Historia, współczesność i przeszłość myśli psychologicznej

Psychologia jako nauka o świadomości

Wykład 1 Klasyczna psychologia świadomości (Wundt & Tichener)

Wykład 2 Nieklasyczna psychologia świadomości

Psychologia jako nauka o zachowaniu

Wykład 3 Od Watsona i Skinnera do Tolmana (kierunku psychologi poznawczej)

Literatura:

- Historia współczesnej psychologii Schultz

- Historia współczenej myśli psychologicznej. Od Wundta do czasów najnowszych.
Stachowski Warszawa 2000
- Behawioryzm i psychologia świadomości. Siuta i Krzyzewski

1
Wykład 1: Klasyczna psychologia świadomości (Wundt & Tichener)

Narodziny psychologii a spór o charakter właściwego jej rodzaju naukowości

Jakim typem nauki ma być psychologia?

Wilhelm Dilthey i typy nauk

- Nauki przyrodnicze i wyjaśnienie

- Nauki humanistyczne i rozumienie

Por. Natural sciences vs humanities

Psychologia ma szukać wyjaśnień czy rozumień? Raczej wyjaśnianie.

Wilhelm Windelband i typy nauk

- Nauki nomotetyczne formułujące prawa (np.fizyka) schematy, prawidłowości

- Nauki idiograficzne skoncentrowane na faktach jednostkowych (np. historia)

Psychologia ma szukać prawidłowości czy badać jednostki? Raczej prawidłowości.

BADANIA EMPITYCZNE

Wilhelm Wunda (1832-1920)

Nacisk na anatomię

- 1858-1862 Pierwsze użycie terminu - Psychologia eksperymentalna (książka)

- 1867 - pierwszy na świecie włączony formalnie w program studiów kurs z psychologii

fizjologicznej

- Oczywiste było że trzeba badać przez doświadczenie

- Podstawy psychologii fizjologicznej ( gryndzuge der physiologischen psychologie) -

biblia ówczesnej psychologii

- Za początek psychologii uważamy datę powstania laboratorium Okres lipski (od 1875r)

Wundt i etnopsychologia

- psychologia ludów ( psychologia społeczna ) Volkerpsychologie (1900-1920)

- stadia rozwoju człowieka manifestowane w mitach, języku, sztuce, obyczajach, prawie i

moralności

- Psychologia społeczna vs psychologia eksperymentalna

Psychologia jako nauka o świadomości

- świadomość jako przedmiot nauki. Jej cele to:

- Analiza procesów świadomych - elementy składowe

- Jak te elementy są syntetyzowane, łączone?

- Odkrycie praw rządzących organizacją tych elementów

Doświadczenie pośrednie i bezpośrednie (por. Tichener)

2
Metoda introspekcji

Elementy świadomego doświadczenia: wrażenia i uczucia

Trójwymiarowa teoria uczuć - przyjemny/nieprzyjemny, napięcie/odprężenie, pobudzenie/

przygnębienie (spokój) - doświadczenie prywatne (każdy patrzy na swoje) nauka
kłopotliwa.

Analiza i synteza - teoria apercepcji

Prawo rezultant psychicznych (synteza twórcza) - por. psychologia postaci

Wpływ języka na interpretację świata (??)

Synteza dodaje coś więcej niż same te elementy

Losy i krytyka psychologii Wundta

- schyłek psychologii Wundta po pierwszej wojnie światowej

- Psychologia postaci i psychoanaliza (Europa), funkcjonalizm i behawioryzm (USA)

- Krytyka introspekcji

- Krytyka psychologii jako nauki nie-stosowanej

Edward Bradford Titchener

- tłumaczył dzieła Wundta na angielski

- zapał do badań eksperymentalnych (przeprowadzanych na kimś innym) musi skończyć

gdy bada doświadczenia seksualne (ludziom to nie odpowiada)

STRUKTURALIZM TITCHENERA

- Strukturalizm -/- Wundt

- Doświadczenie zależne i niezależne - błąd bodźca

- Analiza raczej niż synteza

- Trzy elementarne stany świadomości: wrażenia, wyobrażenia i stany afektywne

- Cechy elementów psychicznych: jakość, natężenie, czas trwania, klarowność,

rozciągłość

- Odrzucenie trójwymiarowej teorii uczuć Wundta

Introspekcja i krytyka strukturalizmu

- Umysł może obserwować wszystkie zjawiska oprócz własnych. Narząd obserwujący i

obserwowany są tutaj tym samym, więc jego działanie nie może być czyste i naturalne.
Aby obserwować, nasz intelekt musi przerwać swą aktywność, jednakże to właśnie tę
aktywność chcemy obserwować… rezultaty takiej metody są współmierne do jej
absurdalności (comte)

- Introspekcjoniści wykazują niewielką zgodność. Jeśli ona istnieje, można przypisać ją

temu, że musieli zostać starannie przeszkoleni, co wbudowało w ich obserwacje pewną
tendencyjność .. Ze względu na zakres patologii umysłu

- Problemy logiczne - język prywatny - Dociekania filozoficzne i żuk Wittgensteina

- Kwestia weryfikacji - Kulpe i myślenie nieobrazowe (sprzeciw Titchnera)

- Dalsze losy psychologii w USA - sprzeciw wobec strukturalizmu

3
Wykład 2: Nieklasyczna psychologia świadomości

Wczesne wersje nie-Wundtowskiej psychologii

Franz Brentano (1838 - 1917)

- psychologia deskryptywna, nie szkolimy eksperymentatorów ale badamy przebieg

naturalny

- Akt i potencjał

- psychologia ma badać tylko akty mentalne

Psychologia aktu, tego co umysł robi a nie na co jest skierowany

Badanie aktów psychicznych

- psychologia empirycznego punktu widzenia

- Psychologia empiryczna obserwacja vs psychologia eksperymentalna (fizjologiczna)

- Doświadczenie jako struktura i doświadczenie jako czynność

- Treść vs akt

- Dwa sposoby badania - pamięć i wyobraźnia

Carl Stumpf (1848 - 1936)

- stworzył laboratorium psychologiczne

- główny konkurent Wundta + wpływ na późniejszą psychologię postaci

Od muzyki do fenomenologii

- Psychologiczne badania nad muzyką

- Sprzeciw wobec redukcji i analitycznego badania świadomości

- Edmunt Husserl i fenomenologia

Wcześniejsze wpływy. Zeitgeist w fizyce.

- Immanuel Kant i aktywne organizowanie postrzeżenia, niedodrukowane literki -

uzupełniamy

- Fizyk Ernst Mach bada wzory i zauważa że postrzegamy je aktywnie

- Von Ehrenfels pojęcie jakości postaciowych - wpływ na Werthteimera, słuchanie jednej

nuty utworu dziennie, czy przesłuchaliśmy całego utworu??

- Fenomenologia i fizyka (teoria pola - por. Kurt Lewin)

Dla Kurta Lewina wszystko miało być opisywane w teorii pola

Zjawisko psi

- 1910 bada Wertheimer, Koffka i Kohel jako badani

- (złudzenie) że dwa kolejno zapalane światła się zapalają - wyzwanie dla wyjaśnienia w
terminach psychologii strukturalnej

- 1912 - eksperymentalne badania nad spostrzeganiem ruchu i formalny początek

psychologii postaci

4
Max Wertheimer (1880-1943)

- w czasie I wojny światowej pracuje nad urządzeniami nasłuchowymi dla łodzi

podwodnych

- 1921 założył czasopismo psychologiczne z Koffką i Kohlerem

Kurt Koffka (1886-1941)

- Percepcja a uczenie się, myślenie, procesy poznawcze, motywacja, procesy społeczne

- Próbuje zabłysnąć w Ameryce

Wolfgang Kohler (1887-1967)

- wykształcenie z dziedziny fizyki

- I wojna światowa - badania nad szympansami (teneryfa)

- rzecznik nowego ruchu

Natura psychologii postaci

- sprzeciw wobec psychologii „cegły i zaprawy” (tak rozumiano Wundta)

- Gestalt jako właściwość (forma, kształt) przedmiotu i jako sam ten przedmiot (por.
funkcja funkcji)

- Stałość spostrzeżeniowa - odbieranie rzeczywistości jako stałość (tablica nie znika

choć jej nie widzę w danym momencie)

Prawa dotyczące organizacji spostrzeżeń

(1) Prawo bliskości

(2) Prawo ciągłości

(3) Prawo podobieństwa

(4) Prawo domknięcia

(5) Prawo pregnacji -Pregananz (dobra postać)

(6) Prawo figury i tła

Kruki potrafią liczyć, zoopsychologia

Losy psychologii postaci

- popularność w Niemczech i w Europie (berliński Instytut psychologiczny), ale stagnacja

po dojściu Hitlera do władzy po żydzi

- Główny ośrodek przenosi się do USA - małe szanse wobec behawioryzmu

Krytyka psychologii postaci i jej znaczenie

- brak ścisłości i metodologicznego rygoru (brak danych ilościowych, grup kontrolnych)

- Badania głównie eksploatacyjne

- Zbytnie zaabsorbowanie na teorii, kosztem empirii i praktyki

- Kwestionowanie samych podstawowych pojęć - postać wgląd

- Wpływ na prace z zakresu psychologii postrzegania, myślenia, uczenia się i innych +

we współczesnej psychologii fenomenologicznej

5
Wolfgang Kohler i badania nad małpami człekokształtnymi

- najważniejszy przez szympansy

- Pobyt na teneryfie (1913-1920)

- Sposób przeprowadzania badań ich nietechniczny opis i interpretacja w terminach

sytuacji (por. Skrzynki problemowe Thorndyke’a i labirynty behawiorystów)

- Rozwiązanie problemu jako restrukturyzacja pola spostrzeżeniowego. Pojęcie wglądu

(Einsicht, wcześniej u Yerkesa jako ideacyjne uczenie się)

- Uczenie się metodą prób i błędów

- Szympansy czasem wpadały na pomysł - nazywane wglądem (einsicht)

Późniejsza krytyka i ocena badań

- Nieformalna i nieilościowa metoda

- Problemy z replikacją badań (już Pawłow)

- Moralne (całościowe) vs molekularne podejście (por. późniejszy behawioryzm)

Funkcjonalizm - sprzeciwiał się Tichenerowi

Na gruncie funkcjonalizmu wyrosła psychologia stosowana - podkreślali że psychologia

powinna być po coś

William James - prekursor funkcjonalizmu

Watson, Skinner i behawioryzm

Behawioryzm

Wcześniejsze wpływy

- Edward Thorndike (1874-1949) skrzynka problemowa i prawa uczenia

- Iwan Pawłow (1849 -1936) odruchy warunkowe i warunkowanie klasyczne

(warunkowanie pewnych bodźców)

- Władimir Biechtieriew (1957-1927) i odruchy skojarzone

John Watson (1878-1952)

- Próby ze studiami filozoficznymi (Dewey) i doktorat w Chicago (1903)

- John Hopkins University (od 1908) i badania nad warunkowaniem klasycznym

- Psychologia tak jak ją widzi behawiorysta (1919) to co psychologia bada to zachowanie

Mały Albert i warunkowanie klasyczne

Dawano mu do zabawy obiekty futrzane - pozytywne, nie straszne, bodźce
neutralne. Kiedy Albert dotykał zabawek/koców, Watson uderzał w metalowe
przedmioty wydając straszne, głośne dźwięki. Albert zaczął bać się futrzanych
rzeczy.

Barrhus Skinner (1904-1990)

- Teoria warunkowania instrumentalnego i behawioryzm radykalny

- Wpływy filozofii neopozytywistycznej

- Był bardzo sławny

- Nagradzał się za każdy napisany artykuł

6
Behawioryzm jako filozofia nauki

- Behawioryzm jako „filozofia nauki zainteresowana przedmiotem i metodami

psychologii” (Skinner, 2002, s.99)

- Oblicze fizykalistyczne i obserwacjonistyczne (Trzópek, 2006, s.62)

- Antyteoretyczność - sprzeciw wobec mentalizmu oraz wobec „wyjaśnień”

fizjologicznych

- Analiza funkcjonalna i związki między zmiennymi

Konsekwencje dla tradycyjnej problematyki psychologicznej

- świadomość (zmienne mentalistyczne) jako epifenomeny i pseudowyjaśnienie

- motyw, intencja, emocja itd. - pseudowyjaśnienie o tyle, o ile nie daje się ich
sprowadzić do związków funkcjonalnych

- Myśli, wyobrażenia (oraz odczucia proprioceptywne) istnieją, ale są specyficznym

rodzajem zachowania

Żuk Wittgensteina
Każdy ma w swoim pudełko coś co nazywamy „żukiem”, nikt inny tego żuka nie
widzi, nigdzie indziej nie ma żuków, to skąd wiemy co to jest, wiemy tylko ze
swojego pudełka, ale tak na prawdę każdy może mieć w tym pudełku coś innego.

Hull, Tolman i ewolucja behawioryzmu

Clark Hull (1884-1952)

- Odwołanie się do terminów biologicznych - deprivation, need, drive

- Wprowadzał akcjomaty i cała reszta miała z tego wynikać, chciał zrobić z psychologii
matematykę

Edward Tolman (1886-1959)

- Behawioryzm celowościowy (neobehawioryzm)

- Molarność vs molekularność (jego jest molarny, całościowy)

- Prawa typu S-O-R i narodziny psychologii poznawczej

7
-

8
-