Język Polski - średniowiecze

 476 r.n.e -Germanie zmusili cesarza Rzymu do abdykacji. Tym samym upadło
cesarstwo rzymskie i skończyła się dominacja kultury antycznej w Europie
 2. sredniowiecze-wprowadzenie-do-epoki.ppt (sharepoint.com)

 Średniowiecze - nazwa pochodzi od łacińskiego terminu (medium aevum)- wieki średnie.

Powstała w czasach renesansu
 Za początek średniowiecza w Polsce przyjmuje się 966 r. - przyjęcie chrztu przez Mieszka I
za pośrednictwem czeskim.
  Szkolnictwo w średniowieczu było domeną duchowieństwa. Nie istniały szkoły świeckie, a
jedyne przyklasztorne i przykościelne, na uniwersytetach najbardziej prestiżowym
kierunkiem była teologia.

Średniowiecze (genial.ly)
Chronologia:
 Europa: 476 –1450 (1440) /1453/1492
 Polska: 966-koniec XV w.

Pojęcia:
 Memento mori (śrdw.-łac. pamiętaj o śmierci) – przypomnienie, że nie da się uniknąć
śmierci.
 Feudalizm – nazwa określająca ustrój społeczno-gospodarczo-polityczny
rozpowszechniony w średniowiecznej Europie, trwający do rewolucji francuskiej,
uznany za metodę rządzenia opierającą się na systemie hierarchicznej zależności
jednostek, z podziałem społeczeństwa na trzy stany: duchowieństwo, rycerstwo i
chłopstwo.
 Uniwersalizm (łac. uniwersalis – ogólny, powszechny) – dążenie do ogarnięcia
pewnej całości, objęcia wszystkiego, całokształt postaw i uznanie zasady dominacji
całości nad częściami; powszechność.
 Teocentryzm – definicja Teocentryzm (gr. „Theos” (Bóg) i centrum (środek) to
pogląd, zgodnie z którym Bóg jest nadrzędną wartością i potęgą. Ze względu na takie
rozumienie świata, teocentryzm zakłada, że to właśnie w kierunku Boga powinno
kierować się wszystkie myśli i podejmować działania dla Jego chwały.
 Cechy, np.: tajemniczość, alegoryczność i symboliczność, anonimowość
  Augustynizm i tomizm

św. Augustyn św. Tomasz

augustynizm/ filozofia tomizm/filozofia harmonijna
dramatyczna
nawiązania do Platon Arystoteles
starożytności
informacje na iluminacja
temat życia – s.
211
wiedza a wiara  filozofia i wiedza  oddzielał wiedzę od
wynikają z wiary wiary …
 prawdziwa filozofia  … ale zakładał, że
musi zgadzać się z wszelka wiedza
prawdziwą religią i ma pochodzi od Boga
służyć wierze  rozum poznaje nie tylko
rzeczy materialne, ale
także Boga
 są jednak prawdy dla
rozumu niedostępne,
tylko objawione
 istnienie Boga nie jest
prawdą oczywistą, stąd –
potrzebne są dowody
 5 dowodów na istnienie
Boga, np.
- powszechnym
zjawiskiem w świecie
jest ruch – musi więc
istnieć ktoś, kto świat w
ruch wprowadził
- w świecie istnieje
hierarchia stworzeń –
 musi zatem istnieć byt
doskonały, ktoś, kto
stworzył taki plan świata

człowiek  jest odbiciem obrazu  przeciwstawiał się

Boga dualistycznemu
 wyrazem tego jest rozumieniu człowieka
rozum ludzki  ciało jest elementem
 dlatego człowiek nie duszy, a nie jej
potrzebuje szukać narzędziem
wiedzy w świecie
zewnętrznym,
ponieważ nosi ją w
sobie
 Pragnę znać Boga i
duszę. I nic więcej?
Nic więcej.
 człowiek jest
dualistyczny: składa
się z dwóch
samoistnych
substancji: duszy i
ciała
 dusza obdarzona jest
wolą i z natury
skierowana na dobro (
filozofia
dramatyczna)
 tylko dusza tak
naprawdę jest
człowiekiem; ciało jest
jej narzędziem
 człowiek ma wolność
wyboru: między
 różnymi rodzajami
dobra ( zło to brak
dobra i pochodzi nie od
Boga, ale od
człowieka)
świat  panteizm – doktryna  hierarchiczny układ
głosząca, że wszystko  istnieją stworzenia o
jest w Bogu różnym stopniu
 Bóg jest utożsamiany doskonałości – drabina
ze światem istnień (od roślin, przecz
 życie człowieka człowieka, anioły – do
upływa w dwóch Boga)
skłóconych a zarazem  zakładał dualizm Boga i
nierozdzielnych świata
światach: ziemskim
(realnym) i boskim
(idealnym)
 podstawa ich istnienia
jest walka dobra ze
złem, która trwa
wiecznie

 Scholastyka - Główny kierunek średnioważonej filozofii chrześcijańskiej. Polegał na

rozumowym uzasadnieniu prawd wiary i odwoływaniu się do uznanych autorytetów
(Biblii, pism Ojców kościoła, Arystotelesa)
 Franciszkanizm w literaturze – tendencje w literaturze XX wieku nawiązujące do idei
franciszkanizmu i jego protagonisty św. Franciszka z Asyżu. Bohater literatury nurtu
franciszkańskiego to człowiek prosty, radujący się z życia, głęboko religijny i
miłujący naturę.
 Pochwała prostego stosunku do świata łączy się często w utworach tego nurtu ze
świadomym uproszczeniem kompozycji i stylu.;
 Określa on poglądy i postawę przyjmowaną przez świętego Franciszka z Asyżu i
franciszkanów polegającą na:
 Życiu według zasad Ewangelii
 Pokornym przyjmowaniu cierpienia
 Radowaniu się ubóstwem
 Podkreślaniu miłości i troskliwości Boga Ojca w stosunku do swoich umiłowanych
dzieci
 Braterstwie z wszystkimi stworzeniami ożywionymi i nieożywionymi, które określa
się mianem braci i sióstr
 Otaczaniu miłością każdego człowieka, zwłaszcza grzeszników
 Pokutowaniu za grzechy
 Pokorze
 Radości w życiu
 Służbie Bogu, Kościołowi, bliźnim, szczególnie ubogim i cierpiącym oraz światu

1. Kwiatki św. Franciszka z Asyżu - Kwiatki św. Franciszka – opracowanie,

interpretacja - streszczenie, opracowanie na wypracowania.pl oraz Kwiatki św.
Franciszka – streszczenie, plan wydarzeń - streszczenie, opracowanie na
wypracowania.pl
2. Malarstwo:
▫ Rzeźba i malarstwo w stylu romańskim - Historia - na6.pl
▫ Sąd Ostateczny (obraz Hansa Memlinga) – Wikipedia, wolna encyklopedia oraz
Analiza i interpretacja obrazu Hansa Memlinga "Sąd Ostateczny" - Szkola-
edukacja.pl
3. Styl romański

 XI wiek – początek; XII – rozkwit; XIII – zmierzch

 nazwy użyto po raz pierwszy w XIX wieku w odniesieniu do architektury, dla
podkreślenia więzi łączących tę sztukę z cywilizacją rzymską;
 jest to prawie wyłącznie sztuka sakralna, związana z działalnością takich zakonów jak
cystersi czy benedyktyni;
 styl romański posługiwał się formami wyznaczonymi przez reguły liczbowe i
geometryczne (walec, graniastosłup, sześcian), co wiązało się z symbolicznym
charakterem detali;
 budowano najczęściej z kamienia;
 były to budowle bardzo ciężkie, proste, przysadziste; nawa główna najczęściej była
wyższa od bocznych;
 charakterystyczna była duża grubość murów (nawet do 1 m); otwory okienne i
drzwiowe były niewielkie ze względu na obronny charakter budowli;
 w budowlach romańskich pojawiały się nieszklone okna, tzw., przezrocza, zwykle
przedzielone kolumienką lub ich parą na dwie (bifory Biforium – Wikipedia, wolna
encyklopedia) lub trzy (trifory Triforium – Wikipedia, wolna encyklopedia ) części;
 z reguły kościoły budowane były na planie krzyża; front kościoła zawsze zwrócony
był na zachód, zaś absyda – na wschód (tzw. kościoły orientowane)
 cechą charakterystyczna były wieże, często ustawiane przy samym murze nawy
głównej, z reguły przy wejściu;
 były to kościoły dość ascetyczne, czyli rzadko zdobione; wyjątek stanowiły:
 bogato zdobione głowice kolumn (kapitel najczęściej był płaski, zdobiony),
 reliefy (pasy zdobnicze – kostki romańskie, czyli poziomy szereg sześcianików
stojących między dwiema listewkami oraz motywy roślinne i fantastyczne zwierzęta);
 portale i tympanony (pole zamknięte łukiem i wypełnione płaskorzeźbami – w stylu
romańskim – najczęściej o tematyce biblijnej, np. Sądu Ostatecznego; popularne były
też tympanony fundacyjne – rzeźbiono na nich postaci matki Boskiej lub Jezusa oraz
fundatorów)
 romańskie kościoły sklepiano kolebkowo lub krzyżowo
(https://albumromanski.pl/album/sklepienie )
 najstarszym romańskim kościołem w Polsce jest kościół św. Andrzeja w Krakowie;
zabytkiem romańskim jest także krzywa wieża w Pizie.

4. Styl gotycki

 styl dojrzałego średniowiecza, trwający mniej więcej od 2 połowy XII wieku do XV;
 termin po raz pierwszy użyty został przez Vasariego; miał oznaczać sztukę Gotów,
barbarzyńców Północy;
 budowano z kamienia (cegła typowa jest dla architektury Polski i Niemiec)
 plan całości zbliżony był do prostokąta
 to strzeliste budowle, których szkielet oparty był na ostrym łuku; rzucająca się w oczy
linia pionowa miała symbolizować myśli wznoszące się ku Bogu;
 charakterystyczne były wysokie nawy, cienkie mury oraz skarpy przyporowe i łuki
odporowe – zmieniały miejsce środka ciężkości i zabezpieczać przed runięciem
 od strony zachodniej - fasada miała od 1 do 5 portali;
 styl ten bywa także nazywany stylem ostrołukowym, ze względu na ostre zakończenia
łuków okiennych i drzwiowych czy sklepień – symbolizować miały ręce złożone do
modlitwy;
 tworzone są ostrołukowe sklepienia krzyżowo-żebrowe, nawet gwiaździste czy
wachlarzowe (https://www.google.com/search?
q=sklepienia+gotyckie&oq=sklepienia+gotyckie&aqs=chrome..69i57j0j0i22i30l5.14
713j1j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8 )
 okna dużych rozmiarów wypełnione były witrażami;
 jest to styl niezwykle ozdobny:
 reliefy na zewnętrznej elewacji (https://pl.wikipedia.org/wiki/Relief )
 bogato zdobione portale (https://pl.wikipedia.org/wiki/Portal )i tympanony
(https://pl.wikipedia.org/wiki/Tympanon )
 kwiatony https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwiaton
  blendy https://pl.wikipedia.org/wiki/Blenda_(architektura)
blenda stargardzka
(ozdobne białe nisze w ostrołukach wież, z dużym kołem na szczytach, podobne do
zaślepionego okna, czyli tzw. blenda stargardzka. Swego czasu naśladowana
powszechnie, możemy ją zobaczyć np. na bramie Młyńskiej w Brandenburgu,
kościołach w Chociwlu, Szczecinie, Pasewalku i kilku kościołach w Danii.
 maswerki (gotycki element zdobniczy, kuty na przestrzał w kamieniu lub cegle…)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Maswerk
 rzygacze https://pl.wikipedia.org/wiki/Rzygacz
 maszkarony
 rozety https://pl.wikipedia.org/wiki/Rozeta_(architektura) rozeta w Kołbaczu
 żabki https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBabka_(architektura)
 wimpergi https://pl.wikipedia.org/wiki/Wimperga
 przykłady: katedra w Chartres…, Kościół NMP
(https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/stargard-szczecinski-
kolegiata-nmp/ - Henryk Brunsberg) oraz św. Jana w Stargardzie.
5. Rzeźba

 styl piękny / piękna Madonna https://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C4%99kna_Madonna

 pieta https://pl.wikipedia.org/wiki/Piet%C3%A0_z_Lubi%C4%85%C5%BCa
 drzwi gnieźnieńskie Drzwi Gnieźnieńskie - Drzwi Świętego Wojciecha Animacja
jakiej nie było!
 ołtarz Wita Stwosza: https://www.pajorama.eu/mariacki/mariacki.html

Prawie wszystkie informacje - Sztuka średniowiecza (malarstwo, rzeźba, muzyka)

(pawlowska.pl)

6. Bogurodzica
Bogurodzica - tekst, wiadomości by Zespół Szkół w Tułowicach on Genially
"Bogurodzica" - analiza i interpretacja - Sciaga.pl
 Carmen patrium – pieśń ojczyźniana powstała w średniowieczu. Przykładem carmen
patrium jest Bogurodzica. Nawiązaniem do carmen patrium jest Pieśń o domu Marii
Konopnickiej, w której autorka przy pomocy prostego języka odwołuje się do
patriotycznych uczuć pojedynczego obywatela.
7. Lament świętokrzyski
Lament świętokrzyski by Przemysław Miszczak on Genially
 Autor – anonimowy; rękopis, sporządzony przez przeora klasztoru na Świętym
Krzyżu – zaginął po powstaniu listopadowym.
 Tytuł – tekst nie ma tytułu nadanego przez autora;
- znany jest jako: Żale Matki Boskiej pod krzyżem (motyw matki boleściwej);
- jako Lament świętokrzyski (od zbioru pieśni, które znalazły się w bibliotece
benedyktynów
ze Świętego Krzyża)
- Posłuchajcie, bracia miła… (incipit)
 Czas powstania – rękopis sporządzony został w XV w.
 Cel powstania: najprawdopodobniej wykonywany był podczas wielkopiątkowej
adoracji Krzyża
 Gatunek: lament, czyli plankt (od łac. planktus – płacz); jest to gatunek
średniowiecznej poezji, który obejmuje utwory wyrażające żal po zmarłym i
 wzywające wszystkich do wspólnoty w cierpieniu; w planktach często znajdują się
wezwania o pomoc do Boga, aniołów, natury i ludzi.

Lament świętokrzyski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nawiązania:

a. malarstwo, np. Grunewald: Ołtarz w Isenheim

b. muzyka, np.: Mikołaj Górecki Henryk Gorecki - Symphony No3; YOUTH
ORCHESTRA OF SOUTH TIROL, Stefano Ferrario, Viktoria Miskunaite 

8. Pieśń o Rolandzie

Pieśń o Rolandzie (genial.ly)

PIEŚŃ O ROLANDZIE by Paweł Domzalski on Genially
Nawiązania:
Monty Python-Czarny Rycerz pl

9. Gall Anonim Kronika polska

KRONIKI POLSKIE by Paweł Domzalski on Genially
Gall Anonim, KRONIKA POLSKA (genial.ly)
FRAGMETY PODRĘCZNUK STRONA 262-264

10. Legenda o św. Aleksym

Legenda o św. Aleksym - wprowadzenie by Zespół Szkół w Tułowicach on Genially
https://pl.wikipedia.org/wiki/Symeon_S%C5%82upnik_Starszy
asceza

sjp pwn:

1. «umartwianie się w celu osiągnięcia doskonałości lub zbawienia duszy»

2. «wyrzeczenie się przyjemności i wygód»

3. «prostota i oszczędność wyrazu, surowość formy»

asceza średniowieczna
Wikipedia

ascetyzm, asceza – praktykowanie dobrowolnego wyrzeczenia się pewnych dóbr, wartości i

aktywności życiowych w celu osiągnięcia świętości, czystości i doskonałości duchowej oraz
zbawienia. Potocznie ascetyzm kojarzy się z ograniczeniem doświadczania przyjemności
oraz zaspokajania potrzeb cielesnych, jak jedzenie czy sen, a także z dyscypliną wewnętrzną.

św Aleksy by am.koniecpolska on Genially

11. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Przyczyny popularności motywu:
https://liceumam-my.sharepoint.com/:p:/g/personal/beata_podlesna_liceumam_onmic
rosoft_com/EYhn0bB8aU9EjS8TD8K72p8BaRzy_ZSpOtf_dTXMgdU2wA?
e=gpOXzt
- religia: Memento mori
śmierć – brama między życiem doczesnym a wiecznym
- stosunek do ciała, zmysłowości
Kazanie: Piękno ciała tkwi wyłącznie w skórze. Gdyby bowiem ludzie mogli zobaczyć,
co kryje się pod skórą, gdyby tak mogli ujrzeć wnętrze...mierziłoby ich spojrzenie na
kobiety. Ich powab składa się z flegmy i krwi, z wilgotności i żółci. Gdyby ktokolwiek
zastanowił się, co ukrywa się w dziurkach od nosa, w gardle i brzuchu, doszedłby do
wniosku, że są tam tylko nieczystości. A jeśli nie możemy nawet czubkiem palca
dotknąć flegmy czy kału, jak przeto możemy pragnąć obejmować worek łajna?

 Ars moriendi

 Motyw danse macabre (JP 90/91 z. 1, s. 18)

 taniec – przejaw radości – wykorzystano, aby unaocznić mizerię i kruchość
ludzkiej egzystencji, każąc żywym stanąć do tańca ze śmiercią;
ale – szybko nastąpiło spoufalenie ze śmiercią (także- elementy komiczne)
 TEATR – taniec śmierci najpierw pojawił się w widowiskach kościelnych:
procesje połączone z tańcami;
najważniejszym bohaterem – śmierć (odpowiednio ucharakteryzowana: maska
z wymalowaną trupią czaszka i obcisły kostium w kolorze żółtym);
potem – urozmaicono przedstawienia dialogiem śmierci i osób jej
towarzyszących, zapraszanych do tańca
tło - na cmentarzach przed kostnicą, pod krzyżem lub w samym kościele; na
początku zaproszony zakonnik wygłaszał kazanie na temat marności życia;
następnie z kostnicy wychodziły odpowiednio przebrane postacie grając na
bębnach i piszczałkach i zapraszały do tańca.
 SZTUKI PLASTYCZNE
Bernt Notke: Taniec śmierci
wrażenia wzrokowe – zanikają, stąd – potrzeba stałego ich wzmacniania, np.
poprzez malarstwo
malunki na murach cmentarzy, katakumbach, kostnicach, kościołach...
- sposób przedstawiania śmierci (personifikacja):
- wiedźma
- rozkładające się ciało
- szkielet
- rodzaj żeński śmierci
- atrybuty i osoby towarzyszące – hierarchizacja (cel: równość wszystkich
wobec śmierci)
 LITERATURA
- informacja o tekście – s. 237

 kompozycja
- prolog (apostrofa do Boga, do ludzi) – pouczenie – śmierć spotka każdego
- elementy satyry: zachowanie śmierci
- moralizatorstwo: skąd się wzięła? czym się zajmuje?
 Nawiązania:
 zespół: Dead can dance
Dead Can Dance - 'Agape'
  Iron Maiden: Dance od Death
Iron Maiden - Dance Of Death (HD)
 koszulki: Dead can talk
https://www.deadcantalk.com/
 Coco
COCO - polski zwiastun #1 HD
 film: Ingmar Bergman: Siódma pieczęć
 spotkanie śmierci:
https://youtu.be/45BFs3fXjGY?t=212
 zakończenie
https://youtu.be/45BFs3fXjGY?t=5439

12. Boska komedia

Boska Komedia - o utworze by Zespół Szkół w Tułowicach on Genially

Wizja zaświatów Dantego by alakrawczyk.br on Genially