rozprowadzanie po całej roślinie wody i soli mineralnych pobra-
nych z gleby przez korzenie oraz asymilatów powstających w organach fotosyntetyzujących,
 jest tkanką niejednorodną (złożoną), ponieważ jest zbudowana z komórek różnych typów,
 rozróżniamy w niej drewno (= ksylem), czyli główną tkankę przewodzącą wodę, oraz łyko
(= floem) – tkankę przewodzącą substancje organiczne (głównie sacharozę). Tkanki tę różnicują
się z merystemów wierzchołkowych (drewno i łyko pierwotne) lub są wytwarzane przez miazgę,
czyli kambium (drewno i łyko wtórne):
 drewno (= ksylem) – jest tkanką niejednorodną, zbudowaną z cewek, naczyń, miękiszu
drzewnego i włókien drzewnych
o tkanka ta rozprowadza wodę i sole mineralne po roślinie, zwykle od korzenia ku górze,
o składa się w większości z elementów silnie zdrewniałych, dlatego pełni też funkcję tkanki
wzmacniającej
 cewki są to wydłużone martwe komórki, na końcach zwężone lub o ukośnych ścia-
nach poprzecznych, ich ściany są zdrewniałe, ze zgrubieniami w postaci pierścieni,
spirali, siateczki; w ścianach komórkowych cewek występują liczne jamki lejkowate,
przez które woda przepływa z cewki do cewki (meandruje); cewki są głównym ele-
mentem przewodzącym wodę w drewnie paprotników i roślin nagonasiennych
 naczynia są podstawowym składnikiem drewna u roślin okrytonasiennych; poje-
dyncze komórki, zwane członami naczyń ułożone są w pionowe szeregi i tworzą
długie rurki; człony naczyń są lepiej przystosowane do przewodzenia wody niż cewki,
ze względu na częściowy lub zupełny zanik ścian poprzecznych; dojrzałe człony na-
czyń są martwe, pozbawione protoplastów, ich ściany komórkowe są zdrewniałe,
a zgrubienia wtórne odkładają się w postaci pierścieni, spirali, siateczki.
 miękisz drzewny występuje w postaci pasm komórek leżących wśród innych ele-
mentów drewna i jest jego jedynym żywym składnikiem – gromadzi materiały zapa-
sowe (skrobia, tłuszcz), które są przez roślinę zużywane na początku sezonu wegeta-
cyjnego, oraz zapewnia łączność drewna z innymi tkankami organu, w młodych orga-
nach mogą zawierać chloroplasty
 włókno drzewne składa się z komórek o zdrewniałych ścianach występujących po-
jedynczo lub grupami; stanowią wyłącznie mechaniczny element drewna
  łyko (= floem)
o odpowiada za transport substancji pokarmowych (głównie cukrów) na znaczne odległości
o komórki łyka, z wyjątkiem włókien łykowych, są żywe
o jest tkanką niejednorodną, złożoną z kilku typów komórek – u paprotników i nagonasien-
nych składa się ono z komórek sitowych i miękiszu, natomiast u okrytonasiennych tkanka
ta jest bardziej wyspecjalizowana i składa się z rurek sitowych, komórek towarzyszących,
miękiszu i włókien łykowych.
 komórki sitowe (u paprotników i nagonasiennych) są zazwyczaj długie i wą-
skie, ukośnie zachodzące na siebie końcami; sita w ich ścianach komórkowych są roz-
rzucone nieregularnie.
 rurki sitowe (u okrytonasiennych) są to szeregi pionowo ułożonych żywych ko-
mórek, nazywanych członami rurek sitowych
 mają celulozowe ściany
 ich wnętrze wypełnia duża wakuola, która nie zawiera tonoplastu i jest otoczona
cienkim cytoplazmatycznym płaszczem
 jedną z charakterystycznych cech dojrzałych członów rurek sitowych jest to, że
nie mają one jądra komórkowego
 w poprzecznych ścianach komórkowych występują płytki sitowe (sita), przez które
sąsiadujące komórki komunikują się ze sobą – przez pory przechodzą pasma cy-
toplazmy, grubsze od plazmodesm, które łączą ze sobą poszczególne człony rurki
sitowej
 komórki towarzyszące, = przyrurkowe (u okrytonasiennych) są wydłużone,
o ścianach celulozowych, zaopatrzone w jądro komórkowe; komórki te nie tworzą
skrobi, mogą zawierać leukoplasty i/lub chloroplasty; odgrywają one rolę w procesie
transportu substancji pokarmowych w roślinie – załadunek i rozładunek łyka
 miękisz łykowy składa się z komórek mniej lub bardziej wydłużonych, komórki mię-
kiszu są żywe i mają jamki proste; mogą one magazynować skrobię, tłuszcze i inne
organiczne substancje pokarmowe oraz garbniki i żywice
 włókna łykowe są dłuższe niż włókna drzewne i mają zawsze jamki proste, ściany
komórkowe mogą być celulozowe lub całe zdrewniałe; ze względu na swą długość
i elastyczną ścianę celulozową włókna łykowe wykorzystywane są do celów przemy-
słowych, np. włókna konopi, lnu, rami, juty

Elementy łyka i drewna występują obok siebie tworząc wiązki przewodzące. Układ drewna i łyka
w wiązkach łodygowych jest zwykle naprzeciwległy, w przeciwieństwie do naprzemianległego układu
w korzeniu. Łyko znajduje się w części zewnętrznej łodygi, graniczącej z korą pierwotną, a drewno
w części wewnętrznej.
 drewno:
A. rodzaje zgrubień ściany wtórnej naczyń
B. różne rodzaje członów naczyń
C. cewka

A. B. C.
Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1995.

łyko – rurka sitowa:

A. przekrój podłużny,
B. przekrój poprzeczny

komórka sitowa

Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1995.

Tkanka wydzielnicza
Tkanka ta to komórki lub grupy komórek wydzielające różne substancje. Są to utwory wydzielnicze:
− zewnętrzne:
o komórki epidermy wydzielające olejki eteryczne, np. lawenda
o włoski trawienno-chłonne, np. rosiczka
o miodniki w kwiatach produkujące nektar
o hydatody na brzegach liści roślin stanowisk wilgotnych wydzielające wodę w procesie guta-
cji
− wewnętrzne:
o rury mleczne wydzielające mleczny sok, który stanowi ochronę przed roślinożercami, np.
mniszek lekarski, tzw. mlecz
o kanały żywiczne wydzielające żywicę, która chroni przed patogenami, np. iglaste.