SOCJOLOGIA KULTURY

WYKŁAD 1

Termin kultura w starożytności używany był w dwóch znaczeniach:

 Kultura agi – to wszystko, co nas otacza, ludzie, przyroda (Cyceron)
 Kultura animi – kultura umysłu, kształtowanie, doskonalenie się człowieka. Punkt
widzenia jednostki (Cyceron)

Pojęcie normy i wartości pojawiło się w starożytności, w czasach Cycerona.

Norma reguluje zachowanie społeczne.

Wyodrębniono dwie grupy znaczeń pojęcia kultura:

 I grupa znaczeń traktuje kulturę jako własność, cecha ludzkiej zbiorowości, wszelkie
cechy, które odróżniają dana zbiorowość od innych.
Stanisław Ossowski definiuje kulturę jako zbiór określonych cech narodowych.
Kultura obejmuje tylko to, co może być przedmiotem uczenia się, aspekt, który
przekazujemy z pokolenia na pokolenie.
 II grupa znaczeń ujmuje kulturę jako same treści kulturowe, jako system pewnych
określonych treści i wytworów. W tym aspekcie można mówić o treściach, epokach
literackich, muzycznych itp. patrzy się na to, co jest wspólne (np. po wejściu do UE
mówi się o kulturze europejskiej)

Definiowanie

Pierwsza definicja kultury powstała w XVIII w. Herder stwierdził, ze nie ma nic bardziej
niezdefiniowanego niż kultura.

Kroeber wyodrębnił trzy definicje kultury:

1. Definicje nominalistyczne– czyli opisowe. Kultura jako określony zbiór konkretnych
przedmiotów.
Tylor ( socjolog, psycholog społeczny)- kultura bez cywilizacji i aspektów
cywilizacyjnych funkcjonować i istnieć nie może.
2. Definicje historyczne– kładą nacisk na czynnik tradycji jako mechanizmu
przekazywania dziedzictwa kulturowego.
Ossowski- nie ma kultury bez elementu tradycji.
3. Definicje normatywne- podporządkowanie się zachowań ludzkich określonym
normom, wzorcom i wartościom. Normy, wzorce – elementy tworzące
(konstytuujące) kulturę.
Parsons- zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości, warunkujących
przetrwanie tej zbiorowości.
4. Definicje psychologiczne- skupiają się na psychicznych mechanizmach tworzenia się
kultury. Oparte są na całym systemie komunikacyjnym społeczeństwa.
Charakteryzuje je spojrzenie na jednostkę.
Ossowski – kultura to zespół dyspozycji psychicznych przekazywanych przez
kontakt społeczny danej zbiorowości, uzależniony od całego systemu stosunków
międzyludzkich.
5. Definicje strukturalistyczne- społeczeństwo ma charakter globalny, kultura ma
charakter całościowy. Kultura zbudowana jest z określonych elementów, które są ze
sobą połączone.
 Parsons – dla społeczeństwa kultura to jedna mozaika, to jakby puzzle, które tworzą
pewną całość ściśle połączonych ze sobą elementów.
6. Definicje genetyczne- kładą nacisk na pochodzenie danej kultury.
Dwa ujęcia:
 Jedna kultura wyłania się z drugiej. Forma wyższa wywodzi się z niższej.
Rozwój jest podstawą kultury
 Kultura wyłania się bezpośrednio z natury, gdzie człowiek jest jej
aktywnością.

Żadna z tych definicji nie jest idealna, gdyż kultura zależy od wielu aspektów.
Słowniki zaczęły definiować kulturę dopiero w 1821r. pierwszym autorem słownikowej
definicji był Lelewel ( jako rozwój kultury społeczeństwa).

Podstawowe pojęcia
Wartość (norma) – jest podstawą, to wartość ujmowana z punktu widzenia moralnego,
etycznego (wzór postępowania). Jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Jest to wzór
pozytywny, ale z punktu widzenia danego społeczeństwa (subkultura).

Wartościujące rozumienie kultury

Kultura jako zespół określonych wartości, norm danej społeczności.

Treść kultury (np. książka) – w zależności od tego, jaka to kultura. Są to określone

wytwory cywilizacyjne. Dotyczy wszystkiego, co nas otacza.

SOCJOLOGIA KULTURY
Jako subdyscyplina powstała w połowie XIX w. Zmienił się sposób widzenia
rzeczywistości.
Durkheim jako pierwszy próbował zaklasyfikować i dzielić kulturę. Uważał, ze musi być
kultura ogólna i częściowe. Według niego do kultury należy:
 moralność
 nauka (wiedza)
 religia
 wychowanie i oświata (edukacja)
 język
 sztuka

W latach 20- tych Kroeber podzielił kulturę na elementy:

KULTURA GLOBALNA:
 Kultura rzeczywistości
 Kultura socjetalna
 Kultura wartości

na podstawie tej kategoryzacji Antonina Kłoskowska w latach 80-tych dokonała podziału

kultury na elementy:

KULTURA GLOBALNA:
 Kultura bytu (materialna lub cywilizacja) – wszystkie działania i wytwory,
które służą do zaspokajania potrzeb bytowych człowieka
  Kultura społeczna (aspekt społeczny w wymiarze komunikacyjnym) –
kultura wzajemnego porozumiewania, komunikowania się ludzi pomiędzy
sobą, kultura społecznego współdziałania ludzi miedzy sobą
 Kultura symboliczna- to kultura nie mająca wymiaru materialnego
(niematerialna), ale ma wymiar ideologii i wartości

Autoteliczność kultury symbolicznej (wg. Kłoskowskiej)- z greckiego autos, telus

=cel (cel sam dla siebie). Działania, których wykonywanie jest źródłem zadowolenia,
satysfakcji dla jednostki. Do kultury symbolicznej należą te zjawiska, które powiązane są ze
sztuką, zabawą, nauką i religią.

Religia -> wyznacznikiem religii jest właśnie autoteliczność. Założeniem każdej

religii jest bezinteresowność. Od średniowiecza następuje bardziej instrumentalne
pojmowanie religii(instrumentalizm eschatologiczny odnosi się do pośmiertnych losów
człowieka, instrumentalizm doczesny- religia jako narzędzie zjednania sobie bóstwa).

Nauka -> dwoistość charakteru autotelicznego i funkcji instrumentalnych.

Platon- nauka powstaje z potrzeby poznania

Sztuka -> mówiąc o kulturze myślimy właśnie o sztuce. Autoteliczność powstała

właśnie ze sztuki. Sztuka to teatr, literatura, muzyka itd. związek kultury symbolicznej z
kultura społeczną.

Zabawa -> to również element kultury symbolicznej. Zabawa to nie jest zwykłe
życie, to wykroczenie z codzienności. To, co się robi w zabawie, robi się tylko dla zabawy.
Zabawa jest oparta na pewnych regułach funkcjonowania, postępowania. Uczy reguł, które
obowiązują w świecie komunikacji, reguł funkcjonowania w życiu społecznym.
Kroeber – zabawa to tymczasowość światów w obrębie świata zwyczajnego
Kłoskowska i Kreober zwracają uwagę na lojalność wobec reguł gry.

WYKŁAD 2

Kultura masowa (popularna)- jest to kultura nastawiona na określonego odbiorcę, służy

rozrywce, ma istotny aspekt edukacyjny, przygotowywana jest przez specjalistów. Jest
nastawiona na ilość, nie na jakość, jest łatwa i prosta w odbiorze, służy manipulacji.

Początków kultury masowej można doszukać się już w starożytności. Istniała

praktycznie zawsze. Profesjonalnie (w celu manipulowania odbiorcą) zaczęto ją
wykorzystywać w XVII w (przejście świata feudalnego w kapitalistyczny- gospodarkę
rynkowa). Za przełom w rozwoju kultury masowej i początek masowego społeczeństwa
uważa się epokę oświecenia.

Przyczyny powstania kultury masowej:

 Industrializacja (rozwój przemysłu) – rozwój nowych zmechanizowanych typów
produkcji przemysłowej. Praca przy maszynach prowadzi do zmiany komunikacji
(powstanie nowych układów komunikacyjnych, interakcyjnych miedzy
pracownikami).
 Migracje społeczne – wewnętrzne (w obrębie danego kraju). Zapotrzebowanie
pracodawców na nowe ręce do pracy. Zazwyczaj migrowali ludzie młodzi, samotni
  Urbanizacja- powstawanie, rozwój nowych miast. Często powstawały zupełnie
nowe miasta. Budowano fabryki, a co za tym idzie pakiet socjalny dla robotników:
mieszkania, zaplecze (sklepy, szkoły, przedszkola, instytucje kulturowe, np. kina,
teatry)
 Destabilizacja dotychczasowych struktur społecznych – wraz z przekształcaniem się
wsi w miast (zanik kontroli społecznej)
 Destabilizacja dotychczasowych norm moralnych, które spajały społeczeństwo
 Wykorzenienie typowo rolniczej grupy społecznej i powstanie społeczności
miejskiej
 Rozwój nauki i techniki
 Zmiana charakteru wykształcenia społeczeństwa
 Zmiana charakteru religii – sekularyzacja. Zmiana nastawienia ludzi do religii –
zeświecczenie społeczeństwa
 Powstanie nowych wzorców życia, działania w dużym mieście
 Relatywnie mała integracja społeczna
 Relatywnie mała integracja wartości (moralna)


Strinati – autor pojęcia społeczeństwa masowego opartego na kulturze masowej.

Atomizacja – atomy w związku fizycznym czy chemicznym powstają podobnie jak

jednostki w społeczeństwie masowym. Pozostają ze sobą w przypadkowych kontaktach.
Ludzie to izolowane atomy, a związki miedzy nimi czysto umowne, sporadyczne i
przelotne. Społeczeństwo stanowi alienujący się anonimowy tłum, bez jakiejkolwiek
integracji. Jednostka polega sama na sobie.

Nastąpił upadek trzech instytucji, w których jednostka odnajdowała tożsamość i

system wartości. Te instytucje to: rodzina, kościół, mała społeczność lokalna.
Rodzina – jednopokoleniowa, system wartości funkcjonuje tylko w obrębie jednego
pokolenia.
Kościół – nie jest już instytucja władzy, im bardziej demokratyczne społeczeństwo,
tym większa różnorodność religii i ich odłamów.
Mała społeczność lokalna – przestaje funkcjonować w dużym mieście.

Społeczeństwo jest zatomizowane zarówno społecznie jak i moralnie. Porządek

moralny zanika. Ludzie zaczynają szukać systemu wartości. Im bardziej demokratyczne
społeczeństwo, tym bardziej zatomizowane.

SEKULARYZACJA WG. STRINATI’EGO

Sekularyzacja może być rozpatrywana na poziomie subiektywnym i obiektywnym:

 Subiektywny – na poziomie świadomości jednostki, która zastanawia się nad
wiarygodnością tendencyjnych, religijnych definicji rzeczywistości, nawiązuje do
rozwoju nauki, wraz z rozwojem, zmienia się definicja rzeczywistości. Dotyczy
decyzji jednostki, co do wyboru religii
 Obiektywny – w strukturze współczesnego świata występuje pojecie pluralizmu
religijnego. Funkcjonują różne definicje o charakterze religijnym wyjaśniające
specyfikę rzeczywistości.
Przyczyny sekularyzacji
 Najpierw ujawniła się w dziedzinie gospodarki, objęła sektory, które ulegały
procesom kapitalistyczno- przemysłowym (ok XVIIIw), dotyczyła głównie miasta, czyli
społeczeństwa najbardziej zurbanizowanego.
Społeczeństwo globalne stworzyło sektor wyzwolony od religii- sektor
uprzemysłowiony.
Społeczeństwo zsekularyzowane rozgranicza to, co jest przypisane instytucji państwa
i rodziny.
Miejsce pracy jest pozbawione religii, życie religijne zaczyna się po pracy, w
środowisku rodzinnym, prywatnym.

Przyczyny:
 Religia przestała być instytucja władzy, oddzielenie kościoła od życia politycznego
(XVI- XVII w)
 Przejście instytucji religijnej w ekonomiczną. Kościół musi sam się utrzymać,
przechodzi na gospodarkę rynkową, musi sam sobie zjednywać wiernych

Cechy sekularyzacji:
 W społeczeństwie masowym istnieje podział religii na publiczna retorykę i wartość
prywatną
 Pojawia się konkurencyjność religii( wielość religii- pluralizm religijny). Religia
przestaje być monopolem
 Nowy sposób funkcjonowania instytucji religijnych, jako instytucji biurokratycznych

TEORIA PERSWAZYJNEGO ODDZIAŁYWANIA NA ODBIORCĘ KAROLA

LASSWELL’A

Proces komunikowania w społeczeństwie jest aktem złożonym z pięciu zasadniczych

czynników:
1. Kto mów?
2. Co?
3. Jakim środkiem?
4. Do kogo?
5. Z jakim skutkiem?

Kto? (analiza nadawcy) -> Co? (analiza treści)-> jakim środkiem?-> Do kogo? (analiza

odbiorcy)-> Z jakim skutkiem? analiza skutków

Proces komunikowania Lasswell porównuje do gry w kręgle:

Gracz – nadawca
Kula – przekaz treści
Tor – kanał komunikacyjny
Kręgle – odbiorcy
Liczba przewróconych, bądź zachwianych kręgli – komunikowanie

Istota procesu komunikowania polega na maksymalnej realizacji zamierzonych przez

nadawcę celów.
Typowe przykłady komunikowania w społeczeństwie:
 Marketing polityczny
 Kampania reklamowa

WYKŁAD 3

TEORIA KULTUROWA DETERMINIZMU TECHNOLOGICZNEGO

MARSHALLA McLUHAN’A

 Jesteśmy uzależnieni od wynalazków technologicznych

 Wynalazki technologiczne przez człowieka stworzone nas kształtują
 Ścisłe uzależnienie kultury od zjawisk technologicznych (kultura materialna ma dość
znaczny wpływa na niematerialną)
 Każda epoka żyje w jakimś okresie technologicznym
 Wynalazki technologiczne wpływają na nasze postawy i zachowania (dopóki
człowiek nie miał w domu telewizora nie miał nadwagi)
 Wynalazki technologiczne są wynalazkami komunikacyjnymi, które stanowią
punkty zwrotne w historii
 W świecie zdeterminowanym przez technikę następuje specyficzne przekazywanie
informacji. Środek staje się przekazem
 Media nie przekazują informacji, tylko ja przetwarzają
 Najpierw człowiek znajduje narzędzie, które nas później zaczyna kształtować
 Wszelkie zmiany w historii, które kształtują naszą egzystencję, są to zmiany w typie
komunikacji
 Cały marketing polityczny oparty jest na mediach
 Media w naszej rzeczywistości społecznej mogą być zimne lub gorące:
Gorące – działają tylko na jeden zmysł, np. książka ( wymagają wysiłku)
Zimne – działają na wiele zmysłów, np. telewizja

McLuhan podzielił historię kultury na działy ( ze względu na wynalazki):

 Wiek plemienny
 Wiek pisma
 Wiek druku
 Wiek elektroniczny

Epoka plemienna – akustyczna faza historii. Wioska plemienna była zróżnicowana przez
akustykę, dominował słuch węch, dotyk. Prawa półkula mózgu dominowała nad lewą
(słuch, wzrok). Jednostka funkcjonowała integracyjnie w grupie ( nie mogła przyjąć
postawy neutralnego obserwatora, dlatego, ze grupa stanowiła całość, przymus do
przeżycia). Przystosowanie się do grupy było regułą.

Epoka pisma – (2000- 1599 pne- wynalezienie alfabetu fonetycznego), czyli perspektywy
wizualnej. Wyrwała ludzi z zaangażowania w zbiorowość plemienną. Dzięki umiejętności
pisania jednostka mogła żyć poza grupą, bez utraty dostępu do źródła informacji. Alfabet
ułożony był linearnie (był uporządkowany). Wprowadził linię jako funkcję organizacji życia
(litera następuje po literze tworząc logicznie uporządkowaną strukturę). Alfabet fonetyczny
– początek tworzenia nauk ścisłych ( dał podstawę skrupulatności, porządkowi).

Epoka druku- wynalezienie druku (1450 r- Guttenberg). Doszło do upowszechnienia

kultury. Powtarzalność jest najważniejsza cecha ruchomej czcionki (wiele egzemplarzy).
Wiek druku jest pierwowzorem (zwiastunem) rewolucji przemysłowej. Zmieniła się
perspektywa doznań zmysłowych (wzrok i słuch). Początek epoki propagandy (początek
gazet, reklam itp.). Każdy może być uczestnikiem kultury. Kultura przestaje by c
zarezerwowana dla elit.

Epoka elektroniczna - wynalezienie telegrafu (1850). W doznaniach zmysłowych prócz

wzroku i słuchu ważny staje się dotyk. Jest to epoka powstania globalnej wioski (telegraf,
radio, telewizor, kserokopiarka, video, komputery, telefon komórkowy, modem, Internet).
Globalna wioska termin ten odnosi się do tego, że w czasie kilku sekund jesteśmy w stanie
porozumieć się z kimś na drugim końcu świata. W epoce globalnej wioski media
elektroniczne pozwalają nam nawiązać kontakt z każdym, wszędzie i natychmiast. Nie ma
odizolowanych, zamkniętych systemów społecznych. „Prywatność jest luksusem, lub
przekleństwem z przeszłości”, „planeta wygląda jak kolorowy jarmark”, „hałaśliwi ludzie
śledzą sprawy innych”. Odkrywanie świata znów odbywa się w przestrzeni akustycznej.
Logika linearna okazuje się bezużyteczna w społeczeństwie elektronicznym.

WYKŁAD 4

PIERRE BOURDIEU – TEORIA REPRODUKCJI SPOŁECZNEJ W KULTURZE

Zależność miedzy struktura społeczną a kultura:

 Obszar uczestnictwa w kulturze określonej grupy społecznej
 Dotyczy całego systemu komunikowania w określonej grupie społecznej (o
charakterze globalnym, ma związek z pojęciem obiegu kultury instytucjonalnej bądź
nieistytucjonalnej)

Powielamy pewne zachowania kulturowe, w zależności od tego, w jakiej kulturze się

znajdujemy (przejmujemy charakterystyczne zachowania kulturowe). Jest to podstawa do
utrzymania istniejących warstw i klas społecznych.
Uczestniczenie w systemach symbolicznych danego społeczeństwa – umiejętność odbioru
pewnych rodzajów kultury, umiejętność odbioru pewnego rodzaju wiedzy(od abstrakcyjnej-
filozoficznej, po techniczną). Np. czytanie książek, chodzenie do kina, teatru.
Pojecie kultury symbolicznej wiąże się również z poziomem wykształcenia.

 Reprodukujemy nie tylko w określonych systemach, ale także w określonych

pokoleniach
 Władza planuje określone zachowania (np. koszty nauki)
 Klasy niższe przygotowuje się do poddania się dominacji w systemie społecznym.
Dominacja kulturowa dotyczy wszelkich działań kulturowych (dominuje klasa
wyższa). Reprodukowanie określonego stylu życia
 Reprodukujemy określone habitusy
 Reprodukcja społeczna jest reprodukcja habitusów klasowych
Habitus kulturowy – cały, określony styl życia danej klasy społecznej. Określony typ
aktywności jednostki tworzy zwarty układ, który nosi nazwę habitusu grupy (np. spędzanie
czasu wolnego, korzystanie z kultury materialnej, uczestniczenie w kulturze symbolicznej).

MAKDONALDYZACJA (RITZER)

W 90-tym roku powstał pierwszy Mc Donald w Warszawie.

Makdonaldyzacja jest to system, który nie boi się żadnego systemu politycznego,
kulturowego, czy religijnego. Opanował cały świat i wszędzie się przyjął.
Jest pewnym systemem racjonalnym, który zapanował nad systemem współczesnego
świata.
Makdonaldyzacja jest to proces stopniowego rozpowszechniania się zasad działania
restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

4 podstawowe wyznaczniki:
 Efektywność- optymalna, najlepsza z możliwych metoda przejścia od jednego
punktu do następnego (w określonym, optymalnym czasie można zorganizować
jakąś usługę). Efektywność również jako system ludzi zatrudnionych. pracownicy
działają według określonych reguł i przepisów (systemu ściśle określonych zasad).
Sprawność ta jest kontrolowana przez system monitoringu.
 Kwantytatywność – (kalkulacyjność) czas potrzebny na przygotowanie, czas
oczekiwania na usługę, ilość. Ilość punktu widzenia produktu: wielkość, cena. Ilość
jest równoważna jakości (dobre jest to, co dostaniemy szybko i w dużej ilości).
Akcentuje się również czas.
 Przewidywalność – system gwarantuje, ze towary, usługi bada zawsze i wszędzie
takie same. We Francji, czy w Japonii zjemy takiego samego hamburgera jak w
Szczecinie. Jak wyjedziemy gdzieś to szybciej pójdziemy do Mc Donalda, niż do
nieznanej restauracji w obcym kraju, gdyż wiemy, co tam dostaniemy, ile zapłacimy,
znamy nazwy- to wszystko gwarantuje nam brak niespodzianek, poczucie
niezmienności i bezpieczeństwa. Pracownicy postępują zgodnie z uregulowaniami
formalnymi, w ciągle ten sam, względnie przewidywalny sposób. System działa
według określonego scenariusza (w przypadku braku prądu, czy jakiegoś produktu
zawsze wiadomo, co zrobić, gdyż jest to zawarte w regulaminie). Wg. Ritzera
zachowywanie się zgodnie ze scenariuszem polega na kształtowaniu
przewidywalnych zachowań ludzi(jednostek).
 Manipulacyjność - człowieka zastępuje technologia. Człowiek działa, pracuje w
ramach taśmy montażowej, czyli traci swoja podmiotowość. Manipuluje się klientem
i pracownikiem (nie zna aktualnych cen, ma tylko kod do wklepania na kasę).
Manipulowanie klientem- odbywa się np. przez umieszczanie zabawek w zestawach
(dzieci, gdy dostana jedną, chcą zebrać całą serię).

Powyższe zasady działania funkcjonują również w innych firmach, instytucjach, urzędach

itp.