Wirusy jako bezkomórkowe formy życia

1. Wielkość i kształt
- wielkość – 10 -400nm
- kształt - spiralny, pałeczkowaty (mozaika tytoniowa) spiralny z otoczką (grypa),
bryłowy ( Heine- Medina, polio), bryłowy z otoczką (półpasiec) bryłowo-spiralny (bakteriofag)

2. Budowa wirusa, wirionu

Wirion = kapsyd (95%) + genom (5%)

zakaźna otoczka białkowa nić DNA lub RNA
cząstka zbudowana z
wirusowa podjednostek
zwanych kapsomerami

3. Właściwości wirusów
- nie są organizmami, nie mają budowy komórkowej
- są tworami stojącymi na pograniczu materii martwej i ożywionej
- poza komórka nie wykazują żadnych funkcji życiowych i w pewnych warunkach mogą tworzyć
kryształy
- mają zdolność przekazywania cech dziedzicznych
- wykazują zmienność
- po wniknięciu do komórki zmieniają jej metabolizm za pomocą własnego kwasu nukleinowego
i rozmnażają
CECHY WIRUSÓW
Cechy materii martwej Cechy organizmów żywych
* nie rozmnażają się poza komórka gospodarza * przyswajają składniki otoczenia, są pasożytami
* nie oddychają (brak jest enzymów oddechowych) * można je zniszczyć wysoką temperaturą i
* nie poruszają się substancjami chemicznymi
* nie rosną ( nie są zdolne do zdobywani energii) * są zdolne przeżyć śmierć komórki w której
* poza komórką gospodarza są całkowicie bierne pasożytują
* tworzą niekiedy agregacje przybierające postać * podlegają reprodukcji
kryształów * mogą ulegać mutacjom
* mają zdolności niezależne ewoluowania
4. Przebieg infekcji
a) etap adsorpcji- wirus styka się z powierzchnią atakowanej komórki i zostaje przechwycony
przez receptory błony
b) etap wnikania, penetracji- przenikanie całego wirusa do wewnątrz komórki wraz z osłonką,
wyjątek bakteriofagi- wstrzykują do cytoplazmy tylko kwas nukleinowy (kapsyd pozostaje na
zewnątrz)
c) etap replikacji- rozpoczyna się w przypadku wirusów wnikających w całość od uwolnienia kwasu
nukleinowego z kapsydu (kapsyd rozpuszczają enzymy kom. gospodarza) wirus wchodzi w tzw.
okres utajenia- eklipsy i nie można stwierdzić jego obecności w zainfekowanej komórce.
Uwolniony kwas nukleinowy wirusa podporządkowuje sobie metabolizm zainfekowanej komórki,
zmienia działanie materiały genetycznego gospodarza , wykorzystuje jego rybosomy, enzymy,
energię. To pozwala wirusowi na powielanie elementów składowych własnych cząsteczek- kwasu
nukleinowego i składników kapsydu. Osłonki są wytwarzane z błon komórkowych gospodarza w
czasie gdy potomne wirusy ją opuszczają
d) etap składania (dojrzewania) – gdy w komórce gospodarza nagromadzi się odpowiednia ilość
zreplikowanego kwasu nukleinowego oraz podjednostek białkowych kapsydu, łączą się one w
dojrzałe cząstki wirusowe- wierne kopie wirusa który zaatakował kom.
e) etap uwolnienia (elucji) – wyeksploatowana komórka gospodarza ulega zniszczeniu tzn. lizie przez
enzymy lityczne, następuje uwolnienie dojrzałych wirusów które wydostają się na zewnątrz i zakażają
następne komórki

5. Typy oddziaływania pomiędzy bakteriofagiem a komórką bakteryjną

a) cykl lityczny – kończy się śmiercią komórki gospodarza (charakterystyczny dla wirusów zjadliwych)
- adsorbcja faga na powierzchni komórki bakteryjnej
- penetracja: wprowadzenie DNA do komórki, kapsyd na zewnątrz
- replikacja DNA wirusowego w wielu kopiach oraz produkcja białek kapsydowych
- składanie: synteza białek i kompletowanie licznych nowych wirionów
- uwolnienie potomnych wirionów z komórki bakteria ulega rozerwaniu, lizie

b) cykl lizogenny (charakterystyczny dla fagów łagodnych)

- DNA wirusowy jest włączany do komórki materiału genetycznego, pozostaje w uśpieniu, jest to
tzw. prowirus i w takiej postaci jest przekazywany do komórek potomnych
- pod wpływem np. promieniowania, temperatury lub osłabienia organizmu gospodarza prowirus może
z powrotem przejść w formę zjadliwą i doprowadzić do lizy komórki
- uaktywnienie prowirusów może doprowadzić do zmian w funkcjonowaniu samej komórki
- zainfekowana komórka może nie giąć lecz może przekształcać się nabierając cech komórki
nowotworowej (transformacja nowotworowa)

6. Znaczenie wirusów
- w klasyfikacji bierze się pod uwagę kształt, wymiary, rodzaj materiały genetycznego, typ komórek
w których pasożytują
a) bakteriofagi- uszkadzają ścianę komórki bakterii do komórki wnika tylko materiał genetyczny
kapsyd pozostaje na zewnątrz, atakują wyłącznie jeden gatunek bakterii np. fagT4 atakuje bakterię
E. coli
* mają kształt bryłowo-spiralny z wyodrębnioną główką i ogonkiem
* ujemne działanie- infekcja gleby- bakterii glebowych, bakterii brodawkowych asymilujących azot
* dodatnie działanie chorobotwórczych, a także w diagnostyce niektórych zakażeń bakteryjnych, są
dobrym obiektem do badań genetycznych
* posiadają kwas DNA lub RNA, tylko materiał genetyczny dostaje się do komórki infekowanej

b) wirusy roślinne- mają kształt pałeczkowaty, bryłowy, spiralny, spiralny z otoczką, tyko materiał
genetyczny dostaje się do infekowanej komórki, zawierają prawie zawsze RNA, same nie potrafią
przedostać się przez ścianę komórki, musi być ona uszkodzona mechanicznie np. przez owady
* objawy to przebarwienia liści- białe żółte plamy, smugi, plamki martwej tkanki (nekrozje), usychanie
pędów, nadmierny rozrost tkanek (narośla)
* choroby - mozaikowatość pomidorów, fasolki, rzepy, ziemniaków, kędzierzawka pomidorów
ospowatość śliwy, smugowatość liści
c) wirusy zwierzęce- są zróżnicowane wielkością i kształtem są kuliste lub bryłowe, są wielościenne
mogą zawierać zarówno RNA i DNA do infekowanej komórki dostaje się całość, są bardzo
wyspecjalizowane do gatunku zwierzęcia lub konkretnego organu
* choroby - nosówka, pryszczyca wścieklizna, myksomatoza, kleszczowe zapalenie mózgu

d) wirusy ludzkie
* choroby - ospa, odra, żółta febra, opryszczka, grypa, świnka, różyczka, paraliż dziecięcy, kurzajki,
półpasiec, zapalenie gardła, nosa, krtani, spojówek, żółtaczka typu A (droga pokarmowa) typu B i C
(przez rzecz) tylko C najniebezpieczniejsza nowotwory, wirus HIV wywołujący AIDS, wirus Ebola

- wirus ginie w temp. 60ºC, do organizmu dostaje się za pośrednictwem krwi, droga płciową (sperma),
wywołuje AIDS – zespół nabytego upośledzenia odporności, atakuje białe krwinki pełniące funkcję
obronną
● w komórce gospodarza RNA wirusa HIV ulega odwrotnej transkrypcji, powstaje DNA wirusowe,
które włącza się do DNA chromosomu komórki gospodarza stając się prowirusem
● w tej postaci prowirus może trwać w organiźmie przez wiele lat powielając się wraz z DNA
gospodarza
● taka postać występuje w limfocytach pomocniczych (Th) monocytach lub powstałych z nich
makrofagach
● pod wpływem odpowiedniego sygnału (ataku innych wirusów, bakterii) prowirus może się uaktywnić

e) inne bezkomórkowe czynniki chorobotwórcze

* wiroidy - wirusy pozbawione kapsydu, mają tylko krótki odcinek jednoniciowy RNA, wywołują
choroby ziemniaków, roślin cytrusowych
* priony - to glikoproteinowa cząstka zakaźna nie zawierająca w swym składzie żadnych kwasów
nukleinowych jest odporna na wysoką temperaturę, przenosi się z organizmu do organizmu ulegają
powieleniu, zmieniają strukturę białek komórkowych i stają się następnymi prionami, powodują
choroby centralnego układu nerwowego bydła- choroba BSE „szalonych krów”, owiec (scrapie),
człowieka- choroba Creutzfeldta-Jacoba (gąbczaste zwyrodnienie mózgu), choroba kuru szerzy się
przez kanibalizm (zjadanie mózgów zmarłych)