ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE

1) Rośliny okrytozalążkowe (Angiospermae):

a) w ich cyklu rozwojowym występuje heteromorficzna przemiana pokoleń z

dominacją sporofitu zbudowanego z organów wegetatywnych (korzeni,
łodyg i liści) oraz organów generatywnych (kwiatów i owoców)

b) gametofit jest zredukowany i zbudowany z kilku komórek

c) kwiaty są obupłciowe, a charakterystycznym elementem ich budowy jest

słupek

d) ściana zalążni słupka osłania zalążki i w ten sposób chroni je przed

wpływem niekorzystnych czynników środowiska (stąd nazwa rośliny
okrytozalążkowe)

e) zapłodnienie nie wymaga wody, gdyż plemniki są transportowane za

pomocą łagiewki pyłkowe

f) nasiona są okryte ścianą owocu (owocnią)

g) zasadniczym elementem przewodzącym drewna są naczynia, a łyka rurki

sitowe

2) Budowa kwiatu rośliny nasiennej:

a) okwiat:

 część kwiatu, która nie bierze udziału w procesie rozmnażania

 ochrania słupki i pręciki

 u roślin zapylanych przez zwierzęta pełni rolę powabni

 składa się z:

 płatków korony

 działek kielicha

b) słupek:

 żeński narząd rozrodczy

ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
 powstaje ze zrośnięcia się brzegami jednego lub kilku owocolistków
(makrosporofili)

 jego dolna część tworzy zalążnię,

która przechodzi w szyjkę zakończoną
znamieniem

 wewnątrz zalążni znajduje się jeden

lub kilka zalążków

 ogół słupków to słupkowie

 w zalążku powstaje komórka

macierzysta makrospor, z której
rozwija się gametofit żeński
(woreczek zalążkowy)

 elementy słupka:

Rysunek 1 - Słupek (źr. Repetytorium maturzysty

 znamię słupka wyd. Greg)

 szyjka słupka

 zalążek

 zalążnia

c) pręciki:

 męskie narządy rozrodcze

 ogół pręcików to pręcikowie

 są zbudowane z:

 główki tworzonej przez pylniki złożonych z dwóch

woreczków pyłkowych, w których powstają komórki
macierzyste mikrospor, z których rozwija się gametofit męski
(ziarno pyłku)

 nitki, na której jest osadzona

główka

 łącznika spajającego pylniki

Rysunek 2 - Pręcik (źr. Repetytorium maturzysty

wyd. Greg)
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
d) dno kwiatowe – oś kwiatowa, na której są osadzone wszystkie elementy
kwiatu

Rysunek 3 – Budowa kwiatu (źr. ib.bioninja.com.au)

3) Sporofity roślin okrytozalążkowych zawierają obupłciowe kwiaty, które mogą

występować w pojedynczo lub w postaci kwiatostanów (skupień kwiatów).
Tworzenie kwiatostanów ułatwia ich zapylanie. Kwiatostany ze względu na:

a) rozgałęzienia pędów odchodzących od jednej osi (kwiatostany

groniaste) dzieli się na:

 kwiatostany proste:

Rysunek 4 – Kwiatostany proste (źr. wikipedia.org)

 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
 kwiatostany złożone:

Rysunek 5 – Kwiatostany złożone (źr. wikipedia.org)

b) rozgałęzienia pędów odchodzących od wielu osi (kwiatostany

wierzchotkowe) dzieli się na:

 kwiatostany wierzchotkowe jednoramienne:

Rysunek 6 – Kwiatostany wierzchotkowe

jednoramienne (źr. wikipedia.org)

 kwiatostany wierzchotkowe dwu- i wieloramienne:

Rysunek 7 – Kwiatostany wierzchotkowe

jdwu- i wieloramienne (źr. wikipedia.org)
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
4) W ośrodku zalążku rośliny okrytozalążkowej powstaje komórka macierzysta
makrospor, która dzieląc się mejotycznie tworzy makrosporę. Makrospora
ulega mitozie przekształcając się w cztery makrospory, z których tylko jedna
rozwinie się do postaci gametofitu (woreczka zalążkowego) zbudowanego z:

a) aparatu jajowego zbudowanego z synergid i komórki jajowej

b) antypod

c) komórki centralnej zawierającej diploidalne wtórne jądro woreczka

zalążkowego

5) Etapy powstania gametofitu żeńskiego:

1. Komórka macierzysta makrospor (2n) przechodzi mejozę, w wyniku

czego powstają cztery makrospory (n).

2. Jedna makrospora rozwija się dalej, a trzy ulegają degeneracji.

3. Z makrospory, w wyniku potrójnej mitozy, rozwija się

siedmiokomórkowy gametofit żeński.

6) W ośrodku woreczka pyłkowego rośliny okrytozalążkowej powstaje komórka

macierzysta mikrospor, która dzieląc się mejotycznie tworzy mikrospory.
Pojedyncza mikrospora ulega mitozie przekształcając się w dwukomórkowy
gametofit męski (ziarno pyłku) zbudowane z dużej komórki wegetatywnej
oraz małej komórki generatywnej. Komórka generatywna dzieli się mitotycznie
tworząc dwie komórki plemnikowe, a z komórki wegetatywnej powstaje
łagiewka pyłkowa, w momencie zapylenia.

7) Etapy tworzenia gametofitu męskiego:

1. Komórka macierzysta mikrospor (2n) przechodzi mejozę, w wyniku

której powstają cztery mikrospory (n).

2. Każda z czterech mikrospor ulega mitozie, w wyniku której powstaje

dwukomórkowy gametofit męski.

3. Komórka generatywna dzieli się mitotycznie na dwie komórki

plemnikowej, które wnikają do łagiewki pyłkowej, powstałej z komórki
wegetatywnej.
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE

8) Cykl rozwojowy rośliny okrytozalążkowej:

1. Wewnątrz woreczków pyłkowych powstają komórki macierzyste

mikrospor, z których powstają cztery mikrospory przekształcające się w
gametofit męski (ziarno pyłku).

2. Wewnątrz zalążka powstaje komórka macierzysta makrospor, z których

powstają cztery mikrospory, z których tylko jedna przekształca się w
gametofit żeński (woreczek zalążkowy).

3. Dojrzały woreczek pyłkowy pęka, a ziarna pyłku zostają przeniesione

przez owady na znamię słupka, gdzie następuje zapylenie. Wówczas
ziarno pyłku wytwarza łagiewkę pyłkową (komórka wegetatywna dzieli
się mitotycznie), która transportuje powstałe z komórki generatywnej
dwie komórki plemnikowe do zalążka.

4. Wewnątrz zalążka następuje niewymagający udziału wody proces

podwójnego zapłodnienia:

 pierwsza komórka plemnikowa łączy się z komórką jajową,

tworząc zygotę (2n)

 druga komórka plemnikowa łączy się z komórką centralną, dając

bielmo (3n) pełniące funkcję tkanki odżywczej

5. Po zapłodnieniu zalążek przekształca się w nasienie. Jednocześnie

opadają płatki korony, a zalążnia rozrasta i przekształca się w ścianę
owocu (owocnię).

6. W sprzyjających warunkach nasiona kiełkują i wyrasta z nich młoda

roślina – sporofit, który po osiągnięciu dojrzałości zakwita.

Rysunek 8 – Cykl rozwojowy rośliny okrytozalążkowej

(źr. http://canopybiologiuh.blogspot.com )
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE

9) Przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia roślin okrytozalążkowych:

PROCES PRZEBIEG
wytworzenie komórka plemnikowa (n) + komórka jajowa (n)  zygota (2n) ⎯⎯⎯
zarodka zarodek sporofitu (2n)
sporofitu
wytworzenie komórka plemnikowa (n) + komórka jajowa (n)  komórka triploidalna (3n)
bielma
⎯⎯⎯ bielmo (3n)
wytworzenie osłonki zalążka (2n) ⎯⎯⎯ łupina nasienna (2n)
łupiny
nasienne
wytworzenie ściana zalążni (2n) ⎯⎯⎯ owocnia (2n)
owocni

10) Podczas cyklu rozwojowego roślin okrytozalążkowych można zaobserwować

proces zapylenia, czyli przeniesienie ziaren pyłku z pręcików na znamię
słupka przy udziale wiatru, zwierząt lub wody. Zapylenie ma dwie formy:

a) zapylenie krzyżowe (obcopylność) – przeniesienie ziaren pyłku z

pręcików kwiatu jednej rośliny na słupek kwiatu innej rośliny tego samego
gatunku

b) samozapylenie – przeniesienie ziaren pyłku z pręcików na słupek tego

samego kwiatu lub innych kwiatów tej samej rośliny. Jest to zjawisko
niekorzystne, ponieważ ogranicza możliwość zmniejszenia różnorodności
genetycznej, lecz pozwala na zasiedlanie terenów przez mało
zagęszczone populacje. Rośliny chronią się przed samozapyleniem przy
pomocy:

 samosterylności (samopłonności) – zapylenie własnym pyłkiem

nie prowadzi do wytworzenia nasion, np. z powodu zahamowania
rozwoju łagiewki pyłkowej

 przedsłupności – słupki dojrzewają wcześniej niż pręciki

 przedprątności - słupki dojrzewają wcześniej niż pręciki

 heterostylii (różnosłupkowości) – powstają dwa rodzaje słupków:

 słupki długie (wtedy pręciki są nisko położone)

 słupki krótkie (wtedy pręciki są wysoko położone)

 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
11) Przystosowania kwiatów do zapylenia przez zwierzęta i przez wiatr:

ZAPYLENIE PRZEZ ZWIERZĘTA ZAPYLENIE PRZEZ WIATR

- duży, barwny i pachnący okwiat
- miodniki produkujące nektar
- ciężki i lepki pyłek
- zredukowany i bezwonny okwiat
albo jego brak
- długie, wiotkie pręciki
- duża powierzchnia znamion słupków

- lepki i sypki pyłek

12) Nasienie to młodociane stadium sporofitu. Komórki nasienia w czasie jego

rozwoju dzielą się i tworzą liścienie, korzeń zarodkowy oraz stożek wzrostu
pędu. Dojrzałe nasienie jest zbudowane z:

a) łupiny nasiennej – chroni zarodek

przed niekorzystnym wpływem
czynników środowiska

b) bielmo – magazynuje substancje

odżywcze, które zostaną wykorzystane
do rozwoju zarodka

c) zarodek – sporofit we wczesnym etapie

rozwoju, twz. zarodkowym
Rysunek 9 – Budowa nasienia (źr. wikipedia.org)

13) Ze względu na rodzaj tkanki odżywczej nasiona dzieli się na:

a) nasiona bielmowe – tkanką odżywczą jest bielmo (3n), które nie zostało
zużyte podczas tworzenia się zarodka

b) nasiona obielmowe – tkanką odżywczą jest obielmo (2n), czyli

zachowany ośrodek zalążka, który występuje zamiast bielma lub obok
niego

c) nasiona bezbielmowe – tkanką odżywczą znajduje się w obrębie zarodka

i wypełnia duże, mięsiste liścienie – nasiona bezbielmowe (2n)

14) Owoce:

a) organy powstające z zalążni, zawierające w swym wnętrzu nasiona, które

osłaniają i ułatwiają ich rozsiewanie
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
b) najczęściej owoce powstają w wyniku zapłodnienia, lecz zdarzają się
przypadki, gdy owoce pozbawione nasion powstają bez udziału
zapłodnienia (partenokarpii), a także przy udziale innych części kwiatu
(takie owoce nazywają się szupinkami)

c) w zależności od sposoby powstania, owoce dzieli się na:

 owoce pojedyncze – powstają z zalążni słupka kwiatu

jednosłupkowego. Wyróżnia się:

 owoce mięsiste – mają grubą i soczystą owocnię

(np. jagoda pomidora, pestkowiec czereśni)

 owoce suche – mają zdrewniałą lub skórzastą owocnię.

Dzielą się na:

 pękające – ich dojrzała owocnia pęka

(np. torebka maku)

 niepękające – ich dojrzała owocnia nie pęka

(np. orzech leszczyny)

 owoce zbiorowe – powstają z wielu zalążni kwiatu

wielosłupkowego. W ich tworzeniu ważną rolę odgrywa dno
kwiatowe, które rozrasta się i utrzymuje razem poszczególne drobne
owoce

d) z kwiatostanów powstają owocostany, czyli zbiorowisko owoców, przy

powstaniu którego biorą udział m.in. dno kwiatowe i okwiat (np. owocostan
jagodowy ananasa)

15) Sposoby rozprzestrzeniania się owoców:

a) samosiewność – rozprzestrzenianie owoców przy wykorzystywaniu

mechanizmów własnych rośliny macierzystej, takich jak:

 znaczne wydłużanie pędów rośliny macierzystej umożliwiające

wytwarzanie owoców w pewnej odległości (np. ptasi rdest)

 gwałtowne wyrzucanie nasion za pomocą specyficznych elementów

budowy owocu (np. szczawik zajęczy)

b) obcosiewność – rozprzestrzenianie owoców przy pomocy czynników

zewnętrznych:
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
 wiatrosiewność (anemochoria) – rozprzestrzenianie owoców
przez wiatr (np. klon)

 wodosiewność (hydrochoria) - rozprzestrzenianie owoców przed

wodę (owoce utrzymują się na wodzie, np. grzybień biały)

 zwierzęcosiewność (zoochoria) – rozprzestrzenianie owoców

przez zwierzęta (owoce mają elementy czepne, a także mięsistą i
smaczną owocnię, np. łopian)

16) Znaczenie roślin okrytozalążkowych:

a) podstawowy element szaty roślinnej Ziemi

b) główny producent materii organicznej

c) istotny składnik biocenoz

d) liczne gatunki uprawne

e) surowiec w wielu gałęziach przemysłu

f) niektóre rośliny okrytozalążkowe mają właściwości lecznicze

17) Przegląd roślin okrytozalążkowych jednoliściennych (Lilliopsida)

a) rośliny zielne o łodygach przekształconych w kłącza, bulwy lub cebule

b) wytwarzają zarodek jednoliścienny

c) do tej grupy należą:

 wiechlinowate – rośliny zielne o łodydze w postaci źdźbła i owocu

w postaci ziarniaka, np. pszenica

 liliowate – rośliny cebulkowate, np. tulipan

18) Przegląd roślin okrytozalążkowych dwuliściennych (Magnoliopsida):

a) rośliny zielne, krzewy i drzewa

b) wytwarzają dwuliścienne zarodki

 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
c) do tej grupy należą:

 magnoliowe:

 mają nie w pełni zrośnięte owocolistki

 spiralne ułożenie elementów kwiatu

 obecność cewek w drewnie

 przykładem jest magnolia, grzybień biały, cynamonowiec,

pieprz

 różowate:

 rośliny zielne, krzewy i drzewa

 kwiaty mają różną liczbę słupków i pręcików

 owoce są soczyste (przy ich tworzeniu bierze udział dno

kwiatowe)

 przykładami są drzewa owocowe, np. śliwa

19) Porównanie roślin jedno- i dwuliściennych:

CECHA JEDNOLIŚCIENNE DWULIŚCIENNE

liczba liścieni w zarodku
budowa kwiatów
budowa pierwotna łodygi
przyrost łodygi na
grubość
budowa liści
system korzeniowy
- jeden
- trójdzielna
- brak podziału na kielich i
koronę
- wiązki przewodzące są
rozrzucone na całym
przekroju łodygi
- wiązki obokleżne
zamknięte
- rzadko spotykany
- do środka łodygi odkłada
się miękisz wraz z
wiązkami przewodzącymi
- liście bezogonkowe
- blaszka wydłużona
- nerwacja równoległa
- wiązkowy
- dwa
- pięcio- lub czterodzielna
- podział na kielich i koronę
- wiązki przewodzące ułożone
w pierścień
- wiązki obokleżne otwarte
- występuje powszechnie
- do środka łodygi odkłada się
drewno wtórne, a na
zewnątrz łyko wtórne
- liście ogonkowe
- blaszka zróżnicowana
- nerwacja siatkowa
- palowy
 ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE
20) Porównanie roślin nago- i okrytozalążkowych:

CECHA NAGOZALĄŻKOWE OKRYTOZALĄŻKOWE

sporofit - drzewa lub krzewy - drzewa, krzewy, krzewinki i
rośliny zielne
elementy drewna - cewki - naczynia

elementy łyka - komórki sitowe - rurki sitowe

gametofit żeński - wielokomórkowe bielmo - siedmiokomórkowy woreczek

pierwotne z dwiema zalążkowy z aparatem
rodniami jajowym

gametofit męski - kilkukomórkowe ziarno - dwukomórkowe ziarno pyłku

pyłku
kwiat - jednopłciowy - obupłciowy
żeński organ rozrodczy w - owocolistek z zalążkami - słupek
kwiecie
męski organ rozrodczy w - pręcik z woreczkami - pręcik z woreczkami
kwiecie pyłkowymi pyłkowymi
zalążek - bez dodatkowych osłon - okryty ścianą zalążni słupka
zapylenie - przy udziale wiatru - za pośrednictwem wiatru,
wody lub zwierząt
zapłodnienie - pojedyncze - podwójne
- bez udziału wody - bez udziału wody
nasienie - zbudowane z zarodka, - zbudowane z zarodka,
haploidalnej tkanki triploidalnej tkanki odżywczej
odżywczej, łupiny i łupiny nasiennej
nasiennej - jest osłonięte owocnią
- znajduje się na powierzchni
łuski nasiennej
owoc - brak - zbudowany z owocni o
jednego lub wielu nasion

21) Porównanie struktur rozmnażania u paprotników i roślin nasiennych:

CECHA PAPROTNIKI ROŚLINY NASIENNE

sporofil makrosporofil owocolistek
(liść zarodnionośny) mikrosporofil pręcik
sporangium (zarodnia) makrosporangium ośrodek zalążka
mikrosporangium woreczek pyłkowy
mejospory makrospory makrospory
mikrospory mikrospory