Zagadnienia na egzamin końcowy z przedmiotu

WPROWADZENIE DO FILOZOFII – AEH w Warszawie

rok akademicki 2023/2024 semestr zimowy

1. Co to jest Filozofia
2. Poznanie filozoficzne
3. Koncepcje filozofii
4. Komu potrzebna jest Filozofia
5. Filozofia a nauki szczegółowe
6. Filozofia a światopogląd
7. Filozofia a ideologia
8. Co dziś pozostało z Filozofii
9. Podział Filozofii – główne działy Filozofii
10. Z dziejów filozofii
11. Filozofia starożytna– główne nurty i
przedstawiciele
12. Filozofia średniowieczna– główne nurty i
przedstawiciele
13. Filozofia nowożytna– główne nurty i
przedstawiciele
14. Filozofia współczesna – główne nurty i
przedstawiciele
15. Czy warto zajmować się Filozofią
16. Problematyka filozofii człowieka, Filozofia
społeczeństwa, kultury, prawa, religii
17. Aksjologia, etyka, estetyka
18. Metafilozofia i historia filozofii
19. Filozofia a/i nauki szczegółowe
Zagadnienia historyczno – filozoficzne :

1. Powstanie i rozwój filozofii. Zasady życia w sentencjach siedmiu mędrców greckich (Tales, Pittakos,
Bias, Solon, Kleobulos, Chilon, Periander). Rola obserwacji i myślenia w formułowaniu odpowiedzi
na pytania: z czego wszystko powstaje i w co się obraca? (Tales [wszystko jest z wody];
Anaksymander [z bezkresu - z apeironu]; Anaksymenes [z powietrza]; Heraklit [ogień jako zasada, z
której i według której wszystko powstaje i się zmienia]). Opozycja pitagorejczyków i eleatów. Problem
istoty bytu i ruchu (Pitagoras [z liczby]; Ksenofanes [jednia i bóstwo]; Parmenides [„byt jest, niebytu
nie ma”]; Zenon z Elei [bronił jedności i niezmienności bytu, wystąpił przeciwko ruchowi]; Melissos
[byt jest: wieczny, nieskończony, jedyny, niezmienny, nie doznający bólu ani cierpienia, doskonały]).
Próby wyprowadzenia wniosków ze sporów między herakliteiczykami i eleatami (Empedokles [„nie
może nic powstać z tego, czego nie ma, jest niemożliwe, by to, co jest, zginęło”, cztery składniki
niezmienne: woda, powietrze, ogień i ziemia, wszystko co z nich powstaje, jest zmienne];
Anaksagoras przyjmuje niezliczone składniki rzeczy - zarodki - homoiomerie]). Jak i z czego
zbudowany jest świat? Atomiści (Leukippos, Demokryt [świat cały składa się z mnogości atomów]).
Istota materializmu żywiołowego.

2. Humanizacja zainteresowań filozofów. Sofiści: Protagoras: „człowiekjest miarą wszystkich rzeczy" –

sensualizm, relatywizm, praktycyzm)Sokrates: „wiem, że nic nie wiem" – metoda elenktyczna i
maieutyczna; cnota - dobro człowieka, jako cel filozofii; intelektualizm etyczny. Nurt sokratyczny w
filozofii. Szkoły: megaryjska (Euklides, Eubulides, Stilpon); cynicka (Antystynes [obojętność na
wszystko z wyjątkiem cnoty], Diogenes z Synopy, Krates, Hipparchia); cyrenajska (Arystyp
[przyjemność cielesna jest jedynym dobrem i celem życia - hedonizm]; Teodor [stała radość], Eu-
hemer [wyzwolenie się od religii]).

3. Platon: (idee i rzeczy; świat; dusza i ciało; rola duszy w poznaniu - anamneza; geneza i ideał
państwa oraz rządzenia. Istota platonizmu - idealizmu obiektywnego. Recepcja platonizmu.

4. Arystoteles: próba znalezienia złotego środka i pogodzenia dwóch nurtów w filozofii

[materialistycznego z idealistycznym]. Krytyka platońskiej koncepcji idei – hipostazowania. Podział
filozofii: filozofia teoretyczna [matematyka, fizyka, filozofia pierwsza - metafizyka]; filozofia
praktyczna [etyka, polityka]. Teoria materii i formy; koncepcja pierwszej przyczyny ruchu. Teoria
poznania [zmysłowe pochodzenie wszelkiej wiedzy; prawdziwa wiedza dotyczy tylko tego, co ogólne;
definicja prawdy]. Arystoteles i rozwój logiki, etyki i polityki. Istota arystotelizmu i kontynuacje.

5. Filozofie życia: Epikureizm (Epikur, Lukrecjusz); Stoicyzm (Zenon z Kition, Kleantes, Chryzyp);
Sceptycyzm (Pyrron, Karneades); Eklektyzm (Cicero). Filozofia grecko-rzymska: Neostoicyzm
(Seneka, Epiktet); Neosceptycyzm (Sekstus Empiryk); Neoplatonizm (Filon, Plotyn). Istota, przedmiot
i zadania filozofii w ujęciu Greków i Rzymian. Tradycyjne działy filozofii [ontologia, gnozeologia].

6. Powstanie i rozwój filozofii chrześcijańskiej. Główne tezy i istota filozofii Augustyna. Platonizm i
neoplatonizm w augustynizmie. Nurt augustyński w filozofii chrześcijańskiej. Rola i wpływ Boecjusza
na filozofię średniowieczną.

7. Historia i rozwój filozofii scholastycznej (Eriugena, Berengar, Damiani, Lanfranc). Anzelm z Aosty -
ojciec scholastyki, idea [fides ąuaerens intellectum ] – wiary poszukującej zrozumienia; argument
[„ratio Anslemi"] czyli tzw. dowód ontologiczny na istnienie Boga. Średniowieczny spór o uniwersalia
- powszechniki: realizm, nominalizm, sermonizm, konceptualizm: Boecjusz, Roscelin, Anzelm,
Abelard, Gilbert de la Porree, Jan z Salisbury, W. Ockham).

8. Geneza filozoficzno -teologicznej recepcji arystotelizmu. Główne tezy filozofii Tomasza z Akwinu:
relacje między filozofią i teologią; wiarą, rozumem i wiedzą; dowody na istnienie Boga. Człowiek jako
złożenie ciała i duszy [compositum formy i materii pierwszej], dusza jako zasada aktualizacji. Istota i
zadania filozofii chrześcijańskiej w ujęciu P. Bóhnera i E. Gilsona.

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

1. Główne idee filozoficzne Odrodzenia: opozycja w stosunku do scholastyki za eksponowanie zainte-

resowań religijnych i pomijanie doniosłych spraw doczesnych. Humanizm - koncentrowanie uwagi na
przyrodzie i człowieku (M. Ficino, G. Pico delia Mirandola, N. Machiavelli, M. de Montaigne, G.
Bruno).

2. Idee i tendencje w nowożytnej filozofii XVII i XVIII-go wieku: poszukiwanie metod zdobywania
wiedzy pewnej:

F. Bacon: empiryzm metodologiczny i nowa teoria nauki. „Tyle mamy władzy ile wiedzy" - praktyczne
cele nauki i jej empiryczno - indukcyjna metoda [znaczenie zmysłów i rozumu w poznaniu]; rola
eksperymentu - doświadczenia w ustalaniu faktów i prawdy [nie ma wiedzy prawdziwej bez
doświadczenia].

R. Deskartes: poszukiwanie metody poznania prawdziwego i niezawodnego; "cogito ergo sum"

[myślę więc jestem], to jest jasne i wyraźne, a co jest jasne i wyraźne, jest pewne – oczywiste]. Rozum
jako źródło wiedzy pewnej i kryterium prawdy. Racjonalizm genetyczny; natywizm; sceptycyzm
metodyczny; dualizm myśli i materii. B. Pascal: wielkość i nicość człowieka: „Człowiek jest tylko
trzciną najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą”; bezradność ludzkiego rozumu: „Pożądamy
prawdy, a znajdujemy w sobie jedynie niepewność”; istota tzw. „zakładu” Pascala.

T. Hobbes: konsekwencje inspiracji racjonalizmu i naturalizmu; materializm mechanistyczny: „poza

ciałami nic nie istnieje "; racjonalistyczno - materialistyczna metoda poznawania uznająca rolę
zmysłów – sensualizm w procesie poznania. Poglądy społeczno - polityczne: „homo homini lupus";
potrzeba i sens państwa i prawa.

B. Spinoza: inspiracje filozoficzne [Majmonides, Awicebron, Kartezjusz, Hobbes]. Poglądy: monizm i

panteizm: [„wszystko - to substancja, substancja - to wszystko; Bóg - czyli substancja, Bóg - czyli
przyroda”]; determinizm; paralelizm; etyka.

G.W. Leibniz: tendencje koncyliatorskie - pomysł uzgodnienia Demokryta, Platona i Arystotelesa;

wielość substancji i jakościowa ich odrębność - „monadologia”, teoria poznania: możliwość wiedzy
bez uciekania się do doświadczenia; problem zła, wolności, doskonalenia jednostki. J. Locke:
przekształcenie tezy empiryzmu F. Bacona: „nie ma wiedzy prawdziwej bez doświadczenia", na tezę:
„wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia", ponieważ „nie ma niczego w umyśle, czego nie było
przedtem w zmyśle ". Krytyka idei wrodzonych. Koncepcja doświadczenia rzeczy zewnętrznych:
postrzeżenia oraz doświadczenia samego siebie - refleksji. Koncepcja własności pierwotnych
[obiektywnych] i wtórnych [subiektywnych]. Znaczenie filozofii Locke'a i kontynuacje. G. Berkeley:
twierdził, że „to tylko istnieje, co jest postrzegane", [dla rzeczy istnieć znaczy tyle, co być
spostrzeganym - esse topercipi]. Ale postrzegać może nie tylko człowiek lecz także i niepostrze-galny
duch. W konsekwencji istnienie świata i możliwość jego poznania jest uzależniona od
postrzegającego ducha - spirytualizm. Istota subiektywnego idealizmu jako rezultat immaterializmu –
skrajnego antymaterializmu.

D. Hume: empiryk, nie interesowały go rzeczy, lecz ludzkie o nich przedstawienia; w tym zakresie
twierdził, że są przedstawienia: pierwotne i pochodne; pierwotne nazywał wrażeniami, pochodne
ideami; a więc idee pochodzą z wrażeń – wrażenia są pierwowzorami, idee tylko ich kopiami
wytwarzanymi przez umysł. Przedmiotem badania są stosunki między ideami i fakty. W krytyce religii
nie kwestionował prawd religijnych lecz ich dowodliwość. W filozofii moralnej eksponował znaczenie
uczuć, a za pierwotne uważał uczucie sympatii.

D. Diderot, S.B. Condillac, J.L. d'Alembert - encyklopedyści, próby systematyzacji i rozstrzygnięć

[sporu między empiryzmem a racjonalizmem; relacji między filozofią a nauką]. J.O. de La Mettrie:
radykalny materializm mechanistyczny [„człowiek maszyna"]. Istota materializmu mechanistycznego.

P.H. Holbach: głosił materializm jak La Mettrie, determinizm jak Diderot, sensualizm jak Condillac, ale
bardziej konsekwentnie.

J.J. Rousseau: niechęć i potępienie cywilizacji; fascynacja i postulat powrotu do natury; umowa
społeczna; rola uczucia w wychowaniu człowieka.

I. Kant: tzw. przewrót kopernikański [„dotychczas przyjmowano, że nasze poznanie musi się
dostosowywać do przedmiotów, przyjmijmy, że to przedmioty muszą dostosowywać się do naszego
poznania "]. Teoria sądów; – metoda transcedentalna; „rzeczy same w sobie”; agnostycyzm. Istota
kantyzmu.

G.W.F. Hegel: istota idealizmu obiektywnego w wersji Platona i Hegla; metoda dialektyczna;
znaczenie i wpływ heglizmu. Heglizm w Polsce.

A. Schopenhauer: fenomenalistyczna teoria poznania [„Świat jest moim wyobrażeniem "]; woluntary-
styczna metafizyka [„świat jest wolą i wyobrażeniem "]; pesymizm i lęk przed śmiercią; poszukiwanie
ulgi w męce, po przez współczucie i kontemplację piękna.

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI FILOZOFICZNE

1. Główne tezy pozytywizmu klasycznego (A. Comte), empiriokrytycyzmu i neopozytywizmu, Szkoła

Iwowsko - warszawska
2. Teoretyczne źródła marksizmu, główne tezy materializmu dialektycznego i historycznego
3. Współczesna filozofia chrześcijańska i jej badacze: tomizm, neotomizm, personalizm, teilhardyzm
4. Filozofia i wpływy F.W. Nietzschego, H. Bergsona.
5. Utylitaryzm i pragmatyzm: istota i główne tezy
6. Główne tezy psychoanalizy i neopsychoanalizy (Z. Freud, C.G. Jung, A. Adler, K. Horney, H.S.
Sullivan, E. Fromm).
7. Egzystencjalizm: istota i typy (S. Kierkegaard, M. Heidegger, J.P. Sartre, A. Camus, G. Mar-cel).
8. Fenomenologia: główne tezy (E. Husserl, M. Schełer, R. Ingarden).
9. Hermeneutyka: główne tezy (W. Dilthey, H.G. Gadamer, P. Ricoeur).
10. Modernizm i postmodernizm (J. Derrida, P.K. Feyerabend, R. Rorty)