• kultura – fenomen towarzyszący życiu ludzkiemu jak i kategoria zaczerpnięta z j.

potocznego i naukowego; jeden z podstawowych przedmiotów badań nauk humani-

stycznych i społecznych

• szerokie rozumienie kultury: wszystko, co stworzył człowiek od zarania dziejów, i

co ma trwały, zobiektywizowany charakter

• wąskie rozumienie kultury: działalność artystyczna, idee wyznaczające obraz świata,

religia

• łac. colo, colere, colui, cultum – pielęgnować, hodować, uprawiać (rolę), zdobić

• kultura ducha (animi cultura) – uszlachetnianie ludzkiego umysłu, najdoskonalsze

kształcenie to filozofia

• pelomai – wysiłek zmierzający do przekroczenia sfery ludzkiego myślenia

• termin kultura → paideia (wychowanie, kształtowanie w człowieku ideału człowie-

czeństwa)

• Według Cycerona kultura jest kształceniem człowieka, a najdoskonalszą formą

kształcenia człowieka jest filozofia, czyli zdolność jasnego dostrzegania niezmienne-
go ładu w przyrodzie.
Cultura animi philosophia est.

• w średniowieczu wyrażenie „kultura” wiąże się z czcią religijną i kultem religijnym

(cultura christi)

• renesans usiłuje przywrócić starożytne rozumienie terminu „kultura” jako umysłowej

i duchowej doskonałości (jako celu lub procesu człowieka)
• Samuel von Pufendorf (XVII wiek) po raz pierwszy użył terminu „kultura” w teorii
prawa naturalnego, przeciwstawiając „stan kultury” „stanowi natury”

• „stan natury” – stan dziki, człowiek jest człowiekowi wrogiem

• „stan kultury” – życie ludzi społecznie zrzeszonych, chronionych prawem

• sposoby definiowania kultury wg Antoniny Kloskowskiej:
– definicje opisowo-historyczne (nominalistyczne),
– definicje historyczne,
– definicje normatywne,
– definicje psychologiczne,
– definicje strukturalizujące,
– definicje ze względu na genezę kultury

• inne aspekty opisywania kultury:

– wartościujący i opisowy,
– atrybutywne i dystrybutywne,
– wskazujące na jej podstawowe elementy,
– w opozycji do dwóch pojęć: natura i cywilizacja

• aspekt wartościujący:
– zawiera ocenę kultur (lepsze i gorsze, wyższe i niższe…),
– kultura podlega rozwojowi

• aspekt opisowy (neutralny): opis i analiza

• kulturalny (wartościujący) ≠ kulturowy (opisowy)

• aspekt atrybutywny – kultura jest cechą stałą, jest atrybutem ludzkości jako całości;
termin „kultura” wyłącznie w liczbie pojedynczej
• aspekt dystrybutywny – zbiór cech kultury określonej zbiorowości; liczba pojedyn-
cza i mnoga; charakter konkretny (kultura konkretnego społeczeństwa, np. kultura
francuska) lub typologiczny (kultura związana ze zbiorowością określonego typu, np.
kultura szlachecka)

• Uprawiać sztukę to naśladować (mimetai), albowiem natura rozpoczyna to, co techne

(sztuka) uzupełnia przez rozum. Człowiek przez swoją ludzką ars (sztukę) wypełnia
– nakreślony przez ars transcendentny, zarysowany przez Boga – plan natury, stąd
człowiek wydobywa ze stanu natury stan kultury, który się z naturą organicznie wią-
że. Natura i kultura są ze sobą naturalnie złączone.
U Pufendorfa stan natury jest przeciwstawny stanowi kultury.

• Działalność człowieka – racjonalna – wypływa z ludzkiego poznania interioryzujące-

go zastany świat zewnętrzny, rzeczywistość. Przyjęcie na „osobistą własność” treści
poznawczego świata zewnętrznego wyzwala poznawcze działanie skierowane na sie-
bie (swe postępowanie) bądź na przetwarzanie świata. Stąd możemy wyróżnić trzy
dziedziny kultury:
– theoria – poznanie teoretyczne, przez które człowiek uzdalnia swój rozum do dal-
szego poznania i pracy; kryterium poznania jest prawda, czyli zgodność sądu z rze-
czywistością;
– praxis – kieruje ludzkim działaniem, którego celem jest dobro;
– poiesis – poznanie twórcze dokonujące się zasadniczo w obrębie ludzkiej myśli,
wytwory ludzkie uzupełniają „braki” zastana w naturze;
– religio – osobowa więź człowieka z Bogiem, poszukiwanie prawdy w czymś trans-
cendentnym (poszukiwanie prawdy, przylgnięcie do prawdy i ekspresja prawdy).

• etyka jest konsekwencją osobowego poznania Jezusa

• Koncepcje relacji między kulturą a naturą:

a) kultura jest całkowitym dopełnieniem natury (Arystoteles):
– człowiek sam siebie doskonali dzięki praktykowaniu cnót, które pozwalają osią-
gnąć doskonałość duszy;
 – u Platona kultura stanowi dar bogów, dzięki któremu człowiek może nadrobić braki
natury;
b) kultura jest częściowym dopełnieniem natury:
– człowiek nie osiągnie pełni doskonałości bez łaski nadprzyrodzonej niezbędnej do
zbawienia, a więc nie wystarczy sama cnota;
– kultura jest otwarta na religię, ludzka natura jest skierowana na jej cele;
c) kultura nie może być budowana na odniesieniu do natury:
– natura jest z gruntu zła (manicheizm), wyzwolenie człowieka ze złej natury biegnie
przez kulturę;
– natura ludzka jest całkowicie zniszczona przez grzech (Luter), kultura jest bezsilna;
d) natura jest doskonała:
– człowiek w stanie natury jest doskonały (J. J. Rousseau), wszelka kultura czy cywi-
lizacja jedynie niszczą;
e) natura jest wytworem kultury (J.P. Seatre, postmodernizm);
– nie ma Boga, nie ma zatem zastanej ludzkiej natury, natura powstaje dopiero dzięki
człowiekowi, człowiek sam siebie czyni poprzez wybory;
– człowiek jest wytworem społecznych warunków (socjalizm Marksa), nie ma swojej
natury ani godności;
– antykultura – kultura, nielicząca się z rzeczywistością, działa destrukcyjnie.

• Pokantowska filozofia kultury:

– punktem wyjścia jest stanowisko Kanta, który oddziela dziedzinę bytu (sein) od
dziedziny wartości (sollen);
– byt sam w sobie jest niepoznawalny, podmiot jest warunkiem przedmiotu;
– powinność jest tym, co powinno być zrealizowane ze względu na wartość i donio-
słość, a to wiąże się z uprawianiem kultury;
– Wildebrandt usiłował zdefiniować kulturę jako uznanie wartości w ludzkich wy-
tworach i procesach;
– Ernst Cassirer tworzy wizję człowieka zamkniętego w jaskini symboli, z której
nie ma wyjścia.

• techne mimetai ten physin = sztuka naśladuje naturę

 Temat: Feminizm.

• Feminizm egalitarny (Simone de Beauvoir) – ideałem jest mężczyzna, któremu

trzeba dorównać. Ciało jest przeszkodą w budowaniu osobowej tożsamości. Kobieta
musi pozbyć się swojej kobiecości. Męskość jest wyrazem transcendencji i panowa-
nia.

• Ciało jest używane i poznawane przez innego człowieka. Jawi się ono jako byt w so-
bie, a nie dla siebie (jak przedmiot).

• Według Simone de Beauvoir kobieta najgłębiej ze wszystkich stworzeń odczuwa

swoją obcość i najnamiętniej tę obcość odrzuca. Ciało kobiety jest przeciwnikiem jej
wolności – żeby mogła stać się kimś, musi pozbyć się swojej kobiecości.

• Sartre ma świadomość własnej podmiotowości, ale według niego nigdy nie może być
uznawany za podmiot przez innego człowieka, ponieważ ludzie postrzegają innych
przedmiotowo. Inny człowiek zawsze jest zagrożeniem, bo uprzedmiotawia.

• Według Sartre'a jeśli nie ma Boga, to nie ma pomysłodawcy człowieka, człowiek jest
niczym, nie ma ludzkiej natury. Egzystencja wyprzedza esencję, a człowiek ma abso-
lutną wolność.

• Feminizm różnicy (Betty Friedan) – jest absolutna różnica między kobietą a męż-
czyzną. Ciało w jakiś sposób wyraża człowieka, jest pozytywnym elementem tożsa-
mości osoby. Kobieta będzie w godności równa mężczyźnie, kiedy społeczeństwo
doceni to, co kobiece. Mężczyźni mają odkrywać i rozwijać w sobie cechy kobiece, a
kobiety cechy męskie.

• Mężczyźni niewieścieją, a niewiasty muszą siłą rzeczy mężnieć, przyjmować role

męskie, gdyż nie mają oparcia w mężczyznach.

• Kobieta jest z natury ukierunkowana na tworzenie relacji i na współpracę z innymi.

• Płeć kulturowa to zespół znaczeń, które dana kultura nadaje mężczyznom i kobie-
tom.
• Skrajne poniżanie kobiecości jest skutkiem przemocy interpretacyjnej mężczyzn.

• Kobieca etyka troski jest doskonalsza od męskiej etyki sprawiedliwości. Jednocze-

śnie mężczyźni i kobiety noszą w sobie zdolność do troski.