1. Tomizm to dorobek myślowy św.

Tomasza z Akwinu, autonomiczny sposób

filozofowania. W punkcie wyjścia nie odwołuje się ani do prawd objawionych, ani
do wyników nauk przyrodniczych. Dzieli się na dwie wielkie części: filozofię
(„drogę wstępującą” opartą wyłącznie na doświadczeniu i rozumie) i teologię
tomistyczną („drogę zstępującą” opartą na racjonalizowanym Objawieniu).

2. Z tez fizykalnych nie można wprowadzać twierdzeń o istnieniu i naturze Boga ani o
stworzeniu, wieczności i przypadkowości świata.

3. Prawdom objawionym nie można nadawać przyrodniczej interpretacji i traktować ich

jako „naukowy” opis świata.

4. Rewolucyjna teza św. Tomasza: rozdział pomiędzy teologią i filozofią.

5. Św. Tomasz mówił, że są dwie drogi dochodzenia do prawdy: droga rozumu i droga
Objawienia, lecz prawda jest jedna.

6. Związki, jakie mogę występować między „drogą filozofii” a „drogą Objawienia” i

nauk przyrodniczo-matematycznych:
– inspiracja do stawiania nowych pytań badawczych na terenie filozofii;
– wzajemna weryfikacja uzyskanych twierdzeń.

7. Trzy wielkie problemy w filozofii Tomasza: świat – Bóg – człowiek.

8. Podstawową częścią filozofii tomistycznej jest metafizyka, która stanowi bazę

rozumienia istnienia i działania bytu.

9. Wypaczenie rozumienia metafizyki: metafizyka to poznanie ezoteryczne i oderwane

od rzeczywistości, a metafizyk to człowiek, który ogląda duchy (słowa Kanta).

10. Prawidłowe rozumienie metafizyki: metafizyka to poznanie realnie istniejącego

świata, w którym uznaje się „służebność” roli rozumu i nauki w stosunku do
rzeczywistości.

11. Jest bowiem cechą człowieka wykształconego żądać w każdej dziedzinie ścisłości w
tej mierze, w jakiej na to pozwala natura przedmiotu. Wykształcony filozof więcej
powinien słuchać rzeczy i rozumu niż teorii.
~ Arystoteles

12. Hipotezy się zmieniają, a żaba pozostaje żabą.

~ Werner Heisenberg

13. Całą rzeczywistość przenika konieczna relacja łącząca każdy byt z intelektem
Stwórcy (w przypadku świata natury) lub twórcy (w przypadku wytworów).

14. Poza realnie istniejącymi rzeczami nie ma poznania świata , co najwyżej może być
wymyślanie lub konstruowanie.
15. Pierwszym i podstawowym aktem poznawczym jest afirmacja istniejącej
rzeczywistości.

16. Sposób poznania determinowany jest naturą i strukturą poznawanego przedmiotu .

17. Realizm poznania metafizycznego charakteryzuje się „sztuką” odróżniania tego, co

rzeczywiste, od tego, co nierzeczywiste („bytu od niebytu”).

18. Różne pojmowanie bytu:

– jednorodne elementy (fizycy jońscy),
– myśl (Parmenides).
– idea (Platon),
– coś, co się „zdarza” – panta rhei kai ouden menei, czyli „wszystko zmienia się i nic
nie trwa” (Heraklit);
– konkret, który istnieje samodzielnie, przenika niezliczoną ilość złożeń
(Arystoteles).

19. Hylemorfizm – pogląd głoszący rzeczywiste istnienie bytów, które są w sobie

złożone z materii (hyle) i formy (morfe).

20. Forma jest zasadą organizowania materii do bycia określonym przedmiotem. W

przypadku bytów nieożywionych jest zewnętrzną zasadą organizowania treści i
zewnętrzną zasadą jedności bytu, a w przypadku bytów ożywionych przejmuje
funkcję duszy.

21. W przypadku świata roślin i zwierząt działanie duszy jest zdeterminowane prawami
natury, dlatego wraz z rozpadem materii i ona ulega rozpadowi. Działanie duszy
ludzkiej nie jest do końca zdeterminowane przez przyrodę, przekracza ona materię w
aktach poznawczych, w aktach miłości i wolności. Natura duszy ludzkiej nie jest
zatem tylko materialna, nie ulega ona zniszczeniu przy rozpadzie materii.

22. Filozofowie arabscy: Alfarabi, Algazel, Awicenna.

Filozofowie żydowscy: Majmonides.

23. Św. Tomasz przejął dziedzictwo arystotelesowskiej interpretacji świata i człowieka

jako najbardziej całościowej, spójnej i stojącej na „służbie” rzeczywistości.

24. Tomasz nie był interpretatorem Arystotelesa, lecz twórczym spadkobiercą jego
filozofii realistycznej.

25. Byt i jego istnienie nie są tym samym. Treść bytu nie jest jeszcze realnym bytem,
staje się takim dzięki aktowi istnienia.

26. Istnienie to akt realnego bytu, coś transcendentalnego w stosunku do istoty. Sprawia,
że byt jest, i że ma określoną istotę, czyli uposażenie treściowe. To najgłębszy
czynnik urealniający złożony konkret odkryty przez Tomasza. To „dar” dany
każdemu jestestwu.
27. Tomasz zbudował system zwany realizmem egzystencjalnym. Sformułowana przez
Tomasza teoria stworzenia wyjaśnia powstanie świata w sposób negatywny: świat
nie powstał z czegoś, istnienie świata ma swe ostateczne uzasadnienie w pierwszej
przyczynie – przyczynie sprawczo-twórczej.

28. Jedność bytu polega na powiązaniu ze sobą różnorodnych elementów przez jeden akt
istnienia.

29. Świat jest zbiorem najróżnorodniejszych bytów będących niepowtarzalnymi

indywiduami, które żyją swym własnym życiem.

30. Obrazy świata:

– świat monistyczny: agregat jednorodnych praelementów (Jończycy) lub odbicie
idei (Platon);
– świat dualistyczny: oblicze jedności i wielości (Pitagoras) lub postać doskonała i
niedoskonała (Platon);
– świat atomistyczny: zbiór niepodzielnych jedności (Demokryt).

31. Pluralizm bytów oznacza, że świat składa się z wielu rzeczy, które różnią się od
siebie i są powiązane rozlicznymi relacjami.

32. Neutralna droga wyjaśniania i opisu świata:

a) odwołanie się do poznania zdroworozsądkowego, a w nim dostrzeganie wielości
istniejących bytów i afirmowanie ich istnienia;
b) wyjaśnianie tych faktów przy odwołaniu się do wewnętrznej struktury bytów i
przy poszukiwaniu koniecznych i przedmiotowych czynników takiego stanu
rzeczy.

33. Najważniejszym złożeniem, tłumaczącym ostatecznie pluralizm bytów, jest złożenie

z istoty i istnienia.

34. Próba usamodzielnienia istoty lub istnienia jest równoważna z unicestwieniem bytu .

35. Radykalna różnica między Absolutem a bytami przygodnymi: istotą Absolutu jest
istnienie, natomiast w bytach przygodnych istota i istnienie nie są ze sobą tożsame.

36. Podstawowe zadanie rozumu to odkrywanie tajemnicy rzeczy, stanie w „prawdzie

rzeczy”.

37. Analogia w istnieniu konkretnych bytów, jak i całego świata, jest podstawą analogii
poznania (i orzekania). Ta zaś prowadzi do uznania faktu istnienia Absolutu (Boga)
jako analogatu głównego, który jest ostateczną racją istnienia i poznania świata.

38. Człowiek jest w tomizmie charakteryzowany w tym, „jak i co powinien działać”, by

w pełni zrealizować swe człowieczeństwo. Jest więc ukazywany w aspekcie
sprawnościowym i celowościowym. Odkrywa siebie jako tego, kto potrafi naturę
przetwarzać, doskonalić, uzupełniać, a więc jako twórcę kultury i jako
„przekraczającego naturę”. Jest zdolny ujmować całą rzeczywistość, w której żyje.
39. Sposób działania doskonałościowego (życie według cnót) najpełniej odsłania naturę
bytu osobowego, ukazując dziedzinę dobra osobowego jako ostateczny cel i motyw
działania. Ukazuje człowieka w całej panoramie jego ludzkich możliwości i w tym,
kim on jest poprzez rozum i wolę.

40. Człowiek doświadcza siebie, że jest tym samym, kiedy poznaje i odczuwa. Jest kimś
więcej niż tym, co zdziała.

41. Człowiek to suwerennie istniejące „ja” osobowe, które jest zdolne do wyłaniania z
siebie aktów poznania, miłości i decyzji. To compositum ciała i duszy, materii i
formy. Jest jednością ciała i duszy, a dusza jest pierwszym i podstawowym aktem
jego istnienia. Człowiek nie tylko istnieje przez duszę, ale i jest dzięki duszy.

42. Zasady antropologii św. Tomasza:

1) Człowiek jest jednością ciała i duszy.
2) Dusza ludzka, będąc autonomiczną zasadą jedności działania, jest też ostatecznym
aktem jedności istnienia człowieka.
3) Związek duszy z ciałem jest związkiem koniecznym, istotowym.

43. Ludzka dusza przejawia swe istnienie i działanie zawsze poprzez „ciało”, będące
koniecznym elementem ludzkiego compositum. Wnosi w owe ciało „przebłyski życia
duchowego”. Ani sama dusza, ani samo ciało nie mogą być człowiekiem.

44. Do pełni rozwoju osobistego człowiek potrzebuje dóbr materialnych (będących

własnością prywatną i tworzących podstawę życia godnego), duchowych
(stanowiących podstawę samorozwoju), społeczeństwa (wspólnoty) i rodziny.

45. Człowiek rozpoznaje siebie jako istotę z natury religijną, jako byt, którego ostateczną
racją istnienia i działania jest Absolut.

46. Niespokojne jest serce człowieka, dopóki nie spocznie w Bogu.

~ św. Augustyn

47. Człowiek przynależy do jedności świata i ten świat transcenduje (przekracza) , co

ujawnia się w jego zdolności do poznania, w aktach miłości i wolności. Człowiek jest
postrzegany jako cel wszelkich działań, gdyż jest istotą godną, suwerenną w
bytowaniu oraz stanowi podmiot prawa.

48. Personalizm tomistyczny uczy, że społeczeństwo składa się z osób posiadających

wspólny cel, którym jest dobro wspólne. Dobro wspólne tak musi być pojmowane i
zabezpieczane, by gwarantowało rozwój człowieka jako osoby (rozwój intelektualny,
moralny i twórczy), a nie podporządkowywało go idei państwa czy jakiejś ideologii.
Roztropna realizacja dobra wspólnego to główny cel państwa.

49. Człowiek staje się doskonały przez to, że „czyni dobro” . Rozum i wola są
przewodnikami w tym działaniu.
50. Abstrahowanie (porządkowanie) polega na tym, że według przyjętego „kryterium”
rozum wybiera (odrywa) odpowiedni aspekt i czyni go właściwym przedmiotem
poznania. Tak dane doświadczenia może porządkować według kryterium
ilościowego, jakościowego czy bytowego. Pojawią się odpowiednie do tego
przedmioty, takie jak: liczba, jakość (barwa, materiał, kształt) i forma (substancja) –
podstawy dla nauk matematycznych, nauk realnych i metafizyki.

51. Filozofia realistyczna – program sformułowany przez Arystotelesa, w którym

podstawą ujęć poznawczych jest zawsze konkretnie istniejący przedmiot.

52. Genetyczny empiryzm/metodologiczny racjonalizm – program filozofii jako

wiedzy koniecznej, w której dociera się do ostatecznych przyczyn istnienia rzeczy.

53. Poznanie autonomiczne: prawdziwościowa konieczność, obiektywność (dotyczy

realnie istniejących rzeczy), uniwersalność.

54. Kartezjusz przyznał rozumowi absolutne prawo do stanowienia o prawdzie . Napis na

jego nagrobku to reconditor doctrinae, czyli „pierwszy obrońca praw rozumu”
(twórca nauki).

55. Zawołanie Hegla, czyli „tym gorzej faktom”, jest dziedzictwem i testamentem
odkrycia, co może rozum, który nie liczy się z rzeczami.

56. W poznaniu separacyjnym św. Tomasza dąży się do wskazania w konkrecie takiego
czynnika, bez którego nie może istnieć dany przedmiot, proces czy działanie.
Separowanie elementów prowadzi do „zrozumienia” tajemnicy istnienia konkretu
poprzez dojrzenie koniecznych i zarazem przedmiotowych warunków bycia bytem.

57. Etapy poznania separacyjnego:

1) Etap przednaukowy – naturalna postawa poznawcza człowieka nakierowana na

afirmowanie wszystkiego, co dane jest mu w doświadczeniu. Rezultaty tego etapu
wyrażają sądy typu „coś jest”, „to jest”, „ktoś jest” itp. Są to sądy jednostkowe,
niewyraźne, w których informacja dotyczy faktu istnienia „czegoś”.
2) Etap naukowy – metoda wyodrębniania przedmiotu metafizyki (separacja
metafizyczna). Jest to czynność złożona. Dochodzi tu do utworzenia pojęcia bytu
jako „czegoś, co istnieje”.

58. Sąd egzystencjalny – bezpośrednie ujęcie istniejącej rzeczy, któremu nie

przysługuje klasyfikacja prawdy lub fałszu, i które zawsze jest jednostkowe. Sądy
egzystencjalne mogą być bezpośrednie („Jan istnieje”, „coś istnieje”) i pośrednie
(„dusza istnieje”, „myśl istnieje”), a także wyraźne („Jan istnieje”) lub niewyraźne
(„coś istnieje”). To pierwszy „stan świadomego istnienia” człowieka jako bytu
poznającego.

59. Etapy separacji metafizycznej:

1) Sądy egzystencjalne ujawniają „pole” naszej działalności poznawczej.

 2) Analiza rezultatów sądów egzystencjalnych – stwierdzamy nietożsamość istoty i
istnienia w zaafirmowanym konkrecie. Separując te dwa czynniki bycia bytem,
pojmujemy, że być czymś realnym nie pociąga za sobą konieczności bycia jakąś
jedną, ściśle zdefiniowaną istotą. Stwierdzamy, że istnienie w poszczególnych
konkretach jest ograniczone przez istotę i vice versa.
3) Kategorialne ujęcia istoty i istnienia do ujęć transcendentalnych –
dochodzimy do utworzenia pojęcia bytu, którym jest jakaś „treść zdeterminowana
istnieniem”, czyli przedmiot metafizyki.

60. Problemem, jakie niosło ze sobą poznanie abstrakcyjne, był zanik obiektywizmu w
poznaniu metafizycznym i zastąpienie procesu poznania modelowaniem
rzeczywistości.

61. Poznanie metafizyczne jest poznaniem pierwotnym , gdyż stanowi bazę, pozwalającą
osiągnąć całościowe rozumienie rzeczy.

62. Bytem jest „coś, co ma treść i istnieje”.

63. Analogia chroni nas przed wszelkiego rodzaju redukcją, jak i absolutyzacją jakiegoś
jednego fragmentu rzeczywistości.

64. Analogia pozwala zrozumieć, że rzeczy, mimo iż są wielorako złożone, to jednak w

bytowaniu tworzą analogiczną całość i jedność. Chodzi o to, by człowiek umiał
dostrzec bogactwo otaczającego go świata, a równocześnie nie zagubił widzenia
panującej w nim naturalnej hierarchii bytów. Analogia wskazuje na pewne
podobieństwo widoczne w funkcji, w działaniu, postępowaniu czy istnieniu bytów.

65. Analogia bytu to faktyczna jedność tego, co różnorodne, całość tego, co złożone,
podobieństwo tego, co niepodobne.

66. gr. ana- (zwielokrotnienie) + logein (orzekanie)

łac. aequa-ratio
„poznanie wielu różnorodnych rzeczy na podstawie podobieństwa”
„orzekanie o wielu rzeczach na podstawie zauważonego między nimi podobieństwa”

67. Byty istnieją analogicznie – w realnym świecie istniejące byty są złożone z

różnorodnych elementów, tworząc jednocześnie naturalną całość i jedność. Nie jest
to jedność absolutna. Jedność ta, jak i całość, są wyznaczone jednością relacji, jakie
występują pomiędzy elementami, które to elementy pozostają w stosunku do siebie w
określonej proporcjonalności.

68. Zadaniem poznania analogicznego jest odkrycie podobieństwa pomiędzy rzeczami

przy równoczesnym uwzględnieniu ich odrębności i specyfiki.

69. Podobieństwo może dotyczyć funkcji, w jakiej występują różne byty (analogia
atrybucji), układu i proporcji elementów, jakie występują w różnych bytach
(analogia proporcji) oraz podobnych przeżyć, jakich doznaje poznający podmiot w
odniesieniu do różnych rzeczy (analogia metaforyczna).
70. Struktura analogii:

Analogat – podmiot lub przedmiot przyporządkowania.

Analogon – wspólna doskonałość.
Relacja – to, ze względu na co rozważamy określone przyporządkowanie elementów
lub bytów.

71. Analogia metafizyczna dotyczy podobieństwa proporcji pomiędzy elementami

koniecznymi, lecz nie transcendentalnymi.

72. Analogia metafizyczna transcendentalna dotyczy podobieństwa proporcji

pomiędzy elementami koniecznymi transcendentalnymi. Na podstawie tej analogii
orzekamy o rzeczach, że są bytami, że są dobre, że są prawdą i pięknem. Wyrażenia
te to typowe wyrażenia analogiczne, które na terenie metafizyki realistycznej zostały
nazwane transcendentaliami.

73. Absolut jawi się jako Byt istniejący sam przez się, którego istotą jest istnienie. On
jest ostateczną racją istnienia wszelkich bytów. Do stwierdzenia istnienia Absolutu
możemy dojść dzięki analogii transcendentalnej.

74. Poszukując ostatecznych racji istnienia i działania bytów, dostrzegamy konieczność

istnienia takiego bytu, który ostatecznie to wszystko wyjaśnia. Absolut pojawia się
jako dopełnienie i zwieńczenie rozumienia rzeczywistości.

75. Niemożliwość bezpośredniego doświadczenia i poznania Absolutu wynika z tego, że

człowiek jest bytem przygodnym (skończonym), a Absolut-Bóg jest koniecznym
(nieskończonym). Człowiek „ma istnienie”, a Absolut-Bóg „jest istnieniem” (Ipsum
esse subsistens). Bóg, będąc obecny w świecie jako jego przyczyna, w stosunku do
tego świata jest transcendentny. Świat nie wyczerpuje bogactwa Jego istnienia.

76. Tomasz zaproponował swoisty sposób dochodzenia do poznania Boga, zawarty w

słynnych pięciu drogach (quinque viae), opartych na analizie ruchu, przyczynowości,
przygodności, stopni doskonałości i celowości. Są to pewne sugestie poznania
ostatecznej prawdy o świecie, jego istnieniu i celu.

77. Teizm metafizyczny głosi możliwość poznania istnienia Boga ze świata natury, w
którym jest ostateczną przyczyną jego istnienia i działania.

78. W analizie metafizycznej odkrywa się, że bez istnienia Boga niezrozumiałe i

absurdalne byłoby istnienie i działanie świata przygodnego.

79. Do poznania istnienia Boga dochodzimy poprzez analizę faktu istnienia świata
danego nam w doświadczeniu zmysłowym. Jest to świat zmienny, przygodny,
uprzyczynowany, uporządkowany i zróżnicowany doskonałościowo. Poszukując
ostatecznej przyczyny dla wyjaśnienia istnienia tego świata, wskazujemy na Absolut.
Wyodrębniając powszechne właściwości bytów (prawda, dobro, piękno), odkrywamy
relację pochodności całej rzeczywistości od Intelektu i Woli Stwórcy, a także
poznajemy, że Absolut jest Osobą, gdyż jest istotą rozumną i wolną.
80. Tomasz stanął na stanowisku, że tak jak jest jedna rzecz i jeden świat, tak też jest
jedna prawda, do której możemy dojść różnymi drogami. Wskazywał, że religia jest
nie tylko dziedziną wiary, lecz także i dziedziną rozumu, a na terenie metafizyki
problem ateizmu jawi się w pierwszym rzędzie jako błąd poznawczy, a więc
zakłócenie naturalnego porządku poznania.

81. Filozofia, której naucza św. Tomasz, nie dlatego jest filozofią, że jest chrześcijańska.
Wie on, że im prawdziwsza będzie jego filozofia, tym bardziej będzie chrześcijańska –
im bardziej będzie chrześcijańska, tym będzie prawdziwsza.
~ Gilson

82. Wnioski z teizmu tomistycznego:

1) Ostateczne usensownienie istnienia świata, człowieka, historii oraz działania

ludzkiego nadaje Bóg. Świat nie jest chaosem, a życie nie jest absurdem czy
przypadkiem.

2) Świat istnieje w koniecznym związku przyczyno-sprawczym, celowym i

wzorczym z Bogiem.

3) Bóg w swym istnieniu i działaniu jest wolny.

4) W stosunku do świata Bóg jest przyczynowo immanentny i zarazem

transcendentny, co oznacza, że Bóg, będąc obecny w świecie (jako jego
przyczyna), nie jest tożsamy ze światem.

5) Świat rzeczy doświadczalnych zmysłowo jest „księgą”, z której czytamy wiedzę o

istnieniu Boga. Drogą zaś do tej wiedzy jest poznanie metafizyczne (metafizyka).

6) Religia stanowi nie tylko dziedzinę uczuć i wiary, lecz także dziedzinę rozumu.

83. Akwinata wykazał, że świat (jako całość) nie posiada w sobie racji swego istnienia.
Wszystko, co jest, istnieje jakby „na kredyt”. Tym samym Tomasz dostrzegł w bycie
jego przygodność.

84. O stworzeniu świata ex nihilo mówili: Augustyn, Boecjusz, Jan z Damaszku, Hugo
od św. Wiktora.

85. Jednym z tekstów św. Tomasza jest De aeternitate mundi.

86. Filozoficzna teoria stworzenia świata ex nihilo została sformułowana po raz pierwszy
w XIII wieku przez Tomasza z Akwinu.

87. Teoria creatio ex nihilo jest ściśle związana z rozumieniem bytu jako niemającego
racji swego istnienia w sobie oraz rozumieniem Absolutu jako przyczyny sprawczej
stwórczej, który jest przyczyną powszechną wszechrzeczy. Teoria ta nie jest
zapożyczona z Objawienia czy religii.
88.
„stworzenie”
łac. creatio
gr. kitis; genesis; poiesis
= „stwarzający coś z niczego”
= specyficzny akt stwórczy o wielkiej mocy i potędze, zdolny do wydobycia
określonych form rzeczy z bezkształtnej materii

89. Omawianie filozoficznej teorii creatio ex nihilo:

– należy odróżnić kontekst odkrycia od kontekstu uzasadniania;
– należy odnotować fakt, że teoria została sformułowana w formie negatywnej: nie
wyjaśnia w szczegółach, jak powstał świat, tylko wskazuje, że świat nie powstał z
czegoś, co już wcześniej istniało;
– Wszechświat był i jest dziełem stwarzania (creatio continua).

90. Proces stwarzania rzeczy polega na powoływaniu ich do bytu w całości.

91. Dlaczego powstał świat? Odpowiedź Tomasza: Nie powstał z żadnej konieczności
ani z żadnej preegzystującej materii. Jest świadectwem i znakiem wolnej woli
Stwórcy. I taki znak niesie w sobie.

92. Św. Tomasz określał akt stworzenia jako productio w miejsce creatio. Pojmował
stwarzanie też jako konstytuowanie ipsa dependentia esse creati ad principum (samej
zależności istnienia stworzonego od jego źródła).

93. Określenie negatywne stwarzania

Stwarzanie nie może być rozumiane jako aktualizacja jakiejś możności ani działanie
skierowane „do czegoś”. Nie jest ruchem ani zmianą.

94. Określenie pozytywne stwarzania

Stwarzanie to akt myśli i woli Stwórcy, wytwarzający „całą substancję rzeczy” (tota
substantia rei in esse producitur). Jest to specyficzne działanie, które nie jest niczym
zdeterminowane. Tak pojęty akt stwarzania jest przede wszystkim ustanowieniem
(konstytucją).

Każda myśl Stwórcy jest konstytucją nowej rzeczy. Myśląc bowiem, „myśli
rzeczami” i w ten sposób powołuje je do istnienia. Z tej racji wszystkie stworzenia są
uzewnętrznieniem myśli i woli Stwórcy.

Samo stwarzanie jest więc produkcją (konstytucją) jakiejś relacji, która zawsze jest
jakąś konkretną rzeczą.

95. Tylko w bytach stworzonych i poprzez nie może być poznawany Stwórca.

96. Wszystkie rzeczy są nośnikami prawdy i dobra. Stąd rozum ludzki może uczyć się z
rzeczy racjonalności (recta ratio), a wola prawości (recta voluntas).
97. Każdy byt niesie w sobie cel swego istnienia. Cele są w bytach realnie obecne.

98. Wszelkie teorie powstawania świata, jak i poszczególnych bytów, odrzucające

kreacjonizm, są rezultatem błędu poznawczego, który polega na:
– redukowaniu przyczyn wyjaśniania do przyczyn najbliższych, a nie powszechnych;
– przenoszeniu metod badań przyrodniczych na metafizykę;
– oderwaniu poznania filozoficznego od bytu, a skierowaniu na analizę danych
świadomości i języka;
– przyjmowaniu różnego typu a priori teorii naukowych obecnych w kosmologii czy
w fizyce.

99. Skutki odrzucenia prawdy o stworzeniu świata aktem intelektu i woli Stwórcy:
– sceptycyzm w teorii poznania;
– relatywizm w teorii postępowania;
– ateizm w religii;
– procesualizm w metafizyce
– zagubienie obiektywnego sensu istnienia świata i człowieka.

100. Drogi powstawania bytów w świecie stworzonym ex nihilo:

– droga rodzenia się jednych z drugich (rośliny i zwierzęta);
– droga bezpośredniego, indywidualnego stwarzania (człowiek wraz z duszą);
– droga wytwarzania (dzieła sztuki i techniki);
– przypadek (odpadki przy wytwarzanej rzeczy).

101. Tomizm współczesny (XX wiek) polega na nowym, twórczym odczytaniu

filozofii św. Tomasza. Dokonali tego: E. Gilson (odkrył głębie myśli Tomasza i
ukazał jej aktualność), J. Maritain (spopularyzował myśl Tomasza), Mieczysław
Albert Krąpiec (wprowadził do myśli współczesnej całe bogactwo realistycznego
filozofowania).

102. Unowocześnianie tomizmu (np. J. Marchal, L. Noel, S. Adamczyk, J. Gredt)

powodowało to, że realizm tomistyczny tracił autonomię w stosunku do innych nauk
i filozofii, a także neutralizm w punkcie wyjścia.

103. Tomizm egzystencjalny wnosi dwie korzyści: prowadzi do poznania realnego

świata oraz gwarantuje spełnienie się człowieka jako bytu poznającego.

104. Tomizm stał się oficjalną filozofią wykładaną w ośrodkach kościelnych za

sprawą encykliki Leona XIII z 1879 roku.

105. Yves Congar porównał zadania współczesnych teologów w Kościele do

zamiataczy ulic.

106. Współczesne filozofie manipulują rzeczą, brnąc w absurdy nihilizmów,

irracjonalizmów itp. Tak uprawiana filozofia przyczynia się do zniewolenia
człowieka w tym, co jest w nim najbardziej ludzkie, a mianowicie w poznaniu.
107. Naczelną funkcją filozofii tomistycznej we współczesnej kulturze i nauce jest
zachowanie dziedzictwa poznania realistycznego i umożliwienie człowiekowi bycie
wolnym w poznaniu.

108. Filozofia, którą współczesnemu człowiekowi proponuje tomizm, nie dlatego

jest dobrą filozofią, że jest tomistyczna. Proponuje tę filozofię z tym przekonaniem, że
im prawdziwsza będzie filozofia, tym będzie bardziej tomistyczna.
~ E. Gilson