Filozofia- zajmuje się tym, co jest.

Metafizyka- dział filozofii zajmujący się przedmiotami wykraczającymi poza doświadczenie i zmierzający do
postania „istoty” rzeczy.

BÓG(w filozofii)- coś, co jest doskonałe. Wg filozofii są różne stopnie doskonałości. Bóg jest bytem absolutnie
doskonałym. Jest absolutem. Absolut jako byt sam w sobie, niepodlegający niczemu.

2 sposoby filozofowania:

- sposób maksymalistyczny- tworzenie wielkich systemów filozoficznych (jeden człowiek tworzy system
myślowy obejmujący wszystko)

-sposób egzystencjalny- zadawanie pytań egzystencjalnych (wychodzenie od pytań i obejmowanie coraz

większej ilości wiedzy)

ONTOLOGIA- dział filozofii zajmujący się bytem.

2 PYTANIA ONTOLOGII:

1)ile jest bytów?

 Można powiedzieć, że 1 (monizm)

 Można powiedzieć, że 2 (dualizm)
 Można powiedzieć, że wiele (pluralizm)

2)jakie są byty?

 Materialne (materializm)
 Idealne (idealizm)
 Inne (takie, które nie zaliczają się do 2 powyższych grup)

Brzytwa Ockhama– zasada, zgodnie z którą w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty,
wybierając takie wyjaśnienia, które opierają się na jak najmniejszej liczbie założeń i pojęć (nie należy
tworzyć bytów ponad potrzebę).

POZOSTAŁE PYTANIA PYTANIA :

2)o poznanie: Jak poznajemy to, co jest? (epistemologia)

3)czy człowiek w ogóle poznaje?

 tak
 nie- agnostycyzm (niemożność poznania)- człowiek może poznawać, ale są także obszary niemożliwe
do poznania dla człowieka

4)o przedmiot poznania: Co człowiek poznaje?

  To, co poza naszym umysłem (realizm epistemologiczny)
 To, co nie poza naszym umysłem (idealizm epistemologiczny)

5)o źródło poznania: W jaki sposób (za pomocą czego) poznajemy?

-za pomocą zmysłów

 Sensualizm (doświadczenia zmysłowe- 5 zmysłów)

 Empiryzm (sensualizm+ doświadczenia wewnętrzne

-za pomocą rozumu (racjonalizm)- pojęciowo

-irracjonalne źródła poznania (pozazmysłowe i pozarozumowe):

 Myślenie niepojęciowe (intuicja)

 iluminacja

6)jakie poznanie jest wartościowe? (pytanie o prawdę)

 Prawda wartością epistemologiczną(Veritas)- dotyczy sądów, a nie bytów

 Prawda ontologiczna (dotyczy bytów)

DZIAŁY FILOZOFII:

 Ontologia (zajmuje się bytem)

 Epistemologia (zajmuje się poznaniem)
 logika (przez niektórych zaliczana do epistemologii)
 etyka (zajmuje się dobrem, ludzkim zachowaniem)
 estetyka (zajmuje się pięknem)
 filozofia człowieka (antropologia filozoficzna/ filozofią społeczna/ filozofia polityczna)

SOKRATES- uprawiał filozofię dialogową- nie pisał pism. Wszystko, co wiemy na jego temat to wiedza
zapośredniczona, gdyż znamy jego naukę głównie z pism Platona(„Dialogi”). Uznany za jednego z pierwszych
etyków. Autor maksymy „wiem, że nic nie wiem”.

INTELEKTUALIZM ETYCZNY U SOKRATESA:

Zajmował się logiką, wykorzystując ją jako sposób pozyskiwania wiedzy. Metody: elenktyczna i majoryczna były
dla niego metodami pozyskiwania wiedzy.

 Metoda elenktyczna- metoda zbijania rozmówcy, ze ścieżki, którą sobie obrał (przy pomocy pytań w
przypadku Sokratesa)
 Metoda majoryczna- metoda, w której rozmówca sam dochodzi i formułuje wnioski.

PLATON (Arystokles- Platon to jego przydomek)- uczeń Sokratesa, bardzo przeżył jego śmierć. Założył w
Atenach Akademię Ateńską, która miała wydać klasę wykształconych filozofów-władców, zgodnie z poglądami
politycznymi Platona.

FILOZOFIA PLATONA:

Platon zastanawiał się nad charakterem ludzkiej wiedzy. Zaczyna on swoje rozważania od spostrzeżenia, że w
naszych sądach o świecie pojawiają się pojęcia jednostkowe (byty jednostkowe). Pojęciu jednostkowemu
odpowiada jeden konkretny przedmiot (np. ten stół, ta ławka). Przedmiot ten jest określony. Platon sądził, że
budowanie wiedzy o świecie nie polega na zatrzymywaniu się na pojęciu jednostkowym, bo wiedza powinna
być ogólna (a nie dotyczyć pojedynczych rzeczy). Według niego wiedza wartościowa zawarta jest w pojęciach
ogólnych. Co odpowiada pojęciom ogólnym? Według Platona nie jest tak, że pojęciu „stół” odpowiadają stoły
jednostkowe, bo każdy z tych stołów jest określony, różnią się one między sobą. Pojęciom ogólnym
odpowiadają więc byty ogólne (idee). Według Platona jest wiele bytów ogólnych i odpowiadają one pojęciom
ogólnym. Człowiek-pojęcie jednostkowe, człowieczeństwo- pojęcie ogólne(idea). Idee wykraczają poza świat
pojęć jednostkowych

PLATOŃSKI ŚWIAT IDEI:

-Idee to byty idealne (niematerialne)

-istnieją w sposób absolutny (tzn. że nie są od nikogo/niczego zależne).

-w świecie idei jest hierarchia. Na jej szczycie jest idea utworzona z 2 słów: kalos (piękny) i agatos (dobry). Dla
greków jest to jedna idea- kalokagatia (dobropiękny).

-idee są pozaczasowe, nie powstają i nie giną (ujęcie substancjalne)

-idea w żaden sposób nie jest zrelatywizowana (ani relatywizm subiektywistyczne, ani relatywizm w ujęciu
relacji między czymś)

-relacje między ideami, a przedmiotami jednostkowymi(na przykładzie idei piękna): przedmioty piękne biorą
piękno od idei piękna, ale piękno samo w sobie zostaje nienaruszone.

JASKINIA PLATOŃSKA:

Przedstawia uwięzionych w jaskini ludzi, skrępowanych łańcuchami, którzy oglądają jedynie cienie
(zjawiska) prawdziwej rzeczywistości. Przebywają oni w ciemnościach w głębi jaskini. Ich twarze
zwrócone są w stronę ściany, na którą padają cienie rzeczy, znajdujące się przed ogniskiem,
zapalonym powyżej nich. Dno jaskini, w którym znajdują się ludzie, to świat doczesny, w jakim żyją.
Łańcuchy, które krępują ludzi, to rzeczy, sprawy, które wiążą ich ze światem doczesnym. Cienie
natomiast, które widzą ci ludzie, są odbiciem prawdziwej idei. Platon uważał, że tylko dzięki
wyzwoleniu się z łańcuchów, tj. od spraw życia doczesnego, ludzie są w stanie poznać prawdę wyższą,
czyli świat idei.

ZJAWISKOWY SPOSÓB ISTNIENIA ( ≠ istnienie substancjalne):

Przedmioty jednostkowe istnieją jako fenomen zjawiska. Zjawisko, czyli coś, co się zjawia, a potem znika, czyli
obecna jest tu czasowość. Wszystkie przedmioty jednostkowe pojawiają się i znikają (w przypadku człowieka są
to narodziny i śmierć).

KWESTIE POZNANIA:

Idee nie są dostępne zmysłom, więc za ich pomocą nie poznajemy idei. Czytając Platona można odnieść
wrażenie, że idee są niepoznawalne, ale wobec tego skąd Platon o nich wie? Odpowiedź uwikłana jest w religię
orficką- przypomina przypomina ona wątki religijne chrześcijanizmu, a raczej chrześcijanizm posiada wątki
religii orfickiej). Platon też znał pewne motywy tej religii i wprowadził je do swojej filozofii: Dusza ludzka zanim
została złączona z ciałem przebywała wg Platona w świecie idei. W momencie złączenia z ciałem następuje
zapomnienie o świecie idei. Ponieważ świat przedmiotów jednostkowych to cienie idei, dlatego stanowić one
mogą rodzaj bodźca, dzięki któremu dusza przypomni sobie świat idei. Platon był więc natywistą (natywizm-
pogląd, że człowiek przychodzi na świat z pewną wiedzą)

KLASYFIKACJA FILOZOFII PLATONA: (monizm idealistyczny)

Niektóre podręczniki podają, że Platon był dualistą, ponieważ wg niego istnieje świat materialny i świat idealny.
My jednak będziemy trzymać się wersji, że Platon był monistą, bo substancjalnie istnieją tylko idee. Platon był
więc monistą idealistycznym.

ARYSTOTELES

Uczeń Platona. Uczył się w platońskiej Akademii Ateńskiej, był platonikiem (podążał za Platonem). Wcześnie
jednak odszedł od poglądów Platona ale nie zdradzał się z tym do czasu śmierci nauczyciela. Potem chciał
założyć szkołę, ale mu się nie udało, więc założył rodzinę. Potem założył szkołę w Lykeionie. Jego pisma
powstawały w formie wykładów dla uczniów, potem jeden z nich je spisał.

POGLĄDY:

Arystoteles od początku miał zastrzeżenia do Platońskiej teorii idei. Po śmierci Platona jawnie odrzucił świat
idei (argumentacja: Jak to możliwe, że idea człowieczeństwa znajduje się poza ludźmi?). Arystoteles sprzeciwiał
się temu, że istota rzeczy wyniesiona jest poza rzecz. Twierdził, że nie ma świata idei, jest tylko świat bytów
jednostkowych. Arystoteles zachowuje po części naukę Platona. Ściąga platońskie idee i wkłada je w byty
jednostkowe. Wtedy rzeczy przestają być zjawiskami, a zyskują pewną dwoistość (mają wygląd i istotę rzeczy).
W terminologii Arystotelesa każda rzecz składa się z materii i formy (materia-potencja, forma-akt (łac.akt-
działanie; gr.akt- energia)). Forma to aktywność, która działa na materię jako potencję. Materia i forma nie
istnieją osobno. Rzeczy składają się z zasady materialnej i formalnej.

Pierwszy poruszyciel- potrzebny jest Arystotelesowi do wyjaśnienia powstania świata. Jest bytem koniecznym,
doskonałym, jest absolutem. Nie jest substancją, ponieważ nie może mieć formy. On jest jest formą, czystą
energią, nie podlega zmianom, jest niematerialny, nieruchomy, niezłożony, jest rozumem, jest jeden, istota
duchowa. Wprawił świat w ruch i pozostał bezczynny, nie wpływa na świat.

FORMA I MATERIA NA PRZYKŁADZIE KRZESŁA: -materią jest drewno, formą jest czynność stolarza.

KLASYFIKACJA FILOZOFII ARYSTOTELESA: (dualizm)

Nie był pluralistą, bo wszystkie przedmioty jednostkowe sprowadzają się do 2 zasad: materialnej i idealnej.
System Arystotelesa jest więc dualizmem.

FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (średniowiecze), PODSTAWY:

-Bóg stworzył świat

-Bóg jest idealny, a boskie stworzenie materialne

-Bóg jest bytem substancjalnym

-Zapowiadany jest koniec świata

PODSTAWOWI PRZEDSTAWICIELE FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ:

-św. Augustyn

-św. Tomasz
ŚW. AUGUSTYN: (Włączył neoplatonizm do chrześcijaństwa.) Uznawany za ojca filozofii średniowiecznej.

POGLĄDY:

Augustyn rozpoczynał od pytania o szczęście, życie szczęśliwe i uznał że do szczęścia potrzebne jest poznanie.
Dodawał jednak: „ale nie wszelkie poznanie poznanie i nie wszystkiego”. Co jest zatem ważne w poznaniu, co
trzeba poznać, by być szczęśliwym? Augustyn chciał poznać Boga i duszę. Lekceważy świat materialny,
cielesność i zmysłowość. Wszystko to uważał za przeszkodę w drodze do zbawienia. Wg niego należy szukać
prawd w sobie. Augustyn twierdził, że odnajdujemy w swojej duszy prawdy ogólne. Według niego
uświadamiamy sobie pewne prawdy ogólne, niezmienne- wieczne. Te prawdy to myśli Boga-idee. Dusza jest
powiązana z Bogiem. Nie każdy ma do tych prawd dostęp, ale tylko ten, kto jest w stanie boskiego oświecenia.
Prawda wieczna jawi nam się w chwili oświecenia przez Boga (olśnienie, irracjonalne poznanie).

Koncepcja predestynacji: Augustyn twierdzi, że na łąskę bożą nie możemy sobie zasłużyć. Zależy ona od Boga,
to on o niej decyduje. Augustyn opisuje dramat człowieka, usiłującego zbliżyć się do Boga.

Ontologia: W chrześcijaństwie mamy do czynienia z pojęciem stworzenia- Bóg stwarza z niczego. Wg biblii Bóg
tworzył świat przez 6 dni. Augustyn twierdził, że Bóg nieustannie świat podtrzymuje, tworzy- creatio continua.
Wg Augustyna akt kreacji nie kończy się, świat jest podtrzymywany w swym istnieniu przez Boga.

KLASYFIKACJA FILOZOFII ŚW. AUGUSTYNA: (monizm idealistyczny)

Filozofia św. Augustyna jest monizmem, bo świat nie osiąga samodzielności.

ŚW. TOMASZ: (włączył filozofię Arystokratesa do chrześcijanizmu)

POGLĄDY:

-oddzielił porządek wiedzy od wiary (filozofię od teologii/ wiarę od rozumu)

-rozum ma rozległe możliwości: rozum może poznawać to, co wokół i Boga poprzez poznanie jego stworzenia.
Rozum ma swoje granice- nie poznaje prawd objawionych (np. trójca św.)

-żadna z prawd objawionych nie przeciwstawia się rozumowi (teologia ma bazować na objawieniu, a filozofia na
rozumie)

-do istoty rzeczy nie należy istnienie

-do istoty Boga należy jego istnienie

-jedynie Bóg jest bytem samoistnym, samodzielnym, niezależnym, substancjalnym. Świat jest niesamodzielny.

-relacja Bóg- świat: (nie creatio continuum) Akt stworzenia miał swój początek i koniec. Mimo, że ma początek,
posiada samodzielność istnienia

5 DOWODÓW ISTNIENIA BOGA ŚW. TOMASZA:

1) Jeśli istnieje ruch, to istnieje Pierwszy Poruszyciel- Bóg

2) Jeśli każda rzecz ma swoją przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza- Bóg
3) Jeśli byty przygodne nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się i przemijają), musi istnieć byt
konieczny- Bóg
4) Jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy- Bóg
5) Jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu bytów nieożywionych lub
pozbawionych poznania świadczą o istnieniu Boga, kierującego światem nieożywionym.
Są to jednak raczej argumenty niż dowody.

KLASYFIKACJA FILOZOFII ŚW. TOMASZA: dualista

KARTEZJUSZ: Uznawany za ojca filozofii nowożytnej, bo zaczyna od „ja”, a nie od Boga(antropocentryzm)-

wcześniej powszechny był teocentryzm. Uzyskał staranne wykształcenie, ale zwątpił w naukę, ponieważ sądził,
że za jej pomocą pozna jasną i pewną wiedzę o wszystkim, jednak później przekonał się, że to nieprawda.

-Zwątpił w matematykę (lecz nie było to totalne zwątpienie)

-Zwątpił w teologię, bo prawdy objawione, które prowadzą do Boga przekraczają naszą zdolność pojmowania

-Zwątpił w filozofię, bo nie znajdował w niej żadnej rzeczy o którą by się nie spierano (która by nie była
wątpliwa)

Zrezygnował z dalszego wykształcenia, nie widząc w tym sensu. Postanowił podróżować, by zdobywać
doświadczenia. Uznał jednak, że nie dają one żadnych podstaw do niczego. KARTEZJAŃSKIE ZWĄTPIENIE-w całą
dotychczasową wiedzę-UZNAŁ ZA FAŁSZYWE WSZYSTKO CO PRAWDOPODOBNE. Oglądając architekturę uznał,
że budowle tworzone przez 1 człowieka są piękniejsze niż przez wielu. Wychodząc od tego uznał, że wiedzę
powinien budować jeden człowiek i zdecydował się podjąć tego działania.

ZASADY METODOLOGICZNE KARTEZJUSZA:

1) Odrzucić dotychczasową wiedzę

2) Przyjmować tylko jasne i wyraźne stwierdzenia
3) Zasada analityczna (aby rozkładać wszystko na części pierwsze)
4) Metoda syntetyczna
5) Szukanie wyjątków (jeżeli istnieją, wówczas należy odrzucić stwierdzenie)

Korzystając z tych zasad zbudował geometrię. W pewnym momencie doszedł do wniosku, że budowanie wiedzy
należy rozpocząć od filozofii, bo jest ona podstawą wszystkiego. Będąc w wieku 23 lat uznał, że jest za młody i
niedojrzały na budowanie wiedzy, więc odłożył to w czasie. Na ten czas przyjął moralność tymczasową.

ZASADY MORALNOŚCI TYMCZASOWEJ KARTEZJUSZA:

1) Być posłusznym prawom kraju i religii, w której został wychowany oraz trzymać się poglądów ludzi
najrozsądniejszych
2) Być nieugiętym i zdecydowanym w działaniu, trzymać się mniemań nawet najbardziej wątpliwych,
skoro już raz się na nie zdał, z nie mniejszą stałością niż gdyby były bardzo pewne
3) Przezwyciężać siebie, a nie los. Zmieniać siebie (swe poglądy), a nie porządek świata
(antyrewolucjonizm)

Gdy miał 32 lata uznał, że jest dostatecznie dojrzały na budowanie wiedzy. Zaczął od filozofii. Sformułował
stwierdzenie: „Dubito erg cogito, cogito ergo sum” („Wątpię, więc myślę, myślę, więc jestem”) –na nim
zbudował całą filozofię.
Kartezjusz postanowił zagłębić się w siebie (myślenie) i tam odnajdywać idee (pojęcie) (idee w nowożytnym
znaczeniu). Mówił, że wydaje mu się, że pewne idee przychodzą z zewnątrz (spoza jaźni), ale są też takie, które
pochodzą z jaźni (np. chimera). Sądził też, że jest trzecia idea- idea Boga- nie przychodzi z zewnątrz, ale też „nie
ja wymyśliłem Boga” mówi. Coś bowiem, co jest doskonałe, nie może być przyczyną czegoś bardziej
doskonałego, a cogitatio nie jest doskonałe. Zatem nie jest tak, że idea Boga mogła zostać przez nas
wymyślona- to Bóg ją tam włożył. Jest to pierwszy Kartezjański dowód istnienia Boga (dowód
psychologiczny).

Według Kartezjusza istnieją więc 2 byty: jaźń i Bóg. Są to byty pokrewne. Wydaje mu się jednak, że najwięcej
idei przychodzi z zewnątrz, ale nie wie w ogóle czy istnieje jakieś „zewnątrz”. Próbuje więc dowieść istnienia
świata, ale ten dowód mu się nie udaje.

Zgodnie z filozofią starożytną „do istoty rzeczy nie należy jej istnienie”, jej istnienie jest obok. Kartezjusz
mówi, że do istoty Boga należy istnienie, bo jest doskonały więc nie może mu niczego brakować (nawet
istnienia)- jest więc Bogiem. Jest to drugi Kartezjański dowód istnienia Boga (dowód ontologiczny

Kartezjusz nie ma dowodu na istnienie świata, ale przestaje być konsekwentny (w poszukiwaniu jasnej i pewnej
wiedzy o wszystkim) i go nie neguje- nie ma odwagi z powodu chrześcijaństwa, wg którego świat został
stworzony przez Boga. Kartezjusz mówi: „idee rzeczy przychodzą z zewnątrz” i zakłada, że jest tak, bo dobry Bóg
nie wprowadzałby go w błąd.

Dusza i ciało są u Kartezjusza rozdzielone i nie ma między nimi kontaktu. Pojawia się więc problem: jak
zdobywamy wiedzę o świecie? Pojawia się problem mostu.

Kartezjusz nie potrafi rozwiązać problemu mostu- rozwiązuje go częściowo-paralelizm psychofizyczny- procesy
po obu stronach zachodzą według niego równolegle.

KRYTYKA WOBEC FILOZOFII KARTEZJUSZA:

 Res cogitas- zbyt słaby, by wszystko unieść

 Res cogitas- samotny, bo nie ma kontaktu ze światem materialnym
 Kartezjusz twierdził, że zwierzęta nie cierpią, ponieważ cierpienie leży w umyśle, a one go nie mają.

Za czasów Kartezjusza powszechna była mechanistyczna koncepcja przyrody, którą Kartezjusz przyjmował.
SCEPTYZYZM KARTEZJAŃSKI ≠ SCEPTYCYZM STAROŻYTNY:

Sceptycyzm starożytny wątpi we wszystko, natomiast sceptycyzm kartezjański jest sceptycyzmem

metodologicznym- wątpi we wszystko, co nie jest pewne i odrzuca jako fałszywe to, co jest tylko
prawdopodobne, aby zbudować wiedzę pewną.

GEORGE BERKELEY – skrajny empiryk-sensualista(opiera całą wiedzę na doświadczeniu zmysłowym), duchowny

kościoła anglikańskiego.

Berkeley podważa możliwość przejścia od 1 zdania do 2. Argumenty:

1) W czasie snu mamy doznania, wrażenia zmysłowe bez bodźców zewnętrznych

2) Fatamorgana (postrzegamy bez bodźców zewnętrznych

Wrażenie zmysłowe (moje doznanie czerwoności, czyli jakości) (jakość= cecha, np. czerwoność kwiatu) 
subiektywne, bo to doznania podmiotu (doznaję czerwoności) myślę, że doznaję czerwoności, bo istnieje
jakość czerwoności.

BERKELEY ODWOŁAŁ SIĘ DO DEMOKRYTA:

Demokryt- autor akcjonistycznej koncepcji, materialista- uważał, że wszystko, co materialne, jest zbudowane z
atomów, a atom to najważniejsza, niepodzielna cząstka materii. Zajmował się tym, jakie jakości przysługują
atomom i doszedł do wniosku, że atomy:

-nie są barwne (nie posiadają jakości barwy)

-nie są smaczne lub niesmaczne (nie posiadają jakości smakowej)

-nie pachną (nie posiadają wartości zapachowej).

Wrażenia zmysłowe według Demokryta to jakości subiektywne (nie wszystkie- oprócz kształtu, bo postrzega się
go dwoma zmysłami-wzrokiem i dotykiem).

Atomy wg Demokryta mają jedną całość- kształt. Resztę jakości uznał za subiektywne, bo są uznawane przez
tylko 1 zmysł, natomiast kształt przez 2- zatem uznał, że to jedyna jakość przy której istnieje jakiś sposób
weryfikacji.

Istnieją jakości pierwotne i wtórne i przynależą do przedmiotu. Subiektywne jakości nie przynależą do
przedmiotu.

Do tej wiedzy odwołuje się Berkeley i rozważa, czemu kształt jest obiektywny. To, że jest postrzegany przez 2
zmysły, nie jest dla niego argumentem. Berkeley, w przeciwieństwie do Demokryta, zalicza kształt do jakości
subiektywnych.
Berkeley sądzi, że jakości substancji są osadzone na jakiejś substancji (np. cechy jabłka coś podtrzymuje).
Berkeley mówi, że tej substancji nie postrzegamy zmysłowo, ale rozumowo, a po odebraniu jabłku jakości
substancji, nie zostaje nic. Zatem przedmioty to zlepki jakości (naszych wrażeń zmysłowych, które są w umyśle)

Esse=percipi (być znaczy być postrzeganym)- i tylko w czasie, gdy jest postrzegane.

Esse percipere- byt postrzegający

Substancja- byt, który istnieje sam przez się- wg Berkeleya jest nim tylko esse percipere.

Esse percipere postrzega innych ludzi jako strzępki jakości, czylo istnieje jedno esse percipere solipsyzm
(pogląd filozoficzny głoszący, że istnieje tylko jednostkowy podmiot poznający, cała zaś rzeczywistość jest
jedynie zbiorem jego subiektywnych wrażeń- wszystkie obiekty, ludzie etc., których doświadcza jednoska, są
tylko częściami jej umysłu)

!postrzeganie nie zależy od człowieka!

SKRAJNE U BERKELEYA:

1) subiektywizm
2) nominalizm
3) sensualizm
4) spirytualizm
5) materializm

Pod presją chrześcijaństwa Berkeley zaczął modyfikować swoją teorię. Zarzucano mu, że nie można odróżnić
jawy od snu. Jego odpowiedzią na ten zarzut było, że:

-jawa- jest wtedy, gdy postrzega z nami Bóg

-sen- jest wtedy, gdy nie postrzega z nami Bóg

Pogląd Berkeleya nie miał raczej kontynuatorów.

RÓŻNE ZNACZENIA IDEI:

1) znaczenie Platońskie- byty poza naszym światem

2) znaczenie św. Augustyna- prawdy wieczne, myśli Boże
3) znaczenie Kartezjusza- pojęcia, cząstka myślenia
4) znaczenie Berkeleya- wrażenia zmysłowe

GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL:

Hegel przejął starożytne pojęcie dialektyki (sztuka precyzowania pojęć-żeby zdefiniować pojęcie stosowano
przeciwieństwa).

Każde zjawisko ma przedzjawisko (opozycję), przykłady: noc- dzień, młodość- starość.

Według Hegla istnieje walka przeciwieństw. Przeciwieństwa zwalczają się. Hegel nazywa to Aufnebung
(znoszenie).

Synteza jest na wyższym stopniu rozwoju niż teza i antyteza.

Hegel: „I tak trój rytmem rozwija się świat”.

Hegel był racjonalistą, ale nie w duchu Kartezjańskim. U Kartezjusza było myślenie jednostki ludzkiej, dla Hegla
najważniejszy jest rozwój, ale jako byt absolutny (absolut).Hegel nazywa ten absolut:

rozum (czyli jest bytem racjonalnym)

myślenie

pojęcie (bo myślenie racjonalne jest myśleniem pojęciowym)

byt logiczny

!nie jest to rozum ludzki!

Absolut rozwija się dialektycznie. Rozwija się, by uzyskać samo istnienie, by rozpoznać samego siebie, by dojśc
do własnej tożsamości.
DROGA ABSOLUTU DO ROZPOZNANIA, ŻE JEST WOLNOŚCIĄ:

W przyrodzie nie ma wolności (jest całkowici zdeterminowana przyczynowo- skutkowo), bo jest

przeciwieństwem absolutu. W przyrodzie nie ma przypadków. Przyroda jest potrzebna tylko po to, by spełnić
funkcję antytezy i aby doszło do zniesienia, w wyniku czego powstaje synteza, będąca duchem subiektywnym.

Według Hegla absolut nie może w człowieku dostrzec wolności, bo ma zafałszowane poczucie wolności.
Człowiek sądzi, że wolność to samowola- Hegel jest innego zdania.

Duch obiektywny- jest wtedy, gdy mamy do czynienia z zorganizowaniem jednostek w społeczność. Przejawia
się zdaniem Hegla w państwie i prawie.

Dla Hegla wolność bliska jest zrozumieniu konieczności. Duch obiektywny też nie rozpoznaje swojej wolności,
bo występuje tu zjawisko alienacji (gdy wytwory człowieka stają mu się obce, niekiedy do tego stopnia, że
zaczynają zagrażać. Tak wg Hegla dzieje się w państwie i prawie. To lidzie je tworzą, a potem stają się
człowiekowi obce, ludzie się ich boją).

byt subiektywny- nie kupuje w autobusie biletu, bo robi, co chce (samowola)

byt obiektywny- w autobusie kupuje bilet z obawy przed prawem (boi się)

DUCH ABSOLUTNY POJAWIA SIĘ W:

1) religii
2) sztuce
3) filozofii
Według Hegla w duchu absolutnym, czyli powyższych dziedzinach, następuje rozpoznanie wolności (absolut
rozpoznaje w duchu absolutnym wolność). W tych dziedzinach jest utożsamienie i pełna akceptacja, nie robi się
tego ze strachu, tylko z własnej woli. Dla Hegla najważniejszą z tych trzech dziedzin była filozofia, ponieważ
uważał, że absolut w filozofii jest „u siebie”.

Procesy rozwoju nie występują w czasie, tylko nakładają się na siebie.

Im wyższe jest stadium rozwoju, tym wyższa samoświadomość.

Hegel: ”Wszystko, co rzeczywiste jest rozumne i wszystko, co rozumne jest rzeczywiste” -czyli jeżeli bytem
podstawowym jest rozum, a wszystko inne drogą, to wszystko jest rozumne, bo jest potrzebne na drodze
rozwoju, jest ogniwem koniecznym. Wszystko, co rozumne dojdzie do istnienia.

PYTANIE O ROLĘ WYBITNYCH JEDNOSTE W HISTORII:

Wg Hegla jednostki same z siebie nie odgrywają roli, tylko masy tworzą historię. Istnieje droga rozwoju
absolutu.

Jeżeli osobiste dążenia jednostki wejdą na linię rozwoju absolutu, to absolut je „wyniesie”, „popchnie” (tylko na
pewien czas- do zakończenia jakiegoś etapu). Tacy ludzie muszą mieć określone cechy, np. odwagę do dążenia
do partykularnego celu (partykularny- osobisty), potrafią krzywdzić innych, którzy stoją im na drodze do
osiągnięcia tego celu. Jest to jeden cel.

PRESOKRATEIZM

MONIZM MATERIALISTYCZNY

FAZY ROZWOJU MATERIALIZMU:

1) FAZA RESOKRATEJSKA:

Materializm presokratejski- przedstawicielami jońscy filozofowie przyrody-szukali czegoś, co by tłumaczyło

zmienność świata, ale szukali tylko w przyrodzie. Sformułowali pierwsze filozoficzne pytanie: o arehe (o
początek, źródłowość, podstawę). Odpowiedzi jednak nie były filozoficzne. Ich materializm był naiwny, bo
odpowiedzi były naiwne.

TALES Z MILETU: (wg niektórych greków półlegendarny grek). Powiedział, że woda jest podstawą rzeczywistości
(woda to jeden element-żywioł)(w filozofii żywioł znaczy element). Swoją postawę tłumaczył tym, że
obserwujemy przedmioty, które mogą przyjmować postać wody (gaz, ciecz, ciało stałe). Mówił, że woda jest
elementem przyrody ożywionej i nieożywionej.

ANEKSYMEDES: Wskazał na powietrze, jako podstawę rzeczywistości. Mówił o różnym stanie zagęszczenia
(może przyjmować 3 stany). Wskazywał na oddech, czyli psyche, duszę i tchnienie.

KSENOFANES: Wskazywał na ziemię jako arehe.

HERAKLIT Z EFEZU: Wskazywał na ogień jako arehe. Mówił o ogniu, że nie ma jednolitego kształtu, leży u
podstaw. Choć Heraklit wskazał na ogień, to jego metafory dotyczyły wody: panta rhei- wszystko płynie, nie
można wejść 2 razy do tej samej rzeki. Mówił, że żywiołowi ognia zawdzięczamy zmienność.

ANAKSYMANTES: Sformułował bardziej złożoną odpowiedź. Wykroczył poza ustrzegane formy przyrody. Mówił,
że arehe jest aperion (bezkres, nieokreśloność), a świat naturalny to coś, co określone. Twierdził, że z
nieokreśloności wyłania się określoność.

EMPEDOKLES: Twierdził, że wszystkie 4 żywioły leżą u podstaw świata. Nazwano go pluralistą, ale wszystkie
żywioły dają się sprowadzić do materii.

Sokrates, Platon, Arystoteles- zastopowali materializm

2) Druga faza rozwoju materializmu

W wieku 17/18 zaczynają się wyodrębniać nauki przyrodnicze, żyje Newton, fizyka konstytuuje się jako nauka
(gr. Fizyka- przyroda). W 18 w. rozwija się mechanika. Rozwój nauk przyrodniczych spowodował, że powrócono
do materializmu- materializm mechanistyczny. Sądzono, że wszystko, co dzieje się w przyrodzie można
wytłumaczyć za pomocą praw mechaniki. Prekursorem materializmu mechanistycznego był Demokrt żyjący w
starożytności. W 17w. budowano na atomistycznej koncepcji przyrody Demokryta. Podstawowe twierdzenia
Demokryta w całości(lub prawie) przejęte w 17w.:

-istnieją tylko ciał materialne

-ciała materialne składają się z atomów (atom- najmniejsza, niepodzielna cząstka materii)

-atomy mają tylko cechy ilościowe i kształt*

-atomy znajdują się w ciągłym ruchu i to jest ruch mechaniczny (zmiana miejsca w przestrzeni) i tworzą ciągle to
nowe konfiguracje

-dusza jest budowana materialnie.

*Demokryt twierdził, że atomy różnią się kształtem, ale też położeniem i porządkiem (w zależności od tego jak
grupka atomów się ułoży). Atomy łączą się w zespoły i każdy zespół jest postrzegany przez człowieka i ma różne
cechy.

Przedstawiciele 17w:

Galileusz

 Boyle

Newton

Gasseudi

Przedstawiciele 18 w:

Tittobbes

La Mettrie

3)TRZECIA FAZA ROZWOJU MATERIALIZMU: materializm dialektyczny (19w):

Przedstawiciele: Engels(twórca), uczniowe Feuerbacha

Krytyka materializmu mechanicznego:

-istnieją tylko ciała materialne. Skrytykowano poprzednią fazę za to, że istniał tylko 1 ruch –mechaniczny-
zmiana w przestrzeni. Engels redefiniuje pojęcie ruchu, mówi: „Ruch to wielka zmiana”. Engels twierdzi, że
przyrodzie istnieją różne formy ruchu i ruch mechaniczny to najniższa forma, wyżej jest ruch fizyczne
(rozprzestrzenianie się świata), dalej jest ruch chemiczny, dalej biologiczny, ruch psychiczny, ruch społeczny.
Engels twierdzi, że prawa mechaniczne nie mogą wytłumaczyć wszystkiego, bo istnieją różne przemiany w
przyrodzie, a każdy poziom materii rządzi się swoimi prawami. Psychika (dusza) jest formą
wysokozorganizowanej materii (taką formą jest np. mózg ludzki).

W żadnej z tych faz nie ma odpowiedzi na pytanie czym jest materia. Filozofowie próbowali odpowiedzieć na to
pytanie, mówili np., że materia to rzecz obiektywna, dana człowiekowi w wrażeniach zmysłowych. Jednak nie
było i nie ma definicji materii.

Atrybuty- istotne cele, bez których ciało nie mogłoby istnieć.

3 ATRYBUTY WYZNAWANE:

 ruch
 przestrzeń
 czas

Przestrzeń (dla materialistów):

Demokryt mówił, że atomy poruszają się w próżni (kłopotliwe pojęcie). W 17w. uznawali próżnię, bo nie mogli
wyobrazić sobie, że ruch następuje w zapełnionej przestrzeni.

Definicje przestrzeni i czasu:

 przestrzeń- istnienie przedmiotów obok siebie

 czas- istnienie przedmiotów po sobie

CZY ŚWIAT JEST CHAOSEM, CZY PORZĄDKIEM:

CHAOS (bezład)

PORZĄDEK (kosmos)

Świat dla materialistów to porządek przyczynowo-skutkowy (determinizm). Związek przyczynowo- skutkowy

jest jednodrogowy (przyczyna powoduje skutek, nie na odwrót).

POSTACIE DETERMINIZMU:

1) pierwsza faza: determinizm w postaci fatalizmu (jedna przyczyna wywołuje wszystkie skutki- tą
przyczyną jest fatum)
2) związek przyczynowo- skutkowy jako związek jednoznaczny (jedna przyczyna wywołuje jeden skutek)

W determinizmie problemem jest wolność (wolność- możliwość przypadku). Ale w fatalizmie nie ma miejsca na
przypadek, w mechanice też. Wszystko jest zdeterminowane. W determinizmie dialektycznym następuje
krytyka pojmowania związku przyczynowo- skutkowego jako jednostkowego, tylko zespoły przyczyn wywołują
zespoły skutków (drzewo i ziarno).

POCZĄTEK XXw.- REWOLUCJA W FIZYCE (biologii):

Na początku lat 20-tych XXw. Heisenberg robi doświadczenie (pchnięcie kuli na podłożu). Chciał to zrobić w
świecie mikrociał (z elektronem) i się nie udało- nic nie było określone, nie potrafimy przewidzieć jak zachowwa
się elektron- zachowuje się jak chce badać. zasada nieoznaczoności (indeterminizm).

NATURALIZM DIALEKTYCZNY:

Dopuszcza się przypadku- postrzegany jest jako przecięcie 2 szeregów koniecznych (student idzie na wykład +
kamień spada z dachu = przecięcie 2 szeregów koniecznych- to był przypadek).

CAUSALIZM I FINALIZM:

Według causalizmu (od caus- koniec) i finalizmu (od finis- cel) świat uporządkowany jest celowościowo, a nie
przyczynowo- skutkowo. Podstawowym pytaniem jest: po co? W jakim celu?

EPISTEMOLOGIA (GNOZEOLOGIA)- teoria poznania.

PROBLEM ŹRÓDEŁ POZNANIA:

1) Jak/ za pomocą czego człowiek poznaje? (pytanie o źródło poznania)

2) Co człowiek poznaje? (pytanie o przedmiot poznania)
3) Czym jest prawda? (pytanie o wartości poznania)

Ad1: Jak/ za pomocą czego człowiek poznaje:

2 ASPEKTY ROZPATRYWANIA ŹRÓDEŁ POZNANIA:

1) Aspekt genetyczny (chodzi o genezę, czyli pochodzenie ludzkiej wiedzy)

2) Aspekt metodologiczny (skąd czerpać wiedzę wartościową, czyli prawdziwą)

JAKIE SĄ ŹRÓDŁA POZNANIA:

1) zmysły
2) rozum

Ad 1: poznanie zmysłowe :

-sensualizm (doznaję wyłącznie doświadczenia zmysłowe, czyli doznania za pomocą 5 zmysłów)

-empiryzm (to pojęcie szersze, uznające doświadczenie zmysłowe, czyli zewnętrzne, ale także wewnętrzne-
takie kiedy poznajemy siebie od środka, np. doznajemy złości)

Ad 2: rozum- racjonalizm

ASPEKT GENETYCZNY (skąd pochodzi wiedza):

-empiryk: z doświadczenia. Taki empiryzm odpowiadający na pytanie o genezę to empiryzm genetyczny.

John Locke (empiryk genetyczny): „Człowiek rodzi się fabula rasa”

„Nie ma niczego w umyśle, gdyby wcześniej nie było w zmysłach”- czołowe hasło empirystów.

ASPEKT METODOLOGICZNY (w jaki sposób poznajemy wiedzę prawdziwą):

 Empiryzm skrajny: poznanie (wiedza) pochodzi wyłącznie od zmysłów (nie dopuszcza udziału rozumu
w poznaniu). Przedstawiciel: George Berkeley- „To, że rzeczy przychodzą z zewnątrz to wymysł
rozumu”- więc to odrzucił.
  Empiryzm umiarkowany: przypisuje zmysłom zasadniczą rolę w poznaniu, ale dopuszcza udział
rozumu (bez doznań rozum nie miałby co robić, on je porządkuje, wnioskuje z nich itp.).
Przedstawiciel: Franciszek Bacon.

RACJONALIZM (głównym sposobem poznania jest rozum):

ASPEKT GENETYCZNY (pytanie o genezę wiedzy):

Zgodnie z racjonalizmem wiedza pochodzi od rozumu. Jest to odpowiedź w duchu natywizmu (natywizm mówi,
że człowiek posiada wiedzę wrodzoną, rodzi się z rozumem zapełnionym, potem ta wiedza może być
rozwijana). Przedstawiciele: Platon (wg niego dusza zanim została ucieleśniona była w świecie idei i tam miała
wiedzę. Po ucieleśnieniu zapomina tą wiedzę, ale ona tam jest, a człowiek przy pewnych sytuacjach, bodźcach,
może ją aktualizować). Częściowy przedstawiciel: Kartezjusz (mówił, że odnajduje 3 rodzaje idei: z zewnątrz, z
wewnątrz i idea Boga i ta ostatnia jest rodzona wg niego).

ASPEKT METODOLOGICZNY (skąd czerpać wiedzę wartościową):

-skrajny racjonalizm (aprioryzm) (a priori-bez doświadczenia, z góry): metodą dotarcia do wiedzy prawdziwej są
tylko spekulacje myślowe (praca rozumu)- nie uwzględnia wkładu doświadczenia.

-umiarkowany racjonalizm: uwzględnia wkład zmysłów, ale rozum jest najważniejszy. Wkład zmysłów
traktowany jest z pobłażliwością, bo pełnią tylko tę rolę, że dostarczają materiału rozumowi, który go
opracowuje. Przedstawiciel: Arystoteles.

IRRACJONALNE ŹRÓDŁA POZNANIA (poza zmysłami i rozumem):

-intuicja- nie zawdzięczamy ani rozumowi, ani zmysłom. Według św. Augustyna to iluminacja- oświecenie Boże-
jeśli człowiek jest w stanie łaski, to może na niego spaść Boska iluminacja i wtedy rozumie.

Ad 2. Co człowiek poznaje? (pytanie o przedmiot poznania)

nic- nie występuje, ale uwzględnia się (agnostycyzm). Nie ma czystych agnostyków, są umiarkowani.

człowiek poznaje rzeczywistość zewnętrzną (realizm epistemologiczny)- przedmiotem poznania jest

rzeczywistość zewnętrzna:człowiek poznaje zewnętrzny świat wokół niego. Odpowiedź ta jest zgodna z tzw.
„zdrowym rozsądkiem”.

człowiek poznaje tylko konstrukty własnego umysłu (idealizm epistemologiczny)- Umysł tworzy konstrukty
myślowe. Odpowiedniość konstrukcji myślowej (teorii) z rzeczywistością jest złudzeniem. Przykłady: teoria
geocentryczna (ziemia w centrum wszechświata) przykładana do rzeczywistości działała, alepotem przychodzi
inny konstrukt myślowy i też się zgadza. Rzeczywistość i konstrukcja istnieją niezależne od siebie.
Przedstawiciel: Berkeley: „Poznajemy tylko konstrukty własnego umysłu”.

Ad 3. Czym jest prawda? (pytanie o wartości poznania)

Twierdzenia (nasze sądy) mogą być prawdziwe lub fałszywe. Prawda dotyczy sądów a nie bytów! „Bóg jest
prawdą” – należy skreślić, bo wtedy słowo przypisane jest bytowi.

ISTNIEJĄ RÓŻNE DEFINICJE PRAWDY:

 1) KLASYCZNA DEFINICJA PRAWDY (preferowana): „Veritas Est adequatio rei et intellectus”
(Arystoteles)- „Prawda jest zgodnością rzeczy i myśli”. Taki sąd jest prawdziwy, który jest zgodny z
rzeczywistością. Pojawia się tu pytanie: jak sprawdzić czy sąd jest zgodny z rzeczywistością?
Prawdziwość sądu potwierdza praktyka.

INNE (NIEKLASYCZNE) DEFINICJE PRAWDY:

1) KONWENCJONALNA (ZGODY POWSZECHNEJ): Prawdziwy jest taki sąd, na który zgadza się większość
(pojęcie czasem zastępowane przez „większość ekspertów”). Przedstawiciel: Ajdukiewicz.
2) KONCEPCJA KOHERENCJI: (koherentny- spójny, zgodny wewnętrznie)- Taki sąd jest prawdziwy, który
jest zgodny z większością sądów (zdań) w jakimś zamkniętym systemie zdań (Chodzi o to, żeby nie
popadać sprzeczności). Definicja ta jest stosowana najczęściej w odniesieniu do prac naukowych.
3) TEORIA OCZYWISTOŚCI (EWIDENCJI): Taki sąd jest prawdziwy, który jest oczywisty. Przedstawicielem
jest Kartezjusz i u niego ta „oczywistość” jest wtedy, gdy umysł pojmuje jasno i wyraźnie. Definicja ta
występuje w naukach formalnych. Przykład: sąd z trójkątem.
4) DEFINICJA UTYLITARYSTYCZNA: (utworzona w obrębie amerykańskiego pragmatyzmu)- „Ten sąd jest
prawdziwy, który jest użyteczny”- William James. Sąd jest prawdziwy, gdy pozwala na skuteczne
działanie. (Rozważanie czy Bóg istnieje w duchu definicji utylitarystycznej: Co się stanie, jeśli przyjmę,
że Bóg istnieje, a co jeśli uznam jego nieistnienie. Jeśli będzie lepiej, gdy będzie istniał, wówczas
prawdziwe jest twierdzenie, że Bóg istnieje).

FILOZOFIA CZŁOWIEKA (ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA)- zajmuje się człowiekiem, jako jednostką. Filozofia
człowieka stawia ważne pytania dla jednostki ludzkiej: o wolność, szczęście, przyjaźń itp. Niektórzy filozofowie
sądzą, ze człowiek jako jednostka jest tworem społecznym (nie indywidualnością).

FILOZOFIA SPOŁECZNA (POLITYCZNA)- polis dla greków- zajmuje się społeczeństwem i jest częścią filozofii
człowieka. Zadaje ona pytanie:

JAK POWINNO BYĆ URZĄDZONE SPOŁECZŃSTWO (USTRÓJ), BY BYŁ NAJLEPSZY DLA LUDZI? (KTO MA RZĄDZIĆ)-
bo wspólnota rządzi się prawami. Istnieją różne odpowiedzi.

1) Platon (jego koncepcja raczej nieaktualna dziś): proponuje on ideał państwa. Platon jest autorem „Res
publica” („Państwo”), gdzie rysuje idealne państwo, które traktował jako odniesienie do jednostki
ludzkiej (chodzi mu o duszę człowieka, która była duchem złożonym). Idealne państwo składałoby się z
władców (odpowiednich duszy rozumnej), obok nich wojownicy (odpowiednich duszy dzielnej), obok
wytwórcy (odpowiednich duszy pożądliwej). Harmonia w państwie polega więc na idealnej relacji
między nimi. Platon uznał, że selekcja powinna się odbywać w czasie edukacji człowieka (edukacja w
Grecji obejmowała sprawność fizyczną i intelektualną). Taki rodzaj selekcji (segregacji) może budzić
nasze wątpliwości. Starożytni wszystko uzależniali od wiedzy- stąd Poglądy Platona. Skupiał się on na
tym, że trzeba wyodrębnić grupę przyszłych władców, których nauczałoby się jak należy rządzić.
Przeznaczeni do tej grupy mieli mieć ograniczenia: nie moglizakładać rodzin, ani posiadać majątku. Bo
wg Platona to największe przeszkody w sprawowaniu rządów bezstronnych. Idealne państwo Platona
nie jest demokratyczne. Kto ma rządzić? Wg Platona arystokracja (arysto- najlepszy, kracja- władza)-
czyli najlepiej wyuczeni. Jego system zwie się więc arystokratycznym (rządy najlepszych). U niego miała
to być grupa najlepszych,a nie jeden.

2) Brytyjskie doktryny społeczne: Filozoficzną myśl społeczną zbudowali:

 Tomas Hobbes : Według niego społeczeństwo to zorganizowana grupa ludzi i to coś lepszego, niż
społeczeństwo niezorganizowane (chaos). Społeczeństwo zorganizowane to jednak jedynie mniejsze
zło. Życie w społeczeństwie zorganizowanym, prawami, jest trudne dla człowieka, narzuca
 ograniczenia, ale tak jest lepiej, niż w chaosie. Człowiek jest z natury zły, gdyby więc pozostał stanie
niezorganizowania, to każdy by walczył z każdym, pozabijaliby się (bo to egoiści). („Homo homini lapus
est”). Gdyby nie zorganizowane społeczeństwo, to życie byłoby samotne, krótkie, smutne. Aby
zabezpieczyć człowieka przed jego własną złą naturą, trzeba go zorganizować do istoty społecznej. Ale
ludzie ciągle by przekraczali prawa, więc wyjściem wg Hobbesa są rządy absolutne (jeden władca
zabezpiecz instacje, które zmuszają ludzi do podporządkowania). Musi istnieć instancja karząca. Ustrój
Hobbesa to monarchia. Obowiązywałyby prawa:
o umowa społeczna (ludzie zgadzaliby się, że będą przestrzegać określonych praw)- wyznacza
prawa stanowione przez ludzi. Dalej zmuszani są do ich przestrzegania. Władca absolutny nie
podlega umowie społecznej.
o prawa naturalne: (np. prawo do życia)- umowa społeczna ich nie dotyczy. Człowiek może
odmówić wykonania prawa stanowionego, gdy zagrożone jest prawo naturalne (jego życie).
(Człowiek nie może odmówić obrony swojej społeczności przed wrogiem, ale może odmówić
walki, gdy to jego społeczeństwo jest agresorem).

 John Locke- ojciec demokracji zachodnioeuropejskiej. Napisał „Dwa traktaty o rządzie”, które były
podstawową konstytucją Stanów Zjednoczonych, ale także podstawą naszej konstytucji 3-go maja.
Locke mówił, że ludzie w stanie natury żyli w pokoju, nie są egoistyczni, ale czasem mogą być. Potrafią
pracować dla innych, ale potrafią też wystąpić przeciw nim. Człowiek wg Locke’a nie jest z natury ani
dobry ani zły. nie jest z natury ani dobry ani zły. Musiał opuścić stan natury i założyć społeczeństwo, bo
czasami ludzie bywali źli.
Podział władzy Locke’a:
o Ustawodawcza (sejm i senat)
o Wykonawcza (rada ministrów i prezydent)
o Sądownicza (sądy).

Władza wykonawcza wprowadza w życie prawa, a gdy nastąpi naruszenie prawa, musi przywrócić
porządek. Władza sądownicza musi być niezależna. Rządzi większość (lud). Ludzie są z natury równi.
Społeczeństwo jest ukształtowane demokratycznie (obywatelskie). Locke mówi o Hobbes’ie, że
„Absolutna monarchia jest nie do pogodzenia ze społeczeństwem obywatelskim.

Krytyka teorii Locke’a:

o Locke nie zauważył, że rządy większości też mogą być tyrańskie

o Większość nie zawsze ma rację

Tymi słabymi stronami teorii Locke’a zajął się Mill.

 John Stuart Mill- napisał on książkę „O wolności”, która ukazała się w roku jego śmierci (1873). Jest to
jego bardzo ważna praca. U Milla obecna jest wrażliwość kulturowa, której brak było u Locke’a. Mill
rozmyśla, co można ulepszyć w zorganizowanym społeczeństwie (w którym już jest), jak poszerzyć
wolność jednostki. Uznał, że :
o W obronie siebie można wystąpić przeciw drugiemu
o Można naruszyć wolność drugiego człowieka tylko wtedy, gdy ten krzywdzi innych.

W demokracji Locke’a to naruszanie wolności jest o wiele szersze, np. prawa obyczajowe (czegoś nei
wypada, bo jest presja ze strony społecznej). Mill mówił, że ograniczania wolności nie można
rozszerzać szerzej, niż na tamte 2 przypadki.

Mill w „O wolności” pisze, że:

 o Rządy większości też mogą być tyrańskie: większość może być tyranią dla mniejszości. Mill
jako pierwszy upominał się o prawa mniejszości
o Istnieje potrzeba nakładania ograniczeń na rządy większościowe, zwłaszcza wtedy, gdy
ograniczają indywidualności (indywidualiści, którzy nie umieją się dopasować mogą czuć się
źle. Problem: kto ma ograniczać większość?

Jak się realizuje tyrania większości nad mniejszościami (2 sposoby):

o Większość naciska na rząd, żeby stanowił prawa indywidualistom

o Nacisk opinii publicznej: ona nie ma mocy prawa, ale czasem ma nawet większą siłę, może
zniszczyć jednostkę. Mill postulował więc, aby siła opinii publicznej była uregulowana
prawnie.

Mill reprezentuje opcję utylitarystyczną (pytanie o korzyści podejmowanych działań),upomina się o

mniejszości i indywidualności. Mówi, że „Jak będziemy niszczyć indywidualistów, to zatrzymamy
rozwój społeczny”, bo po ich stronie jest twórcze myślenie. Oni zakłócają porządek rzeczy, ale na
dłuższą metę to powoduje rozwój, dlatego nie należy ich zwalczać. Jednak mniejszości też czasem
zachowują się szkodliwie dla społeczeństwa.

Podsumowując: 3 MODELE SPOŁECZNOŚCI:

1)monarchia (Platon)

2)demokracja (Locke)

3)uzupełnienie demokracji (Mill)

TEORIA WSPÓŁCZESNA (tzw. Współczesna, bo realizacja w XXw, ale stworzona w XIXw).

 MARKS (był Heglistą- byt rozumowy): „Byt określa świadomość”. Interesowała go filozofia społeczna,
rozwój społeczeństwa. Sformułował 2 prawa rozwoju społecznego (obiektywne, na które ludzie nie
mają wpływu, jak np. przyciąganie ziemskie).
FILOZOFIA EGZYSTENCJALNA ≠ EGZYSTENCJALIZM (ale egzystencjalizm zawiera się w filozofii
egzystencjalnej.

EGZYSTENCJALIZM – filozofia XXw, ale prekursorem Kierkegaard, który żył wcześniej)

2 NURTY EGZYSTENCJALIZMU

 chrześcijański
 laicki (ateistyczny)

EGZYSTENCJALIZM CHRZEŚCIJAŃSKI: (wiąże się raczej z protestantyzmem niż z katolicyzmem

1) Soren Kierkegaard – był prekursorem egzystencjalizmu. Sformułował zasadnicze twierdzenia dla

egzystencjalizmu. Jego ojciec był pastorem luterańskim. W domu panowała surowa atmosfera, także
pod względem religijnym. Kierkegaard przyjął postawę buntu wobec atmosfery w domu, potem wobec
chrześcijaństwa, ale pozostał wierzący.

Charakterystycznie są tytuły jego książek ( wskazują na dramat): „Albo albo”, „Bojaźń i drżenie”,
„Pojęcie lęku”, „Choroba na śmierć”.

W swej postawie buntu skierował się przeciw chrześcijaństwu, mówiąc, że nie zmieniło ono świata i
nie zmniejszyło zła. Buntuje się przeciwko światu, gdzie głoszona jest pochwała dobra, a jednocześnie
chrześcijanizm sankcjonuje zło.

ISTNIENIE AUTENTYCZNE (ŻYCIE AUTENTYCZNE): jest to pojęcie stworzone prze Kierkegaarda. Pokazuje
on zagrożenia, czekające na drodze życia autentycznego. Jest nimi przyjmowanie postaw:

o Ustawa estetyczna- pogoń za zmysłami, uciechami życia, życie chwilą (symbolem Don Juan).
Słowa „estetyczny” używa tu w znaczeniu „zmysłowy”. Kierkegaard mówi, że przyjęcie tej
postawy na początku daje wiele przyjemności, ale doprowadza do nudy, melancholii- jest
szkodliwa
o Laicka postawa etyczna- beznamiętne wypełnianie obowiązków (dobry ojciec, mąż,
pracownik). Kierkegaard mówi, że nie ma w tym żadnej głębi. To praktyczny realizm życiowy.
Prowadzi do absurdu, lęku i rozpaczy.

Człowiek autentyczny to człowiek duchowy (czyli człowiek wiary). Relacja człowiek- Bóg to relacja
podstawowa w egzystencjalizmie Kierkegaarda. Relacja ta nie jest łatwa. U Kierkegaarda pojawia się
koncepcja Boga milczącego. Człowiek chce, by Bóg go zauważył, by doszło do bliskości, ale Bóg jest
odległy. Nie można sobie zasłużyć na zbawienie (augustiańska koncepcja). Życie staje się
dramatem, bo człowiek wiary dąży do Boga, ale nie może zasłużyć sobie na zbawienie.
Pojawia się lęk, rozpacz, niepewność. Wg Kierkegaarda taki człowiek wiary potrafi być sam ze
sobą, to inni go potrzebują. Nie boi się własnej samotności.

Ulubioną postacią Kierkegaarda jest Abraham, który musiał zabić syna Izaaka. Pokazuje to dramat
egzystencji- Bóg nie daje uciechy, spokoju, relacja człowiek- Bóg to dramat.

Kierkegaard opisał wiele niepowodzeń, na które wpada człowiek, gdy stara się żyć życiem
autentycznym.

2) Carl Jaspers- XXwieczny przedstawiciel egzystencjalizmu. Pojawiają się u niego wątki, które będą u
innych filozofów (dlatego go pomijamy).
EGZYSTENCJALIZM LAICKI:

3 przedstawiciele:

1) Martin Heidegger
2) Jean Paul Sartre
3) Albert Camus

1) Martin Heidegger- (uczeń Husserla- widoczne wpływy) Jego najwybitniejsze dzieło to „Bycie i czas”.
Pisał bardzo hermetycznym językiem, tworzył mnóstwo neologizmów, stąd powstają problemy w
tłumaczeniu- dlatego upowszechnienie jego filozofii było powolne.

[Sartre wziął wiele od Heideggera, pisał przystępniejszym językiem i wiele rzeczy,pojmowanych jako
słowa Sartre’a są tak naprawdę słowami Heideggera]

Na drogę egzystencjalizmu Heidegger wkroczył przez filozofię Kartezjusza, bo Kartezjusz skupiał Si na

Cogito (świadomość), a Heidegger mówił, że można było skupić się na sum (egzystencji).

Heidegger też mówi o egzystencji autentycznej. Podobnie jak Kierkegaard wskazuje na zagrożenia
oddalające człowieka od życia autentycznego- określa je „das mann”- „się”, ale robi z tego
rzeczownik- „siła się” (człowiek żyje tak jak się żyje, kupuje tak jak się kupuje, myśli tak jak się myśli).
Człowiek nie rozpoznaje własnych potrzeb. Myśli, że potrzeby są jego, ale nie są jego , bo są narzucone
przez „się”. Człowiek, który chce być autentyczny musi się wyzwolić od „się”, rozpoznać własne myśli i
pragnienia. Ale wtedy staje się trochę odmieńcem, bo nie myśli jak się myśli.

2) Jean Paul Sartre- (większość wątków obecna u Heideggera!) Rozpowszechnił egzystencjalizm.

Heidegger krytykował Kartezjusza, zaś Sartre mówi, że „Egzystencja poprzedza esencję” (egzystencja-
istnienie, sum; esencja- istota, cogito, myślenie). Człowiek wg Sartre’a zostaje wrzucony w byt- Dasein.

Dasein (da-tu, sein- być)= być= być tu i teraz.

W egzystencjalizmie człowiek nie ma istoty, bo różni się od innych sposobem bycia w świecie. Nie
można o człowieku powiedzieć, że jest jakiś, bo ciągle się zmienia, staje się. Egzystencja (w
egzystencjalizmie) odnosi się wyłącznie do człowieka (człowiek egzystuje, rzeczy są). Egzystowanie
różni się od bycia stawaniem się.

Człowiek jest wrzucony w byt- zaczyna istnieć. Egzystencjaliści traktują życie człowieka, jako stan
pomiędzy jedną nicością (przed narodzeniem), a drugą (po śmierci)- dlatego nasze życie jest
absurdalne. Absurd jest pojęciem charakterystycznym dla Sartre’a. Heidegger i Sartre mówią, że z
naszej przyszłości wiemy tylko tyle, że umrzemy.

Wg Sartre’a człowiek nie może znieść absurdu życia, stawić mu czoła, dlatego buduje „podpórki”,
finguje oparcia (np. Boga lub hierarchię wartości, lub buduje autorytety). Sartre mówi, że to ułuda. Nie
łatwo jest więc żyć autentycznie, bo trzeba się pozbyć wszelkich „podpórek”.

Sartre: ”Człowiek nie jest tym, czym jest. Jest tym, czym nie jest”.
 Człowiek nie jest tym, czym jest, bo nie jest przeszłością, bo jej nie ma. Człowiek może myśleć o
przyszłości, projektować ją, ale jej jeszcze nie ma. Dlatego nie można mówić o esencji człowieka (nie
można o kimś powiedzieć: „to złodziej”, bo on ciągle się staje).

Ulubionym bohaterem Sartre’a jest Jene(?) ([Żene])- rzezimieszek, który trafił do więzienia i został
dramatopisarzem.

Wg Sartre’a „Człowiek stale przekracza siebie”, czyli człowiek jest zawsze niepełny,
niedokończony,cały czas buduje się.

Sartre mówi, że „Człowiek jest totalnie wolny”. Może tak mówić, bo zna zasadę nieoznaczoności
(indeterminizmu-brak przyczynowo- skutkowych powiązań). Człowiek jest wolny, bo nie jest niczym
zdeterminowany. Wolność polega na dokonywaniu wyborów. Brak wyboru też jest wyborem. Sartre
mówi: „Człowiek jest skazany na wybór”. Skazany ≠ wolny, ale dla Sartre’a to nie sprzeczność.

Człowiek autentyczny to ten, który dokonuje wyborów. Człowiek nieautentyczny szuka

podpórek w swoim wyborze (np. rady)- wtedy wybiera, że wybiera za niego ktoś inny. Boi się
samodzielnie wybierać, bo boi się odpowiedzialności, ale jeśli nie ma związków przyczynowo-
skutkowych to nie może przewidzieć- więc świat jest absurdalny.

Sartre mówi że człowiek jest samotny, a inni to piekło. Jeden człowiek zawsze reifikuje drugiego
człowieka, chce jego stawanie się unieruchomić. Wg Sartre’a nie jest możliwa miłość, przyjaźń.
Człowiek nieautentyczny szuka związków, rodziny. „Spojrzenie drugiego człowieka zamienia
egzystencję w byt”.

3) Albert Camus- Pojęcie absurdu częste jest także w jego filozofii. Dla Sartre’a absurd jest totalny. Camus
prowadza pojęcie buntu. Człowiek zbuntowany podejmuje walkę z absurdem, ale niezgoda na absurd
nie niszczy absurdu- mamy więc do czynienia z dramatem.

„Obcy”- to książka Camusa, będąca „pigułką” egzystencjalizmu. Jest tam bohater, ludzie nadają mu
istotę, on zabija człowieka. Sędzia pyta: dlaczego? –jest to pytanie o przyczynę. Bohater unosi rękę ku
niebu, jakby w geście „Bóg tak chciał”, ale dla egzystencjalistów niebo jest puste.

„Eseje” Camusa- mamy w nich do czynienia z esejem „o Syzyfie”. Syzyf znajduje się w sytuacji
absurdalnej. Camus skupił się na tym, jak kamień spadł na dół, a Syzyf schodzi, by znowu wtaczać
kamień- Sartre mówi, że to czas świadomości Syzyfa (nie pracuje, więc może myśleć)- wtedy Syzyf
dokonuje wybory: może nadal pchać kamień z woli bogów, albo z własnej woli. Gdy zacznie pchać z
własnej woli bogowie są bezsilni- ale wtedy Syzyf jest wolny.