RELIGIOZNAWSTWO

Wybrane materiały z wykładów:

Umysłowość chińska

 „(...) zwierzęta dzielą się na: a) należące do Cesarza, b) zabalsamowane, c) tresowane, d)

prosięta, e) syreny, f) fantastyczne, g) bezpańskie psy, h) włączone do niniejszej klasyfikacji,
i) miotające się jak szalone, j) niezliczone, k) narysowane cienkim pędzelkiem z
wielbłądziego włosia, l) et cetera, m) które właśnie rozbiły wazon, n) które z daleka są
podobne do much.” - Michel Foucault (z książki Słowa i Rzeczy)

Problem statystyki, geografii religii, czy rozróżnienia tradycji

 www.adherents.com :

 „In older world religion books the estimates of the total number of adherents of Confucianism
range up to 350 million. Other books, including older versions of the Encyclopedia
Britannica, have listed Chinese religionists under "Taoism," with adherent estimates up to
about 200 million. But these figures are all based on counts of the same segment of Chinese
people throughout the world -- people practicing what is, sociologically, more accurately
called Chinese traditional religion, and often called Chinese folk religion. The word
"traditional" is preferable to "folk" because "folk" might imply only the local, tribal customs
and beliefs such as ancestor worship and nature beliefs. But "Chinese traditional religion" is
meant to categorize the common religion of the majority Chinese culture: a combination of
Confucianism, Buddhism, and Taoism, as well as the traditional non-scriptural/local practices
and beliefs”

Światopogląd chiński: in - jang

 Dwa podstawowe pierwiastki - elementy przeciwstawne sobie, a zarazem dopełniające się:

– „In" - element charakteryzujący bierność, zimno, noc, kobiecość, czerń, spokój,

zimno, pasywność

– " Jang" oznacza natomiast słońce, aktywność, dzień, ciepło, męskość, biel,
gwałtowność

– in : jang

 1. wykluczają się wzajemnie

 2. są współzależne.

 3. są podzielne.

 4. wchłaniają i jednocześnie podtrzymują się wzajemnie.

1
  5. mogą przekształcić się w siebie nawzajem.

 6. Część in znajduje się w jang, a część jang znajduje się w in.

5 elementów

 Chińczycy przyjęli zasadę, iż świat złożony jest z 5 elementów t.j. ogień, woda, ziemia,
drzewo, metal, każdy z nich następuje kolejno po sobie i stanowią całość.

Ważny - brak wartościowania tych jakości i żadna z nich nie jest lepsza ani gorsza od drugiej,
ale jednakowo istotna. Ich następstwo zostało określone jako Tao - niezmienny porządek
rzeczy, na który człowiek nie ma wpływu i nonsensem jest przeciwstawianie się mu,
ponieważ po nocy przychodzi dzień, a po zimie wiosna i nikt nie jest w stanie temu zapobiec.

Taoizm
 Tao - „tao” ma wiele znaczeń:

 Droga, ścieżka, metoda, zasada, doktryna

 Dla Chińczyków harmonia i porządek we wszechświecie są przejawami tao — czegoś w

rodzaju boskiej woli lub boskiego prawa, które przenika wszechświat i nim rządzi. Brak wiary
w panującego nad wszechświatem Boga Stwórcę,

 Praprzyczyną wszystkiego - opatrzność, wolę nieba albo po prostu samo niebo

Pierwotny taoizm - filozoficzny

 Legendarny założyciel:

 Lao Tzu (Lao tsy), „stary mistrz”, żył prawdopodobnie ok. VI wieku p.n.e.

 Główna księga przypisywana mu: Tao Te Czing („Księga drogi i potęgi” lub „Księga drogi i
cnoty”

 Czuang Tzu (Czuang Czou), „Mistrz Czuang” (369—286 p.n.e.)

 Księga Czuang Tzu w której szerzej opisuje zasadę in-jang:

 „Nic we wszechświecie nie jest trwałe, ponieważ wszystko żyje tylko po to, by umrzeć.
Jedynie tao, nie mając początku ani końca, pozostaje na wieki. (...) Życie można porównać do
galopu rączego konia — zmienia się stale, w każdym ułamku sekundy. Co powinieneś czynić?
Czego nie czynić? W gruncie rzeczy nie ma to żadnego znaczenia”

Taoizm religijny, magiczny

 eksperymenty z medytacją, dietą i ćwiczeniami oddechu, które opóźnić utratę sił i śmierć.
Celem - nieśmiertelność

2
  Pod koniec I tys p.n.e. pojawiają się legendy o nieśmiertelnych, którzy potrafili latać na
obłokach, ukazywać się i znikać i którzy żyli niezliczone lata na świętych górach bądź na
odległych wyspach, żywiąc się rosą lub owocami o magicznej mocy

 Taoistyczna alchemia poszukuje pigułek nieśmiertelności (czasy dynastii Han 206 p.n.e.-220
n.e.)

 Opracowano specjalne ćwiczenia, techniki oddychania oraz przepisy żywieniowe i praktyki

seksualne, które miały wzmacniać siły witalne i przedłużać życie. Noszono, amulety
zapewniające niewidzialność oraz odporność na ciosy, jak również umożliwiające chodzenie
po wodzie i latanie…

Początki organizacji

 Tajne stowarzyszenie „pięciu miarek ryżu”, Powstanie – schyłek II weku n.e.

 Czang Ling albo Czang Tao-ling (twórca)

 VII wiek po pojawieniu się buddyzmu w Chinach – ogłoszenie taoizmu rdzennie chińską
religią, budowa świątyń i kodyfikacja pism

 Taoizm przyjął do panteonu wiele bogów, bogiń, wróżek i „nieśmiertelnych” z chińskiego

folkloru, takich jak Ośmiu Nieśmiertelnych (Pa Sien), boga ogniska domowego (Tsao Szen),
bogów miast (Cz'eng Huang) oraz stróżów drzwi (Men Szen).

 Dominacja lokalnych bogów i bogiń, brak panteonu.

 Ośmioro Nieśmiertelnych BaXian

 Nieśmiertelni są w kulturze chińskiej wzorami rozwoju duchowego. Niektóry nieśmiertelni

byli uzdrowicielami, niektórzy działaczami społecznymi, inni arystokratami, a i zdarzają się
przedsiębiorcy. Wszyscy znają ich imiona, a historie o nich są przekazywane z pokolenia na
pokolenie.

kult

 Kapłani taoistyczni służą:

– do ceremonii pogrzebowych,

– do wskazywania najlepszych terenów pod groby, domy i przedsiębiorstwa,

– do kontaktowania się ze zmarłymi, odpędzania złych duchów oraz

– do odprawiania uroczystości i rytuałów

 Taoizm głosił duchowo-materialną jedność świata, manifestującą się w harmonii wszelkich

zjawisk zachodzących w świecie, nazywanej wieloznacznym terminem tao.

 Według taoizmu celem mędrca jest poznanie tao, dzięki któremu nabywa się cnotę (de),
pozwalającą na spontaniczne przestrzeganie zasady wu-wei, czyli niesprzeciwiania się
naturalnemu porządkowi rzeczy panującemu w przyrodzie i społeczeństwie.

3
  W przeciwieństwie do konfucjanizmu taoizm kładł nacisk na wolność, spontaniczność i
sceptycyzm wobec wszelkich konwencji, a intelektualno - kontemplacyjną postawę stawiał
wyżej niż konwencjonalną naukę.

Główne założenia taoizmu

 istnieje duchowo-materialna jedność świata,

 nie należy sprzeciwiać się naturalnemu porządkowi panującemu w przyrodzie, wu-wei

 człowiek powinien być wolny i sceptyczny wobec wszelkich konwencji,

 należy uznać wyższość kontemplacji nad nauką,

 należy ograniczyć porządek władzy i rolę państwa do minimum, indywidualizm

Wu-wei - niedziałanie

 Wu-wei oznacza "bez działania", "powodowania" lub "zmuszania". Ale w praktyce znaczy to
"bez wścibskiego, nachalnego lub egoistycznego wysiłku".

 ideogram powstał z połączenia symboli oznaczających rozcapierzoną rękę i małpę, i stąd

termin Wu-wei oznacza powstrzymywanie się od działania niezgodnego z naturą rzeczy, od
przechytrzania harmonii świata, od małpowania.

 Efektywność Wu-wei podobna jest zachowaniu wody opływającej skałę, wyszukującej sobie
najłatwiejszą drogę - w przeciwieństwie do mechanicznego uderzania po linii prostej, co
zwykle kończy się gwałtowną kolizją z prawami przyrody. Jest to podejście wywodzące się z
wewnętrznej wrażliwości i wczuwające się w naturalny rytm rzeczy.

Zasada „nieociosanego kloca”

 Rzeczy są jakie są (Te) ,,Te’’ to coś, co posiada każdy przedmiot, każda istota, każdy
człowiek. Wewnętrzna Natura. Jeżeli potrafimy znaleźć Te jakiegoś przedmiotu, to potrafimy
go wykorzystać zgodnie z przeznaczeniem, jeżeli tego nie widzimy i próbujemy użyć
przedmiotu w inny sposób - do niczego dobrego to nie doprowadzi.

 Słowo p'u oznacza w jezyku chinskim dosłownie 'drzewo w zagajniku', co często tłumaczone
jest jako 'nie sciete drzewo', 'drzewo w stanie naturalnym', lub 'nieociosany kloc'.

 Zasada pu - zasada naturalności wynikająca w sposób oczywisty z pierwotnego przeznaczenia

każdej rzeczy. Dotyczy każdej żywej istoty, każdego elementu natury. Każde zwierzę i roślina
żyje zgodnie z tą zasada - działa odruchowo, instynktownie.

Konfucjanizm

4
  Konfucjusz (K'ung Fu Tzu, 551-479 r. p.n.e.)

 Na pytanie ucznia: jak służyć duchom? Konfucjusz odpowiedział:

Nie umiesz jeszcze ludziom służyć, jak możesz służyć duchom?

 Gdy zapytano się mistrza o śmierć, odpowiedział:

Póki nie pojąłeś życia, jak możesz śmierć rozumieć?

Święte teksty

 Czteroksiąg

 1. Ta Süe (Wielka nauka) —podstawowy podręcznik człowieka szlachetnego w starożytnych

Chinach

 2. Czung Jung (Doktryna środka) — rozprawa na temat kształtowania osobowości człowieka

przez zachowywanie umiaru

 3. Lun Jü (Dialogi) — zbiór wypowiedzi Konfucjusza, uważany za główne źródło myśli

konfucjańskiej

 4. Meng Tzu (Mencjusz) pisma i wypowiedzi Meng Tzu (Mencjusza), najwybitniejszego

ucznia Konfucjusza

 • Pięcioksiąg Konfucjański:

 1. Szy Czing (Księga pieśni ) —zbiór 305 wierszy, odmalowujących życie codzienne w
początkowym okresie panowania dynastii Czou (1000-600 p.n.e.)

 2. Szu Czing (Księga dokumentów) — omówienie 17 stuleci historii Chin, począwszy od

dynastii Szang (1766-1122 p.n.e.)

 3. I Czing (Księga zmian) — księga wróżbiarska, zawiera interpretacje 64 możliwych

kombinacji, z których każda składa się z sześciu kresek ciągłych lub przerywanych

 4. Li Czi (Księga rytuałów) — zbiór przepisów dotyczących ceremonii i rytuałów

 5. Cz'un Cz'iu ( Wiosny i jesienie) — kronika państwa Lu, ojczyzny Konfucjusza,

obejmująca lata 721-478 p.n.e.

Biografia

Konfucjusz urodził się w państwie Lu, w rodzinie wywodzącej się z bocznej linii książęcego
rodu państwa Song.

 Wcześnie osierocony przez ojca, sprawował drobne urzędy, studiował u różnych nauczycieli
i wkrótce zaczął nauczać, skupiając wokół siebie uczniów.

 Przez pewien czas pełnił różne funkcje na dworze księcia Lu, po czym przez kilkanaście lat
podróżował po różnych księstwach, bezskutecznie szukając władcy, który umożliwiłby mu
zrealizowanie jego koncepcji.
5
  Zmarł kilka lat po powrocie do ojczyzny.

Konfucjusz - poglądy

 Konfucjusz koncentrował się na sprawach etyki społecznej.

 Zakładał istnienie bóstw, odrzucał wpływ na życie ludzkie.

 Jedynymi elementami dawnych wierzeń chińskich jakie

zachował, były kult Nieba i przodków.

 Dla Konfucjusza Niebo stało się najwyższym prawodawcą, źródłem wszelkich norm zasad, a
także czynnikiem determinującym pozycję społeczną ludzi.

 Wszelka władza pochodzi z woli Nieba. Skoro Niebo rozdawało władzę, to w przypadku
złego jej sprawowania, mogło ją odebrać.

 Kult przodków - drugi religijny element akceptowany przez Konfucjusza - to metafizyczne

odbicie i zarazem wzór cnoty synowskiej miłości, szacunku dla starszych i podległości.

 Dialogi Konfucjańskie (fragmenty):

 Gdy miałem lat piętnaście, skupiłem swe wysiłki na nauce. Gdy osiągnąłem lat trzydzieści,
ustaliły się me zasady, zaś w wieku lat czterdziestu nie znałem już wahań. W wieku lat
pięćdziesięciu pojąłem wolę Niebios. Gdy osiągnąłem wiek lat sześćdziesięciu, rozumiałem
wszystko, co się kryło za tym, co mówiono mi. Dopiero gdy dożyłem lat siedemdziesięciu,
mogłem iść za pragnieniami mego serca nie przekraczając przy tym żadnej z reguł.

 Bezużyteczną rzeczą jest uczyć się lecz nie myśleć, a niebezpieczną myśleć, a nie uczyć się
niczego.

Narodziny kultu Konfucjusza

 Cesarze z dynastii Han zapoczątkowali zwyczaj składania ofiar u grobu Konfucjusza.

 W 195 roku p.n.e. nakazano złożyć ofiarę na grobie Konfucjusza, w 1 roku n.e. myśliciel stał
się księciem, w 609 roku otrzymał tytuł wielkiego mistrza, w 739 roku- króla,

 W roku 630 cesarz T'ai Tsung z dynastii T'ang nakazał w każdej prowincji i okręgu wznieść
państwową świątynię poświęconą Konfucjuszowi w celu regularnego składania mu ofiar.

 w 1308 roku uzyskał miano „najdoskonalszego i największego mędrca”, a w 1906 roku

przyznano mu rangę najwyższego boga i nakazano składać mu ofiary takie, jakie składano
najwyższemu bogu-niebu.

Konfucjanizm w Chinach

 Konfucjanizm był oficjalną religią państwową

 stanowił fundament jedności Chin począwszy od cesarza Wu (II w. p.n.e.) do początku XX

wieku.

6
  Po upadku cesarstwa nowe władze komunistycznych Chin próbowały znaleźć wspólny
mianownik dla konfucjanizmu i idei leninowsko-marksistowskiej, by potem w latach 70. XX
w. odciąć się od historii.

Konfucjanizm doktryna - żen

 "Charakterystyczną cechą konfucjanizmu jest brak rozważań ontologicznych i unikanie ich na

temat zagadnień religijnych. Zaakceptowanymi przez Konfucjusza wierzeniami były kulty
Nieba i przodków.

 Doktryna Konfucjusza związana jest przede wszystkim z człowiekiem i jego życiem

społecznym (...) Główną zaś zasadą, którą człowiek szlachetny powinien kierować się
w swoim postępowaniu, było żen.

 Termin ten jest trudny do przetłumaczenia. Jest to zarówno/jednocześnie główna cnota

człowieka szlachetnego oraz jego podstawowy obowiązek wobec całego otoczenia.

 Żen, identyfikowane czasami z humanitarnością, zakłada powściągliwość, skromność,

rozsądek, dobroć, bezstronność, poczucie sprawiedliwości.

 Żen urzeczywistnia się w działaniu poprzez: dobre obyczaje (li), sprawiedliwość i prawość
(i), wierność i szczerość (sin), naukę (hüe), miłość synowską (hiao) i szacunek dla
starszych (ti)

Konfucjanizm gł. terminy

 Dobre obyczaje (li, także etykieta, rytuał) to spełnianie w określonym czasie i w określonych
sytuacjach określonych gestów i czynów — tego wszystkiego, co można było nazwać
obrzędem albo etykietą. Jej przestrzeganie jest warunkiem osiągnięcia doskonałości i
harmonii.

 Obowiązek prawości (i) polega na lojalności wobec władcy, takiej samej, jaką powinno się
mieć wobec własnych rodziców.

 Obowiązek wierności i szczerości (sin) to wyrażanie zdania, zabieranie głosu w sprawach

istotnych, lecz nie mówienie tego, co się w danej sytuacji myśli, a tego, co się myśleć
powinno.

 Ze szczerości wynika też obowiązek lojalności i wierności (czung) wobec głowy rodu,
państwa.

 Nauka (hüe) związana z wiedzą (czy) polega na naśladowaniu tego, co było doskonałe, a więc
przeszłości, przez poznanie zabytków piśmiennictwa (wen)"

Zasady etyki społecznej

7
  Podstawowym ideałem nauki konfucjańskiej jest "ren", ludzkość,

 jej nosicielem jest "junzi", szlachetny człowiek.

 Może nim zostać każdy człowiek, który przestrzega ,,li", czyli norm zachowania się (dobre
obyczaje) wobec równych sobie, przełożonych i podwładnych, norm opartych na pięciu
zasadach: wzajemnej miłości, sprawiedliwości, mądrości, obyczajności i kultu przeszłości, a
także na innych konfucjańskich normach.

 Przekroczenie zasad ,,li" prowadzi do chaosu społecznego i do wojen. Do ich przestrzegania

ludzie powinni dążyć bez zadawania sobie gwałtu, drogą wychowania i samodoskonalenia.

Konfucjanizm w służbie państwa

 Człowiek szlachetny powinien kultywować swój własny charakter.

 Równie ważną rzeczą było, by człowiek szlachetny swój charakter pozostawiał w służbie
państwa.

 Wykształceni, tj. ci, którzy opanowali kanon konfucjański, po złożeniu egzaminów

państwowych służyli jako urzędnicy państwowi i kierowali "niewykształconymi". Przy
sprawowaniu tej funkcji ważniejszy niż przymus był przykład moralny.

 Dlatego też elita konfucjańska w Chinach i innych krajach, które były pod wpływem kultury
chińskiej, była zobowiązana do samodoskonalenia.

5 powinności

 Konfucjanizm opiera się na pięciu powinnościach:

- powinność poddanego wobec pana
- powinność syna wobec ojca
- powinność żony wobec męża
- powinność młodszego brata wobec starszego
- powinność przyjaciół wobec siebie nawzajem

 Punktem wyjścia dla powstania tych zależności jest przekonanie, że człowiek, w odróżnieniu
od zwierzęcia, może żyć tylko w rodzinie, która ma swoje oparcie w organizacji państwa.

Kult

 Konfucjańskie świątynie to budowle wznoszone głównie w dużych ośrodkach miejskich.

 Z czasem pojawiły się świątynie ku czci samego Konfucjusza. Istniały też prywatne domowe
kapliczki, w których ojciec rodu oddawał cześć rodzinnym duchom zmarłych.

Dialogi:

 „Gdy widzisz mędrca, myśl o tym, by mu dorównać. Gdy widzisz tego, komu brak rozsądku,
zastanów się nad sobą samym”.

 „Mistrz powiedział: Nie jestem mądry z przyrodzenia. Jedynie kocham studiowanie

starożytnych nauk i ciężko pracuję, aby według nich postępować”.

8
Hinduizm
• Hinduizm – (nazwa z 1816r.) Ogromne problemy z precyzyjną definicją, brak
zcentralizowanej instytucji, która zarządza i standaryzacji doktryny. Istnieje wiele odłamów
hinduistycznych, różniących się zarówno wierzeniami na temat Boga, jak i praktykami. Ich
wyznawców łączy:

– Szacunek dla świętych ksiąg Wed

– Wiara w reinkarnację związana ściśle z

– Wiarą w prawo karmy

– Soteriologia polega na rozmaicie rozumianym dążenie do wyzwolenia (najczęściej

przerwania kręgu wcieleń, przeniknięcie maji) np.:

• karmamarga - głosząca wyzwolenie poprzez bezinteresowne (całkowicie

nieegoistyczne) działania

• bhaktimarga - najwyższą moc wyzwalającą upatruje w oddaniu Bogu (proces

bhakti)

• Ważna rola braminów i wędrownych ascetów

• Wielka Tradycja ujęta w świętym języku – sanskrycie

• Wielka rola Ariów i ich przybycia do Indii 15 wieków p.n.e. panteon indoeuropejski nakłada
się na lokalne wierzenia.

• Kult dewów, żeńskich bóstw

• Akceptacja systemu kastowego (4 warny: bramini, kszatriowie, wajśjowie, śudrowie)

Doktryna

• moralny ład świata

• obowiązek kastowy (dharma),

• odpłata za czyny (karman)

• koło egzystencji (sansara),

• 4 stadiach życia (aśrama),

• pośmiertnym sądzie nad człowiekiem

Soteriologia

• Celem życia każdego hinduisty jest uwolnienie się kołowrotu wcieleń i połączenie duszy
jednostkowej - atmana z "duszą wszechświata" - brahmanem.

9
 • Najważniejszą i dostępną wszystkim wyznawcom ścieżką jest spełnianie swojej dharmy -
zakresu obowiązków wynikającego z obecnego wcielenia, przynależności do klasy społecznej
(warny) i kasty.

• Ważnym elementem tego procesu jest asceza

• Sanskryckie: Tat twam asi 'ty tym jesteś';

w indyjskiej filozofii klasycznej, powiedzenie wyrażające identyczność jednostki ludzkiej

(atmana) z kwintesencją wszechświata (Brahmanem).

• koncepcja wyzwolenia (moksza) z kręgu żywotów

• Wiodą do niego, przez „postawę posłuszeństwa i pokory”, 3 drogi (marga):

1. droga właściwego czynu,

2. droga poznania (studiowanie świętych ksiąg) i

3. droga łaski otrzymanej dzięki miłości (do) Boga (bhakti).

Ład w wymiarze jednostkowym jest odtwarzany w cyklu rytuałów przejścia (sanskara),

obejmującym całe życie człowieka od poczęcia do śmierci. Najważniejszym z nich jest obrzęd
inicjacyjny (upanajana), dostępny jedynie dla mężczyzn z 3 najwyższych warn. Dzięki uczestnictwu w
nim otrzymują oni miano „podwójnie urodzonych” (dwidźa).

Wedyzm – przed hinduizmem

• Między II tysiącleciem a pierwszymi wiekami I tysiąclecia p.n.e. przypada okres wedyzmu

—starożytne księgi: Wedy.

• Wedy łączą się z indoeuropejskim ludem, który w połowie II tys. p.n.e. przybył przez
przełęcze Hindukuszu na subkontynent indyjski, stykając się z ludnością z kręgu cywilizacji
doliny Indusu.

• Wedyzm był religią politeistyczną, a kult polegał na składaniu ofiar bóstwom (jadżnia ),
wpierw pod gołym niebem (świątynie pojawiły się znacznie później). W przebogatym
panteonie najważniejszymi bogami byli: Indra, Agni, Soma, Djaus, Prythiwi i Aditjowie,
a wśród nich Waruna, Mitra, Surja, Waju, Uszas.

Księgi hinduizmu

• Tradycja dzieli je na dwie podstawowe grupy: śruti (słyszane) i smryti (pamiętane). Pierwsze
z nich uważane są za usłyszane przez ryszich — świętych mędrców z ust boga i są traktowane
jako najwyższa świętość. Drugie są tekstami związanymi z tradycją, ale nie obdarzanych taką
dozą świętości. Kolejna grupa to śastra — teksty normatywne.

• Do śruti należą przede wszystkim Wedy (1500-500 pne). Rozróżnia się cztery Wedy:

– 1. Rygwedę, czyli wiedzę hymnów recytowanych na cześć bóstw;

10
 – 2. Jadżurwedę wiedzę formuł ofiarnych, tekst\y te towarzyszą przebiegowi ceremonii
ofiarnych;

– 3. Samawedę, czyli wiedzę pieśni, przeznaczoną dla kantora, śpiewanych podczas

składania ofiar;

– 4. Atharwawedę wiedzę zaklęć magicznych.

• W każdej z czterech Wed wyróżnia się zasadnicze zbiory tekstów, zwane sanhitami oraz
komentarze (choć są to księgi powstałe w innych, niewedyjskich tradycjach, jak upaniszady
oraz brahmany).

Rigweda

• Na początku na to jedno przyszło pożądanie;

było ono pierwszym nasieniem umysłu.
Poeci, szukając z mądrością w swych sercach,
znaleźli w nieistnieniu wiązanie istnienia.
        — Rigweda, Hymn o stworzeniu świata (Nasadiya), 10.129, 4

Księgi hinduizmu cd

• Do tekstów smryti należy przede wszystkim Księga albo Prawo Manu (Manu-smryti ), która
stanowi najważniejszy zbiór praw indyjskich epoki klasycznej. Zestawiona prawdopodobnie
na początku naszej ery, zawiera również ustawy, opisy obyczajów społecznych, a także
obowiązki rządzących, kapłanów, małżonków, zwierzchników, służących, reguły podatkowe,
uzasadnienie podziału społecznego itp.

• Do smryti zaliczane są również wielkie epopeje Mahabharata i Ramajana,

• Mahabharata: dzieje wojny potomków Bharaty - rodów Pandawów i Kaurawów o władzę nad
Ziemią (najdłuższy epos religijny świata)

• Bhagawadgita (Pieśń Pana) – najświętsza księga hinduizmu, III-II p.n.e.

• Rozmowa między królem Ardżuną a jego woźnicą, samym bogiem Kryszną

Eposy i bogowie

• Kiedy przyglądamy się codziennym praktykom religijnym wydaje się, że trudno o równie
politeistyczną wiarę - jednak, pomimo obecności tysięcy bogów i bóstw, z tego obrazu
wyłaniają się trzy postaci najważniejsze. Są to tworzący tzw. trimurti bogowie Brahma, Sziwa
i Wisznu

Upaniszady

• Teksty powstałe w VIII-III p.n.e.

• Nazwa ich pochodzi od słów „upa ni” – nisko, blisko i „sad" – siedzieć, co tłumaczy się
siedzieć poniżej lub blisko nauczyciela.

• Rozwinęły doktrynę samsary kręgu wcieleń (hinduistyczny odpowiednik piekła) i karmana

11
 –  „Ci którzy tu na ziemi postępowali właściwie,

– Mogą mieć nadzieję, że odrodzą się w dobrym łonie,

– Łonie bramina, kszatriji czy wajśji,

– A ci, których postępowanie było złe, odrodzą się w złym łonie, psa, świni lub
czandali.”

Joga

• słowo joga ma wiele znaczeń, i pochodzi od sanskryckiego morfemu "yuj", czyli "kontrola",
"jarzmo" i "zjednoczenie", "unia", "połączenie", "jedność". Tłumaczenia to "łączyć",
"kierować" "skupiać", "koncentrować"

• Definiuje się ją albo przez

- ujarzemienie ciała dające wyzwolenie świadomości, albo

- uwolnienie świadomości od uwarunkowań, absolutną wolność, stan bezwarunkowego

istnienia .

Joga ośmioraka

– poznanie zewnętrzne:

– 1. pięciorakie przykazania moralne i etyczne (yama): 1. niekrzywdzenie (ahimsa), 2.

prawda (satya),3. niekradzenie (asteya),4. powściągliwość (brahmacarya), 5.
niepożądanie cudzego dobra (aparigraha).

– 2. pięciorakie zasady postępowania (niyama): 1. czystość (śauca), 2. zadowolenie

(santoṣa), 3. gorliwy wysiłek (tapas), 4. studiowanie Wed svadhyaya), 5. skupienie na
Bogu (iśvarapranidhana).

– 3. postawy ciała (asany). Niekoniecznie musi być to pozycja lotosu, chodzi o to, by
ciało nie przeszkadzało.

– poznanie wewnętrzne:

– 4. rytmiczna kontrola oddechu (pranajama). Oddech jest związany z Praną, ale

Pranajama to nie ćwiczenie oddechowe, ale celem jest powściąganie umysłu – prany.

– 5. powściągnięcie zmysłów (pratyahara). Trzeba przeciąć kontakt ze światem

zmysłowym.

– 6. koncentracja (dharana), Głębiej to przykucie uwagi, związanie zjawiska z np.

sercem

– poznanie duchowe:

– 7. medytacja (dhyana)

– 8. połączenie niższej i wyższej jaźni – skupienie (samadhi).

12
 • Joga jako „powściągliwość”:

– 5 aktywności umysłu, które należy powściągnąć

– 1. właściwe poznanie (pramana), 2. błędne poznanie (viparyaya), 3. fantazjowanie

(vikalpa), 4. sen głęboki (nidra), 5. przypomnienie (smryti).

– sposoby powściągnięcia umysłu

– 1. stale i zdecydowane studia i praktykę, 2. brak ziemskich pragnień (vairagya),

dzięki której umysł pozbawiony zostaje wszelkich podpór, na których mógłby się
oprzeć.

– praktuki które uspakajają umysł

– 1. skupienie na Bogu (isvarapranidhana), 2. kontrola oddechu (pranajana), 3. miłość

(maitri), 4. współczucie (karuna), 5. zadowolenie (mudita), 6. niezważanie (upeksa).

• Kierunek praktyki

– Początkiem jogi, zwanym ogólnie krijajogą (nie mylić ze ścieżką: krijajoga) jest: 1.
gorliwy wysiłek (tapas), 2. studiowania Wed (svadhyaya), 3. skupieniu na Bogu
(iśvarapranidhana).

• Stopniowanie zaawansowania

– ćwiczenia ze świadomością (samprajnatasamadhi) – 4 stopnie zatopienia: 1. z

przewagą rozmyślania (vitarka), 2. zanika rozmyślanie, a jego miejsce zajmuje
rozważanie (vicara), 3. nie istnieje już rozmyślanie, a ćwiczącego opanowuje błogość
(ananda), 4. istnieje jedynie czysta świadomość "jestem"

– ćwiczenie bez świadomości (asamprajnatasamadhi) przynosi wyzwolenie.

karman

• Życie i śmierć w hinduizmie są cykliczne, a cykliczność tę determinuje karman - prawo, które

na podstawie naszych uczynków decyduje o przyszłym wcieleniu. Popularne jest
stwierdzenie, że "zbieramy to, co zasiejemy".

Panteon - Trimurti

• W ramach trimurti :

– Brahma reprezentuje stworzenie,

– Wisznu trwanie a

– Sziwa zniszczenie świata.

• Kult Brahmy, pomimo wagi jaką postać ta posiada, jest minimalny, natomiast wisznuizm i
sziwaizm stanowią dwa główne nurty hinduizmu.
13
 • Wisznuizm kładzie nacisk na znaczenie wcieleń boga Wisznu tzw. awatarów, z których
najważniejsze wydają się być dwie postaci - Kriszna oraz Rama - bohaterowie niezwykle
popularni zarówno w Indiach jak i w Nepalu. Kriszna jest jak wiemy postacią czczoną także w
wielu ośrodkach w Ameryce i Europie. Wisznu jest bogiem pomagającym ludziom,
walczącym ze złem, koncentrującym się na dobru świata. Przedstawiany jest jako postać z
czterema ramionami trzymająca w rękach muszlę, dysk, lotos czy buławę. "Niebiańskim
rydwanem" Wisznu jest Garuda - człowiek-ptak.

Wisznuizm:

• Awatary Wisznu…

• zaprzestanie całkowicie składania krwawych ofiar,

• koncepcje etyczne grupują się wokół kompleksu pojęciowego „ład–prawo–prawość” (dharma)

• Klasyczne przedstawienie Kryszny, szczególnie popularne w Bengalu, zwane Wenugopala -

Pasterz z Fletem. Bóg ukazany jest jako piękny młodzieniec. Kryszna trzyma flet, nosi
kolczyki, naszyjniki, bransolety oraz kwietną girlandę - wanamalę. Nakrycie głowy - korona o
stożkowatym kształcie - nawiązuje bezpośrednio do ikonografii wisznuickiej, jako że Kryszna
to ósme wcielenie boga Wisznu. Wdzięczna rogata towarzyszka przypomina nam, że Kryszna
zajmował się nie tylko uwodzeniem pasterek (w tym głównie pięknej mężatki, swojej
ulubionej kochanki, Radhy) ale był też Gopalą - „stróżem krów”.

Śiwaizm

• Sziwa ma naturę bardziej dwoistą, z jednej strony jest bogiem śmierci, z drugiej - płodności.

• Ważną postacią związaną z Sziwą jest jego małżonka - śakti - rodzaj siły, energii, pierwiastek
żeński - Parwati, Durga lub nosząca naszyjnik z ludzkich czaszek Kali.

• W ikonografii: charakterystycznymi cechami Sziwy są zwinięte w kok włosy symbolizujące

pielgrzyma, z których często tryska woda nawiązująca do roli boga w sprowadzeniu na ziemię
świętego Gangesu. Trójząb, kobra dookoła szyi.

• Synem Sziwy jest bardzo popularny w Indiach i Nepalu człowiek-słoń Ganeśa

Śiwaizm zachowuje łączność z autochtonicznymi kultami płodności (vide - linga),

• podstawową wartość - poznawanie tego, co nieprzewidywalne, i buduje swą etykę wokół

pojęcia „oswobadzania się” (moksza wyzwolenie duchowego elementu z kręgu wcieleń)

Trzy boginie

• Trójka Bogów Chaosu

– Agni – bóg ognia, pośrednik „ofiarny” między ludźmi a bogami

– Indra – bóg atmosfery, burzy i wojny (był głównym bogiem Ariów)

– Waju – bóg wiatru, ma zdolność obdarzania życiem,

14
 • Ganesia (pokonujący wszelkie przeszkody), Durga (niszczycielski aspekt kobiecości),
Hanuman – symbol lojalności i odwagi ( z księciem Ramą)

Hinduizm ludowy

Większość Hindusów mieszka na wsi, gdzie zachowały się specyficzne, różne od tzw. "hinduizmu
filozoficznego" zespoły wierzeń.

ubóstwo, niski poziomu edukacji, izolacja i zróżnicowanie regionalne Indii przyczynami dla
których religia wsi różni się od religii warstw wykształconych, wyróżnia się więc z hinduizmu tzw.
"hinduizm ludowy" lub "hinduizm popularny".

A w nim: mała znajomość koncepcji religijnych i filozoficznych braminów, politeizm, kult sił natury,
silne zróżnicowanie wewnętrzne oraz łączenie religii z działaniami magicznymi. W wielu wsiach
indyjskich powszechne jest kult różnych aspektów Dewi (żeńskie boginki/bogini) - najczęściej każda
wieś czci swoją ulubioną dewi.

Rozpowszechniona jest w nim także astrologia i wróżbiarstwo - astrologia obecna jest już w Wedach,
Współcześnie bardzo wielu mieszkańców wsi indyjskiej ściśle podporządkowuje swoje życie
wskazaniom astrologów, którzy obecni są na bazarach, targach i na wszystkich większych
zgromadzeniach ludzkich.

Mnogość silnie zróżnicowanych regionalnych zwyczajów kultowych, takich jak barwne święta,
pielgrzymki, symbole religijne i dewocjonalia. W hinduizmie ludowym silne są elementy
przedaryjskie, a przeddrawidyjskie - zwłaszcza w tych, w których mieszkają słabo związane z
głównymi nurtami religii i społeczeństwa Indii ludy leśne

Kult hinduizmu:

• Jadźnia - składanie ofiar:

• Dewa-Jadźńa to ofiara z ognia składana wszystkim bóstwom, składana jest rano i wieczorem
z niewielkich ilości wegetariańskiego pożywienia skropionego przetopionym masłem, Ghi.

• Bhuta-Jadźńa to ofiara dla wszystkich stworzeń, zwierząt i duchów.

• Pitr-Jadźńa to ofiara dla przodków z placków ryżowych.

• Brahma-Jadźńa to ofiara dla Brahmana, Boga Stwórcy, w postaci wieczornej recytacji

fragmentów Wedy.

• Manusza-Jadźńa to ofiara dla ludzi, czyli datki dla ubogich czy bezdomnych, najczęściej w
formie darów czy dokarmiania głodnych.

• Ofiara ognia na cześć Dewi

• śpiew, recytacja i powtarzanie mantr i imion Boga - to metoda rozwoju duchowego, forma
medytacji, której celem jest oczyszczenie umysłu z negatywnych tendencji

• Maha Mantra: Hare Kryszna Hare Kryszna Kryszna Kryszna Hare Hare, Hare Rama Hare
Rama Rama Rama Hare Hare

15
 • Pielgrzymki: Waranasi, Allahabad, rzeka Ganges, góra Kajlas (sadhu śiwaizmu)

• Guru – śiśja (specjalna relacja mistrz uczeń)

• Grzech (papa) pojmuje się substancjalnie, jako swego rodzaju zmazę kalającą człowieka, stąd
wielkie znaczenie przypisywane rytualnym procedurom oczyszczania wodą: codziennym
ablucjom i ceremonialnym kąpielom w miejscach pielgrzymkowych (ghaty), zwł. położonych
nad Gangesem. Moc oczyszczania od grzechu posiada również ogień.

• Ganges - ablucje

• Guru

• dosłownie "ciężki", "ważny", "czcigodny", "przewodnik", "ten który prowadzi z ciemności do

światła"

• Konieczność rozwijania związku z guru trwającego nawet po jego śmierci jako

przewodnikiem duchowym podkreśla zarówno joga jak i tantra oraz wszystkie pozostałe nurty
hinduistyczne. Rozwijanie właściwego związku z żyjącym mistrzem-przewodnikiem
nazywane jest praktyką gurujogi.

• Teksty święte hinduizmu wymieniają osiem rodzajów guru o coraz wyższych umiejętnościach
i coraz bardziej boskiej randze. Stopnie te pokrywają się z opisywanymi ośmioma stopniami
duchowej realizacji, oświecenia czy wyzwolenia.

4 stadiach życia (aśrama)

• Każda warna ma inne powinności i obowiązki społeczno religijne

• Każdy bramin był kolejno: uczniem, panem domu, pustelnikiem i świętym ascetą

• Każdy etap życia bramina wiązał się z innymi obowiązkami. Na przykład uczeń powinien
zachować czystość cielesną, z kolei pan domu powinien się ożenić i mieć synów

Śaktyzm

• Od ok. poł. I tysiąclecia w pn. Indiach, powstawał związany blisko z śiwaizmem kult boskiej
energii żeńskiej (śakti, śaktyzm).

• zawiązywanie się sekretnych stowarzyszeń kultowych kontynuujących pewne formy

archaicznych obrzędów poświęconych lokalnym hierofaniom Bogini-Matki. Tę alternatywną
obrzędowość, odtwarzającą na swój sposób społeczność bez kast, określono mianem „kultu
lewej ręki” (wamaćara, ćakrapudźa). Do przekazu „lewej ręki” zaliczono również przejawy
religii mocy (tantra, nathowie, siddhowie), czerpiącej z tradycji alchemii, magii (indradźala) i
związanych z nią aktów symbolicznych (jantra, mantra, dakszinaćara).

• pewne elementy śaktyzmu znalazły odpowiednik w społ. ideach radykalnych odłamów islamu
(sufizm)

• W nurcie radykalnym, którego zwolennicy rekrutowali się gł. spośród osób należących do
niskich kast i kobiet, odrzucano autorytet Wed i braminów-kapłanów — uznając natchnionego
nauczyciela duchowego (guru, sant) za jedynego pośrednika pomiędzy wiernymi i Bogiem
16
 „bez przymiotów” (sanskr. nirguna), akcentowano głęboką tożsamość wszelkich religii
(Kabir)

Neohinduizm

• Sri Ramakrishna (1836-1886r) i jego uczeń, Swami Vivekananda (1863-1902r) stworzyli

filozoficzne podwaliny pod współczesny neohinduizm, głosząc, że różnice w kulcie są
nieistotne, że właściwie wszyscy czcimy jeden byt nadrzędny, zasadę wszechrzeczy-

• Swami Vivekananda uczył, że chociaż najwyższy, nieosobowy bóg nie posiada atrybutów i
nie może być w związku z tym ani zrozumiany, ani opisany, to jednak jego poszczególne
wcielenia mogą przyjmować postać osobową. Różne religie mogą nadawać swoim bogom
różne imiona, są to tylko różne postacie tego samego boskiego pierwiastka.

• Towarzystwo Teozoficzne

• Mohandas Karamchand Gandhi

• Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny – 1966 (USA)

BUDDYZM
 Źródła - święte księgi

 Tripitaka - trójkosz

 Vinaja Pitaka – Kosz reguł zakonnych mnichów i mniszek,

 Sutta Pitaka – Kosz nauk, mowy Buddy

 Abhidhamma Pitaka – Kosz dodatkowej nauki, ogólna filozofia buddyjaska

Budda - SIDDHARTHA GAUTAMA Z SIAKJÓW

 Urodził się ok.563 r p.n.e. na terenie dzisiejszego Nepalu, koło granicy indyjskiej w rodzinie
królewskiej (zm. 483)

 W wieku 16 lat poślubił księżniczkę Yosodharę, z którą miał syna Rahulę.

 Zetknięcie po raz pierwszy ze starością, chorobą i śmiercią wywołało w nim głęboki wstrząs

 W wyniku tych przeżyć, w wieku 29 lat opuścił rodzinę

 Przyłączył się do grupy ascetów, praktyka skrajnej ascezy

 Ostatecznie wybrał „drogę środka”, życie pełne umiaru, równowagi, rozsądku, harmonii,
umożliwiające osiągnięcie głębokiego skupienia umysłu

17
  W pobliżu miasta Gaja - mając ok. 35 lat, doznał pod drzewem figowym (zwanym odtąd
drzewem bo) oświecenia (bodhi), gdy trwał w medytacji. Wtedy nazwał się Buddą
(„przebudzonym”).

Benares, pierwsze kazanie, znane jako Puszczenie w Ruch Koła Dharmy

Zmarł w wieku 80 lat (480 p.n.e.), jego prochy rozdzielono miedzy 8 rodzin jego uczniów i
umieszczono w saktuariach – mogiłach lub stupach (ośrodki kultu)

 Określenie to funkcjonuje w buddyzmie w kilku znaczeniach:

 Wielki mędrzec, Tradycyjne imię Sidharthy Gautamy

 Wreszcie - każda istota, która przebudziła się ze "snu ignorancji” ,dzięki

wieloletniemu rozwojowi duchowemu, medytacji i określonym praktykom religijnym
odkryła prawdziwą naturę rzeczywistości .Taka istota zwana jest buddą. W tym
rozumieniu, w świetle nauk buddyjskich, uważa się, że buddów było wielu i co jakiś
czas będą się rodzić nowi

Cztery szlachetne prawdy

1. Wszelkie istnienie nieuchronnie wiąże się z cierpieniem Dukkha („cierpienie”, „udręka”, „ból”,
„niezaspokojenie”)

2. Przyczyną cierpienia jest pragnienie i żądza. „Źródłem cierpienia jest Pragnienie, które stwarza
nowe wcielenia, któremu towarzyszy rozkosz i namiętność, [..] pragnienie uciech ,istnienia i
nieistnienia.”

3. Całkowite wygaszenie pragnień prowadzi do usunięcia cierpienia. Wyzwolenie (tzw. mała nirwana)
polega nie tylko na intelektualnym zrozumieniu, że „ja” jest iluzją, ale i na doświadczeniu stanu braku
ego Umysł zaczyna przeżywać swą naturalną wolność i rozpoznaje, że nie jest ciałem, a jedynie
poprzez nie działa.

4. Ostateczne wyzwolenie (nirwana) osiąga się poprzez praktykowanie zasad „szlachetnej ośmiorakiej
ścieżki”: poznania, postanowienia, słowa, czynu (karman), życia (jego sposobie), wysiłku, myślenia
oraz medytacji.

Ośmioraka ścieżka:

1. Właściwe poglądy

Intelektualna orientacja jest niezbędna jednostce, do podjęcia jakiejkolwiek działalności.

Dostarczają jej 4 szlachetne prawdy.

2. Właściwa intencja

Ustalenie celu (pragnienia), pełne zaangażowanie w jego realizację, wytrwałość

3. Właściwy język

Należy mieć pełną świadomość tego, co mówimy (świadectwo charakteru). Wypowiedź

powinna być życzliwa (nie kręć, nie kłam, nie paplaj, nie oskarżaj.)

18
 4. Właściwe postępowanie

Wezwanie do obiektywnej oceny własnego postępowania przed podjęciem próby jego

poprawy, której powinny towarzyszyć bezinteresowność i życzliwość. Reguły postępowania zawarte
są w 5 zasadach: 1)Nie zabijaj (także zwierząt), 2.)Nie kradnij, 3.Nie kłam, 4).Nie bądź lubieżny,
5).Nie pij trunków alkoholowych .Mnichów obowiązywało ponadto 5 zakazów: jedzenia w porze
niedozwolonej; spania w wygodnym łóżku; brania udziału w rozrywkach; przyjmowanie ozdób,
wieńców i wonności; przyjmowania złota i srebra jako jałmużny (w sumie dekalog)

5. Właściwe zatrudnienie

Postęp człowieka jest niemożliwy jeśli jego praca nie służy temu celowi. Budda wymienił
profesje niegodne człowieka: handel trucizną i niewolnikami, prostytucja, rzeźnik, producent brani,
poborca podatkowy

6. Prawidłowy wysiłek

Zalety powinny być rozwijane, namiętności okiełznane, a destrukcyjne stany ducha nie
dopuszczone do głosu. Aby to osiągnąć cel należy uwolnić się od tych uczuć – pęt powolnym,
żmudnym wysiłkiem woli

7. Właściwe myślenie

„To czym jesteśmy jet zasługą naszych myśli”. By przezwyciężyć niewiedzę należy ciągle
obserwować samego siebie; konieczność introspekcji. Wyzwolenie z nieświadomości można osiągnąć
tylko przez samouświadomienie;

8. Właściwa koncentracja

Dążenie do osiągania stanów, w których znika "ego" .Wykorzystywana jest do tego medytacja
( ma dwa główne aspekty: uspokojenie umysłu oraz wgląd w jego naturę, rozpoznanie ostatecznej
prawdy). Dzięki przezwyciężeniu namiętności buddysta już w tym życiu poznaje przedsmak
zbawienia.

Potrójna Droga i Pięć Wskazań

 etyka, medytacja i mądrość – etapy (stopnie) na drodze ku rozwojowi wewnętrznemu.

Etyka to tzw. Pięć Wskazań

 1. Nie zabijać i nie wyrządzać szkody istotom żyjącym. Nie używac przemocy

 2. Nie brać tego, co nie zostało nam dane.

 3. Unikać niewłaściwych zachowań seksualnych.

 4. Unikać kłamstwa i fałszu. Prawdomównośc i życzliwa mowa

 5. Nie używać napojów i środków mącących umysł. Rozwijać uważność czyli świadomość.

Dziesięć Buddyjskich Wskazań

 Postanawiam nie zabijać, lecz ochraniać wszelkie życie.

19
  Postanawiam nie brać tego, co nie zostało mi dane, lecz szanować rzeczy innych.

 Postanawiam nie nadużywać seksualności, lecz być wrażliwym i odpowiedzialnym.

 Postanawiam nie kłamać, lecz mówić prawdę.

 Postanawiam nie namawiać innych do używania alkoholu lub środków wprowadzających

zamęt w umyśle i nie czynić tak samemu, lecz utrzymywać umysł w jasności.

 Postanawiam nie mówić o niewłaściwych postępkach innych, lecz być rozumiejącym i

współczującym.

 Postanawiam nie chwalić siebie ani nie ganić innych, lecz pokonywać swoje własne wady.

 Postanawiam nie odmawiać duchowej ani materialnej pomocy, lecz udzielać jej hojnie, gdy
jest potrzebna.

 Postanawiam nie folgować złości, lecz panować nad sobą.

 Postanawiam nie oczerniać Trzech Skarbów Buddy, Dharmy i Sanghi lecz otaczać je opieką i
podtrzymywać.

Medytacja

 techniki wspierające rozwój koncentracji, jasności umysłu i pozytywnych uczuć

 Pradżnia – czyli mądrość

 Budda wskazywał, że główną przyczyną trudności życiowych jest nasza egzystencjalna

ignorancja, czyli nieznajomość prawdziwej natury rzeczywistości - mądrość jest natomiast jej
przeciwieństwem

 Ludzkie życie cechuje się trzema właściwościami. Budda nazwał je znakami uwarunkowanej
egzystencji

 1. życie jest dukkha czyli nigdy nie daje pełnego zadowolenia lub jest bolesne i
nietrwałe. Wszystko we wschechświecie, włącznie z nami samymi i naszymi
umysłami podlega procesowi nieustannych zmian.

 2. pomimo to ludzie zachowują się, jakby wszystko dało się przewidzieć i zaplanować
i było stabilne - jakby śmierć nas nie dotyczyła. Buddyści zastanawiają się nad faktem
i starają się żyć z jego świadomością.

 3. gdziekolwiek by nie szukać jakiegoś stałego i niezmiennego punktu zaczepienia, to

musimy stwierdzić, że wszystko wokół nas płynie. W słowach Buddy egzystencja jest
anatta czyli pozbawiona niezmiennego rdzenia czy sedna.

 Mądrość polega na postrzeganiu życia w taki sposób – odłożenie na bok iluzji, a życie w
zgodzie z powyższymi trzema prawdami

 nic nie jest trwałe, ani nie posiada niezmiennej istoty, świadomość tego powoduje
dramatyczną przemianę w ludzkim życiu. Oznacza to również, że w życiu wszystko jest ze

20
 sobą nierozłącznie powiązane - nikt nie jest całkowicie niezależny i oddzielony od innych
ludzi, a ludzkość nie istnieje w oderwaniu od otaczającego ją świata. Ten wgląd rodzi
współczucie dla wszystkiego, co żyje.

Trzy Klejnoty

 Budda, Dharma oraz Sangha

 1. historyczny budda, ale i stan buddy

 2. Dharma – pisma i praktyki, których cel kreśli Dhammapada: „ucz się czynić dobro,
zaprzestań czynić zło, oczyść swe serce”.

 3. Sangha – wspólnota duchowa wszystkich buddystów na świecie

KARMA:

Termin ten jest utożsamiany z tzw. "prawem karmy" czyli "prawem przyczyny i skutku„

Narodziny nowego człowieka są konsekwencją uczynków nagromadzonych przez umierającego.

Gromadzenie uczynków podczas życia, będących przyczyną nowego odrodzenia, określono jako
wytwarzanie karmy. To jedyne wytłumaczenie nierówności wśród ludzi.

Głównym źródłem karmy są nasze cierpienia.

Buddyjskie pojmowanie karmy różni od innych religii to, że skutek czynu nie jest tu z góry ustalony
("Powiadam wam, o mnisi, zamierzone [działanie] jest karmą. Zgodnie z wolą istoty podejmują
działanie ciałem, mową i myślą" ) czyli człowiek ma swobodę w kształtowaniu swojego losu.

NIRWANA (Nibbana - „zdmuchnąć”, „zgasić” „rozproszyć”)

-uważana jest za cel życia, najwyższe przeznaczenie ludzkiego ducha; zgaśnięcie czyli zniknięcie
granic naszego „ja”. Stan w którym pragnienia się wypaliły, więc brak jest ograniczeń naszego życia
-szczęśliwość wyzwolenia od praw sansary

-każdy niezależnie od grupy społecznej może ją osiągnąć, drogą do niej jest ośmiostopniowa ścieżka.

-wejście w nirwanę można osiągnąć przez przebudzenie (jak Budda) lub przez śmierć (ustanie
odradzania)

-cechy nirwany: niezmienna, trwała, nieśmiertelna, jest rozkoszą, cierpliwością, bezpiecznym

schronieniem, rzeczywistą prawdą, jedyną rzeczywistością, najwyższym celem, wieczystym, ukrytym,
niepojętym pokojem (mistyczne pojęcie Boga???)

REINKARNACJA

Reinkarnacja, czyli odradzanie polega na tym, że po śmierci następuje kolejne życie, a po nim
następne. Buddyści wierzą, że obecne życie było poprzedzone innymi. Ten cykl narodzin i śmierci
nazywany jest Sansarą.

21
Sansara kończy się poprzez nirwanę. Nasze przyszłe wcielenie zależy od nagromadzonej karmy.
Człowiek może wcielić się w zwierzę, a zwierzę w człowieka. Rośliny nie mogą się reinkarnować,
ponieważ nie mają świadomości.

Buddyzm ujmuje odradzanie się w nowym wcieleniu nie jako transmigrację niezmiennej "duszy" od
jednego ciała fizycznego do drugiego, lecz jako wędrówkę "jaźni" (atmy) z uwzględnieniem ciągłego
jej rozwoju, w kolejnych wcieleniach.

 Przyczyny popularności, różnice z hinduizmem:

 złamanie monopolu kasty bramińskiej na nauczanie religii

 Przedstawienie obrzędów bramińskich jako „zabobonnych modłów do bezsilnych

bogów”

 Buddyzm unikał spekulacji umysłowej, nie definiował świata, duszy, ciała itp.

 porzucenie sanskrytu, nauczanie w języku rodzimym

 Buddyzm to religia indywidualnego wysiłku osobistego, zbawienie jest niezależne od

kasty

 Brak pierwiastka nadprzyrodzonego - nie uznawanie wiecznego Boga, ale istnienie

licznych przemijających, bóstw

 Nacisk na wolność indywidualną i odpowiedzialność

 Zrównanie pozycji kobiety z pozycją mężczyzny (Budda zezwalał kobieto na życie

zakonne)

Sangha

 Sangha to jedyna forma społeczności uznawana przez Buddę, powinni do niej należeć
wszyscy prawdziwi buddyści

 początek Sanghi można uznać moment wygłoszenia przez Buddę Kazania o Wprawieniu w
Ruch Koła Dharmy, po skończonym kazaniu pięciu ascetów zostało jego pierwszymi uczniom

 Sangha najczęściej jest zorganizowana w klasztory lub świątynie

 Mnichem można zostać na całe życie lecz wolno odejść z klasztoru jeśli się tego pragnie

 Wstąpienie do zakonu – (golenie włosów, brody, włożenie żółtej/pomarańczowej szaty)

 Mnich posiada 8 rzeczy niezbędnych do życia: trzy kawałki szaty, garnuszek (na jałmużnę),
brzytwę, igłę, pas, sitko (do cedzenia wody, by nie połknąć żyjątek), sandały, drewienko (do
czyszczenia zębów)

 Brak idei Boga w buddyzmie

22
 Buddyzm jest religią w której pojęcie Boga odgrywa drugorzędne (lub żadne) znaczenie, zaś
ostatecznym celem wszystkich buddystów jest osiągnięcie oświecenia i wyzwolenie się z kręgu
uwarunkowanych cierpieniem egzystencji.

idea Siunjaty - ostatecznie osiągniecie owego oświecenia przez wszystkie czujące istoty, czyli
doskonałego stanu Buddy.

Siunjata - pustka

 pustość oznacza nietrwałą i zmienną naturę wszystkich zjawisk.

 Zjawiska nie istnieją niezależnie, ale pojawiają się współzależnie od siebie jako skutki
pewnych przyczyn.

 Przejawiają się, ale nie istnieją niezależnie i samowystarczalnie.

 nie istnieje również oddzielnie od zjawisk ich obserwatora, tj. jego oddzielnej od wszystkiego
indywidualności.

 Jest to wgląd we współzależne przejawianie się zjawisk, wgląd, który prowadzi do mądrości

Maja (iluzja)

Ludzie są uwikłani przez swoje namiętności i cierpienia w świat złudzeń nazywany "maja" i
nie są przez to w stanie dotrzeć do prawdy.

Gdyby do niej dotarli, nie doznawaliby cierpienia, gdyż wszelkie psychiczne cierpienie jest
efektem niewłaściwego (zwykle dualistycznego i oceniającego) widzenia świata.

Jakiekolwiek działania w obrębie "maja" nie dają według wierzeń buddystów szczęścia, gdyż
każdy pozytyw jest tutaj obarczony negatywem.

Narodziny pociągają za sobą śmierć, miłość - strach przed jej brakiem, przyjemność -
uzależnienie, itp. Aby żyć naprawdę, trzeba najpierw zobaczyć rzeczy takimi, jakimi są. Wtedy
właściwe działanie przychodzi spontanicznie.

Bodhisattwa

 Słowo bodhisattva składa się z dwóch wyrazów -- bodhi, czyli doskonała wiedza, całkowite
oświecenie, przebudzenie (od pierwiastka budh, budzić się, być przebudzonym) i sattva, czyli
istota, również istnienie, prawdziwa natura, charakter, rzeczywistość (od sat, które jest
imiesłowem czasu teraźniejszego, utworzonym od pierwiastka as, być).

 Oznacza: "istotę, której naturą jest wiedza doskonała", "istotę oddana poszukiwaniu wiedzy
doskonałej", przy czym wiedza doskonała jest jedną z cech stanu buddy.

 Istota, która przez systematyczne ćwiczenie wyzwalających działań dąży do stanu buddy,
kierując się altruistyczną motywacją przynoszenia pożytku innym.

 ideały Sanghi buddyjskiej sa przedstawiane w archetypowych postaciach tzw. Bodhisatwów.

23
  Awalokiteśwara symbolizuje Współczucie - przedstawia się go z czterema, ośmioma
lub czasem nawet tysiącem ramion, którymi stara się on pomóc żywym istotom;

 Mańdźuśri symbolizuje Mądrość - przedstawia się go z uniesionym nad głową

mieczem, którym przecina on niewiedzę.

 Maiterja - Pocieszyciel

 Bodhisatwów i oświeconych nauczycieli razem określa się jako Szlachetną Sanghę (Arja
Sangha).

Maitreja - następca Buddy Siakjamuniego

 Imię Maitreja pochodzi z sanskryckiego maitri co znaczy, nieuwarunkowana, uniwersalna

miłość

 Stał się „buddą światłości”, pocieszycielem cierpiących, spowiednikiem grzeszników i

przewodnikiem "dusz" po śmierci.

 Budda Maitreja symbolizuje miłość wszystkich buddów,

NURTY i PODZIAŁY:

Ok.325r.p.n.e podział w buddyzmie

Buddyzm hinajana:

 Opiera się na Kanonie palijskim (80r.p.n.e)

 Emancypacja człowieka jest rezultatem indywidualnego wysiłku jednostki, bez interwencji sił
nadprzyrodzonych

 Najważniejsza cnota to mądrość

 Warunkiem osiągnięcia celu jest nieustanny wysiłek. Cel osiągają głównie mnisi (mała liczba
zbawionych ; stąd mały wóz)

 Wyższość życia zakonnego nad laickim

 Kobieta jako niebezpieczeństwo dla spokoju umysłu ,

 Ideałem jest arhant- asceta pogrążony po śmierci w nirwanie

 Minimalizacja roli obrządku

 Praktyka skoncentrowana na medytacji

 Życie społeczne – 3 zasady: monarchia, społeczność zakonna, laikat

 Rejon Indii, Cejlonu, Birmy, Syjamu, Indochin, Malajów

 - nazwa Buddyzm Południowy( na południe od Himalajów)

24
 

Buddyzm mahajana

 Dążenia ludzi cieszą się poparciem boskich sił nadprzyrodzonych i korzystają z ich pomocy

 „Budda jest w każdym ziarenku piasku”

 Najważniejsza cnotą jest współczucie

 Praktyka religii związana z życiem doczesnym człowieka, jego życiem świeckim

 Celem jest zbawienie wszystkich ludzi „buddyzm dla ludzi”

 Kobieta: istota niebiańska, emanacja buddy

 Ideał: bodhisattwa – jest to istota doskonale mądra, ktoś kto znalazł się już w obliczu nirwany
i dobrowolnie z niej zrezygnował, wrócił między ludzi , aby pomóc im osiągnąć ten stan. Są 2
rodzaje bodhisattwów: ziemski (każdy kto współczuje innym i pomaga w osiągnięciu celu) i
niebiański (zamieszkuje w świecie bogów, ma boskie właściwości)

 Podkreślenie roli obrządku,

 Wprowadzenie modlitw błagalnych

 W starożytności swą popularność zawdzięcza Królowi Asioce, który pozostawił jedną z

największych religii świata

 Rejon: Tybet, Chiny, Korea, Japonia, część Azji środkowej

 Nazwa: buddyzm Północny

Buddyzm tybetański
(lamaizm)

 religia powstała na bazie Mahajany, która pojawiła się w Tybecie - według tradycji
tybetańskiej - dzięki królowi Srong-btsan-sgam- po w połowie VII w.n.e( zastąpił
szamanistyczną religię bon)

 W IX wieku sprowadzono do Tybetu wielu buddyjskich misjonarzy, w tym najsłynniejszego

z nich, czczonego powszechnie po dziś dzień - Padmasambhavę - późniejszego założyciela
najstarszego buddyjskiego klasztoru w Tybecie – Samye

 Najważniejszymi postaciami w hierarchii lamajskiej są dalaj-lama (według tradycji wcielenie

Boddhisattwy Avalokiteśvary) oraz panchen-lama (inkarnacja Buddy Amitabhy)

 Wg doktryny wcielenia kiedy dalajlama umiera, szuka się niemowlęcia (chłopca), który się w
tym momencie urodził i uznaje się go za wcielenie zmarłego i jego następcę

25
  istotną składową tybetańskiego buddyzmu jest tantra - zespół ezoterycznych tekstów i
technicznych sposobów przyspieszenia drogi do oświecenia poprzez wykorzystanie
bezpośredniego kontaktu z energią kosmiczną. Jest to droga tylko dla wtajemniczonych

 Tybetańczycy uważają ,że jest możliwość osiągnięcia nirwany w ciągu 1 życia (mobilizacja sił
cielesnych i wykorzystanie ich do duchowych poszukiwań)

 Lamaizm ma charakter teokratyczny, duchowa i świecka władza znajduje się obecnie w

rękach dalajlamy.

 Podstawowym dogmatem wiary jest przestrzeganie nakazów moralnych, słuchanie pouczeń

lamy znającego doskonale doktrynę i składanie ofiar na utrzymanie klasztorów

 Młynek modlitewny jest jednym z najpopularniejszych akcesoriów buddyzmu tybetańskiego.

Najczęściej zawiera on sześciosylabową mantrę Bodhisattwy Nieograniczonego
Współczucia : Om Mani Peme Hung.

Święta w Buddyjskie

Wesak: obchody rocznicy Oświecenia Buddy (maj lub czerwiec)

Dzień Dharmy: uczczenie Nauki Buddy (lipiec)

Dzień Sanghi: oddanie czci Wspólnocie Duchowej (listopad)

Dzień Parinirwany: śmierć Buddy (luty)

MANDALE

(,,krąg, łuk, odcinek’’): symboliczne przedstawienie sił kosmicznych w dwu lub trójwymiarowej
formie; środek pomocniczy w medytacji

ZEN – buddyzm japoński

 Zen jest jedną z wielu szkół buddyjskich (główne: tendai, szingon, amidyzm, zen)

 Słowo zen jest japońskim odpowiednikiem sanskryckiego słowa dhjana, oznaczającego

medytację.

 Chiński znak oznaczający zen składa się z dwu znaków „Bóg’ i „jedność”, co oznacza „jedno
z Bogiem”.

 Buddyzm zen jest jedną ze szkół buddyzmu mahajanistycznego, która rozwinęła się w VI i
VII wieku w Chinach.

 Buddyzm zen podkreśla priorytet doświadczenia oświeceniowego i nieużyteczność rytualnych

ćwiczeń religijnych oraz intelektualnego roztrząsania nauki dla osiągnięcia wyzwolenia
(oświecenia).

26
  Jako najkrótszą, ale też i najbardziej stromą drogę do przebudzenia wskazuje zen praktykę
zazen, "siedzenia w medytacji".

ZEN w Chinach i Japonii

 Na początku VI wieku Bodhidharma (470-ok.543) przeniósł swą linię buddyzmu z Indii do

Chin, stając się pierwszym patriarchą chińskiej linii zen.

 Poprzez kolejnych Patriarchów i nauczycieli, takich jak VI Patriarcha Huineng (638-713)

buddyzm zen (chan) rozwijał się w Chinach.

 Podzielił się na siedem głównych kierunków tradycji zen różniących się szczegółami
szkolenia, a nie istotną jego treścią: Sóto, Ummon, Hógen, Igyo, Rinzai, Yogi, Oryo.

 Dwie z tych linii, mianowicie szkoła Rinzai i szkoła Soto - zostały w 12 i na początku 13 w.
przeszczepione do Japonii, gdzie istnieją do dzisiaj.

 Rinzai, popularny wśród samurajów i artystokracji (natychmiastowe przebudzenie, którego

katalizatorem jest koan) i soto wśród ludu (akcentuje zazen)

Koany

 Koany są to pytania zadawane uczniowi przez Mistrza. Podczas odosobnień nauczyciele

prowadzą rozmowy z praktykującymi raz dziennie każdego dnia.

 Pytanie „Kim jestem?” jest uważane za koan pierwotny. Szkoła Chogye (z której wyłoniła się
zachodnia szkoła Zen Kwan Um) używa zbioru 1700 koanów pochodzących z tradycji
indyjskiej, chińskiej, koreańskiej i japońskiej.

 Według nauczyciela szkoły Kwan Um „tak jak ciężarek na końcu wędki pomaga haczykowi
wpaść głęboko w ocean, koan może zaprowadzić umysł do głębszej wizji świata, do miejsc,
które często są trudno dostępne bez wyznaczonego kierunku.”

Drogi praktyki zen

 Medytować można przy okazji różnych czynności, z których w zen popularne są:

 Ceremonia parzenia i picia herbaty

 Strzelanie z łuku (kyudo)

 Karate,

 Kaligrafia

 Układanie ikebany

 Są to czynności w pewnym sensie religijne bo dotyczą całego człowieka, z świadomością i

ciałem.

 Zazen – medytacja w odpowiedniej pozycji ciała (najczęściej lotos lub klęczenie z oparciem
ciała na poduszce)

27
 Ogrody ZEN

 Poeta i teoretyk Soami (1485-1525) był twórcą m.in. ogrodu płaskiego przy świątyni Ryoan-ji
w Kioto gdzie w prostokącie białego żwiru znajduje się 15 odłamków skalnych obrośniętych
mchem.

 Świątynie ZEN

 Podstawowym elementem starych świątyń była pagoda (to), w której przechowywano

buddyjskie relikwie. Charakterystyczna struktura pagody wywodzi się od indyjskiej stupy i
występuje zwykle jako budowla trzypiętrowa (sanju no to) lub pięciopiętrowa (goju no to).

 Nad pagodą wznosił się dekorowany maszt (sorin) wysokości 15m. będący symbolem drogi
wyzwolenia poprzez nirwanę.
Obok pagody wybudowana była główna hala (kondo, hondo, butsuden, amidado lub hatto)
oraz hala kazań (kodo) i skarbiec, w którym przechowywano święte sutry i dary dla świątyni.

 Poszczególne obiekty połączone były krytymi galeriami (kairo). Z upływem czasu, pagoda
stała się jednym z wielu elementów zespołu świątynnego, w skład którego wchodziła wieża z
bębnami, dzwonem i święte źródło. Dookoła znajdowały się pobudowane cele mnichów
(dzobo).

JUDAIZM
judaizm: religia, która łączy trzy idee:
1. wiary w Boga Jahwe,
2. objawienia Izraelowi przez Boga Tory (Prawa) i
3. Izraela jako lud, który żył/żyje Torą w posłuszeństwie Bogu.

Wyrażają się one w sposobie życia (tradycja, obyczaje, moralność) i filozofii. Interpretacja tych idei
różnie wyglądała przez wieki, ale one same pozostały niezmienne w religijnych środowiskach
Izraelitów. Także współcześnie za ich realizacją opowiada się większość religijnych kierunków w
judaizmie, a odrzucają je tylko ci Żydzi, którzy nie chcą definiować swej tradycji w kategoriach
religijnych.

Z judaizmu wywodzą się dwie religie – chrześcijaństwo i islam, które upowszechniły w świecie
monoteizm (wiarę w jednego Boga). Muzułmanie nazwali je „religiami Księgi”, ponieważ ich kult,
doktryna, system prawny oraz organizacja opierają się na w części wspólnych, pismach świętych
(Biblii hebrajskiej żydów, Starym i Nowym Testamencie chrześcijan, Koranie muzułmanów)
przyjmowanych z wiarą przez ich wyznawców jako słowo tego samego Boga.

Termin „judaizm” wywodzi się ze terminu greckiego ioudaismos, który pojawił się w I w. p.n.e. w
2. Księdze Machabejskiej (2,21; 8,1; 14,38)

Nawiązuje do nazwy jednego z dwunastu pokoleń Izraelitów – Judy, i obszaru, na którym ono żyło,
określanego w czasach hellenistyczno-rzymskich mianem Judei (części pd. Palestyny).

28
„Judaizm” oznacza żydowską religię lub żydowski sposób życia. W takim znaczeniu słowo to
upowszechniło się we współczesnym piśmiennictwie.

Brit - przymierze

Określeniem biblijnym jest przymierze, z niego wynikają wszelkie przykazania i prawodawstwo, w

którym zawiera się – zgodnie z wiarą Izraelitów – wola ich Boga. Również w wielu współczesnych
religijnych środowiskach żydowskich istnieje niechęć do traktowania judaizmu jako jednej z wielu
religii.

Ich członkowie wolą nazywać go zakonem (odpowiednik hebr. brit – „przymierze”) w znaczeniu
wspólnoty ludzi związanych ślubami i żyjących według określonych reguł. Dla nich rozgraniczenie
między tym, co nazywa się potocznie sprawami religijnymi i świeckimi, nie istnieje.

Symbol judaizmu tzw. gwiazda Dawida, którą tworzą dwa przeplatające się trójkąty równoboczne.
Stanowi ona również godło narodowe Żydów, a od 1948 Państwa Izrael.

Podział dziejów judaizmu:

okresy biblijny (umownie do 70 n.e., kiedy została zniszczona Jerozolima i świątynia, w której
oddawano kult Bogu Jahwe) i

talmudyczny (czas powstania najważniejszego dzieła j. w okresie od końca I do końca V w. n.e.)

Dwa źródła judaizmu: Kitwei ha-kodesz (Pisma święte) i Talmud.

Pisma święte starożytnego Izraela formowane były w różnych środowiskach izraelskich przez wiele
wieków i nie zawsze istniała powszechna zgodność co do poszczególnych ksiąg, czy zaliczyć je do
tego zbioru. Wpływ na kształtowanie się ich listy miały dwa żydowskie ośrodki religijne: palestyński
(zróżnicowany wewnętrznie) i aleksandryjski,

W ośrodku palestyńskim, z centrum w Jerozolimie, ostatecznie zamknięta lista ksiąg świętych liczyła
39 pozycji, natomiast przyjmując ich podział, opierający się na tradycji talmudycznej, jest ich 24.
Dzielono je zwyczajowo na trzy części: Torę (Pięcioksiąg Mojżeszowy), Newiim (Proroków: Jozue,
Sędziów, 1 i 2 Sam, 1 i 2 król, Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel i 12 proroków mniejszych) i Ketuwim
(Pisma – Psalmy, Hiob, Przysłów, Pieśń nad Pieśniami, Lamentacje Jeremiasza, Kohelet, Estera,
Daniel, Ezdrasza, Nehemiasza, księgi Kronik).

W diasporze aleksandryjskiej dodano jeszcze 7 innych ksiąg: Tobiasza, Judyty, Barucha, pierwszą i
drugą Machabejską, Syracha i Mądrości, przez co zbiór Pism świętych liczył 46 pozycji. Taką też
liczbę przyjęło od j. chrześcijaństwo.

Pisma święte

Pisma święte j. powstawały przez stulecia, a najwcześniejsze fragmenty pochodzą z XII w. p.n.e., a
ostatnie księgi napisano pod koniec II w. p.n.e. Najwcześniej uznano za święte pisma stanowiące Torę
– pierwsze pięć ksiąg ST, ok. IV w. p.n.e., następnie Newiim – ok. połowy II w. p.n.e.

Z czasem listę Pism świętych nazwano, pod wpływem nomenklatury przyjętej w Kościele, kanonem, a
same Pisma kanonicznymi

Tamlud
29
Talmud jest środkiem przekazu świętych tradycji następnym pokoleniom wyznawców. Termin talmud
został przyjęty do polszczyzny z języka hebrajskiego. Oznacza on „naukę, nauczanie, lekcję,
studiowanie”, a następnie „Torę ustną” (hebr. Tora sze-beal-pe) – objawioną naukę otrzymaną według
tradycji biblijnej w starożytności od Boga przez Izraelitów i przekazywaną przez wyznawców
mozaizmu do II w. n.e. ustnie, a następnie utrwaloną na piśmie

Terminu talmud używa się w ścisłym znaczeniu jako nazwy własnej na oznaczenie dzieła uczonych
żydowskich zwanych amoraitami, tzw. Gemary (od aramejskiego gamar – „dopełnić”), powstałej
niezależnie od siebie w dwóch ośrodkach – Palestynie (III-IV w.) i Babilonii (III-V w.); stąd nazwy:
Talmud palestyński, zwany niekiedy jerozolimskim, i Talmud babiloński.

W szerszym znaczeniu talmud oznacza Misznę i Gemarę jako jedno dzieło.

Miszna

Miszna, będąca dziełem uczonych żydowskich – rabinów zwanych tannaitami, stanowi zbiór praw i
zwyczajów społeczności żydowskiej zawartych w wypowiedziach ponad stu nauczycieli, lecz nie jest
kodeksem, ponieważ w wielu kwestiach przytacza odmienne opinie uczonych na poszczególne
tematy.

Wypowiedzi te zostały zapisane w języku późnohebrajskim zwanym misznaickim. Ostateczny kształt

Misznie nadał rab. Jehuda ha-Nasi na przełomie II i III w. n.e.

M. stała się autonomicznym dziełem wobec Pism świętych, cieszącym się jak i one wielkim
autorytetem, przyczyniając się do skonsolidowania judaizmu po upadku powstań z l. 66-70 i 132-135.
Wprowadziła bowiem prawo i rytuał organizujące życie indywidualne i zbiorowe Żydów.

Gemara

Rozbudowanym komentarzem do Miszny jest Gemara.

Miszna wraz z Gemarą palestyńską, opracowana w języku aramejskim, będącą komentarzem

hagadyczym do 39 z 63 traktatów Miszny, tworzą Talmud jerozolimski.

Natomiast Miszna z Gemarą babilońską nazywana jest Talmudem babilońskim, który został spisany w
języku aramejskim wsch. i zawiera komentarz do 36,5 z 63 traktatów Miszny, ale jest czterokrotnie
obszerniejszy od Talmudu jerozolimskiego.

Ostatecznej redakcji obu tych dzieł dokonano w VIII w.

Geneza judaizmu

Powstanie judaizmu łączone jest z deportacją Judejczyków do Babilonii oraz ich powrotem do
ojczyzny po uzyskaniu na to zgody nowego władcy, który pokonał Babilończyków, Cyrusa II
Wielkiego, króla Persów. Wydarzenia te przypadają na VI w. p.n.e.

Wcześniejsze dzieje wierzeń Izraelitów nazywa się kolejno:

religią patriarchów, (39 rozdziałów Ks.Rodzaju)

30
religią okresu wyjścia z Egiptu (Mojżeszową) i zasiedlania Kanaanu,

religią Izraela w zjednoczonym państwie dwunastu pokoleń,

religią proroków okresu tzw. pierwszej świątyni (w państwie podzielonym na Izrael – pn. królestwo i
Judę – pd. królestwo).

Z punktu widzenia religioznawczego religii patriarchów nie można określić jako monoteizmu.

Centralnym elementem kultu proto-Izraelitów były ofiary ze zwierząt składane przez ojca rodziny na
cześć ich własnego bóstwa.

Dlatego religijność tę nazywa się monolatrią (kult oddawany jednemu bóstwu, przy jednoczesnym
niewykluczaniu istnienia innych bóstw) lub henoteizmem (system politeistyczny, w którym jedno
bóstwo jest wyróżniane i w określonych warunkach historyczno-religijnych wyłącznie ono doznaje
czci).

Mojżesz

Na zmieniającą się religijność proto-Izraelitów, którzy znaleźli się w Egipcie i z miała wpływ bez
wątpienia jakaś wybitna postać. Tradycja utrwalona w Biblii wskazuje na Mojżesza.

Historyczność tej postaci jest nieweryfikowalna (brak jakichkolwiek świadectw o Mojżeszu w

źródłach pozabiblijnych.

Z postacią Mojżesza związane są fundamentalne dla przyszłej religii Izraelitów wydarzenia opisane w
księgach biblijnych: wyjście z Egiptu, przejście przez Morze Sitowia, zawarcie przymierza z Bogiem
Jahwe pod Synajem oraz pobyt na pustyni, w czasie którego nastąpiło uformowanie się wielu praw i
zwyczajów, składających się na tradycję religijną późniejszego Izraela.

Mojżesz ukazał dawnego klanowego Boga jako tego, który jest w stanie – o ile mu zawierzą –
przeprowadzić ich z ucisku i niewoli, oderwać od istniejącej w Egipcie sytuacji i uczynić z nich ludzi
wolnych. Bogiem tym, jak go przedstawiał Mojżesz, był Jahwe.

Wędrujące z Egiptu plemiona proto-Izraelitów utożsamiły wcześniej czczonego Boga ich ojców z
Jahwe, Bogiem wyjścia, który zapewniał im – tak jak ich przodkom – przetrwanie i dawał nadzieję na
przyszłość, prowadząc do darowanej ziemi. Tym razem jednak Jego opieka nie obejmowała tylko
rodziny czy rodu, lecz znacznie większe grupy społeczne.

Jahwe

Tradycja Mojżeszowa – jak ją ukazuje przekaz biblijny – jest z jednej strony kontynuacją tradycji
patriarchów, z drugiej zaś domaga się od jej wyznawców całkowitego zaangażowania w realizację
wymagań natury społecznej, politycznej i etycznej.

Społeczność rolniczo-pasterska żyjąca w Kanaanie na przełomie XIII i XII w. p.n.e., określana przed
napływem proto-Izraelitów z Egiptu mianem Izrael, nadal czciła – jak wskazuje sama ich nazwa –
Boga Ela, który miał nad nimi panować (w słowie Isra-el krył się prawdopodobnie program religijny
tej społeczności).

Pod wpływem swych pobratymców napływających z południa, czczących Boga Jahwe, dokonano w
kulcie zmiany, polegającej na utożsamieniu Ela, należącego także do panteonu kanaanejskiego, z
31
Jahwe, dzięki czemu zarówno przybysze, jak i spokrewnieni z nimi autochtoni dość szybko się
integrowali.

Jahwe stopniowo stawał się Bogiem powstającego związku plemion izraelskich, organizacyjnie luźno
ze sobą powiązanych, zachowujących autonomię rodową i plemienną.

Kult Jahwe i system teokratyczny obowiązujący w plemionach izraelskich chronił je przed

instytucjonalną centralizacją. Tylko Jahwe panował nad nimi, a wojny przez nie prowadzone były
wojnami Jahwe, ponieważ sprawował On władzę na ziemi zajmowanej przez plemiona izraelskie,
która do Niego należała. Przywódcy ponadplemienni zwani sędziami (hebr. szoftim) pojawiali się
tylko w przypadku zagrożenia. Po pokonaniu wroga lub ustaniu zagrożenia mandat dowódcy-sędziego
ustawał, a on sam nie rościł sobie praw do władania nad związkiem pokoleń.

Od 2. połowy XI w. p.n.e. funkcjonowało ponadplemienne sanktuarium w Szilo, znajdował się tam

jakiś czas namiot spotkania z arką przymierza (w niej miały być złożone zwłaszcza tablice kamienne z
przykazaniami Bożymi), przypominający przymierze pod Synajem.

Królowie Izraela

trzech monarchów królestwa Izraela – Saul, Dawid i Salomon, w swej polityce oscylowali pomiędzy
nominalną teokracją a faktycznymi rządami autorytarnymi.

Struktura społeczna królestwa złożonego z Izraelitów, pół-Kanaanejczyków i pół-Izraelitów oraz

Kanaanejczyków sprawiła, że król Saul zdecydował aprobować w swoich granicach pluralizm
kultowy i religijny, ustanawiając jednocześnie jahwizm religią państwowa, obowiązującą przede
wszystkim wojskowych, od których wymagano rytualnej czystości,

Izrael i Juda

Napięcia istniejące pomiędzy Północą a Południem doprowadziły pod koniec X w. p.n.e. do rozpadu
monarchii izraelskiej na Izrael – państwo pn. i Judę – państwo pd.

Podział monarchii na dwie części doprowadził do osłabienia jahwizmu. Jego dzieje nieco inaczej
wyglądały w Izraelu i w Judzie.

Wspólnym symptomem dla obu państw było to, że ciężar odpowiedzialności za podtrzymywanie i
rozwój jahwizmu spoczywał w tym czasie w rzeczywistości nie na kolejnych monarchach,
sprawujących w nich rządy, lecz na charyzmatycznych przywódcach duchowych zwanych ogólnie
prorokami (hebr. roe, choze, nawi). Z tego powodu można mówić o jahwizmie od czasu rozpadu
monarchii do zburzenia świątyni jerozolimskiej w 586 p.n.e. (tzw. okres pierwszej świątyni) jako o
religii proroków. Przede wszystkim pod ich wpływem ona się kształtowała; prorocy zaś uczynili
jahwizm czystym monoteizmem

Obrońcy jahwizmu - dwaj prorocy żyjący w IX w. p.n.e.: Eliasz i jego następca Elizeusz. Obaj byli
zwolennikami czystego jahwizmu

586 - 538 p.n.e.

wygnanie babilońskie

32
Na wygnaniu kontynuowali ich dzieło: prorok Ezechiel (zob. Księga Ezechiela), uchodzący za ojca j.,
i tzw. deutero-Izajasz (drugi Izajasz, autor – jak określa współczesna krytyka literacko-historyczna –
rozdziałów od 40 do 55 Księgi Izajasza).

reforma deuteronomistyczna (oparta na przypomnianym Prawie – deuteronomium) króla Jozjasza z

końca VII w

Uwolnienie z niewoli

Po zdobyciu w 539 p.n.e. Babilonu przez Cyrusa II Wielkiego, władcę perskiego, Judejczycy
otrzymali w 538 p.n.e. zezwolenie na powrót do kraju, z czego skorzystała tylko część Żydów, i
odbudowę świątyni jerozolimskiej. Szczególne znaczenie miała działalność Ezdrasza, kapłana i
pisarza (sofer), który odnowił przymierze ludu z Jahwe, a Torę, czyli spisane uprzednio prawa, ogłosił
jako świętą księgę judaizmu.

Reformatorska działalność Ezdrasza, wspierana przez Nehemiasza, namiestnika króla perskiego w

Judei, opisana po części w księgach Ezdrasza i Nehemiasza, wysunęła na czoło społeczności
żydowskiej kapłanów i ponownie wprowadziła w Judei teokrację jahwistyczną.

Najważniejszym autorytetem religijnym wśród Żydów, niezależnie od miejsca ich zamieszkania,

został obdarzony na mocy dekretu króla perskiego arcykapłan świątyni jerozolimskiej. Z dawnego
związku dwunastu plemion ukształtował się po powrocie z wygnania babilońskiego lud, którego odtąd
nie łączyło wspólne terytorium, ale religia stwarzająca silne poczucie wspólnoty etnicznej.

Odbudowana i poświęcona w 515 p.n.e. świątynia jerozolimska (tzw. druga), już nie tak wspaniała jak
pierwsza, i ogłoszona Tora koncentrowały odtąd wokół siebie religijne życie wyznawców judaizmu.

Hellenizm i judaizm

Najważniejsze osiągnięcie starożytnej diaspory na polu religijnym to tłumaczenie Pisma Świętego na

język grecki, dokonane w środowisku aleksandryjskim, zwane Septuagintą (skrót: LXX).

Upadek świątyni

Judaizm jako religia w I w. n.e. nie był – podobnie jak i obecnie – jednorodny (faryzeusze,
saduceusze). Żadne z ugrupowań i nurtów przynajmniej do 2. połowy I w. n.e. nie rościło sobie prawa
do normatywności, co nie znaczy, że ich zwolennicy nie toczyli między sobą dyskusji i sporów,
wspólnie strzegąc monoteizmu i przepisów zawartych w pisanym Prawie (Torze). Centrum
ówczesnego j. pozostawała Judea wraz z jedynym sanktuarium w Jerozolimie, w którym sprawowano
kult Jahwe.

W 66 n.e., pod koniec panowania Nerona, prokurator Florus pobrał 17 talentów ze skarbca świątyni
jerozolimskiej – doszło do buntów, represji, a ostatecznie do wojny przeciw Rzymianom. Przegrana
przez Żydów. Surowe reperkusje powojenne, zwłaszcza zniszczenie świątyni jerozolimskiej w 70
przez rzymskie legiony dowodzone przez Tytusa, zapowiadały przełom w historii Żydów i ich religii.
Zniszczenie drugiej światyni w 70 roku.

Rację istnienia stracili kapłani żydowscy, ponieważ ustała możliwość sprawowania kultu ofiarnego w
jedynej świątyni do tego przeznaczonej.

Rabini
33
Po wojnie żydowsko-rzymskiej w Palestynie zostało silne ugrupowanie uczonych żydowskich
zwanych rabinami, wywodzące się spośród dawnych faryzeuszów. Tę zreorganizowaną religię Żydów
historycy religii określają mianem judaizmu rabinicznego. Rabini zawsze należeli do intelektualnej
elity w j., pełniąc funkcję duchowych przywódców Izraela, nigdy jednak nie dominowali w gminie
żydowskiej, chociaż do pewnego stopnia stawiali jej wymagania. Do nich jednak należało przede
wszystkim podejmowanie i prowadzenie dyskusji, w których rozstrzygano, co należy do Tory, oraz
jakie fundamentalne zasady rabinizmu i wczesnej tradycji podlegają dalszej interpretacji.

Trzynaście zasad wiary

sformułowanych przez Mosze ben Majmona i Emrona Musa ben Majmina (1135-1204) w dziele Jag
ikkarim:

1) istnieje Bóg stwórca,

2) Bóg jest jeden i jedyny,

3) jest bezcielesny,

4) jest wieczny,

5) tylko Bóg jest godny czci,

6) byli prorocy,

7) Mojżesz jest największym z proroków,

8) Torę dał Bóg przez Mojżesza,

9) Tora jest niezmienna,

10) Bóg zna myśli i czyny ludzi,

11) Bóg odpłaca dobrem tym, co przestrzegają Jego przykazań, a karze tych, którzy je łamią,

12) przyjdzie Mesjasz,

13) nastanie czas wskrzeszenia zmarłych.

Kabała

Majmonides, przeciwstawiając się antropomorfizmowi, pozwalał używać w odniesieniu do Boga

jedynie negatywnych atrybutów oraz twierdzili, że nie można czegokolwiek powiedzieć o jego
naturze. Miała ona pozostawać całkowicie niepoznawalna.

Reakcją na depersonalizację Boga była kabała – system teozoficzno-filozoficzny, powstały wyraźnie

pod wpływem gnostyków, oparty na neoplatońskiej doktrynie emanacji.

Główne założenia kabały zostały przedstawione w Sefer ha-Zohar (Księdze Światłości) napisanej ok.
1285 w Hiszpanii. Miała ona charakter ezoterycznego komentarza do Pentateuchu, a jej autorem był
prawdopodobnie Mojżesz z Leonu (pn. Hiszpania).
34
Kabaliści zajmowali się teoretycznym rozważaniem istoty Boga i jego działania oraz powstawaniem
światów, stworzeń i duszy ludzkiej. Uważali, że prawdziwy i istotny sens nauki Bożej znajduje się w
podtekście Biblii. Wierzyli w magiczną siłę liter tekstu biblijnego, a szczególnie w możliwość
oddziaływania na zjawiska zachodzące w przyrodzie i społeczeństwie za pomocą kombinacji liter
tetragramu JHWH, pod warunkiem że wypowiadający litery osiągnął doskonałość przez pokutę,
modlitwę i ascezę.

Kabaliści głosili potrzebę stałej walki dobrego ze złem, zwłaszcza ze złym duchem, chcącym
sprowadzić człowieka z dobrej drogi przez zaspokajanie namiętności.

Pomimo potępienia kabalistów i uznania Księgi Światłości za heretycką wobec nurtu rabinicznego
kabała zdobywała sobie wśród części Żydów popularność, głównie w Hiszpanii, Niemczech,
Palestynie i Polsce.

Drzewo sefirot – Drzewo Życia

10 sefir – hipostaz – emanacji, połączonych  „mistycznymi ścieżkami” wzajemnych wpływów i

oddziaływań. Ścieżki oznakowane są literami alfabetu hebrajskiego  - ponieważ wg. Kabały  litery
stanowią tworzywo niewidzialnego  i widzialnego wszechświata.

Dziesięć sefir tworzy jedną całość czyli tzw. sefirotyczna dekadę, którą tworzą: Keter (Korona),
Chochma (Mądrość), Bina (Rozumienie), Chesed (Łaska), Gewura (Sąd), Tiferet (Piękno), Necach
(Wieczność), Hod (Odbicie), Jesod (Podstawa) i Malkut (Królestwo).

Kabała jest mistycznym i ezoterycznym obliczem judaizmu, odwieczną nauką o przymiotach Boga,
naturze Wszechświata i przeznaczeniu człowieka

Kabała Praktyczna dąży do alegorycznej i mistycznej interpretacji Starego Testamentu, studiując

każde zdanie, słowo i literę oraz naucza o związku pomiędzy liczbami i literami. Uczy zasad Gematrii
i Temury (permutacje) oraz sposobu posługiwania się nimi, aby móc odkryć tajemnice, które kryje w
sobie Pismo. Kabaliści byli przeświadczeni, że zostały w Pismie celowo ukryte.

Chasydyzm

W XVIII w. wyłonił się nowy kierunek w j. zwany chasydyzmem polskim lub besztiańskim. Twórcą
jego był Israel ben Eliezer zwany Baal Szem Tow (ok. 1700-60), Centrum chasydyzmu na Wołyniu.

Ruch ten powstał w wyniku kontestacji wobec oficjalnego, sformalizowanego rabinizmu, podkreślając
rolę uczucia. Dążył on także do poprawienia warunków bytowych Żydów w Polsce na Podolu,
Wołyniu, w Galicji, na Litwie, Ukrainie, Białorusi oraz w Rumunii i na Węgrzech. Szerzył prostą
wiarę, przemianę moralną, zachęcał do modlitwy i studium Tory.

trzy kierunki: religijny – wierny Baal Szem Towowi, intelektualny – uprawiający kabałę (stworzony
przez Szneura Salmana, 1745-1813), i praktyczny – akcentujący równość społeczną (jego
założycielem był Elimelech z Leżajska, zm. 1787).

pośrednicy między Bogiem a ludźmi, przywódcy zwani cadykami

35
Haskala – żydowskie oświecenie i źródła judaizmu reformowanego

Mojżesz Mendelssohn (1729-86). Według niego do poznania religijnej prawdy nie było potrzebne
objawienie, gdyż prawda, że istnieje Bóg, że jest On dobry, a dusza ludzka nieśmiertelna,
jest dostępna we wszystkich czasach i miejscach.

Tora dla Mendelssohna nie stanowiła objawionej religii, ale objawione prawo. Nie był on zdolny
wyjaśnić adekwatnie, dlaczego Izraelowi było konieczne specjalne objawienie, a jeżeli miało wartość,
to dlaczego zostało ograniczone do wąskiej grupy ludzi (specjalnych faworytów).

Podjęta przez Mendelssohna próba odnalezienia dla wyznawców j. nowożytnej formy życia
doprowadziła do złagodzenia wielu nakazów, wprowadzenia nabożeństw w językach narodowych, a
niekiedy nawet do odprawiania ich w niedzielę, zamiast tradycyjnie w nakazaną Prawem sobotę –
szabat. Zasadniczą ideą haskali – żydowskiego oświecenia – było włączenie się Żydów do
społeczności nieżydowskiej przy jednoczesnym zachowaniu zmodyfikowanych tradycji i praktyk
religijnych j.

Proces asymilacji Żydów. Sprzyjały mu okoliczności zewnętrzne, takie jak ogłoszenie w USA w 1776
wolności religijnej i pomoc ze strony rewolucji francuskiej w urzeczywistnieniu idei emancypacji.
Wkrótce inne rządy państw europejskich wydały podobne ustawy jak USA i Francja.

Syjonizm i judaizm reformowany

Teodor Herzl, wiedeński prawnik i dziennikarz oraz założyciel Światowej Organizacji Syjonistycznej,
w opublikowanej w 1896 broszurze Der Judenstaat – było sprowadzenie Żydów rozproszonych po
całym świecie do historycznej ojczyzny i utworzenie żydowskiego państwa Izrael w Palestynie. Choć
syjonizm określa sam siebie jako ruch laicki, nawiązuje szeroko do tradycji religijnej i widzi w niej
jedno z uzasadnień dla swej działalności polityczno-nacjonalistycznej. na terenie USA, zwolennicy
syjonizmu głosili, że wyznawcy judaizmu nie są grupa narodową, lecz wyznaniową.

Odrzucili oni przepisy pokarmowe, uznając je za niemające znaczenia. Z Biblii i Talmudu – jak
nauczali – obowiązują jedynie nakazy etyczne. Z czasem reformiści znieśli także obowiązek
obrzezania prozelitów (1892).

W 1937 wycofali się ze swych radykalnych poglądów, przywracając Biblii i Talmudowi należne
miejsce i potwierdzając odrębność narodowości żydowskiej. Obecnie kierunek reformowany judaizmu
jest najliczniejszym odłamem w USA.

Pobożność - synagoga

pobożność Żydów wyraża się głównie w studiowaniu Tory oraz modlitwach indywidualnych i
wspólnotowych koncentrujących się w synagogach i beit midraszach (domach modlitwy)

Synagoga jako budynek w przede wszystkim była przeznaczona do celów sakralnych. stała się
nieodzownym elementem struktury organizacyjnej gminy żydowskiej, obok mykwy (łaźni rytualnej) i
cmentarza.

Rabin – przywódca religijny, Autorytet i wpływ, jakim się cieszy w tradycyjnej społeczności, rabin
zawdzięcza przede wszystkim rygorystycznemu szkoleniu, jakie musi przejść, znakomitej znajomości
Tory, Talmudu i praw, a także własnej wierze i pobożności.

36
„Święta Arka” (aron kodesz) - szafa lub wgłębienie w ścianie, gdzie są trzymane zwoje Tory (sifrej
Tora). Kotara zasłaniająca aron kodesz nazywa się parochet. Arka mieści się w ścianie skierowanej w
kierunku Izraela, w samym Izraelu - w kierunku Jerozolimy.

„Wieczne światło” (ner tamid) - lampa umieszczona na górze przed arką pali się

stale. Symbolizuje biblijne przykazanie "Ty rozkażesz Synom Izraela, aby przynieśli do świecznika
oliwę czystą, wyciśniętą z oliwek, dla ciągłego podtrzymywania światła w lampie w Namiocie
Spotkania na zewnątrz zasłony, która jest przed świadectwem„ (Księga Wyjścia 27:20-21).

„Bima”- jest czymś w rodzaju podwyższenia albo kazalnicy, tradycyjnie umiejscowionej obok arki,
na której znajduje się stół (szulchan). Na stole tym leży czytana Tora i stąd kantor prowadzi modlitwę.

Warunkiem publicznego odmawiania modlitw w synagodze jest zebranie się minimum dziesięciu
dorosłych mężczyzn (w wieku powyżej trzynastu lat), tzw. minjanu, łącznie z szeliach cibur –
mężczyzną, który przewodniczy modlitwie. Bez minjanu można było cały szereg modlitw odmawiać
indywidualnie, także w synagodze.

Podziały kulturowe i liturgiczne

Na przełomie XVIII i XIX w. nastąpił wyraźny podział na kierunek ortodoksyjny, konserwatywny i

reformowany.

Codzienne praktyki religijne

Każda z czterech codziennych modlitw odmawianych przez Żydów, czy to wspólnie w oznaczonym
miejscu modlitwy, czy też indywidualnie, ma własną nazwę:

ranną określa się jako szacharit,

modlitwę dodatkową – jako musaf,

popołudniową – jako mincha,

a wieczorną – jako neilat szearim (dosł. „zamykanie drzwi” [domyślnie: świątyni]).

Ten podstawowy układ publicznych modlitw, co do czasu, formy i treści ich sprawowania, Szma
Israel (wyznanie wiary) (jest w net)

Słuchaj Izraelu, Pan jest Bogiem naszym, Pan jest jeden.

Szma Israel Adonaj Elohejnu Adonaj echad. (...)

Strój

PEJSY (hebr. pe'ós, l.mn. pe'ah) — loki skroniowe noszone przez Żydów zgodnie z przepisem
biblijnym, zabraniającym obcinania włosów po bokach głowy. Długość pejsów jest dowolna. Wśród
ortodoksyjnych Żydów galicyjskich istniał zwyczaj nie obcinania pejsów w ogóle..

TALIT (hebr., płaszcz), tałes jid.) — prostokątny szal modlitewny z frędzlami (hebr. cicit) w czterech
rogach, nakładany przez mężczyzn podczas modlitwy. Zwykle biały, wykonany z wełny, bawełny lub
37
jedwabiu. Obyczaj noszenia tałesu pochodzi z nakazu biblijnego. Tradycyjni Żydzi noszą na co dzień
talit katan — czworokątną kamizelkę z frędzlami, która jest zmniejszoną odmianą tałesu.

FILAKTERIE (aram., ozdoby, hebr. tefilin) — dwa czarne, skórzane, pudełeczka w kształcie
sześcianu, wewnątrz których znajdują się zwitki pergaminu z wypisanymi ręcznie przez sofera
(przepisywacza Tory) czterema ustępami biblijnymi i które rzemieniami przywiązuje się do lewego
przedramienia oraz do górnej części czoła. Filakterie noszą dorośli mężczyźni podczas porannych
modlitw w dni powszednie. Tefilin jest najważniejszym podarkiem, który otrzymują młodzi chłopcy w
podczas obrzędu bar micwy.

Kalendarz liturgiczny

Kalendarz obliczany jest wg według obrotów księżyca i zsynchronizowany jest częściowo z

kalendarzem słonecznym w cyklach co 19 lat.

Doba dla wyznawców zaczyna się po zachodzie słońca wieczorem i kończy o zachodzie słońca
następnego dnia.

Podstawową jednostką rachuby czasu jest 7-dniowy tydzień, którego dni nie mają nazw własnych,
poza siódmym (od piątku po zachodzie słońca do zachodu słońca w sobotę) zwanym szabat, który jest
dniem odpoczynku i oddawania czci Bogu.

Zgodnie ze zwyczajem w tym dniu w domu żydowskim spożywa się wieczerzę, w czasie której ojciec
rodziny po powrocie z modlitw synagogalnych modli się nad kielichem z winem (hebr. kidusz –
„poświęcenie”). CZYLI w piątek wieczorem! Szabat kończy się w sobotę po zachodzie słońca, po
wieczornym nabożeństwie.

Święta judaizmu

w kalendarzu żydowskim występują w porządku chronologicznym następujące święta, półświęta i dni

postu:

1) Rosz ha-Szana (Nowy Rok) – święto stworzenia świata przypominające zarazem o Sądzie
Ostatecznym, obchodzone 1. i 2. dnia miesiąca tiszri (wrzesień/październik);

2) Jom Kipur (Dzień Pojednania) – dzień pokuty i postu, obchodzony 10. dnia miesiąca tiszri
(wówczas zakazane są wszelkiego rodzaju prace, podobnie jak w szabat, a w modlitwie wspomina się
zmarłych;

3) Sukot (Święto Namiotów lub Szałasów) – jedno z głównych świąt zaliczane do tzw. pielgrzymich,
ponieważ w starożytności Żydzi pielgrzymowali na nie do świątyni jerozolimskiej. W Izraelu
obchodzone jest 8 dni, a w diasporze 9. Rozpoczyna się 15. tiszri i przypada jesienią po zbiorze
plonów z pól, sadów i winnic. Początkowo miało znaczenie wyłącznie rolnicze, a po wygnaniu
babilońskim zaczęto łączyć z nim wspomnienie wędrówki Izraelitów z Egiptu do ziemi danej im przez
Boga. Stawiane symboliczne szałasy (hebr. sukot) mają przypominać ową wędrówkę przez pustynię.
W 7. dzień Sukot, zwany Hoszana Raba (Wielka Hosanna), odbywa się procesja, w której obchodzi
się 7 razy synagogę, zanosząc modlitwy o deszcz (pierwszy po długim okresie suszy – w Izraelu
ostatnie opady ustają wiosną). Również w 8. dzień (Szemini aceret) zanoszone są modlitwy o deszcz.
Natomiast w 9. (a w Izraelu w 8.), nazywany Simchat Tora (Radość Tory) kończy się roczny cykl

38
czytania Tory w synagogach, a wyjmowane z arki (szafy) zwoje Tory obnosi się procesjonalnie wokół
synagog;

4) Chanuka – święto niezwykle radosne, obchodzone 8 dni od 25. miesiąca kislew (grudzień) na
pamiątkę oczyszczenia świątyni jerozolimskiej w 164 p.n.e. po zbeszczeszczeniu jej przez
Seleucydów kultem Zeusa i Dionizosa. Wiąże się z nim zapalanie kolejnych świec przez 8 dni w
specjalnym ośmioramiennym świeczniku (chanukija lub menorat chanuka);

5) Purim (Losów) – święto upamiętniające uratowanie od śmierci Żydów w Persji. Dlatego czyta się w
nie Księgę Estery, która w sposób legendarny przedstawia to wydarzenie. Obchodzi się je 14. dnia
miesiąca adar (w latach przestępnych 2. dnia adar). Wówczas przesyła się wzajemnie prezenty i
obdarowuje biednych. Wyjątkowo w czasie świątecznych biesiad nie skąpi się alkoholu. Jest to
karnawał żydowski, w czasie którego ludzie się przebierają;

6) Pesach (Pascha) – początkowo święto wiosenne, obchodzone po 1. pełni księżyca po zrównaniu

dnia z nocą, później pielgrzymie – upamiętniające wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej. Rozpoczyna
się 15. dnia miesiąca nisan i trwa 7 dni w Izraelu i 8 w diasporze. Pierwszy i ostatni dzień tego okresu
są świętami, pozostałe półświętami. W starożytności, do końca istnienia świątyni jerozolimskiej,
cechą charakterystyczną było w tym czasie składanie krwawej ofiary z baranka. Po zburzeniu świątyni
upowszechniły się uczta sederowa i wspólne modlitwy z hagadą pesachową włącznie.

7) Lag ba-omer – dzień półświąteczny przypadający na 33. dzień omeru (hebr. omer – „snop, wiązka”)
w okresie 7 tygodni półżałoby pomiędzy Paschą a Szawuot. Generalnie w tym czasie zakazuje się
obcinania włosów i odbywania uroczystości ślubnych. Według tradycji przez nich utrwalanych od
Paschy do Szawuot umarło w okresie tannaickim (II w.) 24 tys. uczniów rabiego Akiwy, ale 33. dnia
zaraza ustąpiła. Obecnie w Izraelu jest to dzień uczniów i studentów. Odwiedzają oni także groby
swych nauczycieli, m.in. rabini pielgrzymują do grobu wielkiego talmudysty Mojżesza Isserlesa,
którego ciało pochowane zostało na cmentarzu w Krakowie przy synagodze Remuh;

8) Szawuot (Tygodni) – początkowo święto rolnicze przypadające w Izraelu na koniec zbiorów

jęczmienia i początek zbiorów pszenicy, później pielgrzymie i dziękczynne na nadanie Prawa na
Synaju (hebr. Zman matan Toratenu). Dlatego czyta się w nie Dekalog oraz Księgę Rut, a synagogi
zdobi kwiatami i gałęziami drzew. Przypada 6. dnia miesiąca siwan (maj/czerwiec);

9) Tisza be-aw (Dziewiąty dzień aw) – tradycyjny dzień żałoby i postu kończący okres
trzytygodniowej żałoby, czas wspominania wszelkich prześladowań i zła, których doświadczyli Żydzi,
m.in. zburzenia pierwszej i drugiej świątyni, utraty niepodległości. Czyta się w tym dniu Lamentacje i
odmawia specjalne modlitwy – kinot („opłakiwanie”). Jest to najsmutniejszy dzień roku żydowskiego,
ale jednocześnie towarzyszy mu nadzieja, że już za rok spełni się proroctwo Zachariasza (18,19) i post
zmieni się w dzień radości.

bar micwa

Po ukończeniu przez chłopca trzynastu lat staje się on pełnoprawnym członkiem wspólnoty religijnej,
„synem przykazania”, czemu towarzyszy obrzęd bar micwy. Po nim w domu rodzinnym odbywa się w
niedługim czasie uroczyste przyjęcie z udziałem rodziny, przyjaciół i znajomych.

39
Zaślubiny

Powinnością wyznawcy jest wstąpić w związek małżeński i mieć dzieci. Małżonkowie w dzień ślubu
poszczą od świtu do końca uroczystości. Jest to pokuta za odpuszczenie wszystkich grzechów w
momencie, gdy rozpoczynają nowy etap życia. Przed uroczystością sporządza się specjalny dokument
zaślubin – ketubę, podpisywany przez świadków; choć nie jest ona kontraktem ślubnym, bez niego
małżonkowie nie mogą ze sobą współżyć.

Sama uroczystość zaślubin dokonuje się pod baldachimem (chupa). Małżonkowie piją z jednego
kielicha pobłogosławione wino, a pan młody nakłada małżonce złotą obrączkę na palec i wobec
świadków wypowiada słowa: „Oto zostajesz mi poświęcona tą obrączką według Prawa Mojżesza i
Izraela”.

Następnie odczytuje się publicznie tekst ketuby (po aramejsku) i wręcza się go pannie młodej, po
czym rabin modli się nad kielichem z winem, odśpiewując siedem błogosławieństw małżeńskich. Po
wypiciu wina przez zaślubionych pan młody rozbija kielich nogą (symboliczne wspomnienie
zburzenia jerozolimskiej świątyni), a uczestnicy wznoszą okrzyki mazal tow („pomyślności”).
Uroczystość kończy się odprowadzeniem młodych do pokoju i zostawieniem ich samych, aby mogli
odbyć stosunek seksualny (jichud). Stanowi on integralną część ceremonii zaślubin.

Koszerne - trefne

"Koszer" to po hebrajsku: "nadający się", "stosowny", "dobry". W potocznej mowie "koszerny" to tyle
co "legalny", lub zgodny z przepisami. Odnosi się to zresztą nie tylko do jedzenia. Koszerne może być
wszystko, co nie jest trefne, a więc wszystko, co jest słuszne, poprawne, a w szczególności zgodne z
przepisami religijnego prawa żydowskiego.

W Torze znajduje się 613 nakazów, z czego 30 dotyczy obyczajów związanych z jedzeniem.

Prawo Mojżeszowe dzieli zwierzęta na czyste i nieczyste.

- Dozwolone jest jedzenie zwierząt parzystokopytnych (które mają racice) i przeżuwających

(np. krowy, owce, sarny).

- Niedozwolone jest jedzenie mięsa: wielbłąda (koń, osioł), świstaka (jeż, borsuk), zająca
(królik, góralek), świni, żab, ślimaków, krewetek i homarów. Każdy ptak drapieżny, który używa
pazurów jest nieczysty. Można jeść zwierzęta wodne, które mają płetwy i łuski (skrzela). Małe
zwierzęta (np. krety, myszy, jaszczurki, żółw) są nieczyste.

Zwierzę nadające się do spożycia musi być ubite przez rytualnego rzeźnika (hebr. szohet) specjalnym
koszernym nożem. Taka śmierć powinna być szybka i dla zwierzęcia bezbolesna.

Z mięsa ubitych rytualnie zwierząt dokładnie usuwa się krew, ponieważ spożywanie krwi jest
zakazane.

Po uboju zwierzę jest szczegółowo badane, czy było zdrowe. Zwraca się uwagę na wszystkie
występujące anomalia, np. niezwykłą wielkość kości lub brak pewnych organów, skrzepy krwi,
odmienny kolor organów, obecność obcych przedmiotów (gwoździe, drut, kamienie). Koszerowanie
każdego mięsa polega na usunięciu z niego krwi przed przygotowaniem do jedzenia.

40
Potrawy koszerne dzieli się na mięsne i mleczne oraz neutralne, tzn. te, które nie są ani mięsne, ani
mleczne. Przepis oddzielania mięsa od mleka opiera się na biblijnym stwierdzeniu, że nie wolno
"gotować jagnięcia w mleku jego matki" (2 Mojż. 23:19; 34:26; 5 Mojż. 14:21). Przepisy koszerności
określają, że po zjedzeniu mięsa nie wolno jeść produktów mlecznych przez 3-6 godzin. Po mlecznych
można natomiast jeść dania mięsne po godzinie.

Ortodoksyjni Żydzi używają osobnych zestawów naczyń i sztućców do produktów mięsnych i

mlecznych. Zupełnie odrębny zestaw przeznaczony jest na święto Pesach. Zestawy odróżniają się od
siebie np. kolorem lub wyglądem (garnki, talerze, półmiski, tace na chleb, solniczki, noże, widelce,
łyżki) i muszą być przechowywane w osobnych szafkach. Naczynia powinny być również myte
oddzielnie. Oddzielne też powinny być zlewy, suszarki, gąbki, ręczniki i ścierki.

Kahał

Nad całością lokalnego życia w społeczności żydowskiej czuwa kahał – zarząd gminy, który
organizuje wspólnotowe życie religijne i troszczy się o członków przez bractwa, zwłaszcza
dobroczynne. Obecnie jest on nieraz organizatorem życia kulturalnego.

Po podziałach, jakie nastąpiły w j. w połowie XVIII w., do dawnego rozróżniania Żydów na

aszkenazyjskich i sefardyjskich doszło głębsze ich spolaryzowanie i rozluźnienie więzów, a nawet
pojawiły się silne antagonizmy, głównie pomiędzy gminami ortodoksyjnymi a reformowanymi
(liberalnymi).

ISLAM
Założyciel Mahomet, czyli Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib (571-632)

 Używane w Polsce i większości krajów europejskich imię Mahomet wywodzi się z łaciny i w
tej formie jest znane od średniowiecza. Wielu wyznawców islamu uważa, że jedyną poprawną
formą imienia proroka jest Muhammad, w tej postaci bowiem imię proroka jest wymawiane w
języku arabskim. Forma ta przyjęła się obecnie również w krajach anglojęzycznych

 Wysłannik Allaha;

 Po wspomnieniu imienia proroka muzułmanie zwyczajowo dodają słowa salla Allahu alajhi
wa salām ("pokój z nim")

 Muhammad – prorok otrzymuje pierwsze objawienie od Archanioła Gabriela (ok. 610)

 Archanioł Gabriel przenosi Mahometa do bram raju (element wiary islamu)

 622 – hidżra – (16 lipiec) przenosiny z Mekki do Medyny

 W Medynie - ustanowienie nowych ponadrodowych praw, którymi miała rządzić się nowa
społeczność

41
  Zdobycie Mekki po kilku latach wojen – 630, w 9 roku hidżry Muhammad pielgrzymuje do
Mekki i wyznacza wzór zachowań rytualnych podczas następnych wieków, po wygłoszeniu
kazania – umiera..

KORAN

 Powstał wg tradycji muzułmańskiej w latach 610-632

 Słowo „Koran” pochodzi od arabskiego słowa al-kur’ān, które oznacza „recytację”, ponieważ
pierwotnie Koran przekazywano ustnie. Koran napisano zrytmizowaną prozą

 Za „kanoniczną” uznano za panowania kalifa Usmana (644-656) redakcję Koranu autorstwa

Zajda ibn Sabita, osobistego sekretarza Mahometa. Koran został spisany w klasycznym języku
arabskim, w formie prozy rytmicznej i rytmizowanej. Recytacja Koranu jest w świecie islamu
uznawana zarówno za praktykę religijną, jak i za jedną z sztuk pięknych. Istnieje wiele
odmian recytacji Koranu, uważanych za „kanoniczne” i różniących się głównie w zakresie
fonetyki.

 Składa się z 114 sur (i dalej podział na wersy – aje). Ułożone od najdłuższej do najkrótszej. A
w wielu państwach Koran jest głównym źródłem prawa (szariat)

 Recytację zaczyna się od słów: "Uciekam się do Boga o pomoc przed przeklętym szatanem"
(A'uzu bi-allahi min asz-szajtan ar-radżim), a kończy "oto prawdziwe słowa Boga
Wszechmogącego" (sadaka allahu al-azim).

 Sura otwierająca - Al-Fatiha

 1.  W Imię Boga Miłosiernego i Litościwego!

2.  Chwała Bogu, Panu światów,
3.  Miłosiernemu i Litościwemu,
4.  Królowi Dnia Sądu.
5.  Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy o pomoc.
6.  Prowadź nas drogą prostą
7.  drogą tych, których obdarzyłeś dobrodziejstwami;
      nie zaś tych, na których jesteś zagniewany, i nie tych, którzy błądzą.

KORAN w oczach muzułmanów (tekst źródłowy):

 „Koran jest prawdziwym słowem Boga, Wszechmogącego. Kompletnym zbiorem wszystkich

słów objawionych przez Boga za pośrednictwem Archanioła Gabriela  Prorokowi 
Muhammadowi.  Koran  był  zapamiętywany  przez  Muhammada i jego przyjaciół,
dyktowany jego uczniom i zapisany przez pisarzy, którzy w czasie życia Proroka wielokrotnie
sprawdzali tekst. Żaden ze 114 rozdziałów (surra) nie został przez stulecia zmieniony.

           Koran jest w każdym szczególe tak samo wyjątkowym i cudownym tekstem, jakim był,
gdy został objawiony Muhammadowi 14 wieków temu. Koran jest podstawowym źródłem
wiary i praktyki każdego muzułmanina. Wiąże się ze wszystkimi tematami, jakie określają nas
jako istoty ludzkie, włączając w to mądrość, doktrynę i prawo. Jego podstawowym tematem
jest relacja pomiędzy Bogiem i Jego Stworzeniami. Jednocześnie, Koran zapewnia

42
 przewodnictwo uczciwej wspólnocie, przyzwoitemu człowiekowi, kieruje sprawiedliwymi
regułami ekonomicznymi”. Za stroną: www.muzulmanie.pl

Ogólne zasady wiary (tekst źródłowy):

 „Muzułmanie wierzą w Jedynego, Wyjątkowego Nieporównywalnego do niczego,

Litościwego Boga Jedynego Stwórcę, Opiekuna Wszechświata; w Aniołów stworzonych
przez Niego; w Proroków, przez których płynęły Jego słowa; w Dzień Sądu i w indywidualną
odpowiedzialność za czyny; w Bożą władzę nad przeznaczeniem, nie ważne dobrym czy
złym; w życie po śmierci. Muzułmanie wierzą, że Bóg wysłał Swych Proroków i
Wysłanników począwszy od Adama (Adam) przez Noego (Nuh), Abrahama (Ibrahim), Lota
(Lut), Ismaila (Ismail) Izaaka (lshaq), Jakuba Jaqub), Józefa (Jusuf), Hioba (Ajjub), Mojżesza
(Musa), Aarona (Harun), Dawida (Dawud), Salomona (Sulajman), Eliasza (IIjas), Jonasza
(Junus), Jana Chrzciciela (Johja) i Jezusa (lsa), Pokój z Nimi. Ostatnia wiadomość od Boga
dla ludzkości, będąca potwierdzeniem odwiecznych przesłań i podsumowaniem tego, co
wcześniej przeminęło, objawiona została Ostatniemu Prorokowi Muhammadowi (…) przez
Archanioła Gabriela”.

 Człowiek staje się muzułmaninem, gdy wierzy i wypowiada słowa:

   „Nie ma Boga poza Allahem i Muhammad jest jego Wysłannikiem".

 Dla szyitów często również: Ali jest przyjacielem Boga

  Tą  deklaracją  wierny  ogłasza swą wiarę we wszystkich wysłanników i Księgi (w ich
pierwotnej i oryginalnej formie), które ci wysłannicy przywieźli.

 Za stroną: http://www.muzulmanie.pl

Pięć filarów islamu

1. SZAHADA

„Nie ma Boga poza Allahem i Muhammad jest Wysłannikiem Boga".

 Ta deklaracja wiary nazywa się szahada i jest to prosta formuła, którą powtarzają wszyscy
wierzący. 

 Znaczeniem  tych  słów jest wiara, że jedynym celem życia jest usługiwanie i posłuszeństwo
Bogu i można to osiągnąć poprzez nauki i powtarzanie praktyk Ostatniego Proroka
Muhammada.

 2. Salat, czyli modlitwa.

 Salat to nazwa obowiązkowych modlitw, odmawianych pięć razy dziennie, będących

„bezpośrednim połączeniem wiernego z Bogiem”.

 W islamie nie ma żadnego hierarchicznego autorytetu ani kapłanów. Modlitwy prowadzone są

przez uczoną osobę znającą Koran, zazwyczaj wybieraną przez zgromadzenie.

43
  Modlitwę  odmawia  się 5 razy dziennie o świcie, w południe, późnym popołudniem, o
zachodzie i po zmroku.

 Modlitwy określają rytm całego dnia. Te pięć nakazanych modlitw zawiera wersety z Koranu
w jęz. Arabskim.

 Osobiste prośby można składać w każdym języku i o każdej porze. Mimo, iż preferowane jest
by modlić się razem z innymi w meczecie muzułmanie mogą to robić prawie wszędzie, np. w
polu, fabryce, biurze czy na uniwersytecie.

Tłumaczenie wezwania do modlitwy - Azan:

 Allah jest Wielki

 Allah jest Wielki

 Allah jest Wielki

 Allah jest Wielki

 Wyznaję, że nie ma Boga prócz Allacha

 Wyznaję, że nie ma Boga prócz Allacha

 Wyznaję, że Muhammad jest Wysłannikiem Allaha

 Wyznaj(', że Muhammad jest Wysłannikiem Allaha

 Przybywajcie na modlitwę!

 Przybywajcie na modlitwę!

 Przybywajcie na sukces!

 Przybywajcie na sukces!

 Allah jest Wielki

 Allah jest Wielki

 Nie ma Boga prócz Allacha

3. Zakat, czyli finansowy obowiązek muzułmanina.

 Ważną regułą Islamu jest twierdzenie, że wszystko należy do Boga i Jego bogactwo jest w
posiadaniu istot  ludzkich. Słowo  zakat  oznacza  zarówno  „oczyszczenie"  jak i „rozwój".

 Dobytek człowieka jest „oczyszczany” przez odkładanie na bok jego części dla tych, którzy są
w potrzebie lub generalnie dla całej społeczności. Każdy muzułmanin oblicza swój zakat
indywidualnie.
44
  Wymaga to rocznej opłaty w wysokości 1/40 swych dóbr wyłączając dom, samochód i
narzędzia pracy.

 Indywidualnie można podarować tak dużo, jak się uważa i powinno się to zrobić raczej w
sekrecie.

 Można to słowo przetłumaczyć jako „Ochotnicza dobroczynność”

4. Saum czyli post.

 Każdego roku w miesiącu Ramadan wszyscy muzułmanie od wschodu do zachodu słońca

powstrzymują się od jedzenia, picia i stosunków seksualnych. Ci, którzy są chorzy, starzy lub
podróżują, kobiety w czasie menstruacji, ciąży lub karmienia mogą złamać post i nadrobić go
taką samą ilością, gdy będą zdrowi i zdolni do tego. Dzieci zaczynają pościć (oraz odprawiać
modlitwy) w okresie pokwitania

 To sposób samooczyszczenia i próba bogobojności, przez odcięcie się od doczesnych wygód,

nawet na krótki czas osoba poszcząca skupia się na swych regułach życiowych przez ciągłe
strzeżenie się obecności Boga.

5. Hadżdż, czyli pielgrzymka.

 Pielgrzymka do Mekki (Hadżdż) jest obowiązkiem tylko tych, którym pozwala na to sytuacja
finansowa i zdrowie. ponad 2 miliony ludzi ze wszystkich stron świata odwiedza Mekkę
każdego roku.

 Rozpoczyna   się w dwunastym miesiącu kalendarza muzułmańskiego, który jest kalendarzem

księżycowym   (Hadżdż  i  Ramadan odbywa się czasem w lecie, a czasem w zimie).

 Pielgrzymi noszą specjalne okrycia, proste szaty, które nie pokazują pochodzenia klasowego i
kulturowego, aby wszyscy stali się równi wobec Boga. Obrządki Hadżdż, które pochodzą od
Abrahama zakładają siedmiokrotne obchodzenie wokół Kaba i również siedmiokrotne
przechodzenie pomiędzy górami Safa i Murwa jak to robiła Hagar (Hadżir żona Abrahama)
szukając wody. Później pielgrzymi stają razem na brzegu szerokiej równiny Arafat (pustynnej
przestrzeni nieopodal Mekki) i łączą się w modlitwie o Boże przebaczenie przed Dniem Sądu.

 Zamknięcie Hadżdż zaznacza się uroczystym świętem Id al Adha, które celebruje się we
wszystkich społecznościach muzułmańskich na całym świecie modlitwą i obdarowywaniem
się prezentami.

 Id al Adha i Id al Fitr - święto zakończenia Ramadanu, są dwoma najważniejszymi świętami

w kalendarzu muzułmańskim.

Fatima była córką Mahometa i jego żony Aiszy.

 Nazywana jest „Panią kobiet wszystkich światów” i jest pewnego rodzaju „odpowiednikiem
Marii Panny

45
  Amulety – „Ręka Fatimy”, uznawane są za święte i pełnią funkcje ochronne, a pięć palców jej
dłoni symbolizuje pięć filarów islamu, To częsta pamiątka przywożona przez turystów z
krajów muzułmańskich

Mekka

 Meczet Al.-Haram dla 300 tys wiernych

 Kaaba to czarna świątynia 10x12x15 m

 Wg podań dzieło Adama i Abrahama, W narożniku pd-wsch „czarny kamień” (meteoryt?)

muzułmanie wierzą, że został tam umieszczony przez Arachanioła Gabriela

 Kaaba to symbol wiary w jedynego Boga Allacha

Nurty islamu

 Islam sunnicki – 80% wszystkich wyznawców, uznaje wszystich kalifów ommajadzkich i ich
następców do XIII wieku za prawowitych następców Mahometa

 Islam szyicki - nie uznaje pierwszych kalifów, po śmierci kalifa Alego (mąż Fatimy); ważna
rola jego synów Hasana i Husajna (ich groby otaczane kultem religijnym); ważna rola
pośrednicząca imamów z rodu Alego (prawo do noszenia zielonych turbanów); mahdi
(eschatologiczny zbawiciel/prorok); gł Iran;

 Charydżyci, wyłonienie po 657 r.; najwcześniejszy i najmniejszy odłam islamu, każdy może
być kalifem nie tylko z rodu Mahometa, surowy fundamentalizm i rygoryzm etyczny, niemal
w zaniku

 Sufizm - mistyczny nurt w islamie

 określenie pojawiło się w połowie IX wieku, i zazwyczaj wywodzi się od okrycia z grubej
wełny - suf - w jakie początkowo ubierali się muzułmańscy asceci

 popularność szczególnie w wiekach X i XI.

 Wspólne recytowanie modlitw, wspominanie przymiotów boskich poprzez ich wielokrotne

powtarzanie – dikr, wywołujące koncentrację duchową, która z kolei miała doprowadzić do
ekstatycznych uniesień, to niektóre ze sposobów duchowego zjednoczenia się z Bogiem

 w XII wieku - Al-Gazali

 XII-XIV bractwa sufich - derwisze

Meczet

 miejsce modlitwy muzułmanów, którą prowadzi imam, ale także centrum informacji, edukacji
oraz rozwiązywania sporów. W współcześnie także polityki (w islamie te sfery ściśle się
łączą).

46
 W meczecie znajdują się zwykle:

 - mihrab (wnęka wyznaczająca kierunek, w jakim muzułmanie powinni być zwróceni podczas
modlitwy tj. w kierunku świątyni al-Kaba w Mekkce),

 - minbar (kazalnica),

 Poza imamem z meczetami związani są także chatib (orator) i muezzin, wzywający na

modlitwę. Przed wejściem do meczetu należy zdjąć buty, a odmawiający modlitwę
muzułmanin powinien być w stanie rytualnej czystości.

 Szari'at nakazuje muzułmanom skromny ubiór podczas modlitwy (aby nie rozpraszał
wiernych).

 - minarety (wieża, z których muezzin wzywa na modlitwę),

 - miejsca do ablucji (oczyszczenia).

 Zaleca też rozdział kobiet od mężczyzn tak, aby kobiety stały za mężczyznami. Meczet musi
być zbudowany na miejscu czystym rytualnie. Raz zbudowanego meczetu nie można zburzyć
ani przekształcić w budynek, służący innym celom. Ziemia na której został zbudowany
meczet jest wg muzułmanów świętością aż do końca świata.

 Specyficzną odmianą meczetu jest mauzoleum, którę są najczęściej miejscami

pielgrzymkowymi.

 Subha (tur. tespih) - muzułmański "różaniec" stosowany przez wszystkich wyznawców

islamu poza wahhabitami, zapożyczony prawdopodobnie z hinduizmu, jest wzorem dla
późniejszego różańca w chrześcijaństwie; w islamie rozpowszechniła się za pośrednictwem
sufich; składa się z 99 koralików odpowiadających "najpiękniejszym imionom Boga"; istnieją
także skrócone subha z 33 oraz wielkie, składające się z 1000 koralików; wierni posługują się
subha w czasie modlitwy, służy ona także do specjalnego rodzaju wróżb.

 Oko mądrości proroka, niekiedy umieszczane w centrum trójkąta symbolizującego

pokonanie zła (szatana).

 Symbol ukazuje moc, wiarę i opiekę nad ludzkimi ułomościami i niedoskonałością. Daje siłę
do walki z własną słabością i niechęcią. Oko wyraża boskie spojrzenie w duszę i drogę
odwrotną - "bramę" do poznania mądrości i prawdy. Środek oka to dusza danej osoby
chroniona przed błędami i złem, takimi jak zawiść, zazdrość, nieszczęście, stąd niekiedy
używa się określenia oko zła, szatana (evil eye), bo oddala ono zło wroga od osoby, która je
nosi.

 Oko proroka wieszane jest nad wejściem do domu lub noszone na szyi jako wisiorek.
Występuje ono w różnych formach i stanowi uzupełnienie - naszyjników, kolczyków,
paciorków, pierścionków, medalików

47