WPROWADZENIE DO PSYCHOLOGII

I historia psychologii
Dr. Tomasz Grzyb
Arystoteles „O duszy”
• Nie ulega żadnej wątpliwości, że na pierwszym miejscu należy rozstrzygnąć następujący problem: do którego spośród
[najwyższych] rodzajów [czyli predykamentów] należy dusza i czym ona właściwie jest; chcę przez to powiedzieć: czy
jest ona jednostką samodzielną [indywiduum] i substancją, czy jakością, czy rozciągłością, czy też może jakimś innym
spośród predykamentów [przez nas] omówionych; ponadto czy jest czymś spośród rzeczy, które istnieją tylko w
możności, czy raczej jest jakimś aktem - bo niemała zachodzi różnica [między tymi dwoma pojęciami]. Trzeba jeszcze
zobaczyć, czy jest ona podzielna na części, czy nie; czy każda dusza jest tej samej natury, czy też odmiennej; a jeśli
odmiennej, to czy różni się od innych gatunkiem, czy też rodzajem; ci bowiem, co dzisiaj rozprawiają o duszy i badają
ją, zdają się mieć na oku samą wyłącznie duszę ludzką.

Geny czy środowisko? Co ma większy wpływ na osobowość

• James Watson i Francis Crick
• 1953 – ustalenie budowy „podwójnej helisy” – cząsteczki DNA
• Nobel 1962

HUGO
• 2003 – zakończenie Human Genome Project
• Ustalono kod genetyczny 99% ludzkiego genomu z 99,99% dokładnością

Judith Rich Harris

• W 1995 roku otrzymała nagrodę APA za pokazanie, że wpływ rodziców na dzieci jest de facto pomijalny
• To, co ma znaczenie, to przede wszystkim geny
• Książka była równie szeroko propagowana (Steven Pinker) jak i krytykowana (Jerome Kagan).

Badania na bliźniętach
• Hipokrates
• Francis Galton
Mechanizm badań
• Bliźnięta mają ten sam zasób genetyczny
• Jeśli wobec tego wychowują się w różnych środowiskach, jesteśmy w stanie ocenić, na ile są do siebie podobne • Jeśli
są, to potwierdzamy działanie genów
• Jeśli nie – to oznacza wpływ środowiska • Analogicznie możemy przeprowadzić wnioskowanie przy przyrodnim
rodzeństwie

MTFS (Minnessota Twin Family Study)

• Rozpoczęte w 1979 i trwające do 1999 roku
• Tak naprawdę zestaw różnych badań
• Przebadano ponad 8 tysięcy par bliźniąt i członków ich rodzin
• Sprawdzano cechy osobowości, zainteresowania, status rodzinny, kwestie zdrowotne (zarówno zdrowie fizyczne jak i
psychiczne), wskaźniki sukcesu w życiu itd.
• Ale także np. posturę i postawę na zdjęciach

Wyniki
• Generalnie większy wpływ genów niż środowiska
• Rozdzielane po urodzeniu bliźnięta nawet po długim czasie (rekord to 78 lat) były bardziej podobne do siebie
nawzajem niż do ludzi, z którymi się wychowały

Badania w kosmosie
• Scott & Mark Kelly (bliźniacy)
Polskie badania nad odziedziczalnością cech temperamentu
• Jan Strelau
Badania Jana Strelaua
 Cechy temperamentu w około 40 proc. są zdeterminowane genetycznie, dziedzicznie, a w 50- 60 proc. -
środowiskowo.
 Udaje się już nawet wskazywać konkretne fragmenty genomu odpowiedzialne za poszczególne cechy
temperamentu

Teoria humoralna (Hipokrates i Galen)

• Zakładała, że w organizmie człowieka znajdują się cztery płyny (krew,

żółć, flegma, czarna żółć) których wzajemna równowaga jest podstawą
zdrowia (zarówno fizycznego, jak i psychicznego).
• Tzw. teoria protonaukowa

Ernst Kretschmer (1888 – 1964)

• Studiował medycynę, filozofię i teologię
• Prowadził pionierskie badania psychiatryczne, w 1929 roku
nominowany do medycznego Nobla
• Autor Körperbau und Charakter (Budowa ciała i charakter) w której
przedstawił teorię, według której typ budowy ciała wiąże się z
osobowością i predyspozycją do zaburzeń psychicznych. Budowa ciała i
charakter
• Kretschmer wskazywał, że poszczególne typy budowy ciała mają
związek z cechami temperamentu, skłonnościami do zaburzeń psych.
• Definiował cztery typy:
1. Asteniczny
2. Atletyczny
3. Pykniczny
4. Dysplastyczny

Po porównaniu badań fizycznych pacjentów z diagnozami ich umysłowych schorzeń doszedł do wniosku, że:
 typ pykniczny ma skłonność zapadać na wahania nastroju typu maniakalno-depresyjnego
 typ asteniczny, atletyczny i dysplastyczny choruje częściej na schorzenia wycofującej się osobowości
wskazującej na schizofrenię.

Problem z badaniami
 Jakkolwiek pomiary ciała (jego struktury i budowy) były rzetelne, Kretschmer nie uwzględniał wieku badanych
osób
 Generalnie ludzie młodsi są szczuplejsi – a wtedy pojawiają się najczęściej zaburzenia o charakterze
schizofrenicznym
 Choroba dwubiegunowa pojawia się później, a wtedy ludzie także bardziej tyją

Dalsze losy
Zrezygnował z przewodniczenia Powszechnemu Towarzystwa Psychoterapii (AÄGP)
 W 1933 roku został członkiem wspierającym SS, Podpisał „Bekenntnis der Professoren an den deutschen
Universitäten und Hochschulen zu Adolf Hitler und dem nationalsozialistischen Staat„
 Opowiadał się za sterylizacją ludzi „ułomnych umysłowo”.
 W 1940 roku zwiedził centrum eutanazji w Bernburgu (Tötungsanstalt Bernburg), a w 1941 roku wziął udział w
posiedzeniu rady doradczej akcji T4

Donald Hebb
• 100% geny
• 100% środowiska
Tak jak pole prostokąta (a x b) jest zależne w 100% od a i w 100% od b

Kurt Lewin
• Urodzony w Mogilnie w 1890 roku
• Skąd bierze się zachowanie człowieka?
• Równanie Lewina: B = ƒ(P, E) nie jest równaniem w sensie matematycznym. Wskazuje tylko, iż zachowanie
jednostki jest funkcją osoby w ich otoczeniu.

TRZECI STOP
1974, San Francisco
• Duży eksperyment „uliczny”
• 343 taksówki z San Francisco wyposażono w dodatkowe, centralne światło hamowania, natomiast pozostałe 160,
bez trzeciego stopu, stanowiło grupę kontrolną.
• Po 10 miesiącach dokonano podsumowania statystyk: auta z dodatkowym stopem uczestniczyły
w wypadkach i kolizjach 60,6% rzadziej od tych z grupy kontrolnej. Liczba obrażeń kierowców była o 61,1%
niższa, zaś koszty naprawy mniejsze o 61,8%.
Kto?
• John Voevodsky, PhD. Psycholog

Człowiek i jego natura w sztukach pięknych

• John Donne (1572 – 1631)
• Żaden człowiek nie jest samoistną wyspą; każdy stanowi ułomek kontynentu, część lądu. Jeżeli morze zmyje
choćby grudkę ziemi, Europa będzie pomniejszona, tak samo jak gdyby pochłonęło przylądek, włość twoich
przyjaciół czy twoją własną. Śmierć każdego człowieka umniejsza mnie, albowiem jestem zespolony z ludzkością.
Przeto nigdy nie pytaj, komu bije dzwon: bije on tobie.
• Stanisław Barańczak „Już wkrótce”
„w ogóle
być sobą, być wreszcie bardziej
sobą,
ale właściwie jak to zrobić, skoro
już,
i to od tak dawna, tak bardzo
nim jestem”

Nauka vs sztuki piękne

• W wielu wypadkach zarówno naukowcy/naukowczynie, jak i poetki/poeci stawiają podobne pytania.
• Różnice zaczynają się wtedy, gdy szukamy na te pytania odpowiedzi.
• Poetom często wystarcza N=1

Ernest Rutherford (1871-1937)

• Pionierskie badania nad elektrycznością i promieniowaniem pierwiastków
• Nobel z chemii (1908)

Rutherford został powołany do rozstrzygnięcia sporu

• Pewien student na egzaminie z fizyki otrzymał pewne zadanie. Rozwiązał je, ale prowadzący nie uznał tej
odpowiedzi. Student odwołał się od decyzji do zewnętrznego eksperta.
Jak zmierzyć barometrem wysokość budynku?
Rozwiązania przedstawiane przez
studenta
• „Bierzemy barometr na szczyt budynku, przywiązujemy barometr do liny, opuszczamy go na ulicę, zwijamy z
powrotem i mierzymy długość wykorzystanej liny. Jej długość odpowiada wysokości budynku.”
• Odpowiedź nie została uznana za właściwą przez profesora, student upierał się jednak, że powinien dostać
maksymalną ilość punktów.

Kolejne pomysły
• Bierzemy barometr na szczyt budynku i wychylamy się poza krawędź dachu. Upuszczamy barometr na ziemię,
mierząc czas jego lotu stoperem. Następnie za pomocą wzoru x=0.5*a*t^2 obliczamy wysokość
budynku.
• W słoneczny dzień można np. zmierzyć wysokość barometru, następnie wysokość cieni jego i budynku i z prostej
proporcji określić wysokość samego budynku.
• Można obliczyć to podstawową metodą mierzenia wysokości. Bierzemy barometr i zaczynamy iść po schodach
budynku. Podczas tej wspinaczki odmierzamy na ścianie długości barometru i docierając na samą górę znamy
jego wysokość w długościach barometru.
• Możemy przywiązać barometr do końca sznurka i użyć go jak wahadła. Mierzymy wtedy siłę grawitacji na
wysokości ulicy, a później na szczycie budynku. Z różnicy tych wyników można łatwo obliczyć jego wysokość.
• Na tej samej zasadzie możemy przywiązać barometr do liny i opuścić go do poziomu ulicy i wtedy z okresów
wahadłowego ruchu obliczyć samą wysokość.
• No i w końcu prawdopodobnie najlepsza metoda. Bierzemy barometr, idziemy do piwnicy i pukamy nim w drzwi
kierownika. Kiedy nam otworzy, mówimy: „Panie Kierowniku, mam tutaj świetny barometr. Jeśli powie mi pan,
jaka jest wysokość tego budynku, barometr jest pański.”

Kim był ten student?

• Niels Bohr
• (Nobel z fizyki, 1922)
• „Owszem, znam konwencjonalną odpowiedź, ale mam dość mówienia mi przez szkołę, nauczycieli i kolegów
tego, w jaki sposób mam myśleć”

Wykład 3
Obraz zjawiska
• Puls Biznesu – Polacy wydają rocznie na wróżby 2 miliardy złotych
• Ponad połowa Polaków (55%) twierdzi, że czyta horoskopy w gazetach, w tym co dziewiąty (11%) robi to często
(CBOS)
• 15% Polaków deklaruje odbycie przynajmniej jednej konsultacji z wróżem lub wróżką (CBOS).
• Szacuje się, że w Polsce jest około 100 tysięcy osób zajmujących się wróżeniem (Interia Biznes)

Wróżki/wróże jak ludzie…

• American Federation of Certified Psychics and Mediums Inc.
• Procent wróżek (kobiet), które konsultują się z innymi wróżkami/wróżami: 67%
• Procent wróżów (mężczyzn), którzy konsultują się z innymi wróżkami/wróżami: 13%
• Procent wróżek/wróżów u których nie można oczekiwać zwrotu wpłaconych pieniędzy: 98%

Efekt Barnuma
Czym jest?
●Efekt horoskopowy (efekt Forera lub efekt Barnuma)
●Sytuacja, w której ludzie uznają za niezwykle trafne opisy rzekomo dotyczące wyłącznie ich samych a w
rzeczywistości odnoszące się do znacznej grupy ludzi

Skąd nazwa?
• P.T. Barnum „Mamy coś dla każdego”

Eksperyment Forera (1948)

• Rozdanie studentom opisu rzekomo
stworzonego na podstawie ich testu
osobowości i prośba o ocenę trafności w skali
1-5
• Średnia trafność – 4,26
• W rzeczywistości wszyscy studenci otrzymali
taki sam opis, nie mający związku z testem
Kiedy najskuteczniej?
• Gdy:
• badany jest przekonany, że zostały one
przygotowane specjalnie dla niego
• badany wierzy w autorytet analizującego
• analiza opisuje głównie pozytywne cechy

Wiara w przekaz ustny

• Liczne mądrości i opowiastki – „przeciwieństwa się przyciągają”, „kto się czubi, ten się lubi” itd.
• Powszechność przekonań jest źródłem wiary w ich prawdziwość (Gigerenzer, 2007)
• Im więcej razy słyszymy jakiś pogląd, tym bardziej wierzymy, że „coś w tym musi być” Potrzeba łatwych
odpowiedzi • Ludzie kochają „urzekająco proste rozwiązania”
• Np. sposoby na wykorzystanie pozostałych 90% mózgu
• Kursy szybkiego czytania i uczenia się języków przez sen
• Roman Giertych i mundurki szkolne Selektywność pamięci i percepcji
 • Klucz do zrozumienia mechanizmu – Wielka Czteroelementowa Tabela Życia
Selektywność pamięci i percepcji
• Zjawisko iluzorycznej korelacji
• To, że dwa zjawiska ze sobą współwystępują nie musi oznaczać, że na siebie wpływają (ani nawet, że są ze sobą
związane)
• Dlaczego w ścisłej korelacji pozostają wzrost i długość włosów?
• Dlaczego istnieje korelacja pomiędzy agresją a lepkością asfaltu?

Wnioskowanie po korelacji
• Czasami jednak korelacja jest. Mimo to wnioskowanie o przyczynowości może doprowadzić nas na manowce.

Post hoc, ergo propter hoc

• Po tym, a zatem wskutek tego
• Rosół jako najlepszy lek na grypę

Flensmark (2004) – teoria o związku pomiędzy

noszeniem butów a skłonnością do schizofrenii
• (buty i pierwsze przypadki schizofrenii pojawiły się w zachodniej Europie ok. 1000 lat temu)

Niereprezentatywna próba
• Patricia & Jacob Cohen – „złudzenie klinicysty”
• Np. terapeuci przeceniają trudność rzucenia nałogów (np. palenia papierosów)
• Podobnie policjanci przeceniają szansę na to, że ktoś jest przestępcą, wojskowi szansę na konflikt
zbrojny itd.

Zamęt terminologiczny
• Wiele pojęć z psychologii używanych jest w języku potocznym w sposób niewłaściwy
• Schizofrenia jako „rozdwojenie jaźni”
• Hipnoza jako specyficzny stan przypominający sen

„Zabij kurę i ją zakop”

• 9 września w południe do 80-letniej mielczanki zapukała kobieta. Powiedziała, że skupuje starocie. Później stwierdziła, że
posiada dar. - Wyczuwam nieszczęście nad pani domem i całą pani rodziną - usłyszała starsza kobieta. Kobieta wmówiła 80-
latce, że jej i jej dzieciom grozi śmierć. "Wróżka" zapewniła, że nieszczęściu może zażegnać, pod warunkiem, że mielczanka
wyciągnie wszystkie swoje oszczędności, a podczas obrzędu zostaną one schowane w odpowiednim miejscu na trzy dni. To
miało uchronić starszą kobietę przed nieszczęściem. Mieszkanka Mielca uwierzyła w przepowiednie. Oszustka i jej wspólniczka
podwiozły 80-latkę do banku, z którego wybrała 10 tys. zł. Później wróciły do domu. Tam starsza pani dołożyła jeszcze 1,1 tys.
zł. - "Wróżka" przepowiadająca nieszczęście poleciła starszej kobiecie zabić kurę i zakopać ją z jajkiem na posesji - mówi
"Gazecie" Wiesław Kluk z mieleckiej policji. Po wykonaniu obrzędu oszustka wykorzystała chwilę nieuwagi mielczanki, zabrała
jej wszystkie pieniądze, a pod tapczan schowała pusty worek foliowy. Chwilę później po "wróżce" nie było już śladu. Teraz
poszukuje jej policja, która sporządziła portret pamięciowy.

DO CZEGO LUDZIOM JEST TO POTRZEBNE?

 Rotter – umiejscowienie poczucia kontroli-> jedna z teorii społecznego uczenia się
Rotter zauważył, że ludzie mają odmienne sposoby interpretowania przyczyn zdarzeń, które spotykają ich lub
inne osoby

Wykład 4

Nauka a zdrowy rozsądek

• Kilka założeń dotyczących badań
Psychologicznych

1. Natura jest uporządkowana

2. Natura jest poznawalna
3. Wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne przyczyny
4. Nic nie jest dowiedzione samo w sobie
5. Wiedza jest wyprowadzana z nabywanego doświadczenia
6. Wiedza przewyższa ignorancję
Naukowe obalanie powszechnie przyjętego
przekonania
• Czy zwierzęta mają dar wyczuwania, kiedy ich
właściciele wracają do domu?
• Wiseman, Smith, Milton (1998)

Część 1 Pytanie
Część 2 – Stawianie hipotez
Szukanie możliwych rozwiązań
 1.Rutyna (zwierzęta mogą nauczyć się, że w poszczególne dni właściciele wracają o określonych porach)
 2.Subtelne sygnały (np. domownik odbierający telefon i mówiący w charakterystyczny sposób)
 3.Selektywna pamięć ludzka (zwierzę może zachowywać się w pewien sposób kilka razy dziennie a my
pamiętamy tylko ten jeden raz, który dla nas jest powiązany z powrotem właściciela)
 4. Błędna interpretacja (być może źle interpretujemy zachowanie zwierzęcia)

Część 3
Konstruowanie eksperymentu
 Cel: falsyfikacja (obalanie) hipotez
 Skonstruowano taki model eksperymentu, by wykluczyć wszelkie alternatywne wyjaśnienia.
Część 3 Konstruowanie eksperymentu
• A zatem:
1. Powracanie właściciela w losowo dobranych porach
2. Pozostawienia zwierzęcia samego i takie zaaranżowanie sytuacji, by nikt nie wiedział o powracającym
właścicielu
3. Rejestrowanie zachowania zwierzęcia kamerą wideo i interpretowanie go przez niezależne osoby

Część 3 – sam eksperyment

• Pies Jaytee i jego właścicielka Pam Smart biorą udział w badaniu
• Losowo wybrane pory, Pam Smart informowana o godzinie wyjazdu do domu na 3 minuty przed wyjazdem

Część 4 – wyniki i interpretacja

• Uznano, że tylko jedna wizyta może być traktowana jako wywołana przez badany efekt (bo trwała powyżej 2
min i nie miała innego widocznego powodu), jednak miała ona miejsce o 13.59 a Pam Smart wyjeżdżała o 14.18

Czym jest populacja?

• Populacja biologiczna- zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku
i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa

Populacja i próba w znaczeniu statystycznym

• Populacja
• Ogół ludzi, do których odnoszą się wnioski z naszego badania
• Wszystkie osoby, jakie potencjalnie mogłyby się stać uczestnikami naszego badania

• Próba
• Grupa osób rzeczywiście przez nas badana

Reprezentatywność
• Ważne jest, aby próba była reprezentatywna, to jest aby w jak najlepszy sposób odzwierciedlała charakter
populacji
• Dla zapewnienia jak największej reprezentatywności próby istotne są dwa jej parametry – wielkość i sposób
doboru

Wielkość próby
• Centralne Twierdzenie Graniczne - rozkład średnich z prób zbliża się do rozkładu średnich w populacji w
miarę, jak rośnie liczebność tych prób”
• Inaczej: im większa liczba osób w próbie, tym mniejsze prawdopodobieństwo błędnego oszacowania
• Prawo Wielkich Liczb - rzeczywisty rozkład wyników serii doświadczeń losowych jest tym bliższy idealnemu,
teoretycznemu, im dłuższa jest seria
• Im większa próba, tym bardziej reprezentatywna
• To, co w małej grupie można uznać za anomalię, w dużej musimy potraktować jako pewną prawidłowość

Sposoby doboru do próby

• Prezydent Stanów Zjednoczonych Alf Landon
• Inaczej - Alf Landon byłby prezydentem USA, gdyby sprawdził się przeprowadzony w 1936 roku przez
Literary Digest sondaż przedwyborczy

Jaki błąd popełniło pismo

• W sposób karygodny wybrało próbę
• Rozesłano 10 milionów kart do głosowania do osób wybranych ze spisu rejestracji samochodów oraz książki
telefonicznej
• Odesłało karty 2,2 miliona osób
• Kto jeździł wtedy samochodami i stać go było na telefon?
• Dlaczego nie doceniono szans kandydata Demokratów – Roosevelta?

Dwa sposoby doboru do próby

 Sposób probabilistyczny
Probabilistyczne sposoby doboru do próby
• Prosty dobór losowy (wcale nie prosty…)
• Polega na nadaniu numeru każdemu elementowi populacji i losowaniu do próby (na przykład za
pomocą tabeli liczb losowych)
• Przykład: chcemy wylosować 100 badanych z 873 uczniów naszej szkoły
• Najpierw numerujemy wszystkich uczniów nadając im numery od 1 do 873
• Następnie sięgamy do tabeli liczb losowych i odczytujemy 100 liczb trzycyfrowych Procedura
losowania

 Sposób nieprobabilistyczny
• Ogłoszenie
• Ma bardzo poważną wadę – próba złożona z ochotników zawsze jest próbą stronniczą, a co za tym idzie brak
jej reprezentatywności
• Dobór oparty na dostępności badanych
• Np. badanie dostępnych grup uczniów lub studentów
• Nie gwarantuje nam reprezentatywności, bo w systemie zapisywania się do grup ćwiczeniowych (albo
przydzielania do klas) istnieją pewne reguły
• Dobór celowy (inaczej zwany arbitralnym)
• Sytuacja, w której dobieramy ludzi do badania ze względu na jakąś szczególną, wyróżniającą ich cechę
• Przykładem może być np. grupa native speakerów uczących w szkołach językowych na Górnym Śląsku
• Metoda kuli śnieżnej
• Gdy trudno jest odszukać członków jakiejś specyficznej grupy (np. bezdomnych)
• Wtedy jedna odnaleziona przez nas osoba daje nam namiary na kolejną
• Dobór kwotowy
• Rozpoczynamy od ustalenia pewnych wskaźników procentowych cech w populacji
• Następnie tak dobieramy próbę, aby wskaźniki procentowe tych samych cech były w niej takie same, jak w
populacji

Randomizacja – losowy dobór

• Randomizacja I stopnia – losowy dobór osób z
populacji do próby
• Randomizacja II stopnia – losowy dobór osób
biorących udział w badaniu do poszczególnych
grup badawczych

METODY BADAWCZE
1. EKSPERYMENT
Labolatoryjny, polowy, naturalny
 Zalety i słabości eksperymentu

• Zalety
• Kontrola przyczyn i skutków
• Obiektywność
• Replikowalność
• Wady
• Dehumanizacja
• Zniekształcenie zachowania
• Nastawienie uczestnika
• Oczekiwania
eksperymentatora
• Błąd próby
• Wnioskowanie statystyczne

Przykład
• Badania Iwana Piotrowicza Pawłowa
• Warunkowanie klasyczne u psów

• W badaniach Ascha 67% osób badanych

poddało się wpływowi grupy i wskazało błędną
linię

Przykłady cd.
• Badanie Dolińskiego, Nawrat i Rudak
• Wpływ efektu dialogu
• Sprzedawanie kadzidełek na ulicach Opola
Wrocławia w warunkach dialogu (rozmowy z
klientami o pogodzie) i prostego monologu
• Potwierdzenie istotnego wpływu efektu
dialogu na skuteczność perswazji

2. OBSERWACJA
Kontrolowana, naturalna,
uczestnicząca
Przykłady
• Badania Roberta Cialdiniego
• Cialdini, by zbadać zachowania i
techniki sprzedaży pracowników
działających w tzw. „sprzedaży
networkowej” na pewien czas zatrudnił
się w korporacji Amway
• Dzięki temu odkrył „regułę
wzajemności” – po zwróceniu uwagi na
pozostawienia przez akwizytora
darmowych próbek produktów

3. Sondaż
• Szeroki zestaw pytań podawany zazwyczaj sporej grupie badanych
• Przykład: GSS (Generalny Sondaż Społeczny)
• Uwaga! Ryzyko wystąpienia efektu tzw. „Szuflady lubelskiej”

Metody
• Metody nomotetyczne: droga do formułowania ogólnych praw naukowych, szukanie w ludziach tego, co w
nich podobne, co ich łączy.
• Metody idiograficzne: opis tego, co szczególne i wyjątkowe. Co też doprowadza do zyskania wiedzy
naukowej, ale celem nie jest uogólnienie.
• Studium przypadku-
Zalety: • Dokładne zgłębienie problemu • Analiza większej ilości zachowań
Wady: • Niemożność generalizowania wyników • Subiektywność oceny zachowań

4. Badania korelacyjne
• Korelacja jest miarą współzmienności
 korelacja dodatnia (pozytywna)- Jeśli poziom jednej zmiennej rośnie i drugiej rośnie
 korelacja ujemna (negatywna)- Jeśli poziom jednej zmiennej rośnie i drugiej maleje
• współczynnik korelacji zawiera się pomiędzy –1 a 1.
• –1 to pełna korelacja negatywna, +1 pozytywna. 0 oznacza zupełny brak korelacji.
• Zaistnienie korelacji nie uprawnia nas do postawienia wniosku o związku przyczynowo
skutkowym!

Kto to?
• Selectivv specjalizuje się w pozyskiwaniu, analizie i profilowaniu danych z kanału mobile.
• Ma największy w Europie zbiór informacji o właścicielach smartfonów i tabletów, który obejmuje łącznie 120
mln użytkowników, z czego 14 mln w Polsce.
• Badanie dotyczące zachowań Polaków w niedziele niehandlowe prowadzono na 511 221 osobach

Wykład 5

Kalendarium
• Grecja (VI wiek p.n.e.) – powstanie i rozwój
• Rzym (III wiek p.n.e.) – kopiowanie i niewielkirozwój, ale raczej zastój
• Rozkwit religii monoteistycznych – raczej zastój
• Renesans (XVI wiek) – delikatne próby ożywienia
• Europa i oświecenie (XVIII wiek) – rozwój
• Koniec XIX wieku – psychologia staje się świadoma samej siebie

• Wynalezienie pisma (ok. 3500 rok p.n.e.)

• Najpewniej Sumerowie
• Mówimy o śladach zapisanych

G R E C J A
Jacy byli Grecy?
• Raczej myśliciele niż empirycy, choć z wyjątkami
• Alkmeon z Krotonu – pierwsze badania nad budową i działaniem układu nerwowego zwierząt (sekcje
ludzi były z powodów kulturowych niemożliwe)
• Alkmeon dostrzegał połączenie oko – mózg, choć błędnie je interpretował. Zakładał, że pomiędzy okiem a
mózgiem powinna istnieć „rurka powietrzna”
• Najpewniej pierwszy z badaczy (naukowców, myślicieli) wskazywał na mózg (a nie serce) jako siedlisko nous
(dusza, umysł)

Protagoras i Demokryt
• W poszukiwaniu „prawdy obiektywnej”
Protagoras – jeśli za jedyne źródło naszej wiedzy uznamy zmysły, to czy może istnieć jakaś jedna,
uniwersalna prawda? W końcu wszyscy widzimy obiekty nieco inaczej.
Demokryt – nie ma prawdy obiektywnej, są cząsteczki budujące świat (atomy). Są one także w mózgu i
zmieniają się na skutek kontaktu z atomami świata. Te zmiany, to proces myślenia.

Hipokrates
• Co się dzieje wtedy, gdy umysł nie działa tak, jak powinien?
• W Grecji uznawano szaleństwo za karę bogów.
Hipokrates traktował choroby psychiki tak, jak choroby ciała.
• Teoria humorów (cztery płyny) i ich wzajemnego oddziaływania
Hipokrates antycypował istnienie psychosomatyki

Sokrates
• Nie pobierał opłat za swoje nauki, dorabiał jako kamieniarz
• Wiedza nie rodzi się z doświadczenia, ale już tkwi w człowieku.
• Żeby ją wydobyć, trzeba pytać – wtedy człowiek jest w stanie „urodzić” wiedzę (metoda majeutyczna).
Platon
• Uczeń Sokratesa
• Twierdził, że nasze zmysły nie doprowadzają nas do wiedzy
• Wiedza jest w nas a my musimy ją „odkryć”- przypomnieć ją sobie Platon o duszy
• Dusza potrzebuje do „działania” energii (choć nie bardzo wiadomo, skąd ją bierze).
• Dusza dzieli się na trzy części:
• Rozumna
• Impulsywna
• Zmysłowa
• Łączy je kręgosłup

Arystoteles
• Uczeń Platona
• Dużo bardziej niż „naukowi ojcowie” zorientowany biologicznie
• Wiedzę zdobywał obserwując sekcje zwierząt
• Ale czasami dochodził do błędnych wniosków – na przykład, że umysł mieści się w sercu

Arystotelesowskie przewidywania w obszarze pamięci:

• Te zdarzenia, którym towarzyszą silne emocje, są lepiej zapamiętywane
• Te zdarzenia, które się często powtarzają, są lepiej zapamiętywane

Arystotelesowskie przewidywania w obszarze umiejscowienia umysłu:

• Ludzie z ranami mózgu zdrowieją, z ranami serca nigdy – to znaczy, że serce jest ważniejsze.

Kim jest dla nas?

• Wytyczył podstawowe dziedziny wiedzy, wymyślił dla nich nazwy, które pozostają w użyciu do dzisiaj:
fizyka, logika, ekonomia, psychologia, nauki polityczne, metafizyka, retoryka, etyka.
• Arystoteles jest również autorem technicznych terminów, takich jak: indukcja, dynamika, energia, substancja,
atrybut, istota, własność, kategoria, twierdzenie, uniwersalia

Mistrz i uczeń

Platon
• Przyroda niespecjalnie go interesowała – ważne
były idee i ich świat
• Zmysły są nieistotne, ważny jest rozum
• Najwyższy poziom rzeczywistości jest w rozumie
i myśleniu
Arystoteles
• Bardzo zainteresowany przyrodą i otaczającym go
światem
• Zmysły i spostrzeganie dają nam kontakt z
rzeczywistością • W świadomości nie ma niczego,
czego nie dostarczyłyby tam zmysły

• Amicus Plato, sed magis amica veritas

R Z Y M
Jak myśleli Rzymianie?
• Utylitarnie – to jest dobre, co jest dobre dla Imperium
• Niespecjalnie interesowały ich rozważania o duszy, mieli lądy do podbicia i bitwy do wygrania

Teofrast (372−287 p.n.e.)

• Bardzo płodny literacko (ponad 400 pism)
• Jedno z nich to Charaktery
• Zawierające portrety literackie ośmieszające ludzkie wady, w tym nadmierną gadatliwość, skłonność do
pochlebstw czy głupotę.
• Sama rzecz była nowa, bo dość konkretna (na pewno bardziej niż dość abstrakcyjna dusza)
Galen (ok. 130−200)
• Lekarz i anatom (rzymski, z Grecji)
• Pierwsze próby klasyfikacji emocji (negatywne, związane z gniewem i agresją oraz pozytywne)
• Rozwinięcie teorii humoralnej Hipokratesa
• Pokazanie związku pomiędzy emocjami a ciałem („choroba miłosna” manifestowana przyspieszeniem tętna)
• Opisał: 7 nerwów czaszkowych, zastawki serca oraz różnice między tętnicami i żyłami; między innymi
wykazał, że tętnicami płynie krew, a nie powietrze, jak sądzono dotychczas.
• Swoje obserwacje opierał na wynikach sekcji – przede wszystkim małp, zwłaszcza makaków
• Oczywiście nie ustrzegł się błędów – twierdził np., że powietrze trafia do serca bezpośrednio z płuc

Ś R E D N I O W I E C Z E

Rozkwit religii monoteistycznych – raczej zastój

• Europa w trakcie i po upadku Cesarstwa Rzymskiego;
1. Znaczący spadek komfortu życia
2. Znaczący wzrost znaczenia religii monoteistycznych (oraz konfliktów między nimi)

Hypatia z Aleksandrii- pierwsza feministka

Żyła w Aleksandrii, zginęła w 415 roku n.e.
• Była neoplatonką, filozofką i matematyczką, w pewnym sensie symbolem odchodzącego świata
• Weszła w spór i konflikt z Cyrylem z Aleksandrii, biskupem i późniejszym świętym Kościoła

Św. Augustyn (354−430)

• Od hulaki do świętego
• Żył w czasach, w których chrześcijaństwo stawało się już religią państwową, więc nie doświadczał żadnych
prześladowań
• Co dość ciekawe, miał berberyjskie korzenie

Poglądy Augustyna z Hippony

• Ewolucja w myśleniu i poglądach św. Augustyna
1. Wczesny Augustyn – raczej filozof
2. późny Augustyn – raczej teolog.
 Ewolucja w podejściu do seksu
 Augustyn nie ufał do końca zmysłom
 Uważał, że żądze cielesne odbierają umysłowi kontrolę nad sytuacją i wolną wolę. Podejrzewał też, że
gdyby nie grzech pierworodny, ludzie znaleźliby łatwiejszy, bezgrzeszny i zupełnie pozbawiony
przyjemności sposób rozmnażania się.
 Przecież każdy dobry człowiek, mając do wyboru przyjemność i grzech albo brak przyjemności i brak
grzechu, chętnie wybrałby tę druga opcję
 Spora część jego dzieł poświęcona jest duszy – która ma charakter rozumny, ponieważ jest zasadą
życia. Dusza bywa utożsamiana z umysłem.
Umysł składał się z trzech części: pamięci, rozumienia i woli.
 Pamięć to komnata, wypełniona wspomnieniami: czasami przychodzą do nas same, czasami je z tej
komnaty wyjmujemy.
 Skąd wiemy, że dusza jest nieśmiertelna?
Zdaniem Augustyna – z myślenia o wieczności
 Zmysły nie mogą nam dostarczyć wiedzy o wieczności, bo jest pozazmysłowa, zatem wiedza musi
pochodzić od duszy, która poza zmysły wykracza, a zatem jest czymś więcej niż one same. Jeśli mówi
nam o wieczności, to znaczy, że sama jest wieczna.

Św. Tomasz (ok. 1224−1274)

• Człowiek niebywale łagodnego usposobienia
• Koledzy nazywali go głupim wołem
• Wychowywał się w klasztorze Monte Cassino (choć był synem hrabiego Akwinu), został mnichem
• Największe dzieło: Summa Theologiae (Suma Teologii)

Dokonania Tomasza
• Raczej kontynuator, komentator niż oryginalny twórca
• Odwoływał się do Arystotelesa (duszę dzielił na wegetatywną, zmysłową i rozumną).
• Nazwał i opisał między innymi pięć podstawowych zmysłów, do których dołożył szósty, rozumiany jako
rodzaj zdrowego rozsądku.
• Kiedy ugryziemy czerwone i pachnące jabłko i poczujemy jego smak, coś pozwala nam odgadnąć, że te różne
bodźce (obraz, zapach i smak), docierające przez różne zmysły, dotyczą tylko jednego jabłka, nie kilku owoców.
Dwuczęściowy umysł
• Umysł składał się z dwóch części:
• Pierwszej, zajmującej się analizowaniem danych pochodzących ze zmysłów, rozumieniem i osądami
• Drugiej, która z tych danych tworzyła idee, a także poznawała prawdę za pomocą wiary. Tylko ta druga część
była wieczna i nieśmiertelna, pierwsza zanikała wraz ze śmiercią.
• Emocje – św. Tomasz dzielił już na kategorie, u podstaw których jest albo ból albo przyjemność

Btw
Kim jest dobry teolog?
• Jerzy Pilch- Teolog zadaje sobie pytania. Jeśli jednak ma zadać sobie pytanie, którego logiczną konsekwencją
jest pytanie „czy Bóg istnieje?”, to dobry teolog sobie tego pytania nie zadaje.

R E N E S A N S
Świat staje się większy i mniejszy poprzez odkrycia geograficzne
• Zwrócenie się ku myślicielom antycznym nieco zwiększa wolność w poszukiwaniach
• Wzrost bogactwa krajów (na skutek rabunkowej gospodarki kolonii) powoduje nadwyżkę finansową
• Ta z kolei umożliwia zainteresowanie człowiekiem i jego życiem, niekoniecznie w relacji do Boga Zmiana
stosunków społecznych
• Wynalezienie prochu strzelniczego zmienia rolę wynalazcy i stosunek do nauki (do tej pory można się było
przed światem okopać w twierdzy, teraz już nie)
• Wynalezienie czcionki i prasy drukarskiej znacząco zwiększyło możliwość dzielenia się ideami (1440 lub 1450
– Johannes Gutenberg)

Kartezjusz
• René Descartes (1596 – 1650)
• Filozof, matematyk i fizyk, uznawany za ojca nowożytnej filozofii
• sprawił, że odeszliśmy od stylu filozofii starożytnej i średniowiecznej

Zmiana paradygmatu – z ontologicznego na mentalistyczny

Zmiana paradygmatu
O ile filozofia nastawiona ontologicznie zajmowała się przedmiotem i jego istnieniem, to filozofia
mentalistyczna postawiła pod znakiem zapytania możliwość prawdziwego poznania.

 Ontologia – nauka o bycie, o przedmiotach

 Epistemologia – nauka o poznaniu

Moment wyodrębnienia się z filozofii nauk ścisłych i nauk przyrodniczych

Jak myśleć?
• Tylu mądrych ludzi rozważało problemy i nie znaleźli rozwiązań – dlaczego?
• Bo nie opierali się na ścisłych naukowych dowodach a na założeniach (czasami mocno wątpliwych)
• Najpierw wątpić, potem szukać rozwiązań za pomocą rozumu

Cogito ergo sum

• Kartezjusz rozumował tak:
1. Łatwo możemy sobie wyobrazić, że nasze ciało nie istnieje, a umysł unosi się gdzieś w przestrzeni. Ta myśl
nie przeczy logice.
2. Jeśli jednak pomyślimy, że nie istnieje nasz umysł, to sami sobie zaprzeczymy. Przecież myśleć równa
się istnieć.
Poglądy Kartezjusza
• Dualizm Kartezjański - rzeczywistość fizyczna i rzeczywistość umysłowa są dwiema odrębnymi substancjami.
Rzeczywistość fizyczna zbudowana jest z materii w trójwymiarowej przestrzeni, ma charakter
mechanicystyczny i jest badana przez nauki przyrodnicze. Rzeczywistość umysłowa złożona jest z myśli i
świadomości i jest obszarem wolności. W człowieku te dwa rodzaje rzeczy się łączą

Tomasz Hobbes (1588−1679)

największe dzieło:
• Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego
• Twierdził, że ludzie są wrogo do siebie nastawieni z definicji i jeśli zostaną pozostawieni sami sobie,
natychmiast zaczynają walczyć.
• Rozwiązaniem jest umowa społeczna – na przykład w formie państwa (najlepiej autokratycznego,
rządzonego przez króla).
• Wszystko (także myślenie) jest materią pozostającą w ruchu (a zatem do pewnego stopnia antycypował
przewodzenie bodźców.
• Ruch atomów na zewnątrz organizmu pobudzał ruch atomów w organizmie, w układzie nerwowym i mózgu.
Dzięki temu ruchowi rodziły się myśli, uczucia i reakcje na bodźce.

E U R O P A
I O Ś W I E C E N I E (XVIII wiek)

• Silny rozwój nauki i techniki

• Potężny wzrost mechanizacji i przemysłu – rewolucja przemysłowa rozpoczęta w Anglii i Szkocji
• Duże nadwyżki finansowe – możliwość utrzymywania filozofów
• Duże zmiany społeczne: nie ma już niewolnictwa (choć na ziemiach polskich de facto jest…) ale są silne
rozwarstwienia społeczne, interesujące teoretycznie i praktycznie filozofów.

John Locke 1632 – 1704 (to co jest w umyśle nie jest tajemnicze i jest jedynie efektem wrażeń
zmysłowych, bodźce tworzą wrażenia)
• Filozof, lekarz, polityk, ekonomista
• Idee zawarte w ludzkich umysłach nie są jakimiś tajemniczymi, samoistnymi bytami, lecz są po prostu
efektem analizy danych zmysłowych dokonywanej przez umysł.
• Bodźce tworzą w umyśle wrażenia, wrażenia grupowane są w obiekty, te z kolei w idee proste („to jest stół”). •
Idee proste mogą grupować się w idee złożone („stoły wyglądają tak”)
• Te idee złożone mogą już żyć własnym życiem, stawać się ideami abstrakcyjnymi, tworzyć nowe itd.

David Hume 1711−1776 (traktat o naturze ludzkiej, człowiek jest sumą doświdczeń)
• Szkot, autor „Traktatu o naturze ludzkiej”
• Uznał, że człowiek jest jedynie zbiorem doświadczeń. Jeśli jednak jesteśmy jedynie zbiorem doświadczeń,
czym jest nasze „ja”?
• „Ja” do pewnego stopnia zastąpiło duszę (dusza, jako niepoznawalna, nie interesowała go)
• Odróżniał wrażenia (rozumiane jako odczuwanie bodźców) i idee (np. wspomnienia czy wyobrażenia)
• Kwestionował powiązanie skutku i przyczyny

John Stuart Mill 1806 - 1873 (feminista?, 3 rodzaje empiryzmu, należy badać umysł)
• Sheldon Cooper oświecenia
• Poddany bardzo wymagającej edukacji, w wieku 3 lat czytał Platona w oryginale, mając 11 lat napisał pierwszą
rozprawę naukową
• Studia skończył mając 12 lat a mając 21 przeżył poważne załamanie nerwowe
• Twierdził, że umysł można badać za pomocą narzędzi eksperymentalnych i należy to robić

Poglądy Milla
• Trzy rodzaje empiryzmu:
• empiryzm genetyczny (wszelka wiedza jednostki ludzkiej pochodzi wyłącznie z doświadczenia, a jej sądy są
nabyte)
• empiryzm epistemologiczny (jedynym kryterium wiedzy jest doświadczenie)
• empiryzm metodologiczny (prawdziwe twierdzenia naukowe mogą być wypracowane tylko dzięki
doświadczeniu; doświadczenie warunkuje prawomocność).
*
Feminista (?) • W czasie wykonywania mandatu poselskiego (1865-1868) domagał się dla kobiet prawa
głosowania w wyborach, był to wówczas bardzo kontrowersyjny i niepopularny postulat. • Napisał wraz ze swą
żoną (!) Harriett Taylor Mill napisał książkę The Subjection of Women (Poddaństwo kobiet), analizującą
przyczyny i konsekwencje podporządkowania kobiet mężczyznom

K O N I E C XIX WIEKU
Koniec XIX wieku – psychologia staje się świadoma samej siebie

• O psychologii mówi się coraz więcej

• Coraz bardziej wydaje się ona także różnić – zarówno od filozofii jak i od medycyny czy fizjologii
• Dojrzewa do tego, by stać się samodzielną nauką

Gustaw Teodor Fechner 1801−1887

• Wielki ekscentryk
• W XIX wieku twierdził, że dusza (niematerialna) jest obecna we wszystkich żywych organizmach (roślinach
także)
• Uzdolniony matematycznie i skrupulatny w pomiarach zajął się analizowaniem wrażeń zmysłowych

Prawo Webera-Fechnera
• Prawo dotyczy związku pomiędzy zmianą natężenia bodźca a zmianą jego odczuwania
• W najprostszej wersji: Jeśli porównywane są wielkości bodźców, na naszą percepcję oddziałuje nie
arytmetyczna różnica pomiędzy nimi, lecz stosunek porównywanych wielkości.
• Albo inaczej: wrażenie słuchowe (wzrokowe) wywołane u człowieka jest wprost proporcjonalne do logarytmu
natężenia dźwięku (światła).

Franz Brentano 1838-1917

• Zwolennik psychologii empirycznej
• Krytyk introspekcjonizmu
• Postulował zastępowanie introspekcji retrospekcją
• Trzy klasy zjawisk psychicznych:
1. przedstawienia - zarówno wrażenia zmysłowe, jak i wyobrażenia;
2. Sądy - uznanie bądź odrzucenie istnienia przedmiotu przedstawienia, mogą być prawdziwe lub
fałszywe;
3. fenomeny zainteresowania - akty miłości lub nienawiści. Introspekcja

• Metoda introspekcyjna (introspekcja) była metodą empiryczną, gdyż pozwalała zbadać bezpośrednio
fenomeny psychiczne. Polegała na wewnętrznej obserwacji własnych stanów przeżyć psychicznych, ich
bezpośredni ogląd możliwy był tylko przez jednostkę, która dany stan przeżywała (samoobserwacja).
• Wiedza w ten sposób uzyskana, uznana była za jedyną wiedzę pewną.

Mieczysław Kreutz – wielki obrońca introspekcji

Wilhelm Wundt 1832-1920 (strukturalizm)

• Chciał zostać pisarzem, ale nacisk rodziny sprawił, że zajął się nauką
• Nie zgadzał się na traktowanie psychologii jako działu filozofii, chciał, by była empiryczną nauką przyrodniczą
• Wprowadził kurs „psychologii fizjologicznej” do programu uniwersyteckiego (chodziło o psychologię
eksperymentalną)

• Umysł przechodzi przez trzy fazy poznania:

1. początkowo operuje konkretnymi spostrzeżeniami,
2. następnie zastępuje spostrzeżenia przez pojęcia ogólne,
3. wreszcie ujmuje całość świata w światopogląd.
• W trzecim etapie wychodzi poza doświadczenie budując metafizykę. Ten proces jest nieuchronny i konieczny,
bo metafizyka jest potrzebą psychiczną na pewnym etapie rozwoju.
1879, Lipsk - Wundt zakłada w Lipsku pierwsze w historii laboratorium psychologiczne oraz Instytut
Psychologii
Wykład 6

PSYCHOANALIZA
Co było przed Freudem?
• Franz Anton Mesmer 1734-1815
• Niemiecki lekarz, badacz hipnozy i „magnetyzmu zwierzęcego”
• Twórca „mesmeryzmu”
Mesmeryzm „Magnetyzm zwierzęcy” – zakładał istnienie niewidocznych „pływów i sił” w otaczającej nas
rzeczywistości
• Mesmer zakładał, że istnieje „fluid uniwersalny” – „magnetyzm zwierzęcy”, obecny w każdym organizmie.
• Twierdził, że wpływając na niego, można leczyć choroby (zwłaszcza związane z psychiką)
ZABIEGI
• Miały raczej postać show, z którym Mesmer jeździł po Europie, niebywale intrygowały artystów i twórców
• W 1784 roku komisje lekarskie w Paryżu i Berlinie zgodnie uznały „mesmeryzm” za szarlatanerię i
pseudonaukę

Jean- Martin Charcot

• Francuski lekarz neurolog
• Przejął od Mesmera zainteresowanie hipnozą
• Zaczął stosować hipnozę jako metodę leczenia histerii (ale też wywoływania jej napadów)

HIPNOZA
• Charcot twierdził, że hipnoza może występować wyłącznie z zaburzeniami psychopatologicznymi
• Dziś wiemy, że jest inaczej – to stan prawidłowo funkcjonującego umysłu, w którym:
1. uwaga danej osoby jest mocno zogniskowana na określonych bodźcach
2. świadomość bodźców pochodzących spoza obszaru zogniskowania uwagi jest znacznie ograniczona
3. podczas którego krytyczny osąd danej osoby zostaje częściowo zawieszony
Wiemy też, że nie każdy jest podatny na hipznozę

A na pokazach…
• Test podatności lekkich i ciężkich dłoni • Lekkie dłonie - W tym teście należy podawać sugestię dotyczącą
unoszących się dłoni. Na przykład “Wyobraź sobie, że do twoich dłoni został przyczepiony balonik z helem i
twoje dłonie same unoszą się do góry. Twoje dłonie są tak lekkie jak piórko. Twoje dłonie unoszą się same do
góry, do góry, góry”. Jeżeli zaobserwujesz, że dłonie zaczynają się podnosić to znaczy, że osoba nadaje się do
pokazu XD

Pokazy Charcota
• Pacjentka cierpiąca na histerię, 1887

Czym była histeria?

• Dziś powiedzielibyśmy o zaburzeniach dysocjacyjnych (według DSM-IV – rozłączenie funkcji
normalnie połączonych: świadomość, pamięć, tożsamość, percepcja) lub nerwicach
• nadmierna ekstrawersja, emocjonalność, płaczliwość, demonstracyjność zachowań
• Dziś wiemy, że takie zaburzenia dotyczą zarówno mężczyzn jak i kobiet, kiedyś uznawano, że
wyłącznie kobiet (powodem miała być nieprawidłowo funkcjonująca macica)

Uczniowie Charcota
• Sigmund Freud
• Józef Babiński (lekarz neurolog, badacz)
• Pierre Janet (neurolog, specjalista od pamięci pourazowej)
• Gheorghe Marinescu (twórca rumuńskiej neurologii)
• Georges Gilles de la Tourette (autor opisu zespołu Touretta)
• Ernő Jendrassik (prace nad odruchami, odruch kolanowy)
• Kinnosuke Miura (założyciel neurologii japońskiej)
• Alfred Binet (twórca pierwszych testów inteligencji)
Sigmund Freud 1856 – 1939
• Lekarz neurolog, twórca psychoanalizy
• Człowiek, który bez wątpienia zmienił na zawsze psychologię i XX wiek.
Punktem wyjścia obserwacje: czynności pomyłkowe, marzenia senne, niemożność przypomnienia
sobie, z drugiej strony tendencja do apriorycznych założeń
• Koncentracja uwagi na doświadczeniach dzieciństwa
• Doświadczenie osobiste pacjenta • Próby generalizacji (przy obiektywnym braku powodów)

PSYCHOANALIZA
• Podstawowe założenie: bieg procesów świadomych, zachowanie, dążenia przesądzone są przez
nieuświadomione siły afektywne
• Deklaracja na temat dwóch form nieświadomości: (a) to co nie było zwerbalizowane i (b) co było
uświadamiane, ale uległo wyparciu
• W tekstach o wiele więcej znaczeń

Fundamentalna rola nieświadomości:

 Rzeczywista motywacja zachowań jest nieświadoma
 Świadome uzasadnianie zachowań post hoc (np. racjonalizacja)
 Zachowania mają charakter impulsywny, popędowy, instynktowny Psychoanaliza
• Podstawowy czynnik popędowy – libido (szeroko rozumiany popęd seksualny)
• Libido: wszelkie formy pozytywnych doświadczeń z ciałem własnym lub cudzym
• Przesunięcie libido na innych: kompleks Edypa, Elektry

Kompleks Edypa
• Zjawisko polegające na pragnieniu seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej, przy jednoczesnej chęci
pozbycia się rodzica tej samej płci jako rywala seksualnego.
• Według Freuda - powszechne

Psychoanaliza
• Życie psychiczne efektem gry sił między trzema strukturami osobowości: Id, Ego, Superego
Atroficzna sfera świadomości
 Źródłem energii jest ID (ono) – główny czynnik – libido. Dążenie do natychmiastowego rozładowania –
zasada przyjemności
 Koordynatorem kontaktów z rzeczywistością jest EGO (ja) – zasada realności (funkcjonalności)
 Źródłem ograniczeń jest SUPEREGO – uwewnętrznione (zinternalizowane) podzielane zasady
postępowania, normy moralne – zasada moralności

Mechanizmy obronne ego (niektóre)

 Wyparcie- Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i
wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk (konflikt pomiędzy id i ego)
 Zaprzeczenie- Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca
(konflikt pomiędzy impulsami id i frustrującą je rzeczywistością)
 Projekcja- Przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny
przekształca się wówczas w obiektywny – z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić
 Racjonalizacja- Użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub
niepowodzenia.
 Sublimacja- Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z akceptacją społeczną. (np., sztuka)

Psychoanaliza- nie da się potwierdzić, a co gorsza, nie można jej obalić

•Brak dobrego wyjścia
• Frustracja popędów: lęk, bezsilność, depresja
• Zaspokajanie popędów wbrew presji zewnętrznej lub normom: poczucie winy
• Mechanizmy obronne

Metoda
• Słynne przypadki
1. Przypadek Anny O.
2. Przypadek Dory
3. Przypadek Małego Hansa

Anna O. •
Berta Pappenheim
• 21. letnia, inteligentna, wykształcona, pochodząca z dobrze sytuowanej rodziny kobieta
• Dziwne zachowania – transe, zwane przez nią „chmurą”
• Halucynacje – pojawiające się węże i czaszki
• W końcu ataki uporczywego kaszlu, afazja, paraliż, niemożność przyjmowania płynów (jadła arbuzy)
• Najpierw leczył ją Josef Breuer -Stosował głównie hipnozę
• Sesje miały charakter codzienny, czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia
• Po pewnym czasie Breuer uznał ją za wyleczoną, co nie było prawdą
• Do dziś nie wiemy, jak to się stało, że w kilkanaście lat później wyzdrowiała
• Sama Pappenheim była później krytycznie nastawiona do psychoanalizy

Dora
Ida Bauer
• Opis Freuda: „Nasza pacjentka, którą od tej chwili określać będę imieniem Dory, już w wieku ośmiu lat
wykazywała objawy nerwicowe. Zapadła wówczas na stałe, nasilające się ataki duszności, które po raz pierwszy
pojawiły się po krótkiej wycieczce w góry, toteż kojarzono je z przemęczeniem... Ujrzałem ją po raz pierwszy na
początku lata: pojawiła się jako szesnastolatka cierpiąca na ataki kaszlu, zachrypnięta – już wtedy
zaproponowałem jej psychoterapię, od której odstąpiłem, gdy i ten dłuższy atak przeszedł sam z siebie”
Finał
• Dora zerwała leczenie
• Przypadek okazał się interesujący ze względu na efekt przeniesienia, czyli przenoszenia emocji z właściwego
obiektu na terapeutę.
• Dzięki tej sprawie Freud zwrócił uwagę na znaczenie analizy snów.
• Opis leczenia stał się przedmiotem krytyki ze strony kół feministycznych. Krytyce poddano zarówno
stronniczą argumentację Freuda co do źródeł histerii, jak i brak profesjonalizmu oraz rzekome zauroczenie
wdziękami pacjentki.

Mały Hans
Herbert Graf
• Niespodziewanie w wieku 5 lat pojawił się u Herberta lęk przed końmi. Fobia ta miała swój początek w czasie
spaceru, gdy Hans zobaczył przewracającego się konia.
• Psychoanalityczną terapię prowadził ojciec Hansa (obecnie terapii psychoanalitycznej nie mogą prowadzić
osoby znane pacjentowi) w oparciu o wskazówki udzielone przez Freuda.
• W trakcie terapii okazało się, że lęk odczuwany przez Hansa przed końmi jest przeniesionym lękiem przed
ojcem, któremu dziecko przypisywało zazdrość o matkę

Freudowskie pomyłki
 Czynności pomyłkowe – pomyłki, przejęzyczenia, będące wynikiem przedostawania się treści z
podświadomości

Karl Popper o psychoanalizie: „ Pewna osoba pali cygaro. Psychoanaliza twierdzi, że w ten sposób osoba
zaspokaja swoje potrzeby oralne. Jeżeli osoba ta potwierdzi, będzie to stanowiło dowód na prawdziwość
twierdzeń psychoanalizy. Jeżeli natomiast zaprzeczy, to przyczyn tegoż zaprzeczenia należy szukać w
nieświadomości i w wyparciu. Zatem to także potwierdza prawdziwość twierdzeń psychoanalizy”

KONTYNUATRZY FREUD
  Abraham Brill
 Ernest Jones
 Sandor Ferenczi
 Stanley Hall
 Carl Jung
Alfred Adler
• Od dziecka przeżywamy z uwagi na własne braki poczucie małej wartości
• To z kolei powoduje pragnienie mocy i wyższości
• kompensacja poczucia niższości
• ważny, ale niedoceniony wkład w psychologię współczesną

Carl Gustav Jung

• Najpierw przyjaciel i „namaszczony” przez Freuda, później doszło do zerwania
• Zdaniem Junga – przez brak akceptacji dla motywowania wszystkiego libido

Psyche według Junga

• Perspektywa samoregulującego się systemu składającego się z pięciu podsystemów
1. ego/ja – adaptującego psyche do środowiska zewnętrznego
2. persony – odpowiedzialnej za adaptację jednostki do rzeczywistości społecznej
3. duszy – adaptującej do rzeczywistości wewnętrznej podmiotu, dzieli się ona na dwa rodzaje:
Anima (kobieca strona męskiej psychiki)
i Animus (męski archetyp kobiecej psychiki).
Dusza jest przeciwieństwem i dopełnieniem persony.
4. nieświadomości indywidualnej – zawierającej materiał oderwany od pola świadomości jednostki
5. nieświadomości zbiorowej – czyli obszaru nieświadomego, wspólnego całemu rodzajowi ludzkiemu.
• Potwierdzeniem istnienia nieświadomości zbiorowej, dla Junga były jego sny z lat 1913 i 1914
przedstawiające powodzie i zlodowacenia w Europie, poprzedzające wybuch pierwszej wojny
światowej. Zinterpretował wtedy tę nieświadomość jako źródło snów proroczych.

Karen Horney
• Współtwórczyni neopsychoanalizy
• O ile Freud wskazywał na biologiczne powody zachowań, Horney wskazywała na wymiar społeczny i
kulturowy
• Najsłynniejsze dzieło – Neurotyczna osobowość naszych czasów (1937)

Psychoanaliza dziś
• W Polsce – głównie w obszarze psychoterapii psychodynamicznej
• Na świecie popularna w USA, Francji, Niemczech

Zasady terapii psychodynamicznej (Sundberg, 2001)

• nacisk na znaczenie wewnątrzpsychicznych, nieświadomych konfliktów oraz ich związek z rozwojem;
• postrzeganie mechanizmów obronnych jako wytwarzanych w celu uniknięcia konsekwencji konfliktu;
• wiara, że psychopatologia wyrasta z doświadczeń wczesnego dzieciństwa;
• pogląd, że wewnętrzne reprezentacje doświadczeń powstają wokół relacji interpersonalnych
• przekonanie, że kwestie życiowe i ich dynamika replikują się w relacji klient-terapeuta jako
przeniesienie i przeciwprzeniesienie
• użycie wolnych skojarzeń jako głównej metody badania wewnętrznych konfliktów i problemów;
• skupienie się na interpretacjach przeniesienia, mechanizmów obronnych oraz bieżących symptomów;
• wiara we wgląd jako szczególnie ważny dla sukcesu terapii.

BEHAWIORYZM

John Broadus Watson 1878-1958

• 1913 rok – „Psychologia, jak widzi ją behawiorysta”
• Odrzucenie introspekcji i analizowanie świadomości
• Analizowanie obiektywnych zdarzeń
• Najlepiej w układzie S-R

Rosalie Rayner • Asystentka, później kochanka a ostatecznie żona Watsona • Ważna badaczka behawiorystka,
współodpowiedzialna, między innymi, za badania Małego Alberta Po skandalu • „Przechwycenie
korespondencji” Watsona i Rayner • Sprawa dyscyplinarna na uczelni • Wydalenie Watsona z uczelni • Watson
zaczął pracować w reklamie – w 1921 zarabiał 10,000 dolarów rocznie, w 1930 – już 70,000. Behawioryzm w
reklamie • Watson prowadził badania – na przykład ślepe testy konsumenckie pokazujące, że palacze nie są w
stanie rozróżnić smaku palonych papierosów • Zaczął zatem za pomocą warunkowania tworzyć skojarzenia
pomiędzy markami a oczekiwanymi opiniami i postawami wobec marek • Maxwell House, Ponds cream,
Johnsons baby powder

MAŁY ALBERT
• Najprawdopodbniej Douglas Merritte.
• Był sierotą, pozostawioną w szpitalu.
• Zmarł w 1925, według danych z aktu zgonu, z powodu wodogłowia.
• W 2012 roku, po analizie dostępnych dowodów, okazało się, że było ono wrodzone.
 chłopiec, który w wieku jedenastu miesięcy został poddany eksperymentom psychologicznym,
przeprowadzonym przez prekursora behawioryzmu w psychologii – Johna Watsona i jego asystentkę
Rosalie Rayner
 Eksperyment polegał na pokazaniu chłopcu białego szczura i jednoczesnym uderzeniu młotkiem w
metalowy pręt długości ok. półtora metra w celu wywołania u niego warunkowej reakcji
emocjonalnego strachu na widok zwierzęcia. Po około 7 powtórzeniach u Alberta B. wytworzyła się
warunkowa reakcja emocjonalna na białego szczura. Po pięciodniowej przerwie reakcja warunkowa na
szczura (już bez uderzania w pręt) przetrwała. Fizykalizm
• Pojęcia psychologiczne powinny być sprowadzane do
pojęć fizycznych, czyli takich które dają się
obiektywnie mierzyć
• tempo reakcji, liczba reakcji, czas
Funkcjonalizm
• Pojęcie przyczyny zachowania zastępuje funkcja
zachowania.
• Ustala się następstwa i współwystępowanie zdarzeń, a
nie ich przyczynowość.
• Ważne jest, aby odpowiedzieć na pytania „Jak?” dane
zachowanie wygląda oraz „Po co?” ktoś lub coś się w
nie angażuje
Pragmatyzm
• W badaniach należy zajmowanie się sprawami o
znaczeniu praktycznym, które są istotne społecznie.
Empiryzm
• To środowisko kreuje nasze zachowania (uczymy
się ich na drodze empirii, dotykając gorącego żelazka
czy jedząc niesmaczne produkty)
Pozytywizm
• Wiedza płynąca z doświadczenia jest najważniejsza.
• Żeby wiedza płynąca z doświadczenia była wiarygodna, musimy prowadzić nasze badania w porządny i
poprawny metodologicznie sposób

„Czarna skrzynka”=psychika człowieka

Psychika była dla Watsona nieotwieralną „czarną skrzynką”

Burrhus Skinner 1904 – 1990

Behawioryzm radykalny

Iwan Piotrowicz Pawłow 1849 – 1936

• Rosyjski fizjolog
• Nagroda Nobla w 1904
• Nieskończony pop – na ostatnim roku seminarium zrezygnował pod wpływem „Odruchów mózgowych”
Sieczenowa
O roli przypadku…
• Pawłow zajmował się zagadnieniami trawienia i wydzielania soków żołądkowych

WARUNKOWANIE- podstawowy rodzaj UCZENIA SIĘ obejmujący związki bodźców środowiska z

reakcją organizmu

BODZIEC BEZWARUNKOWY- termin warunkowania klasycznego, określający bodziec, który wywołuje

reakcję odruchową bez uczenia się

REAKCJA BEZWARUNKOWA- reakcja odruchowa wywołana przez bodziec, bez uczenia się

BODZIEC WARUNKOWY- początkowo obojętny bodziec, który zaczyna wywoływać reakcję warunkową po
skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym

REAKCJA WARUNKOWA- reakcja wywołana przez bodziec warunkowy, która pojawia się po skojarzeniu
bodźca warunkowego z bezwarunkowym

Warunkowanie klasyczne (I typu)- Forma uczenia się, w której początkowo neutralny bodziec
zaczyna wywoływać pożądaną reakcję (wcześniej wywoływaną tylko przez bodziec bezwarunkowy)
• Bodziec warunkowy (wcześniej
nieskojarzony z reakcją) po serii
wzmocnień sam jest w stanie wywoływać
reakcję
• By warunkowanie zadziałało odstęp
czasowy pomiędzy bodźcem
bezwarunkowym nie może być zbyt duży
(u psów około 0,5 s).

Warunkowanie klasyczne-
proces, w którym początkowo obojętny
bodziec (który stanie się warunkowym)
nabiera właściwości wywoływania reakcji
przez skojarzenia z bodźcem
(bezwarunkowym), który wywołuje już
podobną reakcję

Edward Thorndike 1874 – 1949

• Zajmował się warunkowaniem instrumentalnym Badania nad kurczakami w labiryncie

Warunkowanie instrumentalne- proces, w którym rekcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna
w zależności od konsekwencji
Wyniki
• Kurczaki UCZYŁY SIĘ labiryntu
• Najpierw dojście do ziarna (pokarmu) zajmowało im sporo czasu, ale im częściej próbowały przechodzić
labirynt, tym sprawniej im to szło

Prawo efektu
• Reakcja, która spowodowała satysfakcjonujący rezultat, w danej sytuacji, będzie z większym
prawdopodobieństwem powtarzana w przyszłości
• Reakcja, która spowodowała niesatysfakcjonujący rezultat (albo nie spowodowała satysfakcjonującego),
będzie z większym prawdopodobieństwem omijana w przyszłości.

Warunkowanie sprawcze
• Najważniejsze pojęcie: wzmocnienie vs hamowanie
Głodny ptak w klatce
• Faza 1 – losowe zachowania
• Faza 2 – przypadkowe naciśnięcie dźwigni
• Faza 3 – natychmiastowe pojawienie się pokarmu
• Faza 4 – przejście z losowych zachowań do intencjonalnych

Najważniejsza różnica w stosunku do warunkowania klasycznego – aktywność podmiotu

Najważniejsze pojęcia
 Wzmocnienie pozytywne – polega na podaniu bodźca apetytywnego (pobudzającego, motywującego)
po danym zachowaniu, co zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia. Potocznie
nazywane jest nagrodą.
 Wzmocnienie negatywne – polega na usunięciu bodźca awersyjnego po danym zachowaniu.
 Karanie pozytywne – polega na podaniu bodźca awersyjnego po danym zachowaniu, co zmniejsza
prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia.
 Karanie negatywne – polega na odebraniu bodźca apetytywnego po danym zachowaniu.

Warunkowanie
instrumentalne (warunkowanie
II typu, sprawcze)
 Wzmocnienie- proces, który bodziec lub
zdarzenie nasila reakcję lub zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji
Pozytywne- procedura wzmocnienia, w
której po reakcji pojawia się lub intensyfikuje
bodziec wzmacniający w skutek czego reakcja
się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość
Negatywne- procedura wzmocnienia, w
której po reakcji bodziec nieprzyjemny zanika
lub słabnie, w skutek czego reakcja się nasila
lub zwiększa się je częstotliwość

 Karanie- proces, w którym bodziec lub zdarzenie osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo
jej wystąpienia

PIERWOTNY CZYNNIK
 KARZĄCY- ból, gorąco, zimno
 WZMACNIAJĄCY- pożywienie, woda, przyjemna temp.

WTÓRNY CZYNNIK
 KARZĄCY- krytyka, nagonka, złośliwe gesty
 WZMACNIAJĄCY- pieniądze, pochwały, sława

Project Pigeon”
• Pomysł stworzenia sterowanej bomby, mogącej z dużą precyzją razić wrogie cele (przede wszystkim okręty)
• Skinner bez żadnych problemów był w stanie wyuczyć gołębie dziobania w sylwetki statków
• Problemem było to, że – jak twierdził Skinner – nikt, pomimo finansowania projektu, nie brał pomysłów
behawiorystów serio
ASM-N-2 Bat- samonaprowadzająca bomba

Neobehawioryzm
Edward Tolman 1886-1959
Od 1922 krytyk Watsona i zwolennik zmiany podejścia w ramach behawioryzmu
• Wprowadzenie zmian do fundamentu myślenia behawiorystów (S-R) Niekoniecznie S R
• Zdarza się, że różne S powodują to samo R
• Bywa, że ten sam S powoduje różne R
• A zatem nie S R a raczej S O R gdzie O oznacza różnego rodzaju zmienne pośredniczące

Zastosowania behawioryzmu
• Edukacja i wychowanie
• Ekonomia żetonowa

Terapia behawioralna
• Skupiona wyłącznie na zachowaniu człowieka (liczy się TU i TERAZ – nie grzebiemy w przeszłości, nie
szukamy drugiego dna)
• Żadnych analiz nieświadomych przyczyn
• Terapeuta pełni funkcję aktywną i dyrektywną – wyjaśnia, proponuje, doradza, wspiera, motywuje i wyznacza
zadania.
• Od pacjenta oczekuje się przede wszystkim gotowości do aktywnych zmian.
• Terapia jest krótka i skoncentrowana na celu (np. 10 spotkań, raz w tygodniu)
Najczęściej stosowana metoda
• Desensytyzacja (świadome, stopniowe wystawianie się na bodziec awersywny)- pająki

Dziś
Terapia behawioralno – poznawcza (CBT – cognitive-behavioral therapy)
• Grupa terapii odwołujących się do wspólnych założeń teoretycznych, zgodnie z którymi objawy
psychopatologiczne, dysfunkcjonalne zachowania i emocje jednostki można wyjaśnić na podstawie teorii
uczenia się i uwzględnienia pośredniczącej roli procesów poznawczych.
• Cel terapii to poprawa jakości życia pacjenta, co osiąga się poprzez modyfikację zachowań i sposobu myślenia.

Psychologia Humanistyczna
Postulaty psychologii humanistycznej
1. Upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią my)
2. Dialog zamiast manipulacji, ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne
właściwości
3. Komunikacja – niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami
4. Łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką (psychoterapia)
5. Uwzględnianie perspektywy badanego (a nie tylko badacza), wprowadzenie pola fenomenologicznego
6. Odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikacyjnego.

Zewnątrzsterowność i
wewnątrzsterowność
• Koncepcja wywodząca się z behawioryzmu
(Julian Rotter, 1916 - 2014)
• LoC (Locus of Control) – umiejscowienie
poczucia kontroli

Psychologia humanistyczna wobec LoC

• Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o
zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla
behawioryzmu)
• Twierdzi, że w każdym człowieku jest potencjał wewnątrzsterowności, który realizuje się wtedy, gdy nie ma
blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania.
• Nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji.
Samoaktualizacja- szczyt piramidy Maslowa
• Stałe dążenie do realizacji swojego potencjału, rozwijania talentów i możliwości, proces stawania się "tym, kim
się chce być" (a nie tym, kim się jest)
• Dążenie do wewnętrznej spójności, jedności z samym sobą, spełnienia swojego przeznaczenia lub powołania.
Abraham Maslow 1908 – 1970
• Współtwórca i jeden z najważniejszych badaczy psychologii humanistycznej i (później) psychologii
transpersonalnej
Ale…
• Od tej hierarchii jest wiele wyjątków (np.
różnego rodzaju akty bohaterstwa)
• Hierarchia ta jest charakterystyczna raczej
dla społeczności indywidualistycznych
(samorealizacja w kolektywistycznych jest
mniej istotna)
• Seks jest potrzebą fizjologiczną?
Wyłącznie?

Carl Rogers 1902 – 1987

• Psycholog ze znaczącym dorobkiem w
obszarze pedagogiki
• Autor specyficznego podejścia
psychoterapeutycznego skoncentrowanego
na kliencie (albo orientacją niekierowaną)

Teoria osobowości Rogersa

Założenia
• Teoria „w drodze” – ma być ciągle aktualizowana i ulepszana
• Subiektywny punkt widzenia – z perspektywy klienta nie ma prawdy obiektywnej (na każde zdarzenie można
spojrzeć z różnych perspektyw)
• „Organizm reaguje na pole tak, jak je doświadcza i postrzega. To postrzeżone pole jest dla jednostki
„rzeczywistością””
• Człowiek z natury jest dobry - najbardziej wewnętrzne jądro natury człowieka, najgłębsza warstwa jego
osobowości, baza jego ,,zwierzęcej natury” jest w istocie pozytywna — jest zasadniczo uspołeczniona,
zmierzająca naprzód, rozumna i realistyczna
• Tendencja aktualizująca - Jest to wrodzona dążność organizmu do rozwoju wszystkich jego możliwości w
sposób, który służy zachowaniu czy udoskonaleniu tegoż organizmu
• Organizm reaguje na pole fenomenologiczne jako zorganizowana całość – podejście holistyczne
• Organizm jest systemem zorganizowanym w jedną całość i zmiana w jakiejś jednej części powoduje zmiany w
innych jego częściach.

Szkoła terapeutyczna
• Terapia skoncentrowana na kliencie (psychoterapia rogersowska, rogeriańska)
• Cele terapii:
1. Samorealizacja pacjenta
2. Zwiększenie poczucia własnej wartości

• Pole fenomenologiczne jest poznawczą reprezentacją rzeczywistości

• Praca nad niezgodnościami – między spostrzeganiem ja, a doświadczeniem organizmu; między ja realnym i ja
idealnym Ja
• Ja realne – wiedza o sobie takim/taką jakim/jaką się jest
• Ja idealne - wiedza o sobie takim/taką jakim/jaką chciałoby się być
• Ja powinnościowe - wiedza o sobie takim/taką jakim/jaką powinno się być

Charlotte Buhler1893 – 1974

• Z domu Malachowski
• Niemiecka psycholożka, badaczka w obszarach psychologii rozwojowej i humanistycznej
• W 1938 wyemigrowała do Norwegii a później do USA
• Z Norwegii wyjechała w ostatniej chwili

Obszary zainteresowań
• Psychologia kliniczna, psychologia rozwojowa, psychologia dziecka, psychologia humanistyczna
• Prekursorka myślenia o lifespan development –rozwoju człowieka w ciągu całego życia zmiany w ciągu życia
Gordon Allport 1897-1967
• Amerykański psycholog
• Prekursor badań nad osobowością
• Autor teorii cech

Teoria cech
Czym jest cecha?
• Względnie stała właściwość, wpływająca na zachowanie człowieka, zwiększa prawdopodobieństwo
określonego charakteru
• Cechy nie można zaobserwować – jest zmienną pośredniczącą między bodźcem a reakcją
• Jaki jest związek pomiędzy cechami a sytuacjami?
• Nie tylko poprzez reakcję uwidocznioną w zachowaniu, ale także poprzez dobór sytuacji

Teoria cech Allporta

• Trzy poziomy cech:
1. Dominujące (cardinal) – raczej rzadkie, tworzące się latami, dominujące w postaci danej osoby (np.
poszukiwanie pokoju u Dalajlamy)
2. Centralne (central) – główne cechy (od 5 do 10) kształtujące osobowość konkretnej jednostki
(nieśmiałość, szczerość, empatia – mamy je wszyscy, ale w różnym zakresie)
3. Wtórne (secondary) – bardziej powierzchowne i przez to mniej istotne, pojawiają się jedynie
okazjonalnie, są stymulowane przez bodźce

Krytyka teorii cech

• Tak naprawdę była wyłącznie pomysłem Allporta, niespecjalnie popartym empirią
• Pierwsze badania, skutkujące stworzeniem teorii, przeprowadzono na 55 studentach
• Allport nie chciał wprowadzać bardziej zaawansowanych statystyk (np. analizy czynnikowej) dla weryfikacji
swojej idei

Psychologia transpersonalna
• „Następny etap” krytyki psychoanalizy, behawioryzmu i psychologii humanistycznej („Czwarta siła”)
• Cytat z pierwszego numeru (1969) Journal of Transpersonal Psychology: psychologia transpersonalna
„...zajmuje się badaniem najwyższego potencjału ludzkiego oraz rozpoznaniem, zrozumieniem i realizacją
jednoczących, duchowych i transcendentnych stanów świadomości".

Timothy Leary 1920 – 1996

• Filozof, pisarz, psycholog, profesor na Harvardzie
• Jeden z inicjatorów powstania ruchu hippisowskiego
• Entuzjasta LSD (uznał je za sakrament w założonej przez siebie Lidze Duchowych Odkryć)

Viktor Frankl
• Był doktorem filozofii, a także profesorem neurologii i psychiatrii
• Austriak, więzień Theresienstadt, Auschwitz, Dachau
• Frankl rozpoczynał terapię od prostego pytania: „Dlaczego nie popełni pan/pani samobójstwa?”

Terapia egzystencjalna
• Viktor Frankl
• Nie ma sztywnych zasad – terapeuta dostosowuje się do indywidualności pacjenta/klienta
• Daleko posunięta autentyczność terapeuty – może dzielić się własnymi odczuciami, emocjami, odsłaniać się.
• Podejście holistyczne – bez podziału na psyche i somę
• „Skończona długość życia nakłada na człowieka odpowiedzialność za własną egzystencję, przestrzegany
system wartości i realizację własnego potencjału”

Terapia humanistyczna
• Terapia MHM?
• Opozycja do nurtu psychoanalitycznego i behawiorystycznego
• KLIENT zamiast PACJENTA (ze względu na spłaszczenie statusu)
• Choć zasadniczo terapia humanistyczna krytykowała psychoanalizę i behawioryzm, to i tak z nich czerpała (na
przykład mówienie o popędach z psychoanalizy oraz rolę bodźców i wpływu sytuacji, jak chcieli behawioryści)

Triada Rogersa
• Trzy filary terapii humanistycznej:
1. Akceptacja – tego, co klient mówi, myśli, jak postrzega sytuację, w której się znajduje. Terapeuta
odpowiedzialny jest za stworzenie takiej atmosfery, w której klient będzie bezwarunkowo akceptowany
2. Empatia – współodczuwanie z klientem
3. Autentyczność terapeuty – nie można leczyć alkoholizmu samemu pijąc
Żarty branżowe…

SOCJOBIOLOGIA
Skąd się wzięła?

Edward Wilson 1929 –

• Amerykański biolog i zoolog
• Twórca pojęcia socjobiologia (lata 70. XX wieku)
Socjobiologia
• Nauka wyjaśniająca ludzkie zachowania (między innymi – odnosi się także do zwierząt) z perspektywy
doboru naturalnego.
• Ze szczególną uwagą odnosi się do zachowań społecznych
• Traktuje dobór naturalny jako mechanizm działający na poziomie poszczególnych organizmów a nawet
poszczególnych genów

Skąd taki pomysł?

Karol Darwin 1809 – 1882

• Przyrodnik, geolog
• Autor teorii ewolucji (zakładającej, że wszelkie gatunki pochodzą od swoich form wcześniejszych)
• Wskazał, że podstawowym mechanizmem jest dobór naturalny

Dobór naturalny
• Mechanizm, na skutek którego te mutacje, które prowadzą do lepszego dostosowania organizmu do
zmieniających się warunków otoczenia, są premiowane częstszym pojawianiem się w kolejnych pokoleniach
• Powodem są większe szanse reprodukcyjne

Wyprawa HMS Beagle 1831 – 1836

• Wyprawa dookoła świata, zbierająca okazy geologiczne i
obserwacje fauny oraz flory

Zięby Darwina
• W obrębie jednej wyspy (Galapagos) Darwin dostrzegł różne
kształty dziobów u zasadniczo takich samych ptaków
• Zauważył, że kształty dziobów różnią się w zależności od
dostępnego w okolicy pokarmu
• Krótkie mocne dzioby ułatwiały rozłupywanie orzechów, długie
i węższe wyjadanie małych owadów

Richard Dawkins 1941 –

• Zooloog, etolog, ewolucjonista
• Autor koncepcji „Samolubnego genu”
Samolubny gen
• Jednostką ewolucji nie jest organizm czy gatunek, ale pojedynczy gen. To geny mutują a zatem to geny
powinny być traktowane jako podlegające ewolucji. Nie znaczy to rzecz jasna, że gen ma świadomość czy wolę
– należy po prostu traktować go jako podstawową jednostkę podlegającą doborowi naturalnemu.Dopiero
myślenie w takich kategoriach pozwala na wytłumaczenie niektórych zjawisk
Altruizm krewniaczy
• Matki chętniej opiekują się dziećmi swoich córek niż swoich synów (bo są bardziej pewne genetycznej
bliskości)
• Rodzina matki częściej podkreśla podobieństwo dziecka do ojca (by dać mu podstawy do inwestowania w
dziecko)
• Ludzie są w stanie wiele zaryzykować dla ochrony własnego potomstwa (ale już nie potomstwa osobników
tego samego gatunku)
• Obligacja pomocy jest tym większa, im pokrewieństwo jest silniejsze

Konrad Lorenz 1903 – 1989

• Austriacki zoolog i ornitolog
• Twórca współczesnej etologii
• Laureat nagrody Nobla w 1973
• Głównie znany z badań nad wdrukowaniem u gęsi gęgawych HC nadany i odebrany
• W 1983 roku otrzymał doktorat HC Uniwersytetu w Salzburgu
• W 2015 roku, pośmiertnie, odebrano mu go.
• Powodem była faszystowska przeszłość Lorenza
• W 1938 roku, po anschlussie Austrii Lorenz złożył wniosek o przyjęcie do NSDAP, w którym napisał m.in., że
"całe swe naukowe życie oddaje w służbę myśli narodowo-socjalistycznej".

Desmond Morris 1928 –

• Zoolog i popularyzator nauki
• Także malarz surrealista
• Był zarówno kuratorem w londyńskim ZOO jak i dyrektorem Instytutu Sztuki Współczesnej Najważniejsza
praca
• 1967 (polska wersja 1974)- Człowiek opisany tak, jak zwierzę

Obszary zainteresowania
• Dlaczego ludzki umysł działa tak, jak działa?
Jaką drogą osiągnął taki poziom skomplikowania?
• Jakimi mechanizmami posługuje się umysł? Jakie są ich funkcje?
• Jak wyglądają interakcje pomiędzy organizmem a bodźcami ze środowiska – oraz jak się one manifestują w
zachowaniu człowieka? Zwłaszcza zachowaniu społecznym?

Co to jest mechanizm umysłu?

• Np. miłość, zakochanie się.
• Pojawia się w momencie poszukiwania partnera do rozmnażania
• Ponieważ w myśl psychologii ewolucyjnej jest to jedno z najważniejszych zadań organizmu, potrzeba
mechanizmu dającego największą „stopę zwrotu”
• Dlatego wybór partnera jest tak ważny i tak mocno osadzony zarówno w doświadczeniu indywidualnym, jak i
kulturowym

Kluczowe hipotezy
• Hipoteza łowiecka- zakłada, że znaczna część zachowań człowieka drastycznie zmieniła się (i trwa do dziś) po
przejściu od kultury zbierackiej do łowieckiej
Co się zmieniło
• Rozwijanie umiejętności posługiwania się narzędziami
• Rozwijanie zdolności tworzenia nowych narzędzi
• Rozwój postaw społecznych:
 Konformizm
 Uleganie autorytetom
  Altruizm - polowanie na duże zwierzęta powoduje, że myśliwy okresowo ma więcej jedzenia niż
potrzebuje.
• kształtowanie języka jako sposobu porozumiewania się w grupie
• rozwój silnych koalicji, które mężczyźni tworzą we wszystkich społecznościach - sport, nauka, grupy
przyjacielskie (polowanie wymaga współdziałania).
• podział pracy na czynności męskie i kobiece.

• Hipoteza sawanny- Ludzie preferują takie krajobrazy do życia jakie są na sawannie

Pierwszy „sawannowy” hominid
• Australopitek
Skąd wiadomo?
• Ludzie lubią szum wody (rzadkiej na sawannie, ale jak się już ją znalazło…)
• Ludzie preferują takie tereny, które niosą informacje o żyzności i zasobności: zielone drzewa, owoce, kwiaty
Skąd wiadomo
• Odkryto, że obecność kwiatów w szpitalu oraz drzew za oknem szpitala koreluje dodatnio z tempem
zdrowienia pacjentów
• Suche drzewa, skalisty lub piaszczysty i nie zarośnięty grunt (między innymi zurbanizowany) będzie się mniej
ludziom podobać.

David Buss 1953 –

• Psycholog ewolucyjny
• Bada kwestie atrakcyjności, pożądania oraz agresji z perspektywy ewolucyjnej

Ewolucyjne wyjaśnienia atrakcyjności

• Strategie doboru partnerów u mężczyzn i kobiet

Strategie doboru partnerek u mężczyzn

Czego szukają mężczyźni?
• Odpowiedni poziom hormonów płciowych (zaokrąglone biodra, gęste włosy, piersi)
• Zdrowie (zdrowa skóra, symetryczność budowy)
• Wierność i niewinność (duże oczy, mały nosek, co nadaje dziecięcy wyraz twarzy i sugeruje submisję oraz
zależność)
• Dojrzałość płciowa (długie nogi, piersi, zaokrąglone biodra), ale z drugiej strony młody wiek.

Strategie doboru partnerów u kobiet

Czego szukają kobiety? •
• Buss zwracał uwagę na różnice w preferencjach kobiet w zależności od tego, czy relacja ma mieć charakter
krótkoterminowy czy długoterminowy
• W sytuacji relacji krótkoterminowej ważna jest atrakcyjność (prototypowo męska)
• Bezpieczeństwo (a raczej jego zapewnienie) jest kluczowe przy relacji długoterminowej

Dlaczego?
• Kluczowe jest zapewnienie bezpieczeństwa- Kiedyś chodziło o mięśnie, dziś o pieniądze

Robert Plomin 1948 –

• Psycholog specjalizujący się w genetyce zachowania
• Prowadził badania nad bliźniętami

Genetyka zachowania
• Szukanie wpływu genów na zachowanie (zarówno ludzi jak i zwierząt)

Nancy Etcoff 1955 –

• Psycholog – specjalizuje się w funkcjonowaniu mózgu oraz kognitywistyce
• Zajmowała się postrzeganiem piękna
Przetrwają najpiękniejsi
• Zdaniem Etcoff piękno człowieka (sama koncepcja) nie ma charakteru kulturowego
• Jest raczej częścią naturalnego procesu adaptacyjnego
• Piękno sugeruje zdrowie i dużą różnorodność genetyczną
Krytyka socjobiologii
• nieuzasadniona ekstrapolacji wyników badań nad zachowaniami zwierząt na zachowania ludzkie,
• redukcjonistyczna i pesymistyczna wizja człowieka,
• propagowanie determinizmu genetycznego
• propagowanie panadaptacjonizmu (naiwnego selekcjonizmu), czyli postrzegania wszystkich wytworów
doboru naturalnego jako adaptacji
Krytyka psychologii ewolucyjnej
• Niedoszacowanie roli kultury w kształtowaniu umysłu
• Bardzo wyraźnie krytykowana przez nurt feministyczny i gender studies – głównie ze względu na twierdzenia,
że płeć, role społeczne, kanony urody mają charakter w znacznej części wrodzony
• Znacząca część teorii psychologii ewolucyjnej jest niemożliwa do zweryfikowania (np. wiedza o tym, jak
wyglądało naprawdę życie nomadów na sawannie)

Frans de Waal 1948 –

• Holenderski, choć pracujący w USA, prymatolog
• Zajmuje się prospołecznymi postawami (?) i zachowaniami zwierząt Zachowania moralne u zwierząt
Małpa w każdym z nas

Sara Brosnan
• 1977 (?) -
• Zajmuje się procesami poznawczymi odpowiedzialnymi za powstawanie reguły wzajemności i
kooperację u naczelnych (małpki kapucynki)

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA
George Kelly1905 – 1967
Psycholog, ale także psychoterapeuta
• Pracował jako terapeuta w szkole
• Profesor psychologii klinicznej na University of Iowa
1955
• Teoria konstruktów osobistych
• Każdy człowiek jest naukowcem
• Każdy z nas próbuje od dziecka objaśniać sobie świat
• Objaśnianie polega na szukaniu związków przyczynowo-skutkowych pozwalających na przewidywanie
zdarzeń
• Seria doświadczeń skutecznego przewidywania daje podstawę do stworzenia konstruktu
• Nie zawsze ma to charakter zwerbalizowany: np. jeśli dziecko zapłacze, matka podejdzie

Wyprowadzenie systemu terapeutycznego

• Repertory grid – siatka repertuarowa
• Raczej nie kwestionariusz osobowości a narzędzie do pokazywania (unaoczniania) osobie terapeutyzowanej jej
konstruktu osobistego
• Może być także używana do charakterystyki grupy
• Ale jest również narzędziem badawczym pozwalającym analizować, jak ludzie postrzegają i organizują
poznawczo świat
Jak analizować takie dane?
• Analiza czynnikowa
• Stosowana dla dwóch celów:
1. Dla redukcji danych
2. Dla klasyfikacji danych
Przykład

Rozpowszechnienie analizy czynnikowej

• Metoda zaczyna być coraz bardziej popularna począwszy od lat 60. XX wieku
• Dynamicznie rozwija się wraz z upowszechnieniem kalkulatorów a później pakietów statystycznych Dlaczego
akurat wtedy?
• Rozwój cybernetyki – nauki o systemach informacji (ich zdobywaniu, przetwarzaniu, używaniu)
• Rozwój „mózgów elektronowych” – praprzodków komputerów
• Możliwość korzystania z osiągnięć techniki dla obliczania skomplikowanych zależności
• Próby tworzenia zalążków AI – „sztucznej inteligencji”
Co to jest AI
• „zdolność systemu do prawidłowego interpretowania danych pochodzących z zewnątrz, nauki na ich podstawie
oraz wykorzystywania tej wiedzy, aby wykonywać określone zadania i osiągać cele poprzez elastyczne
dostosowanie”
• Kaplan & Haenline
Ale….Pomysł nie jest nowy

• Talos & Golem

Wątpliwości….
James Lighthill 1924 – 1998
• „Matematyk stosowany”
• W 1973 roku napisał raport o sztucznej inteligencji przewidując, że żaden komputer nie zagra w szachy
przewyższając „utalentowanego amatora”
10 lutego 1996
2015 -> Pierwsza wygrana w Go z zawodowcem

Alan Turing 1912-1954

• Wybitny matematyk, kryptolog
• Traktowany jako ojciec sztucznej inteligencji (AI)

Test Turinga
• Test sprawdzający zdolność maszyny (komputera) do posługiwania się językiem naturalnym
• Także – choć nie wprost – do „myślenia” maszyny
• Sędzią w teście jest człowiek, który przy pomocy języka naturalnego prowadzi konwersację z obiektami (nie
wie, czy są maszynami, czy ludźmi)
• Jeśli nie jest w stanie orzec, czy rozmawiał z maszyną, czy człowiekiem, maszyna przechodzi test

Współczesne próby
• Tworzenie botów walczących z mową nienawiści
• Stworzenie Jamesa na Reddit James reagował na wulgarne komentarze i generalnie niewłaściwe
zachowanie
• Nawet sam Reddit po sprawdzeniu uznał, że nie jest botem

Atak na Turinga
• Turing był homoseksualistą, co było w owym czasie w Wielkiej Brytanii nielegalne
• Brytyjski wywiad znał skłonności Turinga, jednak ponieważ sam Turing był pożyteczny, nie chciano robić z
nich użytku
• W 1952 roku Turinga oskarżono o seks z mężczyzną i dano „wybór” – więzienie albo terapia hormonalna
(chemiczną kastrację polegającą na przyjmowaniu estrogenu)
• Skazanie uniemożliwiło mu jednak dostęp do tajnych informacji co oznaczało koniec pracy
• 7 czerwca 1954 roku Turing popełnił samobójstwo

George Miller 1920 – 2012

• Harvard i MIT
• Wyszedł od behawioryzmu, ale dość szybko uznał, że należy pokonać jego ograniczenia.

Liczba Millera
• Miller opublikował w 1956 artykuł pokazujący pojemność pamięci krótkotrwałej
• Niezależnie od rodzaju informacji ich liczba mogąca być jednocześnie przetwarzana wynosi 7 (+,- 2)
• Tekst opublikowany w czasie dominacji behawioryzmu!
• Mechanizm – badani mieli się uczyć różnych rodzajów bodźców i odpowiadających im reakcji (np. reakcji na
dźwięki różniące się od siebie tonami)

Jean Piaget 1896 – 1980

• Przygodę z nauką rozpoczął od doktoratu z biologii, dopiero później zaczął zajmować się psychologią,
zwłaszcza rozwojową
• W 1958 został doktorem HC Uniwersytetu Warszawskiego

Teoria rozwoju poznawczego dziecka

• 1 faza – (0 do 2 roku życia) sensoryczno-motoryczna – dzieci uczą się przez zmysły, ich świat jest
doświadczeniem fizycznym. Dzieci w tym wieku mają stałość przedmiotu, tzn. kiedy np. mama odejdzie do
innego pokoju, nadal istnieje. Coś co znika z pola widzenia, nie przestaje istnieć. Dzieci są egocentryczne.
• 2 faza – (2 do 6 roku życia) przedoperacyjna – dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię; mają bardzo
egocentryczne spojrzenie na świat (egocentryzm oznacza niemożność zrozumienia punktu widzenia innych
ludzi). Dzieci umieją odróżnić rzeczy realne od nierealnych – fantazji.
• 3 faza – (6–12 lat) operacji konkretnych – stosowanie logiki i
alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo
skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi. Myślenie nie
jest już egocentryczne.
• 4 faza – (od 12 roku życia do dorosłości) operacji formalnych – dzieci
zaczynają myśleć abstrakcyjnie; pozwala ona przekroczyć granicę czasu i
przestrzeni.

Kluczowe p o j ę c i a piagetowskie
• Asymilacja – przyłączenie jakiegoś pojęcia/struktur poznawczych do
już istniejącego zasobu, który znamy.
• Akomodacja – proces w którym można modyfikować już znane nam
pojęcia/struktury w celu dopasowania się do środowiska.

Leon Festinger 1919 – 1989

• Amerykański psycholog społeczny, uczeń Kurta Lewina

Dysonans poznawczy
• Skąd pomysł? – z obserwacji plotek w trakcie trzęsienia ziemi w Indiach Plotki o pomocy rządowej i
Plotki o nadchodzących wstrząsach

Festinger o plotkach • Czy przypadkiem plotki osób na peryferiach nie stanowiły sposobu na usprawiedliwienie
swojego lęku? Czy system poznawczy człowieka nie działa tak, aby znaleźć uzasadnienie dla obaw mimo braku
realnych sygnałów zagrożenia? Ten pomysł – być może ludzie dopasowują obraz świata, w którym żyją do tego,
jak się w danym momencie czują lub co robią – stał się zalążkiem teorii dysonansu poznawczego.

Jak to działa?
• Jednostka odczuwa nieprzyjemne napięcie wtedy, gdy pojawiają się sprzeczne elementy:
• Twierdzenia, przemyślenia, postawy, opinie, oceny i działania.
• Drogą do powrotu równowagi jest zmiana jednego z elementów tak, by pozostawały ze sobą w zgodności
• Trywializacja dysonansu

Ulrik Neisser 1928 -2012

• 1967 – publikacja książki Cognitive Psychology

Pamięć fleszowa
• Neisser zajmował się między innymi mechanizmami pamięci
• Podważał badania Browna i Kulika nad pamięcią fleszową

Brown & Kulik

Pamięć fleszowa, zwana także „efektem lampy błyskowej” (flashbulb memories), jest szczególnym rodzajem
pamięci autobiograficznej. Opisy takich wspomnień zawierają tak zwane kategorie kanoniczne (Brown, Kulik)
czyli dokładne informacje na temat miejsca, bieżącej aktywności, osób towarzyszących, reakcji emocjonalnych
oraz tego, co dana osoba robiła bezpośrednio po danym wydarzeniu. Cechą charakterystyczną wspomnień tego
typu jest utrzymująca się na wysokim poziomie pewność i wiara w nieomylność własnych wspomnień, którym
może towarzyszyć niska trafność.
Podobne wyniki uzyskali autorzy terminu „pamięć fleszowa” – Brown i Kulik (1977), którzy również
analizowali wspomnienia ważnych wydarzeń publicznych, takich jak zamach na prezydenta Johna Kennedy’ego
lub Martina Luthera Kinga. Badacze ci wysunęli hipotezę, że wspomnienia fleszowe stanowią oddzielny rodzaj
pamięci, związany ze specjalnym neuromechanizmem, który w sytuacji o wysokim poziomie znaczenia
osobistego oraz dużych konsekwencjach dokładnie rejestruje wydarzenie, tworząc wspomnienie przypominające
obraz fotograficzny.

Wyniki
• Badania kwestionariuszowe Neissera pokazały, że zjawisko pamięci fleszowej jest bardziej skomplikowane
niż myśleli Brown i Kulik
• Rzeczywiście wspominający wydarzenia mają dużą pewność co do trafności swoich wspomnień
• Jednak z ich rzeczywistą trafnością bywa różnie

Richard Atkinson i Richard Shiffrin

• W 1968 roku zaproponowali tzw. magazynowy model pamięci
• Kluczowe elementy:
1. Pamięć sensoryczna
2. Pamięć krótkotrwała
3. Pamięć długotrwała

Magazynowy model pamięci

(1968) Założenia
• Informacje są przetwarzane i przekazywane do magazynów pamięciowych zgodnie z kolejnością (nie
można np. pominąć pamięci krótkotrwałej)
• W magazynach zachodzą różne procesy – analiza napływających bodźców, transfer informacji, przypominanie
i zapominanie
• Informacje, które nie są przypominane ulegają albo zatarciu albo są wypierane przez nowe informacje

Noam Chomsky 1928 - ?

Językoznawca, filozof, także do pewnego stopnia działacz polityczny
• Wybitny przedstawiciel psycholingwistyki
Psycholingwistyka
• Nauka badająca jak język jest przyswajany przez organizm, jak jest przetwarzany, jak używany
• Wprowadzenie pojęcia gramatyki uniwersalnej – wrodzonej ludzkiej zdolności do uczenia się języka
• Wyjaśnia to, dlaczego nawet pomimo ubogiego słownictwa rodziców, dzieci nie mają problemu z uczeniem się
wyrafinowanego języka
• Chomsky: „uczenie się języka matki to nie coś, co dziecko robi. To jest coś, co się samo dzieje dziecku.”

Janosch

Podsumowując…
• Rewolucja poznawcza w końcu kazała nam sensownie i starannie badać to, co behawioryści określali mianem
„black box”
• Stworzyła podstawy psychologii poznawczej – dużego działu psychologii zajmującego się przyjmowaniem,
selekcjonowaniem, zapamiętywaniem, używaniem, zapominaniem informacji.

WIELKIE POSTACI PSYCHOLOGII

Hermann Ebbinghaus 1850 – 1909
• W latach 1894 – 1905 profesor psychologii na Uniwersytecie we Wrocławiu
• Pionier w badaniach nad pamięcią
Metoda
• Ebbinghaus był sam dla siebie obiektem badań
• Uczył się pozbawionych sensu sylab (zakładał, że tylko w ten sposób będzie w stanie zbadać „czystą pamięć”)
• Badania wymagały od niego niebywałej systematyczności i porządku
• W niektórych wypadkach usiłował sobie przypomnieć sylaby po kilku latach od jednokrotnej próby
zapamiętania Zapominanie a powtórzenia

Krytyka
• Dlaczego akurat rzeczy bezsensowne?
• Ebbinghaus twierdził, że sensowność informacji powinna być traktowana jako zmienna zakłócająca
• Badania dotyczyły także wyłącznie pamięci deklaratywnej (pomijając proceduralną i epizodyczną)
• Z pewnością wyniki nie mogą być przesadnie generalizowane
Inne obszary
• Złudzenie Ebbinghausa

William James 1842 – 1910

• Najpierw filozof, później psycholog
• Pionier psychologii w USA (zwłaszcza na Harvardzie)
• Założyciel pierwszego laboratorium psychologicznego w USA (1875 – ale miało charakter demonstracyjny)
Teoria Jamesa-Langego
• Współautor (ale niezależny) – Carl Lange
• Jedna z najwcześniejszych naukowych teorii emocji
• Zakłada, że emocje (odczuwane) są pewną etykietą nakładaną na reakcje fizjologiczne ciała
• „Martwimy się, ponieważ płaczemy, odczuwamy gniew, ponieważ nacieramy na kogoś, boimy się, ponieważ
drżymy”
• James, 1890

Mechanizm

1. WYDARZENIE
2. REAKCJA
3. INTERPRETACJA REAKCJI FIZJOLOGICZNOBEHAWIORALNEJ
4. EMOCJA

Ograniczenia
• Nawet osoby z głębokimi paraliżami odczuwają emocje
• Współczesne badania neuropsychologiczne pokazują poważne braki teorii Jamesa-Langego
• Interpretacja bodźców płynących z ciała zależy od kontekstu (a zatem włącza poznanie)
• Choć są badacze nadal ją wspierający (np. Antonio Damasio)

William Stern 1871 – 1938

• Profesor Uniwersytetu we Wrocławiu
• Pionier badań nad różnicami indywidualnymi, osobowością oraz inteligencją

WPROWADZENIE POJĘCIA IQ
• Stern jako pierwszy, w 1912 roku, wprowadził do języka psychologii pojęcie IQ
• Choć Alfred Binet mierzył zdolności intelektualne u dzieci, nie stworzył jednego spójnego narzędzia
pomiaru – wskaźnika inteligencji
• Punktem wyjścia było wprowadzenie pojęcia wieku umysłowego
• Po porangowaniu trudności zadań Binet wiedział, jak generalnie radzą sobie dzieci w różnym wieku i mógł
stworzyć normę rozwojową
Ale…
• 1 rok opóźnienia u dwulatka to coś zupełnie innego niż ten sam rok u
czternastolatka
• Dlatego Stern zaproponował odniesienie wieku umysłowego do wieku rzeczywistego
• Żeby pozbyć się ułamków sugerował także przemnożenie wyniku przez 100
• Całość nazwał Intelligenz-Quotient – IQ Czyli…

Max Wertheimer 1880 – 1943

• Wraz z Wolfgangiem Kohlerem oraz Kurtem Koffką twórcy psychologii postaci (Gestalt)
Badania nad wglądem
• Kohler obserwował uczenie się małp
• Zaobserwowane procesy pozwoliły mu na zakwestionowanie propozycji behawiorystów (konkretnie
Thorndike’a)
• Sformułował pojęcie „wglądu” – nagłego przeformułowania problemu, zmiany jego percepcji, która
umożliwiała jego głębsze zrozumienie.->
Szympans Sułtan- wiszące banany
Praktyczne wykorzystanie
• Filmy animowane
Psychologia postaci (Gestalt)

• Kluczowe założenie – życia człowieka nie

można interpretować jako poszczególnych
elementów (zjawisk, elementów składowych –
emocji, poznania, pamięci, reakcji itd.)
• Życie istoty ludzkiej jest całością – i tak należy
na nie patrzeć, tak również je analizować i badać
• „Całość to coś innego, niż suma elementów”
Założenia i system terapeutyczny
• Gestaltyści podkreślają znaczenie świadomości i uważności
• Człowiek powinien świadomie i uważnie postrzegać nie tylko
rzeczywistość zewnętrzną, ale i własne stany wewnętrzne (zwłaszcza
emocje)
• Terapia Gestalt ma tego „na nowo uczyć”
• Terapia niespecjalnie przejmuje się skutecznością rozumianą
statystycznie – klientowi ma być po prostu lepiej (subiektywnie ma
wystąpić poprawa stanu)

Józefa Joteyko 1866 – 1928

• Psycholożka, pedagożka, filozofka
• Studia w Genewie, Brukseli, Paryżu
• Prowadziła zajęcia z psychologii eksperymentalnej
• Współzałożycielka APS Praca w Polsce

• Odmówiono jej katedry na Uniwersytecie Warszawskim

• Pracę znalazła dopiero w Państwowym Instytucie Pedagogicznym
• Zainteresowania naukowe: psychofizjologiczne aspekty organizacji pracy, prawa fizjologiczne
dotyczące zmęczenia, prawo ekonomii wysiłku, testy zręczności mięśniowej
• Generalnie psychologia pracy i pedagogika

Michalina Stefanowska 1855 – 1942

• Neurolożka i biolożka
• W 1917 roku zakładała pierwsze w Polsce klasy szkolne dla dzieci upośledzonych umysłowo
• Druga kobieta (po Marii Skłodowskiej-Curie) przyjęta do PAU

Bronisław Malinowski 1884 – 1942

• Antropolog i badacz kultur
• Wychowany i wykształcony w Galicji, większość życia zawodowego spędził w Wielkiej Brytanii, USA i na
wyspach Melanezji

Nowe podejście do antropologii

• Sprzeciwiał się „antropologii gabinetowej” – polegającej na analizie tekstów oraz formułowaniu hipotez i
tworzeniu pojęć z pozycji fotela
• Sugerował „obserwację uczestniczącą”:
• Malinowski postulował, aby celem antropologa badacza uczynić:
1. uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i
odczuwania oraz zrozumienie, co się za nimi kryje
2. ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności

M e l a n e z j a , wyspy Triobrandzkie

Kultura
• Cztery właściwości kultury według Malinowskiego:
1. stanowi całość
2. jest wewnętrznie zintegrowana
3. jej elementy pełnią swoiste funkcje
4. stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb.
• Dzielił potrzeby ludzkie na dwie kategorie: pierwotne (o naturze biologicznej) i wtórne
(o naturze społecznej, związanej z funkcjonowaniem z innymi)

Andrzej Malewski 1929 – 1963

• Psycholog, metodolog nauk społecznych
• Najmłodszy żołnierz Batalionu Parasol w trakcie Powstania Warszawskiego
• Odznaczony Krzyżem Walecznych w wieku 15 lat Prekusor
• Zwolennik integracji nauk społecznych
• Sprzeciwiał się separacji psychologii, socjologii, pedagogiki
• Sugerował stworzenie jednej ogólnej i integrującej teorii społecznej (Teoria Ludzkiego
Zachowania)

Lawrence Kohlberg 1927 –

1987
• Psycholog
• Zajmował się rozwojem moralnym
(ściślej – postrzeganiem moralności) u
dzieci
Stadia rozwoju moralnego

Erving Goffmann 1922 – 1982

• Wybitny socjolog, przedstawiciel
„interakcjonizmu symbolicznego”
• Znakomity matematyk i hazardzista
(ale kontrolowany)
• W pewnym momencie pracował jako
pit boss w kasynie w Las Vegas Opus
magnum
• Analiza zachowań społecznych ludzi
z perspektywy socjologicznej
• Intepretuje ludzie zachowania jako grę – w „dekoracjach” i „fasadach” z użyciem „masek”,
z możliwością schowania się za „kulisy”.
Człowiek w teatrze życia codziennego

Jane Goodall 1934 –

• Prymatolożka, antropolożka, etolożka
• Badaczka szympansów, bonobo i goryli
• Także zaangażowania działaczka społeczna

Robin Dunbar 1947 –

• Brytyjski antropolog i psycholog ewolucyjny • Badacz społecznych funkcji języka
Waulking songs- piosenki wdów
Liczba Dunbara- możemy mieć max 150 znajomych

Jane Elliott 1933 –

• Była nauczycielka
• Edukatorka, działaczka antyrasistowska
• Najbardziej znana ze swojego „eksperymentu” o „Niebieskookich”

Mechanizm „eksperymentu”
• Podział na grupy w zależności od jednej cechy, na którą ludzie nie mają wpływu (kolor oczu)
• Przypisywanie pożądanych charakterystyk jednej konkretnej grupie (np. niebieskookim) i niepożądanych
drugiej.
• Postępująca segregacja, poniżanie, doświadczanie obu grup
• W oparciu o schemat badania stworzono serię ćwiczeń uświadamiających problemy rasizmu i segregacji
Wątpliwości
• Badania (Byrnes, 1990; Stewart, 2003) pokazały, że przejście treningu generalnie powoduje długofalowe
zmniejszenie postaw rasistowskich i w ogóle dyskryminacyjnych

• ALE:
• Nie jest jasne, czy stres w trakcie ćwiczenia i doświadczanie poniżenia jest bilansowane przez zyski
• Np. w niektórych badaniach powodowało frustrację grup defaworyzowanych i w konsekwencji złość wobec
mniejszości

Opinie o samej Elliott - Niejednoznaczne

• Od entuzjastycznych po bardzo krytyczne
• Nauczycielka pracująca razem z nią w szkole: "Everyone's tired of her. I'm tired of hearing about her and her
experiment and how everyone here is a racist. That's not true. Let's just move on."

Podsumowując
• W psychologii mamy wiele osób „nie mieszczących się” w szkołach i prądach
• Mamy także wiele osób spoza psychologii, które poczyniły spore zasługi dla rozwoju tej
dyscypliny
• Wszystkich warto słuchać, nie ze wszystkimi trzeba się zgadzać

MITY W PSYCHOLOGII
Albert Mehrabian 1939 – •
Profesor psychologii, z pochodzenia Ormianin
• Specjalista od komunikacji niewerbalnej Badania Mehrabiana
• Stworzono zestaw słów neutralnych, negatywnych oraz pozytywnych.
• W podobny sposób wybrano trzy zdjęcia kobiet, których twarze komunikowały lubienie, nielubienie oraz
neutralność.
• Określono trzy rodzaje kobiecego tonu głosu: pozytywny, neutralny oraz negatywny.

Procedura
• Zadaniem 20 badanych kobiet było wyobrażenie sobie, że osoba A, którą widzą i słyszą rozmawia z inną osobą
B.
• Po każdej prezentacji oceniano na skali, jakie jest nastawienie osoby A w stosunku do osoby B. Innymi słowy
jaki jest spostrzegany przez nie poziom sympatii.
Wyniki
• W przypadku ambiwalentnego komunikatu, decydujące znaczenie o spostrzeganym poziomie sympatii ma
mowa ciała (55%), potem ton głosu (38%), a najmniejsze znaczenie słowa (7%).

Hermann Rorschach 1884 – 1922

• Szwajcarski psychiatra i psychoanalityk
• Najbardziej znany ze stworzenia testu projekcyjnego plam atramentowych

Mechanizm
• Zestaw 10 tablic
• Ocenia się:
1. interpretowany obszar (całość, części)
2. determinantę odpowiedzi (kształt, barwa, pozorny ruch)
3. poziom formy (zgodność obrazu z bodźcem)
4. treść (ludzie, zwierzęta etc.)
5. Czas reakcji

Krytyka
• Lee Cronbach (1959): "Test wielokrotnie zawiódł jako metoda predykcyjna. W literaturze przedmiotu nie ma
żadnych danych, które skłaniałyby do polegania na interpretacjach z testu Rorschacha„
• Arthur Jensen (1965): „Tempo postępu naukowego w psychologii klinicznej można mierzyć na podstawie
szybkości i przekonania, z jakim odchodzi się od stosowania testu Rorschacha”

Dlaczego?
• Lilienfeld (2011): brak związków pomiędzy wynikami testu a cechami osobowości
• Jedyne, co pomaga diagnozować, to schizofrenia i choroba dwubiegunowa
• Ale w badaniach na klinicznie zdrowej próbie 1/6 uczestników miała zdiagnozowane objawy schizofrenii

Bogdan Zawadzki
• Jeśli spojrzy się na testy projekcyjne według współczesnych standardów, to nie wypadają one dobrze. Ich
interpretacja jest raczej sztuką, a nie nauką. Natomiast powszechne stosowanie wynika ze stosunkowo sporej –
wśród psychologów klinicznych, ale nie akademickich – estymy, jaką nadal cieszy się psychoanaliza. Testy
projekcyjne mogą również dawać psychologowi poczucie zdolności docierania do jakichś głębokich tajemnic
oraz bycia odpornym na manipulację ze strony badanego. Ale to wrażenie jest, moim zdaniem, złudne.

Reklamy podprogowe

James Vicary (1958)

• Podmienił pojedyncze klatki filmu wyświetlanego w kinie dla zmotoryzowanych w Fort Dix na reklamy –
napisy "pij colę" i "jedz popcorn”
• Vicary twierdził, że w ten sposób skłonił widzów do kupowania tych produktów.
• Liczne eksperymenty dowiodły potem, że badania te były sfabrykowane, co zresztą autor przyznał
Nie ma żadnych dowodów na działanie reklamy podprogowej, choć istnieją dowody na
przekaz podprogowy.

NLP
• Neurolingwistyczne programowanie
• Powstało poprzez analizy zachowań (zwłaszcza werbalnych) terapeutów (szczególnie z
nurtu Gestalt)
• Bandler i Grinder założyli, że terapeuci intuicyjnie będą wykorzystywali narzędzia
pozwalające im na pełny kontakt z pacjentem a nawet na wpływanie na niego
Przykłady
• Modelowanie
• Badanie zachowań, wartości i przekonań osoby w kontekście jej cech osobowości lub działania, które
chciałoby się modelować (naśladować, powielić, przejąć).
• Jak?
• Pomyśl sobie o czymś czego nie robisz tak dobrze jak byś chciała. Teraz przywołaj w myślach osobę, która
opanowała to do perfekcji i rozłóż na czynniki pierwsze całą strukturę zachowania tej osoby: emocje, tok
rozumowania, kontekst w którym wykonuje daną czynność. Przenieś po kolei te elementy na swoje działanie,
tak jakbyś Ty tak się zachowywała. I jak efekty?

• Kotwiczenie
• Tworzenie odruchowych, emocjonalnych powiązań przyczynowo-skutkowych z bodźcem, np. dotykiem,
obrazem lub dźwiękiem.
Jak?
• W sytuacji stresowej (egzamin, rozmowa o pracę) stwórz w mózgu skojarzenie czyli odruch warunkowy tzw.
kotwicę, która pozwoli Ci opanować emocje, np. dotknięcie konkretnej części ciała (mocne skrzyżowanie dłoni),
konkretny dźwięk (dzwonek telefonu, czy nawet krzyk w myślach), obraz (zdjęcie dziecka), węchowa (zapach
ulubionych perfum, kawy).

Krytyka
• Brak dowodów naukowych na skuteczność
• Brak możliwości naukowej weryfikacji (dowody skuteczności mają postać anegdot)
• Może odwodzić ludzi od rzeczywistego szukania pomocy
• Nie widzi problemu w używaniu metod do manipulacji

NLS - PUA
• „Kiedy patrzysz kobiecie w oczy, nie patrz w oczy, ale między nie. W ten sposób wytworzysz taki tunel, który
stworzy wrażenie, że wkręcasz się w jej umysł"
• „Kiedy kobieta się uśmiechnie, powiedz jej, że ma uśmiech typu C. Ona zapyta, co to znaczy. Powiedz, że to
uśmiech C taka kobieta, która jest otwarta, ale zarazem zamknięta, która lubi rozmawiać z ludźmi, ale zarazem
nie lubi z nimi rozmawiać"

Ustawienia hellingerowskie
Bert Hellinger 1925 – 2019
• Psychoterapeuta
• 25 lat w zakonie, także z doświadczeniem pracy misyjnej
• Wiele kierunków studiował, ale nie jest jasne, czy któryś skończył

Ustawienia rodzinne
• Ogólna idea: jeśli członkowie rodziny, szeroko pojętej, dopuścili się w przeszłości zła, to drogą do
zmiany stanu obecnego jest wybaczenie
• Jeśli osoba ta nie żyje, niewiele się zmienia

Procedura
• Forma seansu grupowego
• Uczestnicy stawiani są w sytuacji odgrywania ról:
• „Jesteś reprezentantem dziecka, które w czasie wojny zostało odebrane Polakom przez Niemców. Po
wywiezieniu do Niemiec słuch o tobie zaginął. Jak się czuje osoba, która straciła całą rodzinę?”. Potem
ustawiacz ponagla: „Wejdź w to mocniej”. Naciska: „Jakie naprawdę było twoje cierpienie. Opowiedz o tym, jak
cierpiałaś”. (dr Bartosz Zalewski)
Jak działa?
• Może zadziałać poprzez katharsis
• Ale nie może być nazywane psychoterapią (psychoterapia ma cel i zaplanowany proces a ustawienia
hellingerowskie mają raczej postać dramy z nieprzewidywalnym zakończeniem)
• Brak jakiejkolwiek weryfikacji skuteczności metody (jeśli już, to od razu po seansie)
• Brak superwizji „ustawiaczy”
• Ryzyko uzależnienia się od dobrych emocji tuż po spotkaniu (i np. zaniechania terapii)