TKANKI

 ROŚLINNE  
 
! za  najważniejszą  przyczynę  ewolucyjnego  różnicowania  się  tkanek,  a  także  organizmów  
roślinnych,  botanicy  uważają  „wyjście”  plechowców  (glonów)  ze  środowiska  wodnego    
i  zasiedlenie  lądu  (sylur)  
! adaptacja  do  nowych  warunków  życia  odbywała  się  stopniowo  i  dotyczyła:  
o budowy  anatomicznej  –  związanej  z  wytwarzaniem  tkanek  przystosowanych  do  
pełnienia  określonych  funkcji  życiowych  
o budowy  morfologicznej  –  związanej  z  formowaniem  się  organów  wegetatywnych  
(łodyg,  liści,  korzeni)  i  generatywnych  (zalążków  nasion,  kwiatów  i  owoców)  
o fizjologii  –  głównie  procesów  rozmnażania  i  rozwoju  prowadzących  przede  wszystkim  
do  uniezależnienia  rozmnażania  płciowego  od  środowiska  wodnego  

tkanka  -­‐  zespół  komórek  wykazujących  wspólne  pochodzenie  i  (zwykle)  podobieństwo  budowy,  oraz  
pełniących  określone  funkcje  w  organizmie  
 
 
! sąsiednie  komórki  tkanek  roślinnych  spojone  są  ze  sobą  pektynami  blaszki  środkowej  
! łączność  pomiędzy  protoplastami  zostaje  zachowana  dzięki  systemowi  jamek    
z  plazmodesmami  
 
Tkanki  roślinne  
tkanki  twórcze   tkanki  stałe  
pierwotne   okrywające   wzmacniające   przewodzące   miękiszowe  
wtórne   ! epiderma   ! kolenchyma   ! ksylem  (drewno)   (parenchymatyczne)  
! kambium   (skórka)   (zwarcica)   cewki  (tracheidy)   ! zasadniczy  
(miazga)   ! ryzoderma   kątowa,   człony  naczyń   ! asymilacyjny  
! fellogen   (skórka   płatowa   ! floem  (łyko)   ! spichrzowy  
(miazga   korzenia)   ! sklerenchyma   komórki  sitowe   ! powietrzny  
korkorodna)     (twardzica)   człony  rurek    
! kalus  (tkanka   włókna   sitowych  
przyranna)   sklereidy  
 
 
Ze  względu  na  złożoność  budowy  tkanki  dzielimy  na:  
! jednorodne  (proste)  –  zbudowane  z  podobnych  komórek,  tworzących  jednolite  zespoły,  np.  
merystemy,  miękisze,  kolenchyma,  sklerenchyma  
! niejednorodne  (złożone)  –  zbudowane  z  komórek  wielu  różnych  typów,  tworzących  jedną,  
funkcjonalną  całość,  np.  epiderma,  drewno,  łyko  
Ze  względu  na  zdolność  komórek  do  podziałów  dzielimy  tkanki  na:  
! twórcze  –  których  komórki  przez  całe  życie  zdolne  są  do  podziałów,  np.  miazga  
! stałe  –  których  komórki  są  niezdolne  do  podziałów,  np.  korek,  drewno  
Ze  względu  na  pochodzenie,  wyróżniamy  tkanki:  
! pierwotne  –  powstają  bezpośrednio  z  komórek  zarodka,  np.  skórka,  merystemy  stożków  
wzrostu,  drewno  pierwotne  

©  Soffy   1  
 ! wtórne  –  powstają  w  procesie  odróżnicowania,  np.  miazga  korkotwórcza,  kambium,  drewno  
wtórne  
 
Tkanki  twórcze  (merystemy)  
! w  zarodku  wszystkie  komórki  dzielą  się,  a  więc  mają  charakter  
merystematyczny  
! część  z  nich  zachowa  zdolność  do  dzielenia  się  –  przekształci  się  
w  merystemy  pierwotne  
! pozostałe  zatracą  zdolności  podziałowe  i  staną  się  pierwotnymi  
tkankami  stałymi  
 
! umożliwiają  roślinie  wzrost  na  długość  i  przyrost  na  grubość  
! dzielące  się  komórki  są  zwykle  niewielkie,  o  gęstej  cytoplazmie,  
cienkiej,  pierwotnej  ścianie  komórkowej,  niewielkich  wakuolach  
i  dużych  jądrach  
 
Ze  względu  na  pochodzenie  można  wyróżnić:  
! merystemy  pierwotne  –  komórki  zarodka  i  pochodzące  od  niego  tkanki,  które  
zachowały  charakter  twórczy  (merystemy  wierzchołkowe  pędu  i  korzenia  obecne  
w  zarodku,  merystemy  interkalarne)  
o merystemy  wierzchołkowe  –  występują  na  wierzchołkach  pędów    
i  korzeni;  komórki  stożków  wzrostu  są  delikatne,  dlatego    
w  nadziemnej  części  rośliny  chronią  je  młode  liście,  natomiast    
w  korzeniu  tzw.  czapeczka;  dzięki  aktywności  stożków  wzrostu  
roślina  intensywnie  przyrasta  na  długość  
o prokambium  (pramiazga)  –    wyjątek!  wytwarza  u  roślin  
nasiennych  drewno  i  łyko  pierwotne,  jest  pierwotnym  
merystemem  bocznym,  powodujących  niewielki  przyrost  na  
grubość  
o merystemy  interkalarne  –  znajdują  się  w  łodydze  niektórych  roślin  
(traw)  u  podstawy  międzywęźli  (przyrost  rośliny  na  długość);  tworzą  one  tkanki  stałe  
do  góry  i  w  dół  
 
Funkcje  tkanki  twórczej  pierwotnej:  
" buduje  zarodki  roślin  
" tworzy  wierzchołki  wzrostu  pędu  i  korzenia  
" powoduje  wstawowe  wydłużanie  międzywęźli  
 
! niektóre  komórki  wtórnie  odzyskują  zdolność  do  dzielenia  się  –  część  żywych  komórek  tkanek  
stałych  (głównie  miękiszowych)  powraca  do  stanu  pierwotnego,  czyli  odzyskują  zdolność  do  
podziałów  
! efektem  tego  zjawiska  jest  powstawanie  merystemów  wtórnych  (a  w  dalszej  konsekwencji  
 –  wtórnych  tkanek  stałych)  
 

©  Soffy   2  
 ! merystemy  wtórne  –  komórki,  które  powstają  z  tkanek  niemerystematycznych;  dają  
możliwość  znacznego  zwiększenia  grubości  łodygi  i  korzenia  (kambium,  felogen,  okolnica,  
kalus,  merystemy  korzeni  bocznych)  
o kambium  (miazga)  –  może  powstawać  w  wiązce  przewodzącej  
pomiędzy  drewnem  i  łykiem  pierwotnym  lub  między  
wiązkami  przewodzącymi  (w  miękiszu);  często  tworzy  się  
wspólny,  ciągły  pierścień  kambium,  który  produkuje  drewno    
i  łyko  wtórne    
o felogen  (miazga  korkotwórcza)  –  w  łodydze  powstaje  ona  
najczęściej  z  komórek  miękiszowych;  produkuje  korek  (felem)  
odkładany  na  zewnątrz  organu  (ku  jego  obwodowi),a  także  
felodermę  produkowaną  do  jego  wnętrza  
o okolnica  (perycykl)  –  powstają  z  niej  zawiązki  korzeni  bocznych,  a  niekiedy  też  
zawiązki  pędów  przybyszowych  
o kalus  –  tkanka  przyranna;  powstaje  w  miejscu  uszkodzenia  rośliny;  w  strefie  
przylegającej  do  zranienia  żywe  komórki  odróżnicowują  się  i  dzielą  mitotycznie;  
ponadto  intensywnie  transportują  do  strefy  przyrannej  polisacharydy  i  śluzy,  dzięki  
czemu  powstaje  biaława  narośl  zwana  kalusem,  która  jak  opatrunek  zatyka  
uszkodzone  miejsce  (zabliźnia)  
 
Funkcje  tkanki  twórczej  wtórnej:  
" wtórny  przyrost  na  grubość  walca  osiowego,  korka  i  felodermy  
" u  dwuliściennych  tworzenie  korzeni  bocznych  
" zabliźnianie  uszkodzonych  tkanek  (kalus)  
" tworzenie  się  zarodników  w  zarodniach  paprotników  i  mszaków  (merystem  archesporialny)  
 
! szczególnym  rodzajem  tkanki  twórczej  jest  merystem  archesporialny,  który  może  być  
pochodzenia  pierwotnego  lub  wtórnego  
! jest  jedyną  tkanką,  której  aktywność  nie  wiąże  się  ze  wzrostem,  ale  reprodukcją  organizmu  
! funkcja:  
" mejotyczne  tworzenie  haploidalnych  zarodników,  służących  do  rozmnażania  
bezpłciowego  
 
Podaj  charakterystyczną  cechę  charakteryzującą  komórki  merystematyczne.  
wykazują  zdolność  do  szybkich/częstych  podziałów  mitotycznych  
 
Podaj  z  jakiego  typu  tkanki  zbudowany  jest  wierzchołek  korzenia  oraz  określ  najważniejszą  cechę  
tej  tkanki:  
! wierzchołek  korzenia  zbudowany  jest  z  tkanki  merystematycznej  
! najważniejszą  cechą  tej  tkanki  jest  zdolność  do  podziałów  komórkowych  
 
Jaką  funkcję  pełni  kambium?  
kambium  powoduje  wtórny  przyrost  łodygi  i  korzenia  w  roślinach    
 

©  Soffy   3  
  Na  schemacie  przedstawiono  rozmieszczenie  merystemów  w  roślinie  
jednoliściennej.  Podaj  nazwy  merystemów  zaznaczonych  literami  X  
oraz  Y.  Określ  ich  funkcje.  
! X  –  merystem  interkalarny  –  umożliwia  wzrost  na  długość  mimo  
zakończenia  działalności  stożka  wzrostu  pędu  
! Y  –  merystemy  wierzchołkowe  –  umożliwiają  przyrost  rośliny  na  
długość  
 
Tkanki  stałe  
! okrywające,  miękiszowe,  przewodzące,  wzmacniające,  wydzielnicze  
! zasadniczą  cechą  tkanek  stałych  jest  niezdolność  ich  komórek  do  podziałów  
! utrata  zdolności  dzielenia  się  jest  swojego  rodzaju  „zapłatą”  za  możliwość  specjalizowania  
komórek  w  pełnieniu  określonych  funkcji  
! ich  komórki  są  duże  i  z  reguły  grubościenne  
! silnie  zwakualizowane,  mała  ilość  rzadkiej  cytoplazmy  
! jądro  położone  jest  przy  ścianie  komórkowej  
! niektóre  komórki  tkanek  stałych  są  martwe  
! każda  z  tkanek  stałych  jest  „swoistą  odpowiedzią”  roślin  naczyniowych  na  trudne  warunki  
środowiska  lądowego  
 
Tkanki  okrywające  
Epiderma  
! składa  się  z  jednej  warstwy  szczelnie  do  siebie  
dopasowanych  komórek  pozbawionych  chloroplastów  
! (wyjątek  stanowią  niektóre  rośliny  cieniolubne    
i  podwodne,  które  zawierają  chloroplasty  w  skórce)  
! zewnętrzne  ściany  komórkowe  są  zgrubiałe  i  zawierają  
kutynę  oraz  woski  –  substancje  nieprzepuszczalne  dla  
wody;  tworzą  one  kutikulę  
" funkcja:  chroni  roślinę  przed  nadmiernym  parowaniem  (transpiracją)  
Aparaty  szparkowe  
! wymianę  gazową  i  transpirację  umożliwiają  aparaty  szparkowe,  składające  się  ze  szparki    
–  poru  otoczonego  dwiema  komórkami  
szparkowymi,  które  zawierają  chloroplasty  
! aparaty  szparkowe  mają  kształt  fasolowaty,    
a  ich  ściany  są  nierównomiernie  zgrubiałe;  
pod  wpływem  zmiany  turgoru  zmieniają  
kształt,  dzięki  czemu  mogą  otwierać  i  zamykać  
szparkę  
! gdy  turgor  komórek  szparkowych  jest  wysoki  (przy  dostatecznej  ilości  wody)  aparaty  
otwierają  się  
! jeśli  w  roślinie  zaczyna  brakować  wody,  obkurczające  się  komórki  szparkowe  zamykają  aparat  
szparkowy,  co  znacznie  ogranicza  transpirację  

©  Soffy   4  
 ! aparaty  szparkowe  mogą  dodatkowo  posiadać  
komórki  przyszparkowe  
! aparaty  szparkowe  najczęściej  umieszczone  są  
na  dolnej  stronie  blaszki  liściowej  (u  
większości  gatunków),  rzadziej  po  obu  
stronach  (u  traw)  lub  na  jej  górnej  stronie  
(liście  pływające  na  powierzchni  wody)  
 
Funkcje  aparatów  szparkowych:  
" chronią  organizm  rośliny  przed  
„przegrzaniem”  
" pozwalają  na  wymianę  gazową  tlenu  i  dwutlenku  węgla  
 
Funkcje  tkanek  okrywających:  
" chronią  roślinę  przed  urazami  mechanicznymi  
" chronią  przed  niekorzystnym  wpływem  innych  czynników  zewnętrznych  
" reguluje  transpirację  (parowanie  wody)    
i  wymianę  gazową  
 
Podaj  cechę  budowy,  jaka  odróżnia  komórki  szparkowe  od  innych  komórek  skórki.  
komórki  szparkowe  zawierają  chloroplasty,  a  pozostałe  komórki  skórki  nie  mają  chloroplastów  
 
Wyjaśnij  znaczenie  funkcjonowania  chloroplastów  w  mechanizmie  otwierania  aparatu  
szparkowego.  
dzięki  fotosyntezie  chloroplasty  produkują  substancje  osmotycznie  czynne,  które  zwiększają  potencjał  
osmotyczny  w  komórkach  szparkowych.  Powoduje  to  napływ  wody  z  sąsiadujących  komórek,  które  
mają  niższy  potencjał  osmotyczny  
 
Rośliny  tracą  wodę  głównie  przez  aparaty  szparkowe  (rys.B),  
niektóre  posiadają  również  tzw.  hydatody  (rys.A),  struktury  te  
umożliwiają  utratę  wody  w  warunkach  niesprzyjających  
transpiracji.  Wskaż  różnice  występujące  między  hydatodami    
i  aparatami  szparkowymi  

! aparaty  szparkowe  posiadają  komórki  przyszparkowe,  których  brak  w  hydatodach  

! przy  aparatach  szparkowych  występują  komory  powietrzne,  a  przy  hydatodach  komórki  
wodne  
! komórki  szparkowe  posiadają  chloroplasty,  których  nieposiadają  hydatody  
 
Włoski  
! jedno-­‐  lub  wielokomórkowe,  żywe  lub  martwe  
! gęste,  martwe,  wypełnione  powietrzem  włoski  tworzą  na  powierzchni  liści  białawy  kutner  
" funkcja:  chroni  roślinę  przed  bezpośrednim  działaniem  promieni  słonecznych,  
nadmiernym  parowaniem,  roślinożercami  
! włoski  czepne  (np.  chmiel)  
" funkcja:  ułatwiają  wijącej  się  łodydze  wspieranie  na  podporze  

©  Soffy   5  
 ! włoski  parzące  (np.  pokrzywa)  
" funkcja:  stanowią  środek  obronny  przed  ewentualnymi  wrogami  
! włoski  gruczołowe  (np.  pelargonia,  mięta)  
" funkcja:  wydzielają  olejki  eteryczne  chroniące  roślinę  przed  dużymi  wahaniami  
temperatury  
! skórka  może  również  uczestniczyć  w  wytwarzaniu  kolców  
 
 
 
wytwory  tkanki  okrywającej  #  
 
 
 
 
 
 
 
 
Przykładem  wewnętrznych  utworów  wydzielniczych  są  u  niektórych  drzew  iglastych  komórki  
żywicorodne.  Żywica  gra  ważną  rolę  w  funkcjonowaniu  roślin  iglastych  oraz  ma  znaczenie  w  
gospodarce  człowieka.  Wymień  dwie  funkcje,  jakie  pełni  żywica  dla  drzew  iglastych.  
! służy  do  zabliźniania  ran  
! ma  działanie  bakteriobójcze  i  grzybobójcze  
Wykaż,  że  żywica  jest  cennym  surowcem  przemysłowym.  
żywica  wykorzystywana  jest  np.  do  produkcji  lakierów,  smarów,  farby  drukarskiej  
 
Ryzoderma  (epiblema)  
! skórka  korzenia  
! w  pobliżu  wierzchołka  wzrostu  korzenia  
występują  liczne  włośniki  –  żywe  wypustki  
komórek  ryzodermy,  służące  pobieraniu    
z  gleby  wody  i  soli  mineralnych  
! ryzoderma  nie  posiada  aparatów  szparkowych,    
a  kutyna  występuje  w  śladowych  ilościach  
! funkcja  ryzodermy:  
" pobieranie  wody  i  składników  
mineralnych  z  gleby  
 
Wytworami  jakiej  tkanki  są  włośniki?  
są  wytworem  podziemnej  tkanki  okrywającej  (skórki  korzenia,  czyli  rezydermy)  
Jaką  funkcję  biologiczną  pełnią  włośniki?  
włośniki  zwiększają  powierzchnię  chłonną  korzenia  
 
 
 

©  Soffy   6  
Peryderma  
! peryderma  (korkowica)  to  wtórna  
tkanka  okrywająca  obecna  u  roślin    
z  przyrostem  wtórnym,  zastępująca    
w  grubiejących  organach  epidermę  
! składa  się  z  trzech  warstw:  felemu,  
felogenu  oraz  felodermy  
! korek  wytwarzany  jest  przez  wtórną  
tkankę  merystematyczną  (felogen)  
! martwe  komórki  korka  ściśle  do  siebie  
przylegają  i  są  adkrustowane    
nieprzepuszczalną  dla  wody  i  powietrza  
suberyną  
! w  korku  znajdują  się  miejsca,  gdzie  
komórki  ułożone  są  luźniej,  co  umożliwia  
wymianę  gazową  i  parowanie  wody  
 –  są  to  przetchlinki  
! felogen  (miazga  korkotwórcza)  jest  
tkanką  merystematyczną,  odkładającą  się  
na  zewnątrz  komórki,  z  której  różnicuje  
się  korek,  a  do  wnętrza  komórki  
felodermy  (rodzaj  tkanki  miękiszowej)  
! rozwijający  się  korek  rozrywa  i  zastępuje  
skórkę  
! funkcje  perydermy:  
" chroni  przed  parowaniem  wody,  
przegrzaniem  oraz  uszkodzeniami  
mechanicznymi  
" przetchlinki  współtworzą  układ  
wentylacyjny  rośliny,  
umożliwiając  wymianę  gazową    
z  otoczeniem  
 
Porównanie  budowy  skórki  i  korka  

cecha   skórka   korek  

rodzaj  budujących  komórek   żywe   martwe  
obecność  kutykuli   obecna   brak  
miejsce  wymiany  gazowej   aparaty  szparkowe   przetchlinki  
liczba  budujących  warstw   jedna   wiele  
 
 
 
 

©  Soffy   7  
Osiągnięcie  tkankowego  poziomu  rozwoju  ewolucyjnego,  którego  początki  obserwuje  się    
u  należących  do  protistów  brunatnic,  u  roślin  uwarunkowane  zostało  ich  wyjściem  na  ląd,  co  wiązało  
się  z  rozwiązaniem  problemu  pobierania  i  transportu  wody  oraz  zabezpieczeniem  przed  jej  utratą,  jak  
również  koniecznością  zwiększenia  odporności  mechanicznej  organizmu.  
 
 
Tkanki  wzmacniające  
funkcje  tkanek  wzmacniających:  
" zwiększanie  sztywności  i  wytrzymałości  
" ochrona  roślin  przed  urazami  
 
Kolenchyma  (zwarcica)  
! przypomina  tkankę  miękiszową  
! zbudowana  jest  z  żywych  komórek,  które  są  
zdolne  do  wzrostu  
! posiadają  one  zgrubiałe,  pierwotne,  
niezdrewniałe  ściany  komórkowe  
! jest  odporna  na  rozciąganie,  ale  nie  na  
ściskanie  
! występuje  w  obwodowych  partiach  rosnących  organów,  np.  w  ogonkach  liściowych  czy  
młodych  częściach  łodyg  
! jest  zdolna  do  wydłużania  się,  więc  może  wzmacniać  rosnące  a  długość  organy  
! kolenchyma  kątowa  (a)  i  płatowa  (b)  
! kolenchyma  kątowa  –  jest  bardzo  odporna  na  rozerwanie  
! kolenchyma  płatowa  –  jest  bardzo  odporna  na  wyginanie  
! funkcja:  
" wzmacnia  organy  młode  i  szybko  rosnące  
 
Sklerenchyma  (twardzica)  
! komórki  mają  grube  i  silnie  zdrewniałe  ściany  
! uniemożliwia  to  wzrost,  ale  daje  dużą  odporność  na  złamanie,  ucisk  czy  
rozciąganie  
! włókna  (c)–  wydłużone,  wrzecionowate  komórki;  otaczają  bardzo  
wąskie  światło  po  protoplaście;  w  ścianach  występują  nieliczne,  
szczelinowate  jamki  
! sklereidy  (komórki  kamienne)  (d)  –  mają  różne  kształty,  ich  silnie  
zdrewniałe  komórki  często  dodatkowo  ulegają  mineralizacji;  można  jest  
spotkać  w  miąższu  owoców  gruszki  
! funkcja:  
" zapewnia  sztywność  i  wytrzymałość  rośliny  
 

©  Soffy   8  
 kolenchyma  (zwarcica)   sklerenchyma  (twardzica)  
występuje  w  intensywnie  rosnących  częściach  
występuje  w  wyrośniętych  organach  
roślin  
komórki  są  żywe,  zawierają  cytoplazmę   komórki  są  martwe,  pozbawione  cytoplazmy  
ściany  komórkowe  celulozowe  ze  zgrubieniami  w  
kątach  (kolenchyma  kątowa)  bądź  na  ścianach   ściany  komórkowe  zdrewniałe,  silnie  zgrubiałe  
stycznych  (kolenchyma  płatowa)  
wyróżnia  się  dwa  typy  komórek:  
! włókna  sklerenchymatyczne,  np.  w  lnie  i  
pojedyncze  komórki  mogą  zawierać  chloroplasty   konopiach  
! komórki  kamienne  (sklereidy),  np.  w  owocu  
gruszy,  kokosa  
występuje  często  w  centralnej  części  łodyg,  
występuje  w  peryferyjnych  częściach  łodyg  
twardych  częściach  nasion,  owocach  
 

U  roślin  wyższych  śmierć  niektórych  komórek  warunkuje  powstanie  funkcjonalnych  systemów,  

mających  istotne  znaczenie  w  życiu  rośliny.  W  prawidłowym  rozwoju  roślin  takie  zmiany  zachodzą  
w  końcowym  etapie  różnicowania  się  komórek  i  tkanek.  
Podaj  dwa  przykłady  tkanek  roślinnych  zbudowanych  z  martwych  komórek.  Określ  rolę  każdej    
z  tych  tkanek.  
! sklerenchyma  –  jest  tkanką  wzmacniającą,  której  funkcją  jest  zapewnianie  sztywności    
i  wytrzymałości  rośliny  
! drewno  –  jest  tkanką  przewodzącą,  której  funkcją  jest  transport  wody  i  soli  mineralnych  
 
Wymień  cechy  budowy  różniące  kolenchymę  i  sklerenchymę:  
! komórki  sklerenchymy  zbudowane  są  ze  zdrewniałej  ściany  komórkowej,  a  komórki  
kolenchymy  z  niezdrewniałej  ściany  komórkowej  
! w  kolenchymie  jest  protoplast,  którego  brak  
w  sklerenchymie  
! kolenchyma  ma  komórki  bryłowate,  a  
twardzica  silnie  wydłużone  
 

Tkanki  przewodzące  

! powstały  głównie  w  celu  zapewnienia  

roślinie  transportu  asymilatów  oraz  wody    
z  solami  mineralnymi  
! są  to  tkanki  złożone,  oprócz  komórek  
wyspecjalizowanych  w  przewodzeniu,  
zawierają  także  miękisz  i  włókna  
! funkcje:  
" włókna  odgrywają  rolę  
wzmacniającą  

©  Soffy   9  
 " miękisz  pełni  funkcje  spichrzowe  oraz  zapewnia  łączność  elementów  przewodzących  
z  innymi  tkankami  organu  
 
Ksylem  (drewno)  
! za  funkcje  przewodzące  odpowiedzialne  są  elementy  trachealne  (cewki  i  człony  naczyń)  
! elementy  trachealne  są  martwe  i  
mają  zdrewniałe  i  często  
nierównomiernie  wykształcone  
ściany  wtórne  
! funkcje:  
" transport  wody  oraz  
rozpuszczonych  w  niej  
substancji  w  obrębie  rośliny  
" przewodzą  wodę  oraz  
rozpuszczone  w  niej  sole  
mineralne,  z  korzeni  do  
pozostałych  części  rośliny  
Cewki  (tracheidy)  
! silnie  wydłużone  komórki  o  skośnych  lub  zaostrzonych  końcach  
! są  starsze  ewolucyjnie  niż  naczynia,  pojawiły  się  już  u  psylofitów  
! ich  ściany  zawierają  jamki,  nie  występują  w  nich  perforacje,  co  odróżnia  cewki  od  członów  
naczyń  
! ruch  wody  z  cewki  do  cewki  odbywa  się  jamkami  występującymi  w  ścianach  bocznych  
! przemieszczanie  wody  nie  odbywa  się  w  linii  prostej  i  z  tego  powody  jest  wolniejsze  niż    
w  naczyniach  
! poza  funkcją  przewodzącą,  szczególnie  u  roślin  z  przyrostem  wtórnym  na  grubość,  pełnią  
funkcje  wzmacniające  
! występują  u:  paprotników,  roślin  nagozalążkowych  i  najprymitywniejszych  
okrytozalążkowych  (magnoliowych)  
Człony  naczyń  
! stykają  się  ze  sobą  końcami,  układając  się  w  ciągi  przypominające  rury  o  bardzo  małych  
przekrojach,  które  nazywamy  naczyniami  
! ze  względu  na  kapilarną  budowę  naczyń  transport  wody  jest  niezwykle  efektywny  i  nie  
wymaga  nakładów  energii  
! kiedy  ściany  poprzeczne  nałożonych  na  siebie  komórek  rozpuszczają  się,  a  protoplasty  
zanikają,  powstaje  krótsza  lub  dłuższa  rura,  czyli  naczynie  
! ściany  naczyń  narażone  są  znacznie  na  siły  rozciągające,  dlatego  posiadają  charakterystyczne  
zgrubienia,  zwiększające  ich  wytrzymałość  mechaniczną  (drewno  pełni  dodatkowo  rolę  tkanki  
wzmacniającej)  
! naczynia  powstające  najwcześniej  (protoksylem),  kiedy  roślina  jeszcze  rośnie,  
posiadają  zgrubienia  obrączkowe  i  spiralne,  wydłużające  się  wraz  ze  wzrostem  rośliny  
! gdy  wzrost  rośliny  ustaje,  tworzą  się  naczynia  tzw.  metaksylemu  ze  zgrubieniami  
siatkowatymi  i  jamkowatymi  
! na  styku  sąsiadujących  ze  sobą  w  naczyniu  członów  znajdują  się  płytki  perforacyjne,    
w  których  występują  otwory  (perforacje)  

©  Soffy   10  
Floem  (łyko)  
! przewodzi  rozpuszczone  w  wodzie  produkty  
fotosyntezy  od  miejsc  gdzie  przebiega  fotosynteza  
do  pozostałych  części  rośliny  
! elementy  przewodzące  łyka  (elementy  sitowe)  są  
komórkami  żywymi,  mającymi  niezdrewniałe  
ściany  komórkowe  
! protoplast  nie  posiada  jądra  komórkowego  
! przez  pory  przenikają  stosunkowo  grube  pasma  
cytoplazmy,  łączące  sąsiednie  komórki  
! miękisz  łyka  –  gromadzi  materiały  zapasowe  
Komórki  sitowe  
! otwory  do  przewodzenia  asymilatów  występują  w  komórkach  sitowych  na  wszystkich  
ścianach,  tworząc  tzw.  pola  sitowe  
! oznacza  to,  że  transportowane  substancje  poruszają  się  nie    
w  linii  prostej,  ale  w  nich  krążą  
! występują  u  nagonasiennych  i  paprotników  
Rurki  sitowe  
! występują  u  okrytonasiennych  
! układają  się  w  ciągi  (podobnie  jak  człony  naczyń),  ale  różnica  
polega  na  tym,  że  ściany  poprzeczne  stykających  się  członów  
rurek  sitowych  nie  zanikają,    a  tworzą  perforowane  pola,    
tzw.  sita  
! przez  otwory  sit  przenikają  grube  pasma  cytoplazmy  
transportujące  asymilaty  
! w  czasie  dojrzewania  człony  tracą  plastydy  i  mitochondria,  
stają  się  wtórnie  bezjądrzaste,  co  daje  dwojaką  korzyść:  
o obniża  metabolizm  własny  komórki  
o nie  utrudnia  ruchu  cytoplazmy  
! minusem  bezjądrzastości  rurek  jest  ograniczenie  ich  żywotności  do  około  roku  
! z  każdym  członem  rurki  sitowej  sąsiaduje  komórka  towarzysząca  (przyrurkowa)  
" funkcja:  mają  one  jądro  i  gęstą  cytoplazmę  z  organellami,  co  wskazuje  na  ich  rolę  
wspomagającą  względem  członów  rurki  sitowej  
 
 Ze  względu  na  zdolność  do  rozrastania  się  wiązki  przewodzące  dzielimy  na:  
! otwarte  –  występuje  w  nich  kambium  i  dzięki  temu  mogą  tworzyć  elementy  drewna  i  łyka  
wtórnego,  a  roślina  przyrasta  na  grubość  (nagozalążkowe  i  okrytozalążkowe  dwuliścienne)  
! zamknięte  –  nie  występuje  w  nich  kambium  i  roślina  nie  przyrasta  na  grubość  
(okrytonasienne  jednoliścienne,  wyjątek  stanowią  juki,  draceny,  palmy)  
 
 Ze  względu  na  liczbę  i  strukturę  elementów  składowych  dzielimy  je  na:  
! proste  –  zbudowane  tylko  z  łyka  lub  tylko  z  drewna  (w  budowie  pierwotnej  korzeni);  
oddzielnie  przebiegające  wiązki  łykowe  i  drzewne  występują  w  korzeniu,  tworząc  układ  
naprzemianległy  promienisty  
! złożone  –  drewno  i  łyko  występują  obok  siebie  w  różnych  układach:  wiązki  
łykodrzewne  kolateralne  zamknięte,  kolateralne  otwarte,  bikolateralne,  hadrocentryczne    
i  leptocentryczne  

©  Soffy   11  
  
! kolateralna  zamknięta  (A)  –  drewno  naprzeciw  łyka,  bez  miazgi,  np.  jednoliścienne  
! kolateralna  otwarta  (B)  –  drewno  naprzeciw  łyka,  między  nimi  warstwa  miazgi,  np.  
dwuliścienne  
! bikolateralna  (C)  –  jedno  pasmo  drewna  otoczone  z  dwóch  stron  łykiem  zewnętrznym  i  
wewnętrznym,  występuje  miazga,  np.  dynia,  ziemniak  
! hadrocentryczne  (współśrodkowe)  –  drewno  otoczone  wokół  łykiem,  np.  paprocie  
! leptocentryczne    (współśrodkowe)  –  łyko  otoczone  wokół  drewnem,  np.  konwalia  
   

Porównanie  drewna  i  łyka:  

! komórki  rurek  sitowych  są  żywe  i  wyposażone  we  wszystkie  organella  komórkowe,  natomiast  
komórki  drewna  są  martwe  
! transport  substancji  odbywa  się  w  nich  w  przeciwnych  kierunkach  
 
Wyjaśnij,  czym  uwarunkowana  jest  różnica  w  prędkości  przewodzenia  wody  u  roślin  iglastych  i  
dwuliściennych.  W  odpowiedzi  uwzględnij  różnice  w  budowie  drewna.  
! komórki  drewna  roślin  iglastych  mają  postać  cewek  i  przepływ  wody  odbywa  się  przez  jamki,  
co  spowalnia  przewodzenie  wody,  natomiast  drewno  roślin  dwuliściennych  tworzą  rurkowate  
naczynia  bez  ścian  poprzecznych,  przez  które  woda  przepływa  łatwiej  i  przewodzenie  wody  u  
tych  roślin  zachodzi  szybciej  
 
Wyjaśnij,  dlaczego  rurki  sitowe  nie  mogą  sprawować  kontroli  nad  własnym  metabolizmem.  
ponieważ  nie  mają  jądra  komórkowego  
Wyjaśnij,  dlaczego  człony  rurek  sitowych  mają  bardzo  uproszczoną  budowę.  
ułatwia  to  transport  substancji,  ponieważ  nie  ma  naturalnych  przeszkód  w  postaci  cytoplazmy  lub  
organelli  komórkowych  
Brzegi  porów  rurek  sitowych  pokrywa  warstwa  polisacharydu  –  kalozy.  Kaloza  jest  
nierozpuszczalna  w  wodzie,  ponieważ  silnie  pęcznieje.  Podaj  dwa  przykłady  sytuacji,  kiedy  wzrasta  
ilość  kalozy.  
podczas  zranienia  rośliny  oraz  podczas  spoczynku  zimowego  
 
W  drewnie  jakich  roślin  występują  głównie  cewki?  
występują  głównie  w  drewnie  paprotników  i  roślin  nagozalążkowych  
Wymień  dwa  przystosowania  w  budowie  tych  komórek  do  spełniania  swoich  funkcji  biologicznych.  
! dzięki  utracie  protoplastu  woda  nie  napotyka  przeszkód  
! gruba  i  silnie  zdrewniała  ściana  komórkowa,  odporna  na  transport  wody  pod  dużym  
ciśnieniem      

©  Soffy   12  
Tkanki  miękiszowe  
! zbudowane  są  zwykle  z  komórek  o  cienkich  i  niezdrewniałych  ścianach,  posiadających  
wakuole  i  mniej  więcej  te  same  kształty  
! jego  plechowymi  odpowiednikami  są  „nibytkanki”  wyżej  uorganizowanych  glonów  i  grzybów  
! charakterystyczną  cechą  tkanki  miękiszowej  są  przestwory  międzykomórkowe,  które  łączą  
się  w  system  wolnych  przestrzeni,  zapewniających  swobodne  przemieszczanie  się  w  roślinie  
dwutlenku  węgla,  pary  wodnej  i  tlenu  
 
! miękisz  zasadniczy  (parenchyma)  –  wypełnia  przestrzenie  w  różnych  organach  
! miękisz  asymilacyjny  –  odpowiedzialny  za  fotosyntezę,  występuje  głównie  w  liściach,  jest  
bogaty  w  chloroplasty  
o miękisz  wieloramienny  –  występuje  w  igłach  sosny,  jego  wieloramienne,  
pofałdowane  komórki  rekompensują  małą  powierzchnię  zewnętrzną  liścia,  tworząc  
ogromną,  wewnętrzną  powierzchnię  asymilacyjną  
o miękisz  palisadowy  –  występuje  u  roślin  okrytonasiennych  dwuliściennych  tuż  pod  
skórką,  jego  wydłużone  komórki  zawierające  dużo  chloroplastów,  są  ustawione  
prostopadle  do  powierzchni  liścia;  asymiluje  i  stanowi  „swoisty  filtr”,  chroniący  przed  
nadmiarem  światła  leżący  pod  nim  miękisz  gąbczasty  
o miękisz  gąbczasty  –  występuje  u  roślin  dwuliściennych  pod  miękiszem  palisadowym    
i  u  roślin  jednoliściennych,  jako  jedyny  rodzaj  miękiszu  asymilacyjnego;  jego  komórki  
zawierają  mniej  chloroplastów  niż  palisadowy,  ale  bardziej  wydajnie  przyswajają  
dwutlenek  węgla  
! miękisz  spichrzowy  –  gromadzi  materiały  zapasowe  
! miękisz  wodonośny  –  odpowiedzialny  za  magazynowanie  wody  
! miękisz  powietrzny  –utrzymuje  powietrze  wewnątrz  organów  roślin  wodnych  (zwłaszcza  
podwodnych);  między  komórkami  znajdują  się  duże  przestrzenie  tworzące  system  kanałów  
wypełnionych  powietrzem  
 

 
 
 
 
Przystosowanie  miękiszu  asymilacyjnego  palisadowego  do  pełnionej  funkcji.  
! posiada  liczne  chloroplasty  z  barwnikiem  fotosyntetycznie  czynnym  biorącym  udział  w  
fotosyntezie  
 

©  Soffy   13  
Zestawienie  informacji  o  tkankach  roślinnych  

rodzaj  tkanki   funkcje   żywe   martwe  

miękiszowa        
zasadnicza   ! wypełniająca   +  
asymilacyjna   ! fotosynteza   +  
spichrzowa   ! gromadzenie  materiału  zapasowego   +  
powietrzna   ! uzupełnia  zapas  tlenu,  zmniejsza  masę  właściwą   +  
wzmacniająca        
kolenchyma   ! wzmacniająca   +    
sklerenchyma   ! ochronna     +  
przewodząca        
łyko        
rurki  sitowe   ! przewodzenie  produktów  asymilacji   +    
komórki  przyrurkowe   ! wzmacniająca   +    
włókna  łykowe     +    
miękisz  łykowy   ! gromadzenie  materiałów  zapasowych   +    
drewno        
naczynia   ! przewodzenie  wody     +  
cewki   ! przewodzenie  wody     +  
włókna  drzewne   ! wzmacniające     +  
miękisz  drzewny   ! gromadzenie  materiałów  zapasowych   +  
okrywająca        
skórka   ! okrywa  całą  roślinę   +    
  ! chroni  przed  parowaniem    
  ! uczestniczy  w  wymianie  gazowej  i  transpiracji    
     
korek   ! okrywa  i  chroni  łodygę  oraz  korzeń  –  organy  mające   +  
przyrost  wtórny  
! uczestniczy  w  wymianie  gazowej  
 

Tkanki  miękiszowe  mają  olbrzymie  znaczenie  w  gospodarce  człowieka.  Wynika  to  z  tego,  że  w  
komórkach  miękiszowych  występuje  wiele  cennych  substancji  zapasowych  oraz  z  ich  wysokiej  
wartości  dietetycznej.  Udowodnij  przedstawione  powyżej  stwierdzenie,  posługując  się  dwoma  
argumentami.  

! tkanki  miękiszowe  mają  węglowodany,  tłuszcze,  biała,  witaminy  i  sole  mineralne,  a  także  
mało  trudno  przyswajalnego  błonnika  
! komórki  miękiszowe  są  silnie  uwodnione  i  mają  cienkie  ściany  komórkowe.  
 
Przedstaw  rodzaje  miękiszu    i  przedstaw  dla  każdego  z  nich  cechę  budowy  i  związaną  z  nią  pełnioną  
funkcję.  
! miękisz  asymilacyjny  –  duża  liczba  chloroplastów  w  komórce  umożliwia  przeprowadzenie  
procesu  fotosyntezy  
! miękisz  spichrzowy  –  duża  liczba  leukoplastów  umożliwia  gromadzenie  materiałów  
zapasowych  
! miękisz  wodonośny  –  duże  wakuole  umożliwiają  gromadzenie  wody  
! miękisz  powietrzny  –  duże  przestwory  międzykomórkowe  umożliwiają  wymianę  gazową  
(wentylację)  organom  roślin  w  warunkach  ograniczonego  dostępu  do  powietrza;  obecność  
powietrza  w  dużych  przestworach  międzykomórkowych  umożliwia  roślinom  wodnym  
utrzymanie  liści  na  powierzchni  wody  

©  Soffy   14  
Wykaż  przystosowanie  budowy  cech  roślin  do  życia  w  środowisku  wodnym.  
! duże  przestwory  międzykomórkowe  wypełnione  powietrzem  umożliwiają  roślinie  unoszenie  
się  w  wodzie  /  ułatwiają  wymianę  gazową  
! tworzą  system  kanałów  przewietrzających,  którymi  gazy  oddechowe  mogą  swobodnie  się  
przemieszczać  w  roślinie  
! tkanka    wzmacniająca  znajduje  się  w  centralnej  części  rośliny,  dzięki  czemu  lodyga  jest  
elastyczna  /  odporna  na  zerwanie  
 
Wiele  roślin  wodnych  ma  w  swoich  organach  miękisz  powietrzny  (aerenchymę)  z  dużymi  
przestworami  międzykomórkowymi.  Uzasadnij  za  pomocą  dwóch  różnych  argumentów,  że  
obecność  aerenchymy  stanowi  przystosowanie  tych  roślin  do  życia  w  środowisku  wodnym.  
! między  komórkami  aerenchymy  znajdują  się  duże  przestrzenie  tworzące  system  kanałów  
wypełnionych  powietrzem,  co  ułatwia  unoszenie  się  rośliny  w  wodzie  
! aerenchyma  może  tworzyć  kanały  wentylacyjne,  które  ułatwiają  roślinom  wodnym  
wymianę  gazową  
! ażurowa  budowa  (duże  przestwory  międzykomórkowe)  zwiększają  lekkość  poszczególnych  
organów  roślinnych,  co  umożliwia  unoszenie  się  organów  swobodnie  w  wodzie  
! duże  przestwory  międzykomórkowe  miękiszu  powietrznego  umożliwiają  stałe  przewietrzanie  
organów  roślinnych  i  sprawną  wymianę  gazową  
 
Podaj  zależności  między  środowiskiem  życia  rośliny  a  budową  skórki  jej  liścia  podwodnego.  
! brak  aparatów  szparkowych  w  skórce  liścia,  ponieważ  roślinie  nie  grozi  niedobór  wody,  bo  
wymiana  gazowa  zachodzi  na  drodze  dyfuzji  
! w  skórce  roślin  podwodnych  występują  chloroplasty,  które  ze  względu  na  słaby  dostęp  do  
światła  (rozproszenie  światła)  w  wodzie  ułatwiają  fotosyntezę  
! cienka  kutikula  skórki  górnej  i  dolnej  ułatwia    gospodarkę  wodą  i  solami  mineralnymi  
 
Jakie  funkcje  pełnią  podane  struktury?  
! włośniki  –  umożliwiają  wchłanianie  wody  na  zasadzie  dyfuzji  
! aparaty  szparkowe  –  umożliwiają  transpirację  z  powierzchni  liścia  
! przetchlinki  –  umożliwiają  wydzielanie  wody  w  postaci  pary  wodnej  przez  zdrewniałe  części  
roślin  
! włoski  kutnerowe  –  ograniczają  parowanie  wody  
! hydatody  –  umożliwiają  aktywne  wydzielanie  wody  w  
stanie  ciekłym  
                               
! cebula  –  liście  spichrzowe  –  magazynują  substancje  
zapasowe  
! rosiczka  –  liście  pułapkowe  –  służą  do  wabienia  owadów  
oraz  trawienia  ich  dzięki  zawartym  w  gruczołach  liścia  
enzymom  
! groszek  –  wąsy  czepne  –  umożliwiają  roślinie  owijanie  się  
 
 
 

©  Soffy   15  
 ! korzenie  lian  służą  do  przyczepiania  jej  do  
podpory,  po  której  wspina  się  w  stronę  światła  
! korzenie  jemioły  zawierają  specjalne  ssawki  
(haustoria),  które  wnikają  do  organizmu  żywiciela    
i  pobierają  wodę  i  sole  mineralne  
! korzeń  marchwi  jest  korzeniem  spichrzowym,  
magazynującym  substancje  pokarmowe  

Wyjaśnij  rolę  jonów  potasowych  i  jabłczanowych  w  procesie  otwierania  się  aparatów  szparkowych.  
! jony  jabłczanowe  i  potasowe  zwiększają  potencjał  osmotyczny,  woda  napływa  do  komórki,  
wzrasta  turgor  komórek  szparkowych  i  aparat  szparkowy  otwiera  się  
 
Wskaż  cechy  budowy  igły,  które  są  związane  z  przystosowaniem  sosny  do  warunków  środowiska  
! aparaty  szparkowe  poniżej  skórki  –  ogranicza  to  utratę  wody  przez  nadmierną  transpirację  
! miękisz  wieloramienny  zwiększa  powierzchnię  fotosyntetyczną  igły  
! kanały  żywiczne  –  wydzielana  żywica  działa  bakteriobójczo  i  grzybobójczo  
! gruba  kutikula  –  ogranicza  utratę  wody  przez  nadmierną  transpirację  
 
środowisko  wodne  i  lądowe  różnią  się  znacznie  parametrami  fizyko-­‐chemicznymi  i  zasięgiem  
oddziaływań  tych  parametrów  na  funkcjonowanie  organizmów  żywych.  W  tabeli  przedstawiono  
niektóre  czynniki  utrudniające  zasiedlanie  lądu.  

przystosowania  roślin  do  warunków  

czynniki  utrudniające  zasiedlenie  lądu  
środowiska  lądowego  
mniejsza  zawartość  CO2   zwiększenie  powierzchni  asymilacji  liści  
Pochłanianie  tylko  niektórych  długości  fal  
swobodna  przenikliwość  promieniowania  
promieniowania  słonecznego,  zwiększenie  
słonecznego  
intensywności  fotosyntezy  
wykształcenie  chwytników  i  korzeni,  skórka  
pokryta  kutykulą,  wytworzenie  nasion,  
niedobór  wody  
wykształcenie  łagiewki  pyłkowej,  powstanie  
aparatów  szparkowych  
zmienna  dostępność  soli  mineralnych  i  ich   wykształcenie  organów  przetrwalnikowych  i  
nierównomierne  występowanie   spichrzowych  
znaczne  oddziaływanie  mechanicznych  
wykształcenie  chwytników  i  korzeni,  
czynników  środowiska  (wiatry,  deszcze,  
wytworzenie  tkanki  wzmacniającej  
śniegi)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

©  Soffy   16