Historia Psychologii - Wykłady + Notatki Z Lektur

KORZENIE PSYCHOLOGII
ETYMOLOGIA TERMINU: „PSYCHOLOGIA”
gr. psyche (łac. anima) – to co powoduje, że ciało żyje, pierwiastek życia, który
upatrywano w tchnieniu (życia), oddechu, duchu, stąd termin dusza, która ożywia
martwe ciało
gr. logos - słowo, -logia – w złożeniach: doktryna, teoria, nauka
psychologia – nauka o duszy
KONCEPCJE DUSZY W STAROŻYTNEJ FILOZOFII GRECKIEJ
Materialistyczna (600l. p.n.e): dusza to szczególnie delikatny rodzaj materii

(podobnie jak powietrze), a więc podlega tym samym prawom co materia. Jest
materialna jednak nienamacalna.
II. Idealistyczna: Platon (V-IV w. p.n.e.)
● Dusza egzystuje tak jak idee, tj. wiecznie, a na okres życia człowieka łączy
się z jego ciałem. Dusza funkcjonuje tak jak dobro, piękno czy
sprawiedliwość. Jest bytem istniejącym poza człowiekiem życia wchodzi w
ciało.
● Dusza jest tym co się samo wprowadza w ruch, a więc jest

przeciwieństwem materii, która jest bezwładna. Natura jest bezwładna.
Dusza wprowadza materie i ciało w ruch.
Funkcje (władze) duszy idealistycznej:
- rozum (jest źródłem prawdy, poznaje świat idei, np. równość)
- namiętności
- zmysły (poznają świat rzeczy i zjawisk)
III. Organiczna: Arystoteles (IV w. p.n.e.)
● Dusza jest entelechią ciała organicznego, czyli wewnętrzną energią, która

nadaje ciału formę; dusza nie może istnieć bez ciała, a ciało bez duszy
● mają ją wszystkie organizmy żywe, tyle że na różnym poziomie rozwoju:
rośliny – duszę wegetatywną (odżywianie się i rośnięcie)
zwierzęta – duszę czującą i pożądającą (spostrzeganie i popędy)
człowiek – duszę myślącą (rozum praktyczny i teoretyczny)
KONCEPCJE DUSZY W FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

WOLA czy ROZUM?
- Rozum nie wystarcza aby zapanować

nad duszą
Galileo Galilei (1564-1642)
stosował eksperyment i obserwację w pracy badawczej
twierdził, że zadaniem nauki jest poszukiwanie praw rządzących zjawiskami, a

więc związków przyczynowo-skutkowych
przyrodę pojmował jako system poruszających się ciał
zastosował matematykę do opisu praw przyrody
ROZWÓJ ANATOMII I NEUROANATOMII
Leonardo da Vinci (1452-1519) –przeprowadził wiele sekcji zwłok oraz wykonał ok.
1500 szczegółowych rysunków mózgu
Andreas Vesalius (1514-1564) - w 1543 r. wydał pierwszy podręcznik anatomii

ludzkiego ciała Budowa ludzkiego ciała (De humani corporis fabrica)
W epoce Renesansu:
● Odkryto płyn mózgowo-rdzeniowy

● Wyróżniono białą i szarą substancję w korze mózgowej
● Nazwano wiele obszarów mózgu (np. most i hipokamp)
● Odkryto, że obraz na siatkówce jest odwrócony
XVII w. - konstrukcja mikroskopu przez Holendra Antona van

Leeuwenhoeka i badanie przez niego m.in. tkanki oka (opis fotoreceptorów:
pręcików i czopków)
KARTEZJAŃSKI DUALIZM ONTOLOGICZNY
RENE DESCARTES (1596-1650)
Kartezjusz również wykonywał sekcje zwłok. Dochodził do idei jak rozdzielić

substancje ciała materialnego od duszy? Wysunął tezę, że człowiek składa się z
dwu odrębnych substancji:
- res extensa, czyli rozciągłego ciała
- res cogitans, czyli myślącej duszy (animus), do której mamy bezpośredni dostęp,
tj. świadomości = umysłu (mens)
Chciał w ten sposób pogodzić
- obowiązujące przekonania dot. duszy (że jest nieśmiertelna, że człowiek ma

wolną wolę oraz zdolność do poznawania prawdy)
- rodzącą się nowożytną nauką, wskazującą, że zjawiska przyrodnicze rządzą się

prawami mechaniki
W rzeczywistości kartezjusz narobił problemów na wiele wiele lat w świecie nauki.

Ontologia - nauka o sposobach istnienia.
WŁAŚCIWOŚCI CIAŁA WG KARTEZJUSZA

● Ciało jest częścią świata fizycznego i podlega tym samym prawom co
materia, tzn. jest przestrzennie rozciągłe (stąd res extensa).
● Ciało może zostać wprawione w ruch
● Ciało to maszyna złożona z kości, mięśni, nerwów, żył, krwi, skóry itd.
● Ciało żywe to nie –zepsuta maszyna. (Przyczyną śmierci nie jest – jak
dotąd sądzono – oddalenie się duszy od ciała, ale zepsucie się jednej lub
wielu istotnych jego części. Dopiero wtedy dusza opuszcza ciało).
WŁAŚCIWOŚCI DUSZY (UMYSŁU) WG KARTEZJUSZA
● Rzecz myśląca (umysł) stanowi istotę człowieka: Cogito ergo sum
● Umysł to rzecz myśląca (res cogitans), a zatem „(…) rzecz, która wątpi,
pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także wyobraża sobie i czuje”
● Tak więc rzecz myśląca jest zarówno rozumowaniem jak i czuciem, ( jest
tym, co dzisiaj nazywamy świadomością)
POŁĄCZENIE UMYSŁU Z CIAŁEM WG KARTEZJUSZA
● Mimo, że ciało i umysł to dwie różne substancje, to są ściśle ze sobą

połączone, tak ściśle, że stanowią jedną całość.
● Umysł kontaktuje się z ciałem w sposób szczególny w szyszynce, czyli
małym nieparzystym gruczole położonym w wewnętrznej części mózgu
MECHANIKA KLASYCZNA ISAACA NEWTONA (1642-1727)
1687 r. – „Zasady matematyczne filozofii naturalnej”, czyli tzw. Newtonowskie

Principia, w których Newton opisał prawo powszechnego ciążenia oraz trzy prawa
rządzące ruchem ciał materialnych
Prawa sformułowane przez Newtona, czyli mechanika klasyczna, stała się bazą
tzw. mechanistycznego obrazu świata
Filozoficzne podstawy nowej psychologii
(Pozytywizm/Materializm/empiryzm)
Auguste Comte (1798-1857) - piewca pozytywizmu, filozofii
Comte dokonał systematycznego przeglądu całej ludzkiej wiedzy. Chciał

ograniczyć swoją pracę do niewątpliwych faktów. - czyli tych uzyskanych przez
metodę naukową. Comte był przekonany, że nauki fizyczne osiągnęły stadium
nauki pozytywistycznej i nie muszą już odwoływać się do religijnych sił aby
wyjaśnić zjawiska naturalne.
Jedno odnosi się do przedmiotów zmysłowych i jest stwierdzeniem naukowym.

Drugie jest nonsensem!
Materializm głosił natomiast, że zdarzenia we wszechświecie mogą być

opisywane w kategoriach fizycznych i wyjaśniane za pomocą właściwości i energii.
Materialiści zakładali, że nawet świadomość człowieka można zrozumieć na
podstawie fizyki i chemii!
Empiryzm - interesował się sposobem nabywania wiedzy przez umysł. Dowodził,

że cała wiedza pochodzi z wrażeń zmysłowych. Umysł rozwija się poprzez
stopniową akumulację wrażeń zmysłowych.
John Locke (1632-1704) - empirysta
● odrzucił pogląd o ideach wrodzonych Kartezjusza i dowodził, że ludzie

rodzą się bez jakiejkolwiek wiedzy
● Dwa rodzaje doświadczeń - Wrażenie zmysłowe i refleksja
● Są idee proste- mające swoje źródło we wrażeniu zmysłowym i refleksji
oraz są odbierane przez umysł. Są niepodzielne- nie można ich zredukować.
● Są też idee złożone - składają się z idei prostych i mogą być poddawane
analizie i rozkładowi na idee proste
● Są jakości pierwotne - cechy przedmiotu takie jak wielkość i kształt, które
istnieją niezależnie czy je spostrzegamy
● Są jakości wtórne - to takie cechy, jak barwa i zapach, które istnieją tylko w
naszej percepcji przedmiotu
Teoria asocjacji (kojarzenia) - Pojęcie łączenia lub składania idei i odwrotne

pojęcie- rozkładania ich na elementy prostsze, dału początek koncepcji, iż
asocjacja opiera się na chemii umysłu. Asocjacja jest dawną nazwą procesu, który
współcześnie jest określany przez psychologów mianem uczenia się.
Asocjacjonizm - pogląd, że wiedza pochodzi z łączenia lub kojarzenia prostych

idei i tworzenia z nich idei złożonych
George Berkeley (1685-1753)
● Spostrzeżenia są jedyną rzeczywistością - tzn. dowodził, że nie ma jakości
pierwotnych. Uznawał tylko jakości wtórne.
● Cała wiedza jest funkcją podmiotu doświadczającego i jest zależna od
niego - to jest stanowisko zwane mentalizmem
Jedyne czego możemy być pewni to nie to, że spostrzegane przez nas przedmioty
istnieją a tego, że ich doświadczamy.
DAVID HUME (1711-1776) – PREKURSOR ASOCJACJONIZMU
Przyjmował, że:
● rozdzielał treści umysłowe na impresje i idee

● impresje- są podstawowymi składnikami życia psychicznego a w dzisiejszej
terminologii odpowiadają wrażeniom i spostrzeżeniom
● idee to umysłowe doświadczenia, jakie powstają bez udziału jakichkolwiek
pobudzających przedmiotów. Współcześnie - wyobrażenie.
● wszystkie treści obecne w umyśle pochodzą z doświadczenia zmysłowego

(podobnie jak J. Locke i inni tzw. angielscy empiryści/filozofowie)
● te idee mogą być w dowolny sposób przeobrażane, ale tak jak ciążenie
jest powszechną siłą w obrębie rzeczywistości fizycznej tak kojarzenie
(asocjacja) jest uniwersalną siłą w umyśle
● są trzy podstawowe zasady kojarzenia:

● 1/ podobieństwo,
● 2/ czasowa i przestrzenna styczność,
● 3/ przyczynowość
● prawa kojarzenia działają nie tylko w obszarze wyobraźni czy myślenia, ale
także w sferze emocji i w ten sposób tworzy się charakter człowieka
● prawo styczności - im bliżej sąsiadują ze sobą dwie idee w czasie lub
przestrzeni, tym łatwiej będą ze sobą skojarzone.
● prawo podobieństwa - im bardziej są podobne do siebie dwie idee, tym
łatwiej zostaną ze sobą skojarzone
ASOCJACJONIZM
Asocjacjoniści chcieli postawić mocne (podobne jak fizyczne prawa opisujące
umysł)
David Hartley (1705-1757)– właściwy twórca;
● sformułował podstawowe i pochodne prawa kojarzenia w kilkudziesięciu

twierdzeniach. Chciał je formułować matematycznie …
● powtórzenie wrażeń i idei jest niezbędne do powstania skojarzenia
James Mill (1773-1863)
● twierdził, że istnieje tylko jedno prawo kojarzenia, tj. prawo styczności
John Stuart Mill (1806-1873)

twierdził, że istnieje więcej niż jedno prawo kojarzenia, a idee złożone są czymś
więcej niż sumą idei prostych
ZASŁUGI ASOCJACJONIZMU
- Uczynienie z pytania o przyczyny i zasady ruchu w umyśle jednego z

naczelnych zagadnień nauki o umyśle. Czemu określone myśli prowadzą
nas do innych?
- Wypracowany przez asocjacjonistów sposób ujmowania umysłu przejęła

rodząca się pod koniec XIX wieku psychologia naukowa.
Synteza twórcza- pogląd, że idee złożone (utworzone z idei prostych) przybierają

nowe właściwości. Połączenie elementów psychicznych powoduje powstanie
czegoś większego lub innego niż suma tych elementów.
ROZWÓJ PSYCHOFIZJOLOGII (funkcjonowanie układu nerwowego) I

PSYCHOFIZYKI W XIX W.
Rozwój metod badania mózgu i badania dot. lokalizacji funkcji
Technika ekstyrpacji – usuwanie zwierzętom różnych części mózgu, by określić

za jakie funkcje one odpowiadają
Metoda kliniczna – sekcje zwłok, m.in. Paul Broca przeprowadził sekcję zwłok
człowieka, który nie mógł mówić
Technika elektrycznej stymulacji – elektryczne pobudzanie wybranych okolic

mózgu
Frenologia- pseudonaukowa[2] teoria neuropsychologiczna, wedle której kora

mózgu jest podzielona na odrębne ośrodki, z których każdy zapewniał fizykalne
podstawy zjawisk psychicznych.
Odkrycia dot. układu nerwowego
● Układ nerwowy zbudowany jest ze struktur atomistycznych

● Impuls nerwowy ma charakter elektryczny
Hermann von Helmholtz (1821-1894)
➢ Badania nad szybkością impulsu nerwowego

➢ Badania nad widzeniem i słyszeniem
➢ konstrukcja przyrządu do badania siatkówki
➢ teoria widzenia barwnego Younga-Helmholtza
Ernst Weber (1795-1878))
➢ Badania dot. czucia skórnego i wrażeń mięśniowych
➢ Prawa dot. ledwie dostrzegalnej różnicy i dwupunktowego progu

(odległości, przy której 2 źródła stymulacji mogą być odróżnione od siebie)
Gustaw Fechner (1801-1887)
➢ Pomiar wrażeń
➢ Próg absolutny - poziom wrażliwości, poniżej którego żadne wrażenie nie

może być dostrzeżone, a powyżej którego wrażenia mogą być
doświadczalne
➢ Próg różnicy - poziom wrażliwości, na którym najmniejsza zmiana bodźca

powoduje zmianę wrażenia
➢ Stosunek zmiany bodźca fizycznego do zmiany wrażenia
Prawo Webera-Fechnera
JAK ODRÓŻNIĆ NAUKĘ OD NIE-NAUKI:

PROBLEM DEMARKACJI
Problem demarkacji – problem w filozofii i metodologii nauki, który dotyczy

kryteriów odróżnienia poznania naukowego od innych rodzajów poznania, czyli
nauki od nie-nauki.
Problem ten wynika z trudności odpowiedzi na pytanie czym

jest nauka, jaka jest jej istota czy specyfika.
KRYTERIA DEMARKACJI
Najczęściej wyróżniane kryteria demarkacji
Stosowanie metod naukowych
Podejście empiryczne do przedmiotu nauki
Opisywanie świata obserwowanego
Dążenie do pewności ustaleń
Kumulacja i rozwój wiedzy
Współcześnie
- by odróżnić naukę od nie-nauki stosuje się więcej niż jedno kryterium (bo
żadne nie jest w pełni rozstrzygające);
- a o tym co jest naukowe, a co nie jest decyduje społeczność uczonych (na

zasadzie konsensusu)
PODSTAWOWE METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII
I. Badania opisowe
II. Badania korelacyjne
III. Badania eksperymentalne
BADANIA OPISOWE
Cel: gromadzenie danych pochodzących z rzeczywistego świata,

które mogą stać się bazą wyjściową do dalszych badań
Rodzaje:
Obserwacja w warunkach naturalnych – staranne, systematyczne i

pozbawione tendencyjności zbieranie danych dot. danego obszaru
Studium przypadku (case study) – studium, które koncentruje się na

jednym przypadku (np. wysoce uzdolnionej pamięciowo osobie)
Sondaż – zestaw pytań zadawanych osobie badanej, a dot. jej przekonań,

preferencji etc. (np. sondaże dot. preferencji wyborczych)
BADANIA KORELACYJNE
Korelacja – taki związek między zmiennymi (czyli badanymi czynnikami), w

którym zmianie wartości jednej zmiennej towarzyszy zmiana wartości drugiej
zmiennej
Korelacja pozwala wnioskować o związkach między zmiennymi, ale nie o

charakterze przyczynowo-skutkowym
Współczynnik korelacji: (-1, 1)
BADANIA EKSPERYMENTALNE
Eksperyment pozwala wnioskować o wpływie zmiennej niezależnej na zależną (a

więc o związkach przyczynowo-skutkowych)
Warunki:
Możliwość manipulowania zmienną niezależną
Dobór losowy do grup
PO CO PSYCHOLOGII STATYSTYKA?
Ludzie różnią się między sobą, więc żeby te różnice wyeliminować

badania prowadzi się nie na pojedynczych osobach, ale
grupach osób (dobieranych losowo), a za wynik badania
przyjmuje się nie reakcje poszczególnych badanych, ale
średnią z reakcji całych podgrup.
ISTOTNOŚĆ STATYSTYCZNA
Istotność statystyczna (p) – np. p<0,05 oznacza, że prawdopodobieństwo, iż wynik

był dziełem przypadku jest mniejsze niż 5 na 100 przypadków
Zależności odkrywane przez psychologię są formułowane w kategoriach

probabilistycznych (statystycznych), np. na skutek oglądania agresywnych
kreskówek, większość dzieci (tj. 95 na 100) uczy się zachowań agresywnych i w
konsekwencji zachowują się one bardziej agresywnie
Psychologia Introspekcyjna
WILHELM WUNDT (1832-1920) JAKO TWÓRCA PSYCHOLOGII
NAUKOWEJ
w 1874 r. - Podręcznik do psychologii psycho-fizycznej

w 1879 r. na Uniwersytecie Lipskim założył – w ramach zakładu fizjologii –
pierwsze laboratorium psychologiczne, które w 1897 r. zostało podniesione do
rangi pierwszego instytutu psychologicznego. Wundt jako pierwszy stworzył
psychologię jako naukę i podchodził do tego bardzo instytucjonalnie
w 1881 r. powołał pierwsze czasopismo naukowe poświęcone psychologii

eksperymentalnej
Napisał szereg podręczników psychologii, m.in.:
★ „Przyczynki do teorii spostrzegania zmysłowego” (1862)
★ „Podstawy psychologii fizjologicznej” (I wyd. 1873-74; w sumie 6 wydań)
Wykształcił ponad 180 doktorantów, w tym 33 Amerykanów, którzy po doktoracie

wracali do USA i zakładali swoje własne ośrodki naukowe.
ŚWIADOMOŚCIOWA I PROCESUALNA KONCEPCJA PSYCHIKI W. WUNDTA
Życie psychiczne (psychika), czyli mówiąc językiem Wundta tzw. „dzianie się
psychiczne” = świadomość
Świadomość = treści, które doświadczamy bezpośrednio (cecha wyróżniająca
umysł wg Kartezjusza)
Redukcjonizm: świat jest poznawalny dzięki rozkładaniu go na części składowe i

badaniu właściwości tychże części.
Antyredukcjonizm: funkcjonowania takich złożonych całości (jak np. organizm)

nie da się wyjaśnić poprzez wyjaśnienie tego jak funkcjonują jego części.
Woluntaryzm - ponieważ Wundt koncentrował się na zdolności psychiki do

samoorganizacji, nazwał swój system woluntaryzmem - od słowa WOLA
(definiowanego jako akt/siła). Woluntaryzm odnosi się do woli organizowania
treści psychicznych i przekształcania ich w procesy myślowe wyższego rzędu.
Wundt kładł nacisk na proces aktywnego organizowania lub syntetyzowania

elementów.
Doświadczenie pośrednie i bezpośrednie - doświadczenie pośrednie dostarcza

informacji na temat czegoś różnego od elementów tego doświadczenia.
Doświadczenie bezpośrednie nie jest zniekształcone interpretacjami (oh co za
piękna róża/doświadczenie czerwoności)
ZADANIA PSYCHOLOGII WG WUNDTA
1. Analiza i systematyzacja treści świadomości
- Wyodrębnianie coraz to prostszych - aż do najprostszych - składników

świadomości (tzw. atomizm)
- Rekonstruowanie z nich treści złożonych, czyli struktur psychicznych (tzw.

strukturalizm) przede wszystkim na podstawie praw asocjacyjnych
2. Przyporządkowanie treści świadomości – na zasadzie paralelizmu bodźcom

fizycznym i procesom fizjologicznym.
ELEMENTY ŚWIADOMEGO DOŚWIADCZENIA
Wrażenia - Wundt sugerował, że wrażenia są jedną z dwóch elementarnych form

doświadczenia. Wrażenia są wywoływane za każdym razem gdy narząd zmysłu
jest pobudzany, a powstające wówczas impulsy docierają do mózgu. Wrażenia
można podzielić ze względu na ich natężenie, czas trwania i modalność zmysłową.
Uczucia - są 2 elementarną formą doświadczenia. Uczucia są subiektywnym
dopełnieniem wrażeń, ale nie pochodzą bezpośrednio z narządu zmysłu.
Wrażeniom towarzyszą pewne jakości uczuciowe.
Trójwymiarowa teoria uczuć - zaproponowane przez Wundta wyjaśnienie

stanów uczuciowych, opartych na trzech wymiarach:
- przyjemność/nieprzyjemność
- odprężenie/napięcie
- pobudzenie/przygnębienie
Spostrzeganie Up-down - oczekiwania powodujące, że coś widzimy np.

spóźniający kornik nadchodzący z daleka
Apercepcja: proces aktywnej organizacji elementów psychicznych. proces

wpływu ogółu treści świadomości na nowe wrażenia (tj. dopiero co dostające się
do świadomości) - jak nasze zdobyte już wcześniej treści świadomości wpływają
na to co widzimy i robimy.
„Synteza twórcza” („twórcze rezultaty”) - każde zjawisko psychiczne jest efektem

wszystkich procesów psychicznych zachodzących w umyśle w danym momencie,
ale nie można go sprowadzić do prostej sumy tych procesów, bo jest czymś – w
stosunku do nich – nowym. Wundt w trakcie badań odchodzi od redukcjonizmu.
Rozumie, że umysł to nie jest prosta suma - co jest poglądem
antyredukcjonistycznym.
Wola jest twórczą rezultantą, czyli nowym (w stosunku do części

składowych) efektem, dynamiki całego umysłu.(Wundt, 1908, za: Pieter, 1974;
Sotwin, 2003)
METODY BADAWCZE PSYCHOLOGII WG WUNDTA

W laboratorium przedstawiano bodziec na osobie eksperymentalnej. Po bodźcu
musiała ona dokonać introspekcji- opowiedzieć o tym co czuje. Jednocześnie
badano fizjologiczne odczyny.
Podstawowa - INTROSPEKCJA (SAMOOBSERWACJA) EKSPERYMENTALNA
Pomocnicza - obserwacja obiektywna służąca do opisu obiektywnych zjawisk
towarzyszących treściom świadomości
Typowe wyposażenie laboratorium:

chronometry,
tachistoskopy,
estezjometry i
inne przyrządy do mierzenia wrażeń zmysłowych
Podstawowa tematyka badawcza:

wrażenia, czasy reakcji, spostrzeganie, uwaga, pamięć, kojarzenie wyobrażeń,
procesy fizjologiczne towarzyszące uczuciom
Typowy przebieg badania, np.

wrażenia jasności:
- stworzenie obiektywnych warunków mających wywołać dane zjawisko
psychiczne (np. światło o określonym natężeniu)
- opisywanie przez badanego doznawanych wrażeń i jednoczesne mierzenie
jego parametrów fizjologicznych
- zestawienie i opracowanie obu rodzajów danych
POSTULAT WUNDTA DOT. UZUPEŁNIENIA

METOD BADAWCZYCH PSYCHOLOGII
★ Ze względu na ograniczone wyniki badań Wundt zasugerował, że

psychologia powinna zbierać dane z innych źródeł niż eksperymen.
Gromadzono więc: statystyki, opisy ras oraz charakterów
Korzystano także z:
- opisów charakterów, popędów i namiętności ludzkich zebranych przez
historyków
- doświadczeń codziennego życia, zbieranych i usystematyzowanych przez
statystykę
- wyników badań nad rasami i plemionami, historii ich religii, ich obyczajów,
badań nad mową i rozwojem ich języków
WUNDTOWSKI PROGRAM DWUPSYCHOLOGII
Psychologia eksperymentalna (Psychologischen psychologie), fizjologiczna,

(indywidualistyczna), odróżniająca psychologię od starszych psychologii
zahaczających o misteria…
- badająca proste zjawiska psychiczne (np. wrażenia)
Psychologia nie eksperymentalna (Volkerpsychologie), historyczno-kulturowa,

antyindywidualistyczna,
- badająca zjawiska złożone, takie jak myślenie, mowa etc.

WILLIAM JAMES (1842-1910), JAKO TWÓRCA PSYCHOLOGII
AMERYKAŃSKIEJ
William James miał filozoficzne wykształcenie. Uważa się, że dał psychologii

najważniejszy opis świadomości
1875 – pierwszy kurs psychologii na Uniwersytecie Harvarda
1890 r. - wydanie „Zasad psychologii”
Poglądy
- Życie psychiczne (umysł) jest mechanizmem przystosowania człowieka do

środowiska, a więc ma określoną funkcję, stąd funkcjonalizm
- Psychologia to nauka przyrodnicza, zajmująca się opisem i wyjaśnianiem

stanów psychicznych (tj. stanów świadomości) - różnica amerykańskiej
psychologii od biologicznej dotyczy tego, że w USA psychologię uważano za
naukę biologiczną, o przystosowaniu człowieka do środowiska.
PODSTAWOWE CECHY ŚWIADOMOŚCI

WG W. JAMESA (1892/2002)
Ciągłość: świadomość płynie jak rzeka lub strumień, nie zawiera żadnych przerw
czy odstępów
Zmienność: stany świadomości ciągle się zmieniają, żaden stan który już minął
nie może powrócić i być taki sam jak wcześniej
Wybiórczość: świadomość nieustannie dokonuje wyborów, pomijając większość

rzeczy z którymi się styka
Intencjonalność: świadomość zawsze odnosi się do czegoś, czegoś dotyczy
Subiektywność: świadomość jest zawsze czyjaś i zawsze występuje w niej ja

podmiotowe i ja przedmiotowe (the I i the me)
PIERWSZE LABORATORIA PSYCHOLOGICZNE W USA
założone przez Georga S. Hulla
1883 - Uniwersytet Johna Hopkinsa
1889 – Uniwersytet Clarka
założone przez Jamesa Cattella
1889 – Uniwersytet Stanu Pensylwania
1891 – Uniwersytet Columbia
do 1900 r. powstało ich ok. 40 (!!!)

EKSPERYMENTALNE BADANIA MYŚLENIA SZKOŁY WURZBURSKIEJ
(m.in. O. Kulpe, N. Asch, K. Buhler)
Badacze Wurzburscy zaczęli badać w labie myślenie. Podawali np. przysłowie do

zinterpretowania i prosili o opisanie płynnych procesów myślowych, które tej
interpretacji towarzyszą. Wynikiem było to, że myślenie przebiega w dużej
mierze POZA ŚWIADOMOŚCIĄ, stąd nie można było tego zbadać. Wundt nie
zgadzał się z tym wnioskiem. (a psychologowie Wurzburscy to byli jego uczniowie)
Schemat: badani wyrażali opinie o czymś np. o aforyzmie, a potem dokonywali

introspekcyjnego opisu procesu myślenia.
Wynik: W świadomości badanych oprócz zwykłych świadomych wyobrażeń

pojawiały się myśli nieobrazowe, czyli przelotne, prawe niewyrażalne świadome
poczucia
Wnioski:
- Myślenie jest procesem nieświadomym, a owe poczucia (myśli
nieobrazowe) są jego świadomymi wskaźnikami
- Zadanie wytwarza u osoby badanej nastawienie psychiczne, tzw. tendencję
determinującą, dzięki której wybiera ona odpowiednie do zadania
skojarzenie (zakwestionowanie praw kojarzenia).
Oswald Kulpe (1862-1915) - uczeń Wundta

O.Kulpe wraz z kolegami zorganizował ruch protestu przeciwko temu co uważał
za ograniczenia Wundtowskiej psychologii. Zajmował się problemami, które
Wundt pomijał. Napisał podręcznik Grundriss der Psychologie, w którym
zdefiniował psychologię jako naukę o faktach doświadczenia, zależnych od
doświadczającego podmiotu.
1894- profesor na uniwersytecie w Wurzburgu, 2 lata później uruchomił
laboratorium rywalizujące z laboratorium Wundta.
opracował metodę Systematycznego eksperymentu introspekcyjnego -

metoda, która opierała się na retrospektywnych relacjach badanych na temat ich
procesów poznawczych, po wykonaniu zadania eksperymentalnego. Badani
najpierw myśleli i oceniali a potem analizowali jak myśleli czy oceniali. Wundt
zabraniał w swoim labie takich introspekcji post factum i uważał ją za udawaną
introspekcje
Kulpe także pozwalał na subiektywny opis i ocenę zdarzeń i przeżyć

wewnętrznych co nie podobało się Wundtowi.
Kulpe określił - Myślenie nieobrazowe- czyli zwrócił uwagę, że niektóre myśli nie
wymagają konkretnych wyobrażeń.
PSYCHOLOGIA POSTACI
(m.in. M. Wertheimer, W. Kohler, K. Koffka, F. Kruger )
Podstawowe założenia psychologii postaci:

● Przewaga całości nad częściami
● Wgląd zasadą uczenia
● zmiany w człowieku o charakterze strukturalnym
● model pola elektromagnetycznego świadomości
● dynamiką procesów psychicznych dążenie do równowagi
● pola psychologiczne
Początek: Max Wertheimer: Eksperymentalne badania nad widzeniem ruchów
(1912), czyli opis badań nad spostrzeganiem ruchu pozornego (zjawiska phi)
Schemat badań: osobie badanej pokazywano kolejno w odstępie czasowym

krótszym niż 0,2 sek. (najczęściej 150 ms) dwa odcinki pionowe oddalone
od siebie o 1 cm, w rezultacie czego widziała ona jeden przesuwający się
odcinek, czyli ruch którego nie było
● Psychologia postaci = Całości (postaci, niem. Gestalt) nie tylko nie są

sumą swoich części, ale wręcz przeciwnie, części wchodzące w skład całości
mogą nabierać cech, których poza tą organizacją nie mają (zasada
prymatu całości nad częścią)
● Każda całość dąży do swojej postaci doskonałej (zasada pregnancji)

● Pewne składniki świadomości mające charakter postaci wyodrębniają się z
reszty pola jako figury na tle
● W procesie myślenia wgląd polega na przeorganizowaniu całościowego

obrazu sytuacji (badania W. Kohlera)
Psychoanaliza
Co przyczyniło się do powstania psychoanalizy w XIX w.?
KONCEPCJA NIEŚWIADOMOŚCI
G. W. LEIBNIZA (1646-1716)
● Istnieje mnóstwo drobnych spostrzeżeń, z których nie zdajemy sobie

sprawy, a zatem res cogitans (tj. dusza, umysł) jest zarazem świadoma i
nieświadoma
● Między tym co przeżywamy świadomie, a tym czego doznajemy

nieświadomie istnieją liczne formy pośrednie, bo natura nie robi skoków
● Spostrzeżenia nieświadome stają się świadome gdy stają się liczniejsze lub
mocniejsze.
MECHANIKA WYOBRAŻEŃ
J.F. HERBARTA (1776-1841)
● Podstawowym elementem życia psychicznego jest wyobrażenie,

czyli ślad po spostrzeżeniu.
● Wyobrażenia mają dwie własności: nasilenie (są wyobrażenia silne, słabe,
wyraziste, itp.) czas trwania w polu świadomości
● Wyobrażenia stają się siłami, dzięki temu, że się sobie nawzajem

przeciwstawiają, tocząc walkę o to, aby się dostać do świadomości i
utrzymać w jej centrum jak najdłużej - wyobrażenia
KONIEC XIX W.:

NIEŚWIADOMOŚĆ MODNYM TEMATEM
G. Fechner: Psychika jest podobna do góry lodowej: duża część psychiki,

podobnie jak góry lodowej, jest ukryta pod powierzchnią
STOSUNEK DO CHORÓB PSYCHICZNYCH
Filozofowie starożytni: choroba psychiczna ma źródło w zaburzeniach myślenia,

należy stosować perswazję
Wieki średnie: choroba psychiczna jest opętaniem przez demony
XVIII w. – choroba psychiczna jest zjawiskiem naturalnym, które można leczyć
XIX w. – dwa stanowiska wobec chorób psychicznych:
● Somatyczne: przyczyny są fizyczne, np. uszkodzenia mózgu
● Psychiczne: przyczyny są emocjonalne, a w każdym razie psychiczne
ZAINTERESOWANIE SEKSUALNOŚCIĄ ORAZ KATHARSIS POD KONIEC XIX W.
Publikacje dot.
➢ seksualności dzieci
➢ zaburzeń w sferze seksualności
➢ leczenia histerii poprzez mówienie o doświadczeniach seksualnych
Publikacje dot. katharsis, czyli rozładowywania niepożądanych emocji (ok. 140)

ROZWÓJ TEORII SIGMUNDA FREUDA (1856-1939)
● I Faza lekarska (koniec XIX w.) - psychoanaliza jako metoda leczenia
● II. Faza psychologiczna (do 1913 r.) - uogólnienie zjawisk odkrytych w

praktyce lekarskiej na całość życia psychicznego
● III. Faza metafizyczna (od 1913 r.) - uogólnienie zjawisk psychicznych

na kulturę, rozwój społeczeństw, a nawet metafizykę
FAZA LEKARSKA
Najściślejsza współpraca łączyła Freuda z Ernstem Brucke, który wykładał
fizjologię oraz z Charcotem
➢ Studia w Wiedniu (1873-1881)

➢ 1881 – otwarcie gabinetu neurologicznego w Wiedniu
➢ Prace badawcze nad histerią, przypadek Anny O. (Freud i Breuer:
„Studia and histerią”, 1895)
➢ Praktyka w szpitalu psychiatrycznym dla kobiet w Paryżu (rozczarowanie
hipnozą)
➢ Opracowanie techniki swobodnych skojarzeń i analizy marzeń sennych
➢ 1899 – „Objaśnianie marzeń sennych”
➢ 1901 – „Psychopatologia życia codziennego” (pomyłki freudowskie)
TERAPIA I METODA PSYCHOANALITYCZNA
Cel: likwidowanie wewnętrznych konfliktów.
Sposób: doprowadzenie treści utajonych do świadomości pacjenta, poprzez

odczytywanie ukrytego znaczenia:
1. objawów neurotycznych
2. wypowiedzi (technika wolnych skojarzeń)
3. marzeń sennych i marzeń na jawie
4. czynności pomyłkowych (przejęzyczeń, gubienia przedmiotów,

zapominania)
FAZA PSYCHOLOGICZNA: STRUKTURA OSOBOWOŚCI
DYNAMIKA OSOBOWOŚCI
historia psychologii ćwiczenia - ID EGO SUPEREGO
● Stały konflikt między zasadami rozkoszy, realizmu i moralności (a więc id,

ego i superego) albo świadomością i nieświadomością
● Konsekwencje tego konfliktu:
- Frustracje spowodowane niezaspokojeniem potrzeb Id

- Lęk i poczucie winy spowodowane ich realizacją niezgodną z zasadami
moralności
- Mechanizmy obronne
Żądania ze strony id wywołują lęk neurotyczny

Ego doświadcza lęku moralnego w sytuacji nieprzestrzegania zakazów superego
Lęk realny - obawy wywołane przez rzeczywiste zagrożenia ze świata
zewnętrznego
Mechanizmy obronne ego:
mechanizmy obronne ego to mechanizmy wytwarzane by radzić sobie z

popędowością i z restrykcyjnymi oczekiwaniami superego i są nakierowane na to
żeby zniekształcić rzeczywistość…
- lęk wynika z niezdolności ego do skutecznego zarządzania konfliktem

między id a superego
- by przywrócić między nimi równowagę i zminimalizować lęk, umysł
nieświadomie stosuje mechanizmy obronne ego, z których nie zdajemy
sobie sprawy.
- zaprzeczenie - odmowa akceptacji rzeczywistości, ponieważ jest

nieprzyjemna - np. nieprawda, że go kochasz
- przemieszczenie - transfer nieodpowiednich pragnień lub zachowań na
budzący mniej lęku i możliwy do przyjęcia cel. (np. realizacja jednego
pragnienia na inne - np uczucie do innego człowieka na zwierzęta)
- projekcja - przypisywanie innym niemożliwych do przyjęcia przez siebie
pragnień
- racjonalizacja - usprawiedliwienie zachowań poprzez zastępowanie
trudniejszych do przyjęcia, acz prawdziwszych powodów powodami
wzbudzającymi mniejszy lęk (jestem przemocowy, bo mnie bito w domu)
- reakcja upozorowana- zmniejszenie niepokoju przez przyjmowanie
przekonań przeciwnych do własnych, które dzięki temu zostają wyparte
(nienawidzimy szefa, ale potrzebujemy pracę, dlatego sobie pozorujemy, że
jednak jest z niego spoko koleś)
- Regresja - powrót do strategii radzenia sobie typowych dla mniej
dojrzałych etapów rozwoju (kontrola biletów starsza kobieta nagle zaczyna
płakać zupełnie nieadekwatnie
- Wyparcie- niedopuszczenie do świadomości bolesnych myśli, wspomnień i
uczuć
- Sublimacja - zamiana trudnych do zaakceptowania pragnień w bardziej
akceptowalne społecznie działania (artyści - w działaniu)
Rozwój osobowości
- wg Freuda osobowość rozwija się już w dzieciństwie
- freud postrzegał wczesne dzieciństwo jako najważniejszy okres, uważał, że
doświadczenia z tego okresu kształtują nie tylko cechy
Oralna - dziecko jest przy piersi i dowiaduje się, że to może być bardzo przyjemne
przedobrzenie ma niby skutkować stymulowaniem ust w dorosłości- jaranie,
objadanie się, bierność i łatwowierność
Analna- zainteresowanie otoczenia które albo jest przyjazne albo nie - dotyczy
tego co dziecko wydala. Tu może się pojawić złość u dziecka w reakcji treningu
czystości na siłę - w dorosłości
Falliczna - dziecko jest zainteresowane są swoimi genitaliami - kompleks edypa u
chłopców, którzy chcą konkurować ze starym o matkę kompleks elektry -
kompleks dziewczynek do chłopców.
Latencji (utajenia)-
Genitalna - osoba może być spełniona aby z drugą osobą coś przeżyć, nie chodzi
tylko zeby zaspokoic popędy a że można drugą osobę kochać.
FAZA METAFIZYCZNA: WYJAŚNIANIE ŻYCIA SPOŁECZNEGO I KULTURY
Żyjąc w grupie jednostka nie może realizować wszystkich swych popędów, a więc
one się sublimują i tworzą kulturę (tj.moralność, religię, sztukę).
„Totem i tabu” – 1913

„ Kultura jako źródło cierpień” - 1927
ANNA FREUD (1895-1982)
● sporządziła standardową listę Freudowskich mechanizmów obronnych
● rozszerzyła rolę ego, które wg niej może funkcjonować niezależnie od id, ale
● przede wszystkim opracowała psychoanalityczną terapię dzieci, w której
wykorzystuje się materiały uzyskane podczas zabawy i obserwacji dziecka
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA CARLA GUSTAWA JUNGA (1875-1961)
● Oprócz nieświadomości indywidualnej istnieje nieświadomość

kolektywna, której treść jest przekazywana genetycznie
● Nieświadomość kolektywna wyraża się symbolicznie w tematyce

mitologicznej, biblijnej, w legendach, baśniach itp., a u jednostki – w snach,
twórczości, zaburzeniach. Jest zbiorowym doświadczeniem przeszłych
pokoleń, głęboko zakorzenionym w psychice. W skład nieświadomości
zbiorowej wchodzą archetypy - czyli odziedziczone tendencje
behawioralne, skłaniające ludzi do powielania ustalonych wzorów
zachowań. Ich natura jest mistyczna.
● Najważniejszym archetypem jest jaźń. Jej zadaniem jest integracja

zarówno świadomych, jak i nieświadomych składników osobowości. Jaźń
rozwija się dzięki procesowi indywiduacji a za jego sprawą człowiek osiąga
jedność osobowości, głównie przez przyswojenie archetypów.
● Główną przyczyną zaburzeń jest zrywanie łączności między

nieświadomością indywidualną i kolektywną, a głównym zadaniem
psychoterapii jest pomoc w odzyskiwaniu tej łączności
● Adler również uznawał pojęcie libida, jednak nie ograniczał wyłącznie do

życia seksualnego a może być one skierowane na zewnątrz i do wewnątrz.
Uważał, że libido określa generalnie witalność. Z tej dychotomii Jung
wyprowadził pojęcie ekstrawersji i introwersji
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA ALFREDA ADLERA (1870-1937)
● W pierwszych latach życia naturalnym stanem człowieka jest bezradność,

ale już w pierwszych latach życia kształtuje się indywidualny styl
przezwyciężania (kompensowania) własnej niższości, bo ludzie mają
wrodzony instynkt mocy.
● Ale zdarza się, że intensywne poczucie niższości może się utrwalić w postaci
kompleksu niższości (często nieświadomego)
● Zadaniem psychoterapii jest uświadomienie przyczyn schorzenia, krytyczna

refleksja nad własnym stylem życiowym oraz zmiana warunków
środowiskowych (tzw. poradnie adlerowskie)
● Założył pierwszą w Wiedniu poradnie dla dzieci

KAREN HORNEY (1885-1952)
● Odwróciła kontekst kompleksu edypa zwracając uwagę, że to jednak

mężczyźni zazdroszczą kobietom możliwości stworzenia życia i macicy. Aby
utrzymać iluzoryczne poczucie wyższości wobec kobiec, ukrywając swoją
niższość mężczyźni utrudniali kobietom życie przez lata.
● Podkreślała znaczenie czynników społecznych jako głównych determinant

lęku.
● podstawowa wrogość - stan emocjonalny u osób reagujących wściekłością

na czynniki środowiskowe.
● Przyczyną nerwicy jest tzw. lęk podstawowy, którego źródłem są

nieprawidłowe relacje z rodzicami we wczesnym dzieciństwie.
● By się przed tym lękiem chronić dziecko wytwarza sobie pewne strategie
radzenia, które jeśli się utrwalą, stają się potrzebami neurotycznymi, np.
potrzebą władzy, niezależności, albo uległości.
● W procesie psychoterapii pacjent powinien odkryć swoje neurotyczne

potrzeby i swoje ja realne.
PODOBIEŃSTWA MIĘDZY KONCEPCJAMI FREUDA I JEGO NASTĘPCÓW
- życie psychiczne powinno się rozpatrywać energetycznie (a nie statycznie i

strukturalistycznie) oraz całościowo
- kluczowe w terapii nerwic jest uświadomienie sobie przyczyn własnego

zaburzenia
RÓŻNICE MIĘDZY KONCEPCJAMI FREUDA I JEGO NASTĘPCÓW

- Podstawowa energia życiowa ma u Freuda charakter biologiczny
(popęd seksualny), a u jego następców społeczny – (archetypy, dążenie
do mocy, lęk podstawowy)
Podstawowa metoda terapeutyczna to:
- u Freuda - technika swobodnych skojarzeń,
- u Junga – odczytywanie symboliki kulturowej,
- u Adlera – refleksja krytyczna nad stylem życiowym oraz zmiana warunków

środowiskowych,
- u Horney – odkrywanie ja realnego.
CZY PSYCHOANALIZA JEST NAUKĄ?
Według Freuda: tak i to nauką przyrodniczą!!
Według Karla Poppera: nie, bo teoria jest naukowa, jeśli wynikają z niej
sprawdzalne empirycznie hipotezy (tzw. kryterium falsyfikalności)
ALE ……………
……PSYCHOLOGIA WCHŁONĘŁA FREUDOWSKIE KONCEPCJE I WŁĄCZYŁA JE DO
GŁÓWNEGO NURTU BADAWCZEGO, NP.
● Nieświadomość,
● Mechanizmy obronne,
● Rolę doświadczeń wczesnodziecięcych dla kształtowania się osobowości, a
także powstawania zaburzeń
Behawioryzm
Behawioryzm czyli psychologia jako nauka o zachowaniu (adaptacyjnie do świata
zewnętrznego)
Behawioryzm jako psychologia funkcjonalna, która badała uczenie się jako formę
przystosowania do zmiennych warunków środowiskowych.
Psychologia porównawcza jest częścią psychologii zwierząt. Podczas gdy

zoopsychologowie badają zachowanie zwierząt dla niego samego, psychologowie
porównawczy badają zachowanie zwierząt po to, aby wyciągać ogólne wnioski w
odniesieniu do zachowań człowieka. Ma zastosowanie tylko wtedy, gdy zachodzi
jakiś związek między człowiekiem a badanymi zwierzętami - czyli gdy istnieją
dowody na ich wspólny rodowód.
Behawioryzm stworzył mechanistyczny obraz człowieka, jako jednostki

zewnątrzsterownej
Ale:
- Rozszerzył przedmiot psychologii o zachowanie
- Uwypuklił znaczenie środowiska zewnętrznego dla zachowania
- Podkreślił rolę uczenia się i badań nad jego mechanizmami
- Wprowadził operacjonizm, czyli definiowanie czynników wewnętrznych
(zmiennych pośredniczących) przez operacje pomiarowe
- Jego odkrycia dot. uczenia się stały się podstawą wielu technik
terapeutycznych oraz wielu technik modyfikacji zachowania…
CHARLES DARWIN (1809-1882):

TEORIA EWOLUCJI I PSYCHOLOGIA ZWIERZĄT
● „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego” (1859)

● „O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt” (1872)
Darwin interesował się zachowaniem zwierząt, ale zastanawiał się także nad
związkiem między ich zachowaniem a zachowaniem ludzi. Ten problem brał na
warsztat także jego zastępca John Romanes W swych badaniach nad
zachowaniem zwierząt wykorzystywał on metodę - introspekcji przez analogię
-pewne operacje umysłowe leżą u podstaw czynności i jest to typowe u wszystkich
osób gatunku
Kanon Morgana - wyjaśniając zachowania zwierząt, nie należy odwoływać się do

wyższych procesów umysłowych, jeżeli dane zachowanie można trafnie
wytłumaczyć, przypisując je niższym procesom umysłowym. np. współpraca
mrówki z inną mrówką to nie objaw życzliwości a spełnienia podstawowej
potrzeby wyżywienia poprzez organizację i przynależność do grupy.
BADANIA IWANA P. PAWŁOWA (1849-1936)
DOT. FIZJOLOGII UKŁADU TRAWIENNEGO
WARUNKOWANIE KLASYCZNE
Reakcja bezwarunkowa, np. ślinienie się na widok pokarmu - prosta,

wrodzona, automatyczna reakcja organizmu na określony bodziec (tzw.
bodziec bezwarunkowy).
Nabywanie: zestawienie bodźca neutralnego z bezwarunkowym, które powoduje,

że po pewnym czasie, bodziec neutralny wywołuje reakcję (np. światło wywołuje
ślinienie), a więc bodziec neutralny staje się bodźcem warunkowym.
Wygaszanie – zanikanie reakcji warunkowej

Samorzutne odnowienie – pojawienie się reakcji warunkowej po okresie jej
wygaszenia
Generalizacja bodźca – występowanie reakcji warunkowej na bodźce podobne

do bodźca warunkowego
EDWARD THORNDIKE (1874-1948):
BADANIA DOT. ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW PRZEZ ZWIERZĘTA

WYŻSZE (PSY I KOTY)
Metoda: skrzynki problemowe (puzzle box), labirynty

Wyniki: prawa uczenia się:
1. Prawo Efektu (zwiastun prawa wzmocnienia): zadowolenie towarzyszące

czynności skutecznej wzmacnia związek między bodźcem a reakcją, a
niezadowolenie związek ten osłabia.
2. Prawo Ćwiczenia (powtarzania): ponawianie połączeń między bodźcem, a

reakcją wzmacnia ich związek
● EDWARD THORNDIKE: „INTELIGENCJA ZWIERZĄT” (1898)

„(…) Studia w niniejszej pracy skłoniły jej autora do stale wzrastającego szacunku
dla psychologii jako dla nauki o zachowaniu się (podkreślenie – WS). Mam to
przekonanie, że psychologia może być, przynajmniej częściowo tak samo
niezależna od introspekcji jak fizyka”
KRYZYS PSYCHOLOGII KLASYCZNEJ:

DEBATA NT. ŚWIADOMOŚCI I INTROSPEKCJI
MANIFEST BEHAWIORYSTYCZNY JOHNA B. WATSONA (1878-1958),

CZYLI WYKŁAD NA POSIEDZENIU APA I ARTYKUŁ „PSYCHOLOGY AS
THE BEHAVIORIST VIEWS IT” (1913)
Watson został zaproszony do wygłoszenia wykładu przez Jamesa McKeen Cattela.

Jamesa bardzo niepokoił stan psychologi oraz zaufanie do metody introspekcji.
I. Radykalna krytyka psychologii introspekcyjnej
- Stany świadomości nie są obiektywnie sprawdzalne i dlatego nie mogą być
przedmiotem badań naukowych. Można badać emocje, ale tylko w zakresie
ich fizycznych i fizjologicznych objawów, a nie za pomocą introspekcyjnych
raportów.
- Introspekcja jest metodą subiektywną, a więc nienaukową
II. Propozycja obiektywnej psychologii naukowej, czyli behawioryzmu
- Przedmiotem psychologii powinno być to co można badać obiektywnie, tj.

zachowanie się człowieka lub zwierzęcia, czyli jego reakcję na sytuację
- W eksperymentach dot. zachowania człowieka można stosować te same

procedury co w badaniach nad zwierzętami
1915- Watson zostaje przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa

Psychologicznego.
TRZY STADIA BEHAWIORYZMU
I.Behawioryzm w ujęciu Watsona (do ok. końca lat 20. XX w.)
II. Neobehawioryzm (od ok. 1930 do ok. 1960)
- radykalny behawioryzm Burrhusa F. Skinnera: schemat S-R; psychologia

nie powinna uwzględniać żadnych procesów wewnętrznych, bo one nie
mają wpływu na zachowanie
- schemat S-O-R, psychologia powinna uwzględniać czynniki wewnętrzne

(zmienne pośredniczące), bo one modyfikują zależność reakcji od bodźca
- behawioryzm celowościowy Edwarda C. Tolmana
III.Neo-neobehawioryzm (socjobehawioryzm) od ok. 1960 r.
- teoria społeczno-poznawczego uczenia się A. Bandury
PSYCHOLOGIA OBIEKTYWNA JOHNA WATSONA od 1913
Wszystkie problemy psychologiczne można ująć w terminach bodźca i reakcji

(schemat S-R ang. stimulus –reaction).
Rodzaje reakcji (zachowania)

● Reakcje ruchowe
● Mówienie (jest takim samym zachowaniem jak każde inne; jest

manipulowaniem narządem artykulacyjnym za pomocą powietrza)
● Myślenie (to zachowanie werbalne, które zachodzi subwokalnie, tj.

myślenie jest cichym mówieniem, mową wewnętrzną).
● Reakcje wisceralne, tj. związane z narządami (to są emocje)
- Celem psychologii jest przewidywanie reakcji gdy dany jest bodziec i vice
versa
- Podstawową metodą badawczą jest eksperyment, w czasie którego

działamy określonym bodźcem i obserwujemy jakie zachowania on
powoduje.
WARUNKOWANIE EMOCJI
1919- Watson chciał sprawdzić, czy można warunkować ludzkie emocje. Chciał
wybrać jedną emocje ze strachu, złości i miłości i uwarunkować ją na bodziec,
który wcześniej nie wywoływał tej emocji. Watson przeprowadził eksperyment na
niemowlęciu znanym jako Albert B lub mały Albert. Nie był to eksperyment
idealny metodologicznie, jednak Wason używał go aby pokazywać, że jego
psychologia nie tylko wyjaśnia zachowanie, ale też może je kontrolować.
Hipoteza Watsona i Morgana: ludzie rodzą się z 3 reakcjami emocjonalnymi

(strachem, wściekłością i miłością), a zakres reakcji emocjonalnych rozszerza się
na drodze warunkowania.
Weryfikacja ww. hipotezy: warunkowanie reakcji strachu na białego szczura u

Alberta B. przez J. Watsona i R. Rayner (Conditioned emotional reactions, 1920)
Wniosek: osobowość jest systemem nawyków, jakie człowiek nabywa w ciągu

swojego życia, a więc zmiana (terapia) osobowości polega na przeuczeniu,
zmianie nawyków.
BEHAWIORYZM RADYKALNY BURRHUSA F. SKINNERA (1904-1990) do
lata 1930-1960
● Koncepcja „pustego organizmu”: czynniki wewnętrzne (psychiczne) nie

mają wpływu na zachowanie, na zachowanie najmocniej wpływają jego
konsekwencje.
Rodzaje zachowań:
1. reaktywne, czyli takie które są reakcją na określony bodziec
2. sprawcze (instrumentalne, operatywne) czyli takie, które są kształtowane i

utrwalane przez wzmocnienia. Np. mówienie jest zachowaniem, które
podlega prawidłowościom wzmocnienia
Badał R-S, jak skutki wpływają na zachowanie. W warunkowaniu sprawczym

interesowały go efekty, które następowały po zachowaniu pod wpływem bodźca.
Typowy eksperyment:
nagradzanie zwierzęcia (szczura, gołębia) za określony ruch, początkowo
wykonany przypadkowo, czyli warunkowanie instrumentalne (sprawcze)
Warunkowanie sprawcze (instrumentalne)
TRUDNOŚCI RADYKALNEGO BEHAWIORYZMU I POWODY PRZYJĘCIA

SCHEMATU S-O-R
- Sprzeczność ze zdroworozsądkowym doświadczeniem
- Logiczna trudność wyjaśniania zachowań bez odwoływania się do zjawisk

mentalnych
- Zmienność zarówno inter- jak i intra indywidualnych reakcji mimo tych

samych warunków zewnętrznych..
BEHAWIORYZM CELOWOŚCIOWY (lub kognitywny) EDWARDA
TOLMANA (1886-1959) i schemat S-O-R
Zachowanie jest po prostu celowe, czyli ukierunkowane na osiągnięcie jakiegoś

celu. Celowość zadania jest zdeterminowana przez procesy poznawcze.
- Zachowanie jest często zorganizowaną całością, a nie łańcuchem

odrębnych reakcji na bodźce, daje się opisywać w schemacie cel-środek.
- Już szczury zachowują się tak jakby były zdolne do wytwarzania sobie
mapy poznawczej, czyli przestrzennej reprezentacji ich świata, które
pozwalają im efektywnie funkcjonować.
- Mapa wewnętrzna, czy inne czynniki organiczne, to zmienne

pośredniczące między bodźcem a reakcją.
- Zmienne pośredniczące można zdefiniować poprzez operacje, służące do

ich pomiaru tzw. operacjonizm. Zmiennymi pośredniczącymi mogą być
np. procesy poznawcze.
➢ np. głód można zmierzyć poprzez ilość spożytego pokarmu lub szybkość z
jaką został zjedzony.
- uważał i poparł to badaniami, że uczenie się nie wymagało wzmocnień.

Okazywało się , że szczury, które po prostu uczyły się labiryntów bez
uwarunkowania np. na skręcanie w określoną stronę znacznie szybciej
potrafiły znaleźć np. ukryte pożywienie. Potwierdziło to skuteczność mapy
poznawczej w poprawieniu funkcjonowania.
NEO-NEOBEHAWIORYZM, CZYLI TEORIA SPOŁECZNO-POZNAWCZEGO

UCZENIA SIĘ A. BANDURY (1925- 2021)
● Uczymy się także przez wzmocnienia zastępcze, tzn. obserwowanie tego
jak zachowują się inni i jakie są tego konsekwencje (a zatem między
bodziec a reakcję Bandura wstawia proces poznawczy, tj. antycypowanie i
ocenianie konsekwencji zachowań innych ludzi)
Modelowanie, czyli obserwowanie innych ludzi i wzorowanie się na tym

zachowaniu, jest podstawowym sposobem uczenia się.
słynny eksperyment Bandury:
● modelowanie agresywnych zachowań dzieci poprzez obejrzenie na TV

filmu z panią z przedszkola niszczącą rzeczy.
Psychologia Poznawcza/Kognitywistyczna
Psychologia poznawcza jako nauka o przetwarzaniu informacji. Pamięć, myślenie,
wyobraźnia są w psychologi poznawczej rozumiane w kategoriach różnych faz
procesu przetwarzania informacji.
Przetwarzanie informacji wywodzi się z cybernetyki oraz z matematycznej teorii

informacji
Wg. Urlica Neissera (67) na procesy przetwarzania informacji składają się

wszystkie operacje, dzięki którym odbierane przez jednostkę bodźce są
transformowane lub przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowywane,
przywoływane lub wykorzystywane w jakikolwiek inny sposób. Zadaniem
psychologii poznawczej jest opis tych procesów i ukazanie jak kształtują one
zachowanie człowieka.
Podstawowym założeniem jest założenie o ekonomii przebiegu procesów

przetwarzania informacji. - człowiek nie może przetworzyć wszystkich
docierających do niego informacji, bo umysł ma ograniczoną pojemność.
człowiek jest skąpcem poznawczym, który angażuje tylko część dostępnych jej
zasobów poznawczych.
Jednak możemy dokonywać selekcji danych przez narzędzie zwane uwagą

Umysł dysponuje zdolnością do hamowania zbędnych reakcji i procesów
mentalnych, co jest możliwe dzięki procesom kontroli poznawczej. - stąd biorą
się stereotypy i inne uproszczenia rzeczywistości.
Człowiek wielokrotnie wykonujący te same działania tworzy coraz bardziej

stabilne i elastyczne struktury poznawcze. - względnie trwałe elementy umysłu,
możliwe do wielokrotnego wykorzystania w różnych warunkach i sytuacjach. (do
struktur zaliczamy elementy wiedzy, sądy, przekonania i schematy poznawcze).
Struktury poznawcze tworzą spójny, zorganizowany system, w którym występują

procesy kontroli. Kontrola poznawcza to zdolność systemu do samoorganizacji i
samoregulacji. Możemy dzięki nim powstrzymać się od reakcji, ale też wyzwolić ją
w odpowiednim momencie.
Są również poziomy przetwarzania danej informacji. Wielopoziomowość

przetwarzania informacji jest zjawiskiem powszechnym, czyli odzwierciedla
jedną z elementarnych cech umysłu ludzkiego.
Większość psychologów poznawczych uważa, że umysł nie jest prostym

odzwierciedleniem otaczającej go rzeczywistości, lecz aktywnie i samodzielnie
utworzoną konstrukcją. Dzięki temu powstaje poznawcza reprezentacja świata.
Reprezentacji używa się do określenia ogólnego obrazu świata w umyśle, jak też
do poszczególnych składników tego obrazu.
Poznanie można opisać w postaci cyklu polegającego na aktywnym tworzeniu

reprezentacji poznawczych, interpretowaniu napływających informacji poprzez
owe reprezentacje, zmianę treści reprezentacji pod wpływem nowych danych i z
powrotem na interpretowaniu nowych danych poprzez wcześniej zmienioną
reprezentacje.
W ten sposób dochodzi do ciągłego rozwoju możliwości poznawczych człowieka i
poszerzania jego wiedzy o świecie.
konstruktywizm - każdy ma indywidualną niepowtarzalną reprezentację świata,

bo każdy samodzielnie ją utworzył na podstawie własnych doświadczeń.
odruch orientacyjny - reakcja na wydarzenie nagłe i nieoczekiwane (głośny
dźwięk) - obserwuje się wtedy znieruchomienie i ukierunkowanie receptorów na
odbiór bodźców
zachowanie eksploracyjne - aktywne poszukiwanie informacji w otoczeniu,

niekoniecznie w odpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie.
interioryzacja - większość czynności poznawczych najpierw ujawnia się w

zachowaniu aby dopiero potem dało się stopniowo uwewnętrznić. Ma to związek z
psychologią rozwojową.
BADANIA JEANA PIAGETA (1896-1980) DOT. ROZWOJU POZNAWCZEGO
● Pierwsze prace opublikował w latach 20. i 30. XX w. Wywarły one duży

wpływ na psychologię europejską, choć – wtedy – nikłą na amerykańską.
● Rozwój jest równoważeniem struktur poznawczych. Podmiot asymiluje
nowe informacje z otoczenia za pomocą wrodzonych lub wcześniej
opanowanych schematów poznawczych. Asymilacja trwa dopóki schemat
nie utraci swej przydatności. W pewnym momencie korzystanie z niego jest
już niemożliwe i wtedy zachodzi stan nierównowagi. Aby ją przywrócić
należy zmienić sam schemat poznania czyli oddać się procesowi
akomodacji. Rozwój poznawczy to nic innego jak nieustający ciąg
asymilacji i akomodacji.
Główne tezy:
➢ Rozwój poznawczy dokonuje się poprzez asymilację wiedzy do

wrodzonych, albo już wcześniej istniejących, schematów poznawczych oraz
ich zmianę, czyli akomodację, kiedy dotychczasowe schematy przestają
wystarczać
➢ Człowiek nie tyle odbiera informacje z otoczenia, ile samodzielnie

konstruuje wewnętrzny obraz świata, czyli reprezentację świata w umyśle
KOMPUTEROWA METAFORA UMYSŁU

1948 – tzw. Hixon Symposium dot. mózgowych podstaw zachowania w California
Institute of Technology, na którym kilku prelegentów, m.in. matematyk John von
Neumann, wysunęli tezę, że mózg funkcjonuje podobnie jak komputer
ALAN TURING (1912-1954)

Computing Machinery and Intelligence (1950/1995)
Czy maszyny liczące (komputery), czyli maszyny składające się z:
- pamięci, czyli struktury służącej do przechowywania informacji
- programu, czyli struktury zawierającej instrukcję postępowania
- jednostki wykonawczej, czyli struktury wykonującej zadane operacje
mogą myśleć, tzn. udawać człowieka w 5-minutowej rozmowie?

Odpowiedź: tak, maszyny liczące mogą myśleć, bo istota działania komputera
nie zależy od materiału z którego jest zbudowany, ale od reguł (programu)
wpisanego w jego strukturę sterowania.
POCZĄTKI PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ:
1955 – GEORGE A. KELLY (1905-67)

„THE PSYCHOLOGY OF PERSONAL CONSTRUCTS”
- KONCEPCJA POZNAWCZEGO KONSTRUOWANIA
● Człowiek by mógł funkcjonować musi przewidywać co się wydarzy, aby

móc przewidywać tworzy w swoim umyśle obrazy zdarzeń, czyli tworzyć
tzw. konstrukty osobiste
● Człowiek jako badacz z ulicy - systemy poznania są podobne do badań

naukowych. Człowiek sam musi się zorientować, że trzeba poddać się
akomodacji.
● Konstrukty te mają charakter dynamiczny, tj. w ciągu życia powiększa się

ich ilość oraz zgodność wewnętrzna
● Człowiek wybiera do przewidywania zdarzeń te konstrukty, które w danej

sytuacji są najbardziej użyteczne
ROK 1956
George Miller „The Magical Number Seven, Plus or Minus Two: Some Limits on
our Capacity for Processing Information”
J.S. Bruner, J.J. Goodnow i G.A. Austin „A study of thinking” – badania nad
strategiami tworzenia pojęć
SYMPOZJUM NA TEMAT PRZETWARZANIA INFORMACJI
NA MASSACHUSETTS INSTITUTE OF TECHNOLOGY (MIT) –
WRZESIEŃ 1956 R.
Herbert Simon (politolog, ekonomista i psycholog, późniejszy laureat Nagrody

Nobla w dziedzinie ekonomii) oraz Allen Newell (matematyk i fizyk) przedstawili
pionierski program komputerowy
Noam Chomsky 1959 przedstawił swoją teorię gramatyki uniwersalnej
George Miller przedstawił wyniki badań dot. pamięci krótkotrwałej, że świadoma

pojemność pamięci krótkotrwałej jest ograniczona mniej więcej do siedmiu
pakietów informacji (liczba słów czy kolorów).
1957 – Leon Festinger: koncepcja dysonansu poznawczego: sprzeczność między

elementami poznawczymi jest wyznacznikiem bardzo złożonych zachowań
1958 – Fritz Heider: koncepcja atrybucji, czyli człowieka jako naiwnego badacza
poszukującego przyczyny zdarzeń
BADANIA NAD JĘZYKIEM
1959 – Roger Brown „Words and Things”
1959 – druzgocąca recenzja Noama Chomsky’ego książki Skinnera „Verbal

Behavior”, w której Chomsky wskazuje m.in., że:
● behawiorystyczne wyjaśnienie języka (tj. że to jest takie samo zachowanie

jak każde inne) jest błędne m.in. dlatego, że możemy wypowiedzieć
nieskończoną liczbę zdań, w tym całkowicie nowe
● w mózgu istnieje wewnętrzny system przyswajania języka (koncepcja

gramatyki uniwersalnej)
1960 - OŚRODEK BADAŃ NAD PROCESAMI POZNAWCZYMI
(CENTER FOR COGNITIVE STUDIES) – UNIWERSYTET HARVARDA
Siedziba: dom W. Jamesa
Założyciele: George Miller i Jerome Bruner
Obszary badawcze: język, pamięć, percepcja, tworzenie pojęć, myślenie,

psychologia rozwojowa
NADANIE NAZWY: ULRIC NEISSER

„COGNITIVE PSYCHOLOGY” (1967)
1967- Neisser opublikował pierwszy systematyczny podręcznik tej dyscypliny.
Poznanie – procesy „przekształcania, redukowania, opracowywania,

przechowywania, odzyskiwania i wykorzystywania danych zmysłowych. (..)
poznanie bierze udział we wszystkich możliwych działaniach człowieka”
DOMINACJA PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ (LATA 70-80 XX W.)
Psychologia poznawcza stanowi quasi-paradygmat naukowy* (Chlewiński,

2007)
*Paradygmat naukowy – wg Thomasa Kuhna: kanon przekonań o charakterze

zarówno teoretycznym, jak i metodologicznym, podzielany przez wspólnotę
naukową.
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO QUASI-PARADYGMAT NAUKOWY
Na poziomie teoretycznym:
● przyjmuje, że tym co robi umysł jest – mówiąc najogólniej – odbiór i

przetwarzanie informacji, a mechanizmy tego przetwarzania i jego
rezultaty mają wpływ na zachowanie człowieka
● Procesy nieświadome stanowią integralną część uczenia się i mogą być
badane eksperymentalnie.
Jednak psychologia poznawcza nie dopracowała się podzielanego

powszechnie ujęcia umysłu, a integracja setek modeli dotyczących
poszczególnych procesów psychicznych sformułowanych w obrębie
psychologii poznawczej jest niemożliwa, bo pozostają one względem siebie
nie tylko w pewnej izolacji, ale czasem są po prostu sprzeczne
Na poziomie metodologicznym Przyjmuje, że:
● o ukrytych procesach psychicznych można wnioskować na podstawie

obserwacji zachowania
● eksperyment laboratoryjny jest wiodącą metodą badawczą
➢ Jednak psychologowie poznawczy przejawiają różne orientacje

metodologiczne i są zwolennikami różnorodnych technik badawczych
POCZĄTKI KRYTYKI DOMINACJI PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ
Ulric Neisser (1976)
- podkreślał, że badanie procesów poznawczych powinno stanowić tylko

część psychologii. Obawiał się, że psychologia poznawcza tak zafiksuje się
na procesach myślowych jak behawioryzm skupiał się wyłącznie na jawnym
zachowaniu.
- skrytykował ograniczenie badań do warunków laboratoryjnych i postulował

pozyskiwanie danych z życia codziennego oraz stosowanie odkryć
psychologii do problemów praktycznych.
- Robert Zajonc (1985) nazwał ujmowanie umysłu w kategoriach

przetwarzania informacji imperializmem poznawczym i apelował, by nie
zaniedbywać badań nad emocjami i nie sprowadzać ich do rezultatu
przetwarzania informacji.
Metody badawcze w psychologii poznawczej:
- obserwacja i rejestracja (czasem powstaje z tego case study)

- eksperyment laboratoryjny
- badania kliniczne na pacjentach z upośledzeniem poszczególnych
zdolności poznawczych.
- symulacja komputerowa (metody obrazowania pracy mózgu)
SZERSZE I WĘŻSZE ROZUMIENIE PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ
● Szersze: nurt teoretyczno-badawczy, który pojawił się w latach 50., a

największe znaczenie osiągnął w latach 70-80. XX w.
● Węższe: dział psychologii, który zajmuje się badaniem tego jak ludzie
poznają świat, w jaki sposób to poznanie określa ich zachowanie, czyli
zajmujący się tzw. procesami poznawczymi, tj.:
➢ spostrzeganiem, wyobraźnią, uwagą, pamięcią, myśleniem,

rozwiązywaniem problemów oraz językiem
KOGNITYWISTYKA (COGNITIVE SCIENCE)-

NAUKA O POZNAWANIU
Nurt naukowy (lub samodzielna nauka), który
- obejmuje: psychologię poznawcza, lingwistykę, antropologię, filozofię,

informatykę, badania nad sztuczną inteligencją
- i zajmuje się badaniem systemów poznawczych, czyli systemów

przetwarzania informacji niezależnie od tego z czego te systemy są
zbudowane, a więc czy należą do człowieka czy do komputera
NEUROKOGNITYWISTYKA = Kognitywistyka + neurobiologia,

- zajmuje się wyjaśnieniem procesów myślowych, komputerową symulacją
procesów myślowych, rozwojem „inteligentnych” urządzeń połączonych z
mózgiem itp.
Psychologia Humanistyczna
Psychologia humanistyczna kładła nacisk na mocne strony i pozytywne aspiracje
człowieka, na świadome doświadczenie, wolną wolę (zamiast determinizmu),
realizacje ludzkiego potencjału oraz przekonanie o całowości ludzkiej natury.
• Kształtowała się równolegle do psychologii poznawczej (lata 50 i 60 a nawet
lat 40 XX w) i powstała w opozycji do behawioryzmu i psychoanalizy.
• 1961 – pierwszy numer Journal of Humanistic Psychology
• 1962 – Amerykańskie Towarzystwo Psychologii Humanistycznej
• 1971- Oddział Psychologii Humanistycznej APA (American Psychological

Association)
• Lata 70 to okres największego rozkwitu psychologii humanistycznej
• Lata 90 - psychologia pozytywna odnosząca się do psychologii

humanistycznej
Psychologia humanistyczna chciała zajmować się aspektami ludzkiego

funkcjonowania, które uważane są za te najbardziej ludzkie.
„Te uzdolnienia i możliwości człowieka, które nie znalazły należnego miejsca (…) w
teorii behawiorystycznej, ani w klasycznej teorii psychoanalitycznej, a więc
twórczość, miłość, ja, obiektywność, autonomia, tożsamość, odpowiedzialność,
zdrowie psychiczne itp.”
PSYCHOLOGIA HOLISTYCZNO-DYNAMICZNA
ABRAHAMA MASLOWA (1908-1970)
Nazwa ta dotyczy tego, że psychologowie humanistyczni nie określali specyficznie

swojego obiektu badań np. wewnętrzna natura człowieka. Holistyczna bo
nawiązuje do ogólnej natury człowieka a dynamiczna, bo dąży do samorealizacji
Abraham Maslow - amerykański psycholog, autor teorii
hierarchii potrzeb. Jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu psychologii
humanistycznej i psychologii transpersonalnej.
● Każda osoba wykazuje wrodzoną tendencję do samorealizacji. Ten stan jest
najwyższą z ludzkich potrzeb, pociąga za sobą aktywne wykorzystanie
wszystkich zalet i zdolności, rozwój i urzeczywistnienie własnego
potencjału.
Krytyka :
⮚ psychoanalizy: Freud przedstawił nam chorą część psychologii (Maslow,
1968/1986, s. 14) - my badacze chcemy się zajmować zdrową psychologią
⮚ behawioryzmu: Co jest tak istotne dla człowieka, bez czego już nie byłby
nazywany człowiekiem? (jak wyglądałby człowiek S-R (bodziec - reakcja,
człowiek popychany do działania przez bodźce zewnętrzne) ? I kto chciałby nim być?
- marionetką ) (Maslow, 1968/1986, s. 14)
Wewnętrzna natura człowieka:

– Jest wrodzona (biologicznie uwarunkowana), częściowo należy do całego
gatunku, ale częściowo jest właściwa tylko danej jednostce
– Jest do pewnego stopnia stała
– Jest raczej dobra lub neutralna niż zła
– Jest jednak bardzo delikatna i łatwo ulega presji kulturowej, co

prowadzi do różnych cierpień i lęków
⮚ Człowiek dąży do uwolnienia się od nacisków kulturowych i do realizacji

swojej wewnętrznej natury, czyli do samorealizacji
Termin samorealizacji stał się terminem wytrychem w świecie zachodu, bo ta
samorealizacja w wydaniu maslowa była bardzo pozytywna.
A. Maslow - badania osób wybitnych
Cel: co odróżnia ludzi wybitnych od nie wybitnych?
Osoby badane: m.in. Albert Einstein, Eleonor Roosevelt
Metoda badawcza: analiza biografii
Wyniki: są to osoby samorealizujące się, które charakteryzują się m.in.
następującymi cechami:
– Samorealizują się
– obiektywne spostrzeganie rzeczywistości, nieograniczona przez lęki
– całkowita akceptacja własnej natury
– zaangażowanie się i poświęcenie jakiejś pracy (flow - zaangażowanie

dla samego zaangażowania, radość z tego co robimy)
– potrzeba autonomii, prywatności i niezależności
– intensywne doświadczenia mistyczne lub szczytowe (Maslow był

agnostykiem. W pismach odwoływał się do Jamesa - założyciela amerykańskiej
psychologii. Maslow argumentował, że doświadczenia tego rodzaju trzeba
interpretować w kategoriach bardziej buddyjskich niż chrześcijańskiej - przekroczenie
doczesnej rzeczywistości, sposób połączenia się z wszechświatem)
– empatia i umiłowanie ludzkości
– opór przed konformizmem
– twórcza postawa ( Często łączy się z psychopatią - Książka Pani Einstein i

sympatyczny portret Einsteina)
Motywacja wg. maslowa

Teoria maslowa nie ma do końca empirycznego potwierdzenia. Jego teoria
przedostała się do popkultury jak Freud. Jego idea bardzo wpisała się w młodzież
kontrkultury i stał się dla nich guru. Wtedy stała się modna jego koncepcja.
Psychologia humanistyczna mimo żelaznej kurtyny także przedostała się do

polski w latach 70.
● By człowiek mógł realizować potrzeby wyższego rzędu, jego potrzeby
niższego rzędu muszą być zaspokojone. Maslow pisał w eseistyczny sposób.
● A te potrzeby (w kolejności od najbardziej podstawowych) to:
○ potrzeby fizjologiczne (jedzenia, wody, i seksu)

○ potrzeby bezpieczeństwa (ochrony, porządku i stabilności)
○ potrzeby przynależności (i miłości)
○ potrzeby szacunku/uznania (do siebie i ze strony innych)
○ potrzeby samorealizacji
● Maslow nie przedstawiał swojej koncepcji potrzeb w kształcie piramidy.
MOTYW WZROSTU
WG CARLA ROGERSA (1902-1987)
Jest psychoterapeutą i twórcą nowego nurtu w psychoterapii
1946- Przewodniczący APA

Człowiek ma tylko jedno ogólne dążenie: do rozwijania swoich zdolności i
możliwości, czyli motyw wzrostu, rozwoju, samorealizacji (głód, pragnienie etc. są
tylko jego aspektami)
Samourzeczywistnienie stanowi najwyższy poziom zdrowia psychicznego.

Samourzeczywistnienie u osób, którym rodzice nie okazali akceptacji w
dzieciństwie będą musieli sami przyswoić sobie treści dot. własnej wartości.
● Tendencje wzrostowe organizmu mogą zostać zahamowane na skutek

oddziaływań środowiska zewnętrznego, w tym przede wszystkim rodziców:
● jeśli dziecko doświadcza od nich bezwarunkowej miłości i akceptacji, to
kształtuje się w nim samoakceptacja
● jeśli dziecko doświadcza miłości warunkowej, to rodzi się u niego lęk, który
indukuje postawę obronną
TERAPIA SKONCENTROWANA NA KLIENCIE

(client-centered-therapy)
CARLA ROGERSA
Kiedy Rogers tworzył na świecie panowała praktyka psychoanalityczna, jakieś

początki behawiorystyki. Rogers wypracował nowy system, bo metoda freuda była
ambiwalentna wobec pacjenta. tutaj ujęcie jest odwrotne.
⮚ Pacjent przestał być nazywany pacjentem - teraz klient jest najważniejszy a
terapeuta to środek do tego aby sam klient mógł określić własne problemy.
⮚ Kopernikański przewrót w gabinecie
⮚ Cel: wytworzenie u klienta bezwarunkowej akceptacji siebie i

nauczenie go kontaktu z własnym doświadczeniem, tak aby klient mógł
samodzielnie określić własne problemy
⮚ Środek: terapeuta, który
⮚ akceptuje klienta bezwarunkowo, szanuje go takim jakim aktualnie jest
⮚ wczuwa się w świat pacjenta, stara się rozumieć jego przeżycia i

czynniki, które blokują jego rozwój
⮚ jest autentyczny, niczego nie udaje
⮚ Przedmiot badań: (aktualne) doświadczenia i przeżycia jednostki, to co

znajduje się w jej polu fenomenologicznym
⮚ Pole fenomenologiczne - Używane przez nich pojęcie w zmianę
świadomości. W nawiązaniu do filozofii fenomenologicznej zajmującej
się możliwościami poznania. Ona zajmowała się badaniem
podstawowych poznawczych możliwości. Psychologowie
humanistyczni widzieli pokrewieństwo w tej metodzie w swojej
praktyce.
Jako terapeuta, Rogers kładł nacisk na doświadczenie wewnętrzne jednostki - to

znamienne dla podejścia fenomenologicznego.
Wszelkie doświadczenie zachodzi w organizmie człowieka. Dlaczego akurat w

organizmie, a nie na przykład w psychice lub świadomości? Dlatego, że część
doświadczeń nie dociera do świadomości, choć w organizmie są one obecne.
Doświadczenie obejmuje wszystko to, co dzieje się w obrębie organizmu i jest
potencjalnie dostępne świadomości. Całość doświadczeń tworzy pole
fenomenologiczne, które jednak nie pokrywa się z polem świadomości.
Świadomość obejmuje tę część pola fenomenologicznego, która daje się ująć w
formie symbolicznej, czyli doświadczenia dające się zwerbalizować.
Wyobraźmy sobie taką sytuację: widząc czyjeś opanowanie, nie odczuwamy spokoju,
wprost przeciwnie, boimy się czegoś nieokreślonego. Czy myli nas intuicja, czy też w
naszym polu fenomenologicznym pojawiają się sygnały zagrożenia i nasz organizm już
wie, zanim potrafimy to powiedzieć, że deklarowany przez partnera spokój jest jak
powlokaa bomby zegarowej?
Co dzieje się z doświadczeniami nieobjętymi świadomością?

Są one podświadomie odbierane, odpowiada za to proces subcepcji, który można
porównać do spostrzegania podprogowego. Subcepcja to proces
podświadomego spostrzegania doświadczeń (zanim dotrą one do świadomości);
jeśli doświadczenia są obronnie zniekształcane albo gdy świadomość im
zaprzecza, towarzyszy temu lęk. Kiedy znaczna część pola fenomenologicznego
pozostaje poza polem świadomości, napięcie i lęk odczuwane w organizmie
są większe.
W tej atmosferze te doświadczenie bezwarunkowej akceptacji pozwoli klientowi

poznać te swoje problemy i je samodzielnie rozwiązać
⮚ Metody badawcze
• Bezpośrednie wypowiedzi o sobie samym - w procesie terapii
• Technika Q-sort - polega na tym, że osobie badanej dostarczano

zestaw przymiotników. Osoba miała określić się tymi
przymiotnikami a określić jaka chciałaby być.
• Analiza życiorysów - maslow w analizie ludzi wybitnych
Oni stosowali te metody żeby dowiedzieć się co przeżywa określona jednostka.
Prawie tak jak psychologowie introspekcyjni, jednak nie przez bodźce.
Metody rozwoju osoby

Grupy spotkaniowe
Cele:
⮚ Przyśpieszenie osobistego rozwoju
⮚ Poprawa stosunków interpersonalnych
⮚ Usprawnienie komunikacji międzyludzkiej - za pomocą informacji

zwrotnej
Zasady:
⮚ Spontaniczność i autentyczność
⮚ Warunki bezpieczne, nic nie jest wynoszone poza krąg spotkań
⮚ Równość uczestników (facylitatorem może być każdy uczestnik)
⮚ Grupy te były bardzo demokratyczne, nie musiało być osoby

prowadzącej, bo każdy z uczestników mógł to prowadzić - dlatego nie
dopuszczano do grup osób chorych.
➢ Niestety badacze psychologi humanistycznej nie robili wielu badań

empirycznych.
Psychologia humanistyczna w latach swojego rozwoju nie przebiła się do

głównego nurtu z tego powodu, że jej przedstawiciele nie pracowali na
uniwersytetach a w klinikach, nie robili badań a do tego ps. humanistyczna była w
kontrze do kluczowych nurtów psychologii. Jednakże dominuje ona w XXIw. 4
dekady po pierwszej fali.
Psychologia Pozytywna
Psychologia pozytywna powstała na przełomie XX i XXI w. i za swój główny
przedmiot badawczy uznaje: subiektywny dobrostan, zdrowie psychiczne, cnoty i
bardzo dobrze rozwija się teraz w XXI w.
Źródła psychologii pozytywnej
Zewnętrzne:
● Duch czasu - bunt przeciwko mechanicznemu powojennemu pokoleniu -

kontrkultura hipisowska.
● wzrost zamożności w krajach rozwiniętych (zwłaszcza USA), a stąd rosnące
zainteresowanie jakością i satysfakcją z życia
● przyczynami wzrostu negatywnych zjawisk takich jak wzrost odsetka
uzależnień, depresji, samobójstw
● Potrzeba zmienienia środowiska na bardziej pozytywny insytucji opieki nad
zdrowiem psychicznym- szpitale itd.
Wewnątrz Psychologiczne:
● protest wobec psychologii „negatywnej”, tj. całej dotychczasowej

psychologii, która zajmowała się przede wszystkim zjawiskami
negatywnymi i patologią (np. w latach 1967-1999 na 1 artykuł o emocjach
pozytywnych przypadło 21 artykułów o emocjach negatywnych)
Martin Seligman
⮚ 1998 r. – apel przewodniczącego APA Maritna Seligmana o stworzenie

bardziej pozytywnej koncepcji natury człowieka,
⮚ 2000 r. – specjalny numer „American Psychologist” (głównego czasopisma

APA) poświęcony psychologii pozytywnej
⮚ 2002 r. (w Polsce 2005 r.) – M. Seligman „Prawdziwe szczęście. Psychologia

pozytywna, a urzeczywistnianie naszych możliwości trwałego spełnienia”
PODEJŚCIE EUDAJMONISTYCZNE
(eudajmonia – wg Arystotelesa: szczęście, dobre życie,
które jest celem każdego człowieka)
Eudajmonia definiuje to czym jest dobre życie

Cnoty - cechy gwarantujące szczęście w życiu
Cnoty „kardynalne” wg Seligmana i Petersona:

⮚ mądrość
⮚ odwaga
⮚ miłość i człowieczeństwo
⮚ sprawiedliwość
⮚ umiarkowanie
⮚ duchowość i transcendencja - przekraczanie doczesności
● Na ww. cnoty składają się 24 „siły charakteru”, np. na umiarkowanie:
skromność, rozwaga, samokontrola
● Próby opisania człowieka, który powinien pracować nad sobą. Jak osiągnie
stan opisanych wyżej cech o jego osiągnięcie jest porównywalne ze
szczęściem.
● Te podejście jest krytykowane z tego punktu, że psychologia nie jest od
tego żeby mówić ludziom jak mają żyć a ma opisywać stan rzeczy.
● ten nurt jest postrzegany jako uzurpacja psychologów do roszczenia sobie
praw do mówienia człowiekowi jak ma wyglądać jego życie.
PODEJŚCIE HEDONISTYCZNE
(gr. hedone – przyjemność,
hedonizm – przyjemność jest najwyższym celem życia)
Psychologia nie narzuca czym jest szczęście, ale empirycznie sprawdza jakie
czynniki sprzyjają doświadczaniu przez ludzi szczęścia (dobrostanu, satysfakcji z
życia).
Empiryczne badania nad dobrostanem były prowadzone już w I poł. XX w.
● badania Flugela dot. doświadczanych emocji i nastrojów (1925)

● badania sondażowe Gallupa i in. dot. zadowolenia z życia
● Badania poczucia szczęścia Polaków (Janusz Czapiński, Tomasz Panek)
- wg diagnozy społecznej, 2015
- Prawie 84 proc Polaków deklarowało, że są szczęśliwi
Najważniejsze czynniki wg. badań wpływające na poczucie szczęścia to Wiek (-),

Małżeństwo (+), Nadużywanie alkoholu (-), Dochód (+), Liczba przyjaciół (+)
CEBULOWA TEORIA SZCZĘŚCIA
JANUSZA CZAPIŃSKIEGO
Wola życia - najgłębsza warstwa - kojarzy się z instynktem samozachowawczym.

Niektórzy mają wolę życia silną, inni miej.
W pierwszej dekadzie XXI w. w 84 krajach, w których przeprowadzono badania,

więcej było ludzi szczęśliwych niż nieszczęśliwych (bo linie genetyczne które nie
zapewniały odpowiednio mocnej woli życia zanikły ? ) - czyli tą wolę życia
umieszcza genetycznie
Wykazuje też, że ludzie po traumach (m.in. wdowy oraz osoby które utraciły
kończynę w wypadkach) wracali po kilku latach do wyjściowego lub przeciętnego
poziomu szczęścia - To wg. Czaplińskiego jest efekt woli życia.
Pozytywne interwencje psychologiczne
Cel: budowanie zasobów i zapobieganie ich utracie, np.

⮚ docenianie pozytywnych aspektów życia
⮚ pozyskiwanie nowej energii
⮚ tworzenie work-life balance

⮚ Przykładowe interwencje:
⮚ wdzięczności
⮚ życzliwości
⮚ wybaczania
Rezyliencja, sprężystość to pojęcia, które się mogą odwoływać do innych rzeczy

niż genetyczne uwarunkowania np. wzrost potraumatyczny.
Neurotyczność jest istotnym terminem związanym z wolą życia np. po traumie -
co jest już mocno związane z genetyką. Np. Osoby podatne na ptsd są z natury
bardzo neurotyczne.
Kiedyś już przed rokiem 1900 w kontekście odwrotu armii napoleońskiej z rosji już
pojawiały się pytania o to dlaczego niektórzy żołnierze o tych samych
uwarunkowaniach fizycznych dają sobie radę z mrozem, obrażeniami i traumą a
inni nie - wskazywano wtedy na morale.
Psychologia ewolucyjna
● czyli psychologia jako nauka o mechanizmach psychicznych
ukształtowanych w procesie ewolucji
● Psychologia ewolucyjna jest najnowszym nurtem historycznym jeżeli
chodzi o psychologię.
CHARLES DARWIN (1809-1882): TEORIA EWOLUCJI

(DOBORU NATURALNEGO)
„O pochodzeniu gatunków” (1859)
„O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt” (1872)
Jego badania miały wpływ na behawioryzm, ale także na psychologię ewolucyjną
Teoria doboru naturalnego poł XIX w.

⮚ Poszczególne osobniki danego gatunku różnią się pod względem każdej z
cech, np. na wyspach galapagos Darwin zaobserwował, że niektóre zięby
mają większe dzioby niż inne. Na niektórych wyspach dominowały ptaki z
dużymi dziobami - i tam występują orzechy w dużych skorupach. Zauważył
też odwrotną zależność.
.
⮚ Jakąkolwiek cechę ludzką weźmiemy pod uwagę to ludzie będą się pod
względem tej cechy różnić.
⮚ Jeśli w środowisku zewnętrznym zaczną występować tylko duże orzechy, to
przeżyją przede wszystkim zięby z dużymi dziobami i to one przekażą geny
swemu potomstwu (a więc w następnych pokoleniach będzie więcej zięb z
dużymi dziobami)
⮚ Na skutek pewnych zmian w środowisku zewnętrznym pewne cechy są
utrwalane gatunkowo, bo są adaptacyjne. Przekazują te cechy swoim
zastępcą.
⮚ Ten proces w długich okresach czasu prowadzi do powstawania nowych
gatunków (np. ewolucja homonidów trwała miliony lat)
ETOLOGIA
⮚ dziedzina zoologii, która prowadzi badania dot. zachowań zwierząt
⮚ powstała w latach 50. XX w.
⮚ twórcy: Karl von Frisch, Konrad Lorenz, Niko Tinbergen (Nobel w 1973 r. za
odkrycia z zakresu badań zachowań zwierząt)
⮚ badanie wzorców zachowań typowych dla danego gatunku, np.
„wdrukowanie” - zjawisko polegające na tym, że młode kaczki podążają za

pierwszym ruchomym obiektem, który widzą, nie musi być to matka, może o być
człowiek. (Lorenz, 1965)
Ich badania szły w kierunku tego, że są pewne zachowania skierowane w stronę

biologiczną. Mówili o nich wzorce zachowań, i że były uwarunkowane biologicznie.
PREKURSORZY SOCJOBIOLOGII:
TEORIA DOSTOSOWANIA ŁĄCZNEGO - Jako, że mimo, że ja nie mam dzieci to
mogę je przekazać dalej przez opiekę nad dziećmi z mojej rodziny.
W. HAMILTON (1964) -biolog, stworzył tą teorie w oparciu o zwierzęta, jednak

dotyczą również człowieka - altruizm jako zachowanie ludzkie wytłumaczył
mocno naturalistycznie w kategorii teorii ewolucji.
wyjaśnia altruizm krewniaczy: częściej kierujemy się altruizmem w stosunku do

osób spokrewnionych, bo dany organizm może zwiększyć reprodukcję swoich
genów pomagając swoim krewnym przetrwać i spłodzić potomstwo (bo krewni
noszą w sobie kopie genów danego organizmu)
ROBERT TRIVERS (początek lat 70. XX w. ) - też biolog odwołujący się do świata
zwierząt.
Altruizm odwzajemniony (pomiędzy osobnikami niespokrewnionymi): „Ja ci

pomogę dzisiaj, a ty mi pomożesz jutro”
Ukazał ten altruizm w świecie zwierząt.
Inwestycje rodzicielskie: przedstawiciele płci (zwykle samice), którzy więcej

inwestują w potomstwo są bardziej wybredni w doborze partnera.
EDWARD WILSON
„SOCIOBIOLOGY: A NEW SYNTHESIS”(1975)
Bardzo był krytykowany zarówno z lewej jak i prawej strony; za utrwalanie
poglądu, że jesteśmy z genów = rasizm lub to, że wszystkie górnolotne etyczne
wartości takie jak np. altruizm wywodzą się z ewolucji biologicznej lol.
Przedmiot: zwierzęta społeczne (tj. takie, które wchodzą w interakcje między sobą,
np. mrówki, pszczoły, słonie)
Teza: istnieją 4 szczytowe osiągnięcia ewolucji społecznej:
● kolonie bezkręgowców (np. koralowców) = współżycie bez konfliktu

● owady społeczne
● ssaki - następuje regresja we współpracy
● człowiek (a więc kultura, religia, etyka, a nawet estetyka. które można
wytłumaczyć w kategoriach biologii ewolucyjnej)
BADANIA DOT. GOTOWOŚCI BIOLOGICZNEJ W PSYCHOLOGII: TZW. EFEKT

GARCII (1966)
Watson w behawioryzmie uważał, że człowieka można wszystkiego nauczyć.

Jednakże w badaniach zaczęły pojawiać się pewne trudności.
⮚ Szczury dostawały określone pożywienie, a po kilku godzinach je
napromieniowywano, tak że wymiotowały
⮚ Już po jednej takiej próbie szczury unikały tego pożywienia - warunkowały
się klasycznie
⮚ Ale kiedy połączono wymioty z sygnałem dźwiękowym, albo wzrokowym
szczury nie uczyły się ich unikać - okazało się, że nie da się wszystkiego
wyuczyć, że tym bodźcem warunkowym nie może być cokolwiek.
⮚ Wniosek: szczury mają wrodzoną gotowość do uczenia się unikania
pożywienia, które im szkodzi. Szczury nie mają wrodzonej umiejętności do
uczenia się jakiś laserów.
BADANIA DOT. GOTOWOŚCI BIOLOGICZNEJ W PSYCHOLOGII:

H. HARLOW (1971):
BADANIA MAŁP DOT. PRZYWIĄZANIA DZIECKA DO MATKI
Dla małych małpek trzymanych w klatkach budowano sztuczne matki. Były

matki, które były z futrem bez napoju oraz zimne metalowe matki z mlekiem,
pokarmem. Mimo tego, że metalowa matka dostarczała im pokarm to te małpki
biegły do matki z futrem bez pokarmu, czyli musi być jakaś wrodzony skrypt
zachowania biologicznego.
BADANIA DOT. LĘKU M. SELIGMANA (1971)
Łatwo jest uwarunkować ludzi na pewien typ lęku, np. przed wężami, ale bardzo
trudno na inny, mniej naturalny, np. przed samochodami
Istnieje pewna gotowa biologiczna gotowość umożliwiająca wyuczenie się
niektórych reakcji. Niektórych spraw nie da się wyuczyć.
To była bardzo ważna teza w kontraście do dogmatu behawiorystycznego.
POCZĄTKI PSYCHOLOGII EWOLUCYJNEJ:

LATA 80. XX W.
Tamte badania przyczyniły się do powstania początków psychologii ewolucyjnej.
1985 - John Tooby po raz pierwszy użył terminu „psychologia ewolucyjna”

1987 - Leda Cosmides i John Tooby: w przypadku owadów proste
zależności między genem a zachowaniem są możliwe, ale w przypadku
człowieka – nie, bo u człowieka wiele różnych genów wpływa na
zachowanie a nie jeden konkretny (kiedyś w psychologii łudzono się, że będzie
można znaleźć każdy określony gen wpływający na określone zachowanie)
W przypadku człowieka należy więc badać poziom procesów psychicznych, które
pośredniczą między genami a zachowaniami
ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE:
MODULARNOŚĆ UMYSŁU
Tooby, Cosmides, Pinker, Buss:

● ludzkie zachowanie jest rządzone przez wyspecjalizowane mechanizmy
psychiczne, a nie mechanizmy ogólnego przeznaczenia, takie jak
inteligencja. Dla psychologii ewolucyjnej dobrym symbolem jest scyzoryk
szwajcarski. Psychologowie ewolucjonistyczni twierdzą, że nasza psychika
składa się z pojedynczych mechanizmów, które były w przeszłości
ewolucyjnej adaptacyjne.
● te mechanizmy psychiczne to „algorytmy darwinowskie”, które powstały
w toku ewolucji do rozwiązywania określonych problemów adaptacyjnych
(np. znalezienia pokarmu lub partnera seksualnego)
● poszczególne mechanizmy nie są ściśle od siebie odizolowane, wręcz
przeciwnie mogą ze sobą współpracować w różnych konfiguracjach, co
umożliwia elastyczność zachowania
● Ta teoria sprawdza się w opisaniu bardziej skomplikowanych modułów
działania naszego mózgu - np. układ wzroku
● Trudniej jest pokazać na czym miałby polegać algorytm darwinowski w
bardziej skomplikowanych procesach takich jak myślenie.
● specyficzne dla człowieka mechanizmy psychiczne ukształtowały się w
paleolicie (epoka kamienia łupanego, od ok. 2,5 mln. lat do ok. 8 tys. lat
p.n.e.)
PRZYKŁADOWE MECHANIZMY
(ADAPTACJE, MODUŁY)
SŁUŻĄCE PRZETRWANIU
● Strach przed pająkami, który pojawia się już u 5-miesięcznych niemowląt

(Rakison i Derringer, 2008)
● Orientacja przestrzenna oraz zapamiętywanie położenia przestrzennego
różnych obiektów (np. pożywienia) (New i in., 2007)
● Rozpoznawanie twarzy (prozopagnozja, czyli niezdolność do
rozpoznawania twarzy, występuje przy braku współwystępowania innych
zaburzeń percepcyjnych czy poznawczych)
BADANIA DAWIDA BUSSA

DOT. TEORII INWESTYCJI RODZICIELSKICH
ORAZ TEORII PEWNOŚCI RODZICIELSTWA
(LATA 80. XX W.)
Hipotezy na podstawie teorii biologicznych:

● Mężczyzna ocenia wartość potencjalnej partnerki pod względem jej
zdolności prokreacyjnych sygnalizowanych młodym wiekiem i urodą,
mężczyźni cenią także dziewictwo i cnotliwość (ze względu na potrzebę
potrzebę rodzicielstwa)
● Kobieta ocenia potencjalnego partnera pod kątem jego aktualnych lub
potencjalnych zasobów, których wskaźnikami są zarobki oraz zdolności,
ambicja i pracowitość
● Mężczyźni są bardziej zazdrośni o niewierność seksualną, gdyż zagraża ona
pewności ojcostwa, natomiast kobiety są bardziej zazdrosne o niewierność
emocjonalną, bo grozi ona utratą dostępu do zasobów
Przebadano ponad 10 tys. osób z 33 krajów należących do różnych kultur i żyjących

w 37 społecznościach;
Wyniki:
● we wszystkich badanych próbach atrakcyjność i młody wiek
partnerki/partnera były ważniejsze dla mężczyzn niż dla kobiet
● w 23 (na 37) społecznościach mężczyźni preferowali dziewictwo i cnotliwość
potencjalnej partnerki
● w 36 (na 37) społecznościach kobiety (bardziej niż mężczyźni) ceniły zasoby
finansowe potencjalnego partnera, a w 29 – jego ambicję i pracowitość
● 60% mężczyzn uznało, że zdrada seksualna partnerki byłaby dla nich
boleśniejsza niż zdrada emocjonalna, a 83 % kobiet - że zdrada
emocjonalna byłaby dla nich boleśniejsza niż seksualna
David Buss twierdzi, że psychologia ewolucyjna nie jest w stanie wyjaśnić istnienia
orientacji nie heteroseksualnej..
METODY BADAWCZE
PSYCHOLOGII EWOLUCYJNEJ
Sposób testowania hipotez:

➔ Porównywanie różnych gatunków
➔ Porównywanie samców i samic
➔ Porównywanie przedstawicieli tego samego gatunku (np. młodych i
starszych kobiet)
➔ Porównywanie tych samych osobników w różnych kontekstach
➔ Metody eksperymentalne na podstawie danych m.in. :
Archeologicznych
Pochodzących ze społeczności zbieracko-łowieckich
Uzyskiwanych w badaniach eksperymentalnych
Krytyka Psychologii Ewolucyjnej
● Redukcjonistyczna koncepcja człowieka i kultury, tj. sprowadzanie

umysłu i zachowania człowieka oraz kultury do mechanizmów
ukształtowanych na sawannie przed tysiącami lat
● Feministyczna krytyka - psychologia ewolucyjna podkreśla i umacnia
opresyjną pozycję kobiec w społeczeństwie.
● Słabości metodologiczne:
- Wątpliwość źródeł, np. nie wiadomo czy współczesne ludy
prymitywne są rzeczywiście podobne do naszych przodków sprzed
tysięcy lat
- Spekulatywność
JEŚLI AGRESJA SŁUŻY PRZETRWANIU,

TO SKĄD BIORĄ SIĘ OSOBY NIEŚMIAŁE?
(Kagan, 1989, za: Oleś, 2003)
Agresja w sposób naturalny stworzyły przeszkody w świecie prymitywnym.

Agresja była adaptacyjna.
Nieśmiałość przetrwała, bo w wielu kontekstach jest adaptacyjna, np.

⮚ Osoby nieśmiałe łatwiej przystosowują się do reguł społecznych
⮚ W sytuacjach ryzykownych (np. wojny) nieśmiali mężczyźni zachowują

się bardziej asekuracyjnie
⮚ Nieśmiałe kobiety mają większe szanse na trwałe i szczęśliwe
małżeństwo
A zatem w toku ewolucji ukształtował się nie jeden, ale dwa wzorce
zachowań społecznych:
⮚ Aktywność (ekspansja)
⮚ Nieśmiałość
Kryzys Replikacyjny
Psychologia jest nauką przed paradygmatyczną, jedyne co psychologowie mają

wspólne to empiryczność w badaniach. Kryzys replikacyjny dotyczy empirii,
dlatego jest niebezpieczny dla współczesnej nauki.
Replikacja - część ustawicznego procesu autokorekcyjnego w nauce, polegająca

na powtarzaniu badań w celu zweryfikowania ich wyników.
Fundamentalna podstawa nauki - czarny bocian…
Przekonująca replikacja powinna w miarę możliwości maksymalnie wiernie

odtwarzać warunki i narzędzia jakie zastosowano w oryginalnym badaniu
Gdy projekt pierwotnego badania uznaje się za wadliwy, replikacja może mieć
charakter konceptualny - replikacja konceptualna
● i rozszerzać oryginalny cel

● i/lub stosować lepsze narzędzia.
Zależności w psychologii są formułowane w kategoriach probabilistycznych

(statystycznych)
Istotność statystyczna (p) – to ocena czy wynik występuje przypadkowo czy
nieprzypadkowo, np. p<0,05 oznacza, że hipoteza jest w 95 przypadkach na 100
prawdziwa.
Artykuł „FALSE-POSITIVE PSYCHOLOGY” (Simmons i in. 2011)
Psychologia fałszywie pozytywna - Nieujawniania elastyczność w procesie

zbierania danych i ich statystycznej analizie pozwala na prezentowanie
czegokolwiek jako wyniku istotnego statystycznie Stapel przez ok. 15 lat.
Chodzi o podrasowanie wyników przez badacza perse.
ROK 2011:
SKANDAL WOKÓŁ DIEDERIKA STAPELA
Zrobił ekstremalnie szybką karierę w psychologii społecznej, fabrykując badania,

które błyskawicznie proponował. Dużo publikował, został dziekanem. Opublikował
2 bardzo prestiżowe artykuły rocznie. Jego dyplomanci się zorientowali i donieśli
na niego do rektora. Robił to przez 15 lat.
● modyfikował uzyskiwane dane, żeby uzyskać potwierdzenie hipotezy, albo

całkowicie je zmyślał (fabrykował)
● a mimo to na ich podstawie udało mu się opublikować ok. 30

artykułów w renomowanych i oczywiście recenzowanych czasopismach. To
było problemem, że nikt się nie zorientował podczas recenzowania przez
niezależnych recenzentów… 60 osób nie zauważyło, że te dane są fałszywe.
ROK 2019: SKANDAL WOKÓŁ BADAŃ DOT.

ZACHOROWALNOŚCI NA RAKA HANSA EYSENCKA
King’s College of London (macierzysta uczelnia) uznała za niebezpieczne

(„unsafe”) 26 artykułów Eysencka dot. zachorowalności na raka
ROK 2018: SKANDAL DOT. EKSPERYMENTU WIĘZIENNEGO

PHILIPA ZIMBARDO
Stanfordzki eksperyment więzienny Philipa Zimbardo (1971)
Ten eksperyment był filarem psychologii społecznej oraz innych dziedzin nauki
przez ponad 40 lat. m.in wyjaśniano na tej podstawie Holocaust
Na początku XXI w. dwaj Badacze Brytyjscy podjęli się replikacji badania. Wyniki
tego badania były inne. Chcieli opublikować badanie w piśmie a żadne pismo nie
chciało się tego podjąć, bo ich wyniki były dosłownie sprzeczne z oryginalnymi
badaniami. Po wielu latach udało się opubikować wyniki, jednak z
deprecjonującym wstępm od samego Zimbardo XD
*Thibaul Le Texier „Histoire D’Un Mensonge” (Historia kłamstwa) (2018)
Reporter stwierdził, że chce nagrać film na temat tego eksperymentu. Pojechał

przeprowadzić wywiady z uczestnikami i wydobył od nich informacje, że badanie
przebiegało inaczej niż opublikowano w badaniach. W Uniwersytecie
Stanfordzkim odnalazł taśmy, które potwierdziły wersję badanych. Okazało się, że
ekipa Zimbardo namawiała do przemocowych reakcji uczestników. Taśmy
opublikowano i napisano książkę. Stan na dziś - Zimbardo idzie w zaparte i
odrzuca zarzuty.
ROK 2019: SKANDAL WOKÓŁ BADAŃ DOT.

ZACHOROWALNOŚCI NA RAKA HANSA EYSENCKA
Zrobił badania, z których wynikało, że w przypadku niektórych przypadkach

nowotworów niektóre cechy charakteru są bardziej kancerogenne niż same
papierosy
Okazało się, że badania były sponsorowane przez koncerny tytoniowe.
King’s College of London (macierzysta uczelnia) uznała za niebezpieczne

(„unsafe”) 26 artykułów Eysencka dot. zachorowalności na raka.
PROJEKT POWTARZALNOŚCI (REPRODUCIBILITY PROJECT).
MANY LABS 1
Brian Nosek pod wpływem skandalu Stapela zainicjował w 2011 roki badanie
polegające na replikowaniu badań psychologicznych.
Start: listopad 2011, wyniki: sierpień 2015 (artykuł w „Science”).
Wykonano replikację 97 badań opublikowanych w 2008 r. w trzech

czołowych czasopismach. Prawie 300 badaczy pracowało nad replikacją tych
wybranych badań.
Rezultaty: tylko 35 badań (tj. ok. 36 %) uzyskało potwierdzenie, tj.

w replikacji uzyskano wynik istotny statystycznie, ale często o
słabszej sile niż w oryginale. ⅔ nie uzyskało potwierdzenia!
Niektórych badań nie da się replikować w dokładnie tej samej formie ze

względów standardów etycznych.
ROK 2018: WYNIKI MANY LABS 2

(Witkowski, 2018)
● 186 badaczy z 60 laboratoriów, z 6 kontynentów, reprezentujący 36

narodowości przeprowadziło replikacje 28 dobrze znanych eksperymentów
na 7 tys. badanych (z całego świata)
● 14 z tych badań, czyli 50%, udało się potwierdzić, tj. uzyskać podobne
wyniki (choć często nie tak wyraźne)
ROK 2022: WYNIKI MANY LABS 4
Replikacja badań dot. Terror Management Theory (TMT) - teorii opanowywania

trwogi (Greenberg, Pyszczynski i Solomon)
Podstawowa teza TMT: ludzie skonfrontowani z perspektywą swojej śmierci

pokazują określone skutki - np angażowanie się w grupowość/społeczność.
TMT stosowano m.in. do wyjaśnienia pochodzenie religii czy źródeł konfliktów

międzygrupowych
Badania replikacyjne prowadziło 17 laboratoriów, z udziałem 1550 osób

badanych, według scenariuszy autorstwa twórców TMT oraz innych
badaczy.
Zjawisko nie zostało potwierdzone, tj. konfrontowanie osób badanych z

perspektywą ich śmierci nie powodowało by zachowywali się inaczej niż
osoby, których ze śmiercią nie konfrontowano…
PRZYCZYNY KRYZYSU REPLIKACYJNEGO

● Rozrost psychologii (przy braku paradygmatu naukowego), np. w 2017 r.
opublikowano ponad 140 tys. artykułów empirycznych, z których większość
nigdy nie zostanie nawet przez nikogo przeczytana, zwiększając zakres tzw.
„nauki śmieciowej” ( junk science)
● Niedomogi metodologiczne
Małe próby badawcze, złożone głównie z amerykańskich studentów
● Zbytnie poleganie na istotności statystycznej (p), z pominięciem

innych wymagań statystycznych, np.
● Standardy publikacyjne: artykuł musi być oryginalny i atrakcyjny, a więc

relacjonować „odkrycie”, w konsekwencji publikacja badania, którego
wyniki nie uzyskały istotności statystycznej lub które było replikacją innego
badania było niemożliwe, albo bardzo, bardzo trudne (efekt szuflady)
Pisma naukowe tak jak tabloidy domagają się ,,Sexy research”
● Wymagania wobec pracowników naukowych:
- publish or perish (publikuj albo giń/znikaj)
- artykuł = produkt
ŚRODKI ZARADCZE:
PODNIESIENIE STANDARDÓW
METODOLOGICZNYCH I PUBLIKACYJNYCH
● Prerejestracja badań (rejestracja przed badaniem jego hipotez i metody

badawczej)
● Zwiększanie mocy statystycznej badania (m.in. przez zwiększanie prób

badawczych)
● Udostępnianie surowych danych

● Wykonywanie i publikowanie replikacji
● Powstanie instytucji, których wyłącznym celem jest dbanie o jakość
badań naukowych, m.in.
- Meta-Research Innovation Center w Stanford (METRICS)
- Center for Open Science (COS). Powstało w 2013 r. Założyciel i dyrektor:

Brian Nosek; częściowo finansowane przez prywatne fundacje
Działalność:
● badanie procesów badawczych w nauce
Open Science Framework (OSF) – internetowa infrastruktura, która umożliwia

m.in.
- prerejestrację badań
- zamieszczanie danych surowych, wykorzystanych narzędzi i procedur
badawczych, tak żeby inni mogli wykonać replikację
- zamieszczanie raportów z badań
*Przeczytać Witkowskiego!
Dlaczego psychologowie się bronią (np Zimbardo)?

To zauważenie kryzysu replikacyjnego to dopiero ostatnie 10-lecie, także jest to
gorący kartofel.
Kwestionowanie własnych poglądów nie jest łatwe, także jest to proces
przyjmowanie tych niewygodnych faktów. One narastają więc pewnie będzie
lepiej.
PODSUMOWANIE
Od ponad 10 lat w psychologii, a także w innych naukach, trwa tzw. kryzys

replikacyjny. Jego głównym symptomem jest to, że oryginalne wyniki nie
uzyskują potwierdzenia w badaniach replikacyjnych.
Zidentyfikowano wiele przyczyn kryzysu replikacyjnego, w tym pewne standardy

metodologiczne oraz publikacyjne.
W obrębie psychologii, a także innych nauk, podejmowane są rozmaite środki
zaradcze, które mają zwiększyć wiarygodność badań.
Można jednak przypuszczać, że kryzys replikacyjny ma również źródła natury

teoretycznej.
Parapsychologia
paro - gr 1889 - termin parapsychologii wprowadzony dla oznaczenia obszaru
badawczego między zjawiskami normalnymi a patologicznymi
Główne działy parapsychologii
- badania dotyczące postrzegania pozazmysłowego : telepatia,

jasnowidzenie prekognicja,retrognicja - poza naturalną zdolność do
poznawania przeszłości
- psychokineza (PK)
Spirytyzm – doktryna stworzona w połowie XIX w. przez

francuskiego naukowca Hipolita Rivaila (pod pseudonimem Allan Kardec), który
badał zjawiska zachodzące na seansach spirytystycznych i pod wpływem tych
badań uznał, że
● w każdym człowieku istnieje „czynnik myślący”, który po śmierci odłącza się

od ciała i przez reinkarnację wciela się w kolejne istoty. Zmarli, którzy
jeszcze nie reinkarnowali się mogą się porozumiewać z żywymi
bezpośrednio albo za pośrednictwem uzdolnionych w tym kierunku osób
(medium)
Julian Leopold Ochorowicz ps. „Julian Mohort” – polski psycholog, filozof,

wynalazca, poeta, publicysta i fotografik. Teoretyk pozytywizmu.
Badacz psychologii eksperymentalnej w zakresie zjawisk mediumicznych.
Stworzył podstawy teorii ideoplastii.

Wyszkolony u Wundta - pierwszy psycholog w polsce ponoć
prowadził badania w dziedzinie elektromagnetyzmu i elektryczności (między
innymi opisał teoretyczne podstawy przesyłania obrazów na odległość)
Badania J Rhine’a
Lata 30 XX w - laboratorium parapsychologiczne na uniwersytecie Duke'a w
Durham w USA założone przez niego
1937 - postrzeganie pozazmysłowe -
- początek lat 60 XX w. - Rhine new research center - instytut

parapsychologiczny
WYJŚCIE POZA PSYCHOLOGIĘ HUMANISTYCZNĄ, CZYLI RUCH POTENCJAŁU

LUDZKIEGO
(F. PERLS, A. MASLOW, C. ROGERS)
Dotychczasowa psychologia
● Skupiała się na przeciętnym zdrowiu i miernej jakości życia

● Pomijała stany wyjątkowe, doświadczenia szczytowe
● Nie doceniała doświadczeń religijnych czy duchowych
● Nie doceniała świadomości
Dlatego musi powstać nowa orientacja psychologiczna, czyli psychologia

transhumanistyczna (A. Maslow, A. Sutich) czy transpersonalna (S. Grof), która
zajmowałaby się duchowymi, mistycznymi i religijnymi aspektami
funkcjonowania człowieka
psychologia transhumanistyczna- daleko posuwające się postulaty dotyczyły

tego, że
- Zdrowie psychiczne polega nie tyle na modyfikacji niewłaściwej
osobowości, ile na jej porzucaniu i przekraczaniu. Odrzucenie osobowości
na rzecz kontaktu z transcendencją. (odwołanie się do filozofii buddyzmu)
- Podstawowy cel człowieka: ciągłe odrzucanie i przekraczanie

jednostkowych procesów psychicznych oraz wchodzenie w kontakt z
transcendencją rozumianą jako zewnętrzna zasada, bardzo przypominająca Boga
(to widzieli jako sens człowieka) albo najgłębsza zasada człowieczeństwa, dno
duszy, to co boskie w człowieku, ale ostatecznie identyczne i tożsame z jego
psychiką
STANY TRANSPERSONALNE
Uważali, że najważniejszym celem człowieka jest uzyskiwanie wysokich stanów

trans personalnych
● Istnieje wiele stanów świadomości, w tym prawdziwie wyższe

● Te wyższe stany świadomości, czyli stany transpersonalne są
- niewysłowione
- zmieniające percepcję czasu i przestrzeni
- ujawniające całościową, zintegrowaną naturę Wszechświata oraz
jedność z nim doświadczającej jednostki
- dające nowe rozumienie rzeczywistości, także duchowej
- intensywnie pozytywne emocjonalnie osiągalne za pomocą treningu
Radykalizm tej psychologii uniemożliwił jej wejście do głównego nurtu.
USTAWIENIA RODZINNE
B. HELLINGERA
Hellinger - teolog z praktyką w zakonie , filozof, pedagog z niemiec, który
opracował metodę ustawień rodzinnych
Cel: porządkowanie splątanych i zerwanych więzów rodzinnych
Metoda: ustawienia rodzinne.
Podłoże teoretyczne: teoria Hellingera dot. tzw. „wiedzącego pola”,

według której obcy człowiek postawiony symbolicznie na miejscu
kogoś z rodziny pacjenta ma takie same odczucia jak osoba,
którą reprezentuje, chociaż prawie nic o niej nie wie.
PROGRAMOWANIE NEUROLINGWISTYCZNE (NLP) –

PRZEŁOM XX i XXI w.
Twórcy: John Grinder i Richard Bandler
Okres powstania: lata 70. XX w.
Nazwa: ma podkreślać postulowane powiązanie między procesami

neurologicznymi (neuro), językiem (lingwistyczne) i wzorcami
zachowań, którymi ludzie się kierują (programowanie). .
Jest to uporządkowany zbiór technik komunikowania i pracy z wyobrażeniami

nastawiony na tworzenie i modyfikowanie wzorców myślenia i percepcji
Chodziło o to żeby połączyć techniki lingwistyczne z określonymi schematami w
głowie
Nie uzyskuje on co prawda potwierdzenia w badaniach naukowych, ale jest

bardzo popularny na rozmaitych szkoleniach i warsztatach
BRUCE LIPTON: „BIOLOGIA PRZEKONAŃ” (2005)
Epigenetyka – nauka zajmująca się badaniem zmian ekspresji genów; ekspresja

ta może być modyfikowana przez czynniki zewnętrzne i podlegać
dziedziczeniu.
To nie geny decydują o zdrowiu organizmu, ale podświadome przekonania, które
wpływają na ekspresję genów.
Podświadome przekonania mają wpływać na realną ekspresje genów
ROB M. WILLIAMS: metoda PSYCH-K -

odwołująca się do epigenetyki .jeżeli te podświadome przekonania są tak ważne
dla ekspresji genów
Wg autora: jest to proces, który w bardzo szybki sposób (tj. w ciągu

5-15 min.) poprzez integrację lewej i prawej półkuli mózgowej i
utworzeniu stanu tzw. „pełnego mózgu”:
usuwa ograniczające przekonania (np. dot. samooceny, czy

relacji), a w ich miejsce wprowadza przekonania wspierające
pozwala na transformację stresu, przebytych traum czy fobii
wspiera wychodzenie z chorób i ogólną poprawę kondycji

fizycznej i psychicznej.
WYZWANIA PSYCHOLOGII
Wyzwanie I:
problem umysł-ciało (psychofizyczny)
KARTEZJAŃSKI DUALIZM
Na początku nauki - XVII w. pojęcie człowieka odnoszono albo do technologii albo
do wiecznej duszy. Przekonania o duszy narodziły się w starożytnej grecji, dopiero
potem rozwijane przez chrześcijańskich myślicieli.
Według Kartezjusza:
Miał pomysł, że ciało z umysłem łączy się w szyszynce, ale zdawał sobie z
kuriozalnego wyglądu tej teorii więc się do niej nie przywiązywał
ciało (res extensa) jest materialne i przestrzenne, a dusza (res cogitans) jest
niematerialna i nie przestrzenna,
a zatem ciało i umysł to dwie różne substancje (zjawiska)
Problem psychofizyczny: w jaki sposób umysł łączy się z ciałem?
WSPÓŁCZESNE POGLĄDY DOT. PROBLEMU UMYSŁ-CIAŁO

Misterianizm (ang. mystery – tajemnica), np. Colin McGinn
- współczesna nauka nie potrafi rozwiązać problemu

psychofizycznego i nigdy nie będzie tego potrafiła, bo nigdy nie
rozwiąże zagadki świadomości
Kontrargument: w przeszłości wiele problemów uznawano za

nierozwiązywalne, a potem je rozwiązywano
Redukcjonizm (Patricia i Paul Churchland);
● psychologia zdroworozsądkowa jest błędna
● wszystkie stany i własności mentalne zostaną ostatecznie wyjaśnione

poprzez naukowe badania stanów i procesów fizjologicznych, a zatem
umysł można zredukować do neurofizjologii
● Kontrargument: po co w procesie ewolucji powstała świadomość

skoro do niczego nie służy?
Antyredukcjonizm,
np. artykuł Thomasa Nigela „Jak to jest być nietoperzem?”
(1974)
- kognitywista, który wie wszystko o układzie nerwowym nietoperza i tak nie

wie jak to jest być nietoperzem
- świadomości nie można zredukować do neurofizjologii, bo qualiów, czyli

subiektywnie doświadczanych treści świadomości, nie można zredukować
do stanów neurofizjologicznych
Kontrargument: przyjęcie istnienia qualiów prowadzi do dualizmu

ontologicznego, czyli poza ramy współczesnej nauki
Nurt ucieleśniania umysłu/ Embodied mind (II generacja cognitive science)

(Lakoff i Johnson, 1999)
● podważa Kartezjańskie oddzielenie umysłu od ciała
● Nurt twierdzi, że Kartezjusz stworzył problem, którego nie ma, a w którym
tkwimy od ponad 400 lat
postuluje odrzucenie całej Kartezjańskiej aparatury pojęciowej,

która zawiera – ich zdaniem – mylące, fałszywe opozycje (np.
„ciało – umysł”, „fizyczne – mentalne”)
Nurt ucieleśniania umysłu twierdzi, że podstaw umysłu należy poszukiwać w

biologicznej organizacji materii, a sam umysł ujmować jako proces
wytwarzany przez tę organizację, czyli całe ciało, somę.
Ten nurt tworzy wiele naukowe podejście
NURT UCIELEŚNIENIA UMYSŁU: PRZEDSTAWICIELE
filozofowie umysłu, np. D.C. Dennett, J.R. Searle
neurobiolodzy, np. W. H. Calvin, F. Crick, A. Damasio, G. Edelman,
psycholodzy, np. M. Gazzaniga, P. Winkielman, B. Bergen
lingwiści, np. Fauconnier, G. Lakoff
CZUCIE JAKO WARUNEK MINIMUM UMYSŁU

(Damasio, 1999, 2000, 2005; Dennett, 1996/1997)
Czucie = reprezentowanie ciała w mózgu
Rośliny (np. słonecznik), ale także przedmioty martwe (np.termostat) potrafią

odbierać sygnały i reagować na nie, mają zatem wrażliwość.
Zwierzęta, a także człowiek, nie tylko są wrażliwe, ale też czują, czyli mają
reprezentację ciała w mózgu. Umysłu nie byłoby bez ciała. Czucie jest
warunkiem minimum umysłu.
ŚWIADOMOŚĆ
(A. Damasio, 2000, 2005)
Pierwotne w naszym mózgu są sygnały pochodzące z ciała. Quayle- treści

świadomości - jeszcze długo ich nie zrozumiemy, jednak możemy wysnuwać
teorie skąd u nas strumień świadomości.
Na ciało nieustannie działają bodźce ze środowiska zewnętrznego, w wyniku

czego powstają reprezentacje tego co dzieje się z ciałem pod wpływem
bodźców zewnętrznych.
Te reprezentacje tworzą narrację – „film”, który scena po scenie przedstawia co

dzieje się z ciałem pod wpływem obiektów zewnętrznych. To dla Damasio znaczy
świadomość.
Kartezjusz uważał, że umysł jest poza przestrzenią w odróżnieniu od materii
Einstein: przestrzeń i czas nie istnieją odrębnie, ale tworzą 4-wymiarowe

continuum, czyli czasoprzestrzeń.
Gdyby więc umysł był poza przestrzenią, to powinien być również

poza czasem.
Ale nikt tak nie uważa a w bardzo wielu badaniach mierzy się czas
zdarzeń mentalnych (świadomościowych)
Wyzwanie II:
problem wolności woli WOLNOŚĆ WOLI A DETERMINIZM
Podstawą wszystkich ludzkich cywilizacji jest przyjęcie, że ludzie są

odpowiedzialni za swoje czyny, bo mają wolną wolę. Jeżeli jakakolwiek
cywilizacja przyjęła, że człowiek nie ma woli to nie możliwe byłoby realizowanie
dla ludzi konsekwencji zachowań
Mechanika klasyczna (Newtonowska) zrodziła przekonanie, że świat jest

zdeterminowany, a w konsekwencji i pytanie: jak (i czy w ogóle) można pogodzić
wolność woli z determinizmem?
Determinizm rozumiany jako pogląd, że określona przyczyna wywołuje określony

skutek zawsze i wszędzie. Determinizm był w klasycznej nauce podstawową
zasadą. Obecnie nauka kwantowa idzie w odwrotnym kierunku -
indeterministycznej. Determinizm nie jest już aktualny w ogólnej nauce jednak w
psychologii jak najbardziej.
Istnieje teoria łącząca determinizm z losowością.
PROBLEM WOLNOŚCI WOLI W PSYCHOLOGII
● Psychologia klasyczna (introspekcyjna) przejęła z filozofii problematykę

woli, ale odżegnywała się od rozwiązywania problemu wolności woli.
● Behawioryzm nie zajmował się umysłem, a więc i wolą.
● Psychologia poznawcza stanęła na twardym gruncie determinizmu i

wyrugowała problematykę woli z obszaru swoich dociekań.
Ale ostatnio problematyka woli i wolności woli wróciła do nauki w tym do

psychologii.
BADANIE BENJAMINA LIBETA (1983)
Pytanie: Ile czasu przepływa między podjęciem decyzji, aktywacją kory mózgowej,
która aktywuje mięśnie a samą aktywacją mięśni i ruchem kciuka?
Najtrudniej jest zmierzyć jak szybko dochodziło do podjęcia decyzji. Na ekranie

była ruszająca się kropka i badany miał zapamiętać w którym punkcie była kropka
w momencie podjęcia przez badanego decyzji.
Okazało się, że Świadomość jest artefaktem… my nie podejmujemy świadomie
żadnej decyzji
Kora mózgowa na ⅓ sekundy wcześniej niż podjęcie świadomej decyzji już
aktywowała mięsień do ruchu…
Wynik: aktywacja kory przedruchowej następowała ok. 350 milisekund przed
świadomą decyzją poruszenia palcem
Przez ponad 30 lat uznawano, że jednak tej wolnej woli nie ma.. .
KONTYNUACJA BADAŃ LIBETA

I ICH AKTUALNA INTERPRETACJA
(Redos, Wąsowicz, Radzikowski i Wróbel, 2020)
Wiedza na temat neuro struktury mózgu doprowadziło do reinterpretacji

wyników badań. Okazało się, że Libeta pomylił jakiś szum, który niezależnie się w
tym miejscu pojawia. Aktywacja kory przedruchowej nie oznacza podjęcia decyzji
o ruchu. Okazało się, że aktywacja kory występuje w miarę równolegle do podjęcia
decyzji.
Decyzja o ruchu związana jest z przekroczeniem progu pobudzenia kory

ruchowej, a ono następuje ok. 150 ms przed poruszeniem się mięśni, czyli wtedy
kiedy następuje świadoma decyzja poruszenia ręką.
REDUKCJONIZM I ANTYREDUKJONIZM
W PSYCHOLOGII WUNDTA
(Wundt, 1908 za: Pieter, 1974; Sotwin, 2003)
● Początkowo - redukcjonizm
należy dążyć do wyodrębniania coraz to prostszych - aż do

najprostszych - składników świadomości (tzw. atomizm) i
rekonstruować z nich treści złożone, czyli struktury psychiczne (tzw.
strukturalizm)
● Pod koniec życia - antyredukcjonizm
każde zjawisko psychiczne jest efektem wszystkich procesów

psychicznych zachodzących w umyśle w danym momencie, ale nie
można go sprowadzić do prostej sumy tych procesów, bo jest czymś
– w stosunku do nich – nowym (zasada twórczych rezultant). - James również
się zgadzał z tym prekursorskim stanowiskiem. To powstało na przełomie XIX i XX
w.
TEORIA ZŁOŻONOŚCI
(PARADYGMAT DYNAMIKI NIELINIOWEJ, TEORIA CHAOSU)
(Tempczyk, 1998, 2002; Stewart, 1997/2001; Weisbuch, 1991)
Teoria złożoności zajmuje się systemami, które składają się:
● z ogromnej ilości różnych elementów

● i/lub elementów, których interakcji nie można pominąć
np. Efekt Motyla czyli - wrażliwość na warunki początkowe

Badania nad teorią złożoności zaczęła się od zmian klimat.
Ponieważ ruchu w obrębie takich układów nie da się opisać przy

pomocy równań liniowych - nazywa się je nieliniowymi.
WŁASNOŚCI SYSTEMÓW ZŁOŻONYCH

(Tempczyk, 1998, 2002; Stewart, 1997/2001; Weisbuch, 1991)
chaos deterministyczny – kapryśne, niestabilne i nieprzewidywalne zachowanie

systemu, w którym ruch poszczególnych elementów jest zdeterminowany. Mimo,
że coś jest zadane/poznane to jest nieprzewidywalne
Jeżeli założy się, że umysł jest zjawiskiem złożonym można zrozumieć dlaczego
czasem nie ma replikacji w badaniach - bo ten skomplikowany system tak jak w
chaosie deterministycznym czasem zachowa się tak a czasem inaczej.
Atraktory - wyróżnione stany ruchu, do których system zmierza
Samoorganizacja - porządkowanie dynamiki układu na poziomie jego

całości poprzez wzajemne dostosowywanie się elementów
składowych systemu, które pod wpływem otoczenia modyfikują
swoje działanie i parametry
emergencja - wyłanianie się nowych, w stosunku do składowych

systemu, jego własności jako całości - kreatywna wartość umysłu
Wundt przewidział tą kreatywną wartość umysłu jako systemu złożonego.

Wund przewidział także, że umysł poddaje się samoorganizacji procesów
mentalnych.
Teoria złożoności jako podstawa wyjaśniania wolności woli (i funkcjonowania

umysłu)
(Sotwin, 2002, 2010)
Umysł jest niesłychanie złożony, można więc sądzić, że działa na zasadach

odkrywanych przez teorię złożoności, czyli m.in.
● jego zachowanie, mimo że jest zdeterminowane, jest nieprzewidywalne
● nawet bardzo drobne zmiany warunków początkowych mogą prowadzić

do ogromnych zmian w jego zachowaniu
● nieustannie dochodzi w nim do samoorganizacji procesów mentalnych
PSYCHOLOGIA STOSOWANA
W stanach zjednoczonych intensywny rozkwit psychologii odbył się w latach
1880-1900
● w 1880 roku w USA nie było laboratoriów psychologicznych. W 1900 było ich
41 i były one lepiej wyposażone niż laboratoria niemieckie
● w 1895- już 3 czasopisma psychologiczne
● w latach 1892-1904 przyznano ponad 100 doktoratów z psychologii (więcej
niż w jakiejkolwiek innej dziedzinie niż chemii, zoologii i fizyki)
● Nie minęło więcej niż 20 lat od narodzin psychologii w Europie żeby
psychologowie amerykańscy uzyskali przywództwo w tej dziedzinie.
● Popularyzacja psychologii była odbiciem amerykańskiego temperamentu
FRANCIS GALTON (1822-1911):
PREKURSOR TESTOWANIA INTELIGENCJI
inteligencja = wrażliwość sensoryczna

Prywatnie kuzyn Darwina. Po lekturze jego prac zainteresował się mierzeniem
umiejętności umysłowych
⮚ Francis Galton „Hereditary Genius, its Laws and Consequences” (dziedziczny

geniusz - jego książka)(1869)
⮚ Ten anglik wywarł nawet większy wpływ na amerykanów niż Wundt.
⮚ Zbadał kilkaset angielskich rodów z powodzeniem w kontekście zdolności

umysłowych i ustalił, że zdolności umysłowe i powodzenie jest dziedziczne,
szczególnie z ojca na syna.. Uparł się, że środowisko nie ma wpływu na
człowieka
- Ustalił, że zdolności umysłowe (geniusz) są dziedziczne.
- Zastosował w tych badaniach statystykę, co było całkiem pionierskie.
Rozsiew uzdolnień zbliża się do krzywej Gaussa
- Jeżeli umiejętności i zdolności są przekazywane genetycznie to ludzi
wybitnie uzdolnionych należy zachęcać do rozmnażania, a
upośledzonych –zniechęcać [tj. początek eugeniki (od gr. eugenes –
dobre urodzenie, dziedziczenie dobrych cech), czyli ruchu
naukowego, którego celem było udoskonalenie ludzkości poprzez
selektywne rozmnażanie]
Badania dot. zdolności umysłowych

- założenie: zdolności umysłowe mogą być mierzone na podstawie zdolności
zmysłowych, bo poznanie dokonuje się poprzez zdolności określonych
zmysłów.
- konstrukował specjalne narzędzia do badania wrażliwości zmysłowej
(piszczałka, zestaw zapachów etc.) - MIERZYŁ WRAŻLIWOŚĆ
SENSORYCZNĄ.
Badania dot. myślenia i wyobraźni, w tym m.in.

- test skojarzeń słownych, składający się z 75 słów, do których należało podać
2 skojarzenia, przy czym mierzono czas oraz źródło skojarzenia
- badanie wyobrażeń przy pomocy kwestionariusza
Stosowanie metod statystycznych do opracowywania i analizy zebranych

danych, w tym m.in. krzywej normalnej, korelacji (jego uczeń Karl Pearson
opracował wzór korelacji stosowany do dzisiaj) oraz opisanie zjawiska regresji do
średniej
1884 r. – na Międzynarodowej Wystawie Zdrowia Galton utworzył

laboratorium antropometryczne (od człowieka), które potem przeniósł do
jednego z muzeum w Londynie
- W tym laboratorium każda chętna osoba przechodziła 17 testów (takich jak

pojemność płuc, siła mięśni przy ciągnieniu i ściskaniu, rozpoznawanie
barw etc.)
- W ciągu 6 lat działalności laboratorium Galton zebrał dane od ponad 9 tys.
osób. Celem Galtona było ustalenie zakresu zdolności w populacji
brytyjskiej.
Wiele lat później (jakieś 100) amerykanie przeanalizowali te dane i okazało się, że
były mocno rzetelne bez błędów matematycznych.
● Nurt mierzenia funkcjonalnych zdolności człowieka zaczął się w Anglii,

jednak oczywiście szybko powędrował do Ameryki.
AMERYKAŃSKI FUNKCJONALIZM
JAKO PODSTAWA PSYCHOLOGII STOSOWANEJ
Przedstawiciele: W. James, J. Dewey, J, Angell, H. Carr
Williams James od samego początku powtarzał w odróżnieniu od psychologów

behawiorystycznych, że należy badać nie strukturę umysłu, ale jego funkcje, a
funkcją świadomości (umysłu) jest adaptacja organizmu do środowiska, a zatem
celem psychologii jest badanie w jaki sposób umysł pomaga organizmowi w
przystosowaniu do środowiska.
PIONIER PSYCHOLOGII STOSOWANEJ W USA
Granville Stanley Hall (1844-1924) – uczeń Wundta, założyciel jednego z

pierwszych laboratoriów psychologicznych w USA, pierwszego
amerykańskiego czasopisma psychologicznego oraz American Psychological
Association (1892)
Jako pierwszy otrzymał doktorat z psychologii w Stanach zjednoczonych.

Założył American Journal of psychology
Pierwszy przedstawiciel APA
Założył pierwsze laboratorium w stanach zjednoczonych
1882 – odczyt, na którym przedstawił tezę, że w procesie edukacji należy

stosować badania psychologiczne
Często edukacja była pierwszym sektorem, w którym psychologia znalazła
praktyczne spożytkowanie. W Europie i Stanach Zjednoczonych było to
skorelowane z wprowadzeniem obowiązku szkolnego.
teoria rekapitulacji - rozwoju psychicznego. Pogląd, który głosił, że psychiczny

rozwój dzieci jest powtórzeniem historii rodzaju ludzkiego.
JAMES McKEEN CATTELL (1860-1944) - PIONIER TESTOWANIA

ZDOLNOŚCI UMYSŁOWYCH W USA
Uczeń Wundta i Galtona, założyciel jednego z pierwszych laboratoriów
psychologicznych w USA oraz drugiego amerykańskiego czasopisma
psychologicznego
1900- rozwój statystyki w Ameryce
- twórca pierwszych testów do pomiaru zdolności umysłowych opartych na

testach Galtona (czyli pomiarach sensomotorycznych, np. szybkości ruchu
ręki, ledwie dostrzegalnych różnic w ocenie ciężarów)
1890 – artykuł dot. testu zdolności umysłowych

1901 – zestawienie wyników testowych studentów z ich osiągnięciami
akademickimi; wynik: bardzo słaba korelacja, wniosek: tego typu testy nie są
trafne.
➢ Z początkiem nowego wieku okazało się, że metoda zdolności umysłowych

poprzez fizyczne jest błędnym tropem i odrzucono tą idee.
SKALA INTELIGENCJI BINETA-SIMONA
Została stworzona przez Alfreda Bineta i Theodore Simona. Powstała w 1905 r. w

odpowiedzi na zapotrzebowanie francuskiego ministerstwa oświaty w celu
badania dzieci, które miały trudności w nauce po tym jak wprowadzono
obowiązek szkolny. Dzieci miały problem z przyswajaniem wiedzy.
Jest to pierwsza skala inteligencji i zdolności. Uznali, że inteligencja = sądzenie,

rozumowanie i wnioskowanie a nie tak jak galton, że inteligencja = wrażliwość
sensoryczna.
Składała się z 30 pozycji ułożonych w kolejności od najprostszych do najbardziej

złożonych
W 1907 r. została poszerzona i udoskonalona oraz wprowadzono termin
„wiek umysłowy” - wiek, w którym dzieci o przeciętnych zdolnościach
TERMIN „ILORAZ INTELIGENCJI” (IQ)
1912 - William Stern:
iloraz wieku umysłowego (WU) do wieku życia (WŻ),

który w celu uniknięcia ułamków należy pomnożyć przez 100, a więc IQ =
(WU/WŻ) x 100
PRZENIESIENIE TESTU BINETA-SIMONA DO USA
1908 r. - Henry Goddard przetłumaczył test inteligencji Bineta na angielski i

nazwał go: Skalą Pomiaru Inteligencji Simona-Bineta
1916 r. – Lewis Terman opracował wersję testu, który od tamtego czasu stał się
standardem i nazwał ją Stanfordzką Skalą Inteligencji Bineta oraz wprowadził
termin iloraz inteligencji (stosunek wieku umysłowego do wieku życia).
BADANIA NA WYSPIE ELLIS PRZEPROWADZONE PRZEZ H. GODDARDA W 1912 R.
Badano zdolności umysłowe imigrantów przybywających do ameryki 1912 roku.

Okazało się, że aż 87% Rosjan, 83% Żydów, 80% Węgrów oraz 79% Włochów jest
niedorozwinięta umysłowo (wiek umysłowy poniżej 12 lat)
➢ Dziś wiemy, że ten test był niedostosowany kulturowo dla osób z europy itd.
Też ten test był wykonywany w holu na lotnisku i dworcach na szybkości.
Pytania dotyczyły warunków amerykańskich - np. pytanie o prezydenta
Stanów.
BADANIE INTELIGENCJI ŻOŁNIERZY AMERYKAŃSKICH

W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ
Zespół pod kierownictwem przewodniczącego APA R. Yerkesa opracował test

Alfa i Beta do grupowego pomiaru inteligencji (test Beta był przeznaczony dla
osób niepiśmiennych i nie mówiących po angielsku)
- Przetestowano ok. 1 miliona żołnierzy i okazało się, że biali mają wiek

umysłowy na poziomie 13 lat, a poborowi innych ras – niższy.
KONTROWERSJE WOKÓŁ TESTOWANIA

PO I WOJNIE ŚW.
Po I wojnie światowej testy inteligencji stały się w USA bardzo popularne. Mimo
tego, że były niezbyt dopasowane. Stosowano je do testowania uczniów,
kandydatów do collegów oraz pracowników:
- na początku lat 20. XX w. kupowano aż do 4 milionów testów inteligencji

rocznie (głównie na użytek szkół publicznych), a np. w 1923 r. samej tylko
skali Bineta-Termana sprzedano 0,5 mln
Poddawano te testy coraz mocniejszej krytyce, m.in. z powodu gorszych wyników

uzyskiwanych przez nie-białych Amerykanów i rasistowskich
konotacja PSYCHOLODZY – EUGENICY
Tylko białe stany pozostały bez wprowadzonych ustaw.
Apa powołała specjalny zespół, który miał potwierdzić tendencyjność tych testów.
Okazało się, że nie są tendencyjne kulturowo, tak żeby dyskryminować.
Jednak okazało się, że na skutek długo trwającej dyskryminacji w ameryce
czarnoskórzy po prostu osiągali niższe wyniki.
Idea Galtona, eugenika niestety bardzo dobrze się przyjęła w Ameryce po I WŚ.
Ten ruch wspierały różne grupy społęczne m.in prawnicy, aktywiści i właśnie
psychologowie i lekarze.
James McKeen Cattell postulował sterylizację przestępców i osób ułomnych oraz

wprowadzanie zachęt dla zdrowych, inteligentnych osób do rozmnażania się
Henry Goddard „The Kallikak Family” (1912) opisał genealogię osoby upośledzonej
umysłowo, oraz postulował tworzenie oddzielonych od reszty społeczeństwa
kolonii dla osób upośledzonych umysłowo
W ramach tego ruchu wysterylizowano m.in.:

● w USA od 1907 r. do lat 60. - ponad 60 tys. osób
● w Szwecji w latach 1934–1975 – ok. 63 tys. osób
● w Niemczech w latach 1933-1940 – ok. 400 tys. osób
LIGHTNER WITMER (1867-1956) –

PIONIER PSYCHOLOGII KLINICZNEJ
(SZKOLNEJ)
L Witmer jest uważany za ojca założyciela psychologii klinicznej, jednakże on

zajmował się głównie dziećmi. Współcześnie pojmowana psychologia kliniczna,
dotycząca psychopatologii narodziła się dopiero po ‘45 roku kiedy
straumatyzowani żołnierze wracali do domu i potrzebowali pomocy. Pojawiły się
wtedy państwowe programy finansowania.
1896- założył pierwszą poradnię („klinikę”) psychologiczną na świecie, w której

najpierw sam diagnozował i prowadził terapię dzieci z różnymi problemami w
nauce i zachowaniu, a z czasem opracowywał bardziej standardowe metody i
zatrudniał lekarzy, psychologów i pracowników socjalnych
Zatrudniając tak różnorodne grono sprawdzał również warunki bytowe, zdrowie

np. wzrok tych dzieci i zorientował się, że ta niepełnosprawność umysłowa może
wynikać z wielu innych powodów.
Opracował i prowadził uniwersyteckie kursy na temat sposobu postępowania z

dziećmi upośledzonymi umysłowo, niewidzącymi etc.
1907- Whitmer założył pierwsze pismo dot. psychologii klinicznej

„Psychological Clinic”
1909 – psychiatra założył poradnię kliniczną dla dzieci w Chicago
1914 - w USA działało prawie 20 poradni psychologicznych, z których
większość była wzorowana na tej Whitmera
Ale psychologia kliniczna rozwijała się bardzo powoli, dopiero II wojna
światowa zrodziła b. duże zapotrzebowanie na terapię zaburzeń
psychicznych u weteranów wojennych i zaczęto na szeroką skalę finansować
programy z zakresu psychologii klinicznej
WALTER DILL SCOTT (1869-1955)

PIONIER PSYCHOLOGII REKLAMY I BIZNESU
Jako pierwszy zastosował psychologię do problemu doboru pracowników,

zarządzania i reklamy. Był autorem pierwszych książek z tej dziedziny (1903 i 1908).
Założył pierwszą firmę psychologiczno-consultingową .
W czasie I wojny światowej W. D. Scott pracował dla wojska w zakresie doboru

kadr oficerskich (ocenił kwalifikacje 3 mln żołnierzy)
Psychologowie w Anglii i Niemczech:

- opracowywali techniki doboru kadry wojskowej
- brali udział w projektowaniu sprzętu wojennego np. celowników
artyleryjskich
W okresie międzywojennym
1921 – w Anglii założono National Institute of Industrial Psychology
1927 – badania w Western Electric Company (USA) dot. wpływu warunków pracy
(oświetlenia, temperatury etc. ) na wydajność.
W ich wyniku okazało, że społeczne i psychologiczne aspekty pracy (takie jak
postawy pracowników, bycie w grupach nieformalnych) są nawet ważniejsze od
warunków fizycznych.
HUGO MUNSTERBERG (1863-1916)–
PIONIER PSYCHOLOGII SĄDOWEJ
Prowadził badania dot. pamiętania zdarzeń przez naocznych świadków

1908 – „On the Witness Stand”: Wydał prekursorską książkę opowiadających o
czynnikach psychologicznych, które mogą mieć wpływ na przebieg procesu
sądowego.
Angażował się w komentowanie słynnych procesów sądowych poprzez
popularyzowanie tych procesów przez publikacje w gazetach.
PSYCHOLOGIA STOSOWANA W USA:

„NARODOWA MANIA”
(Schultz i Schultz, 2008)
Po I wojnie psychologia stała się w USA bardzo popularna:

popularne czasopisma „The Modern Psychologist” i „Psychology: Health,
Happiness, Success”
1921 r. -75 % psychologów wykonywało psychologię stosowaną

Kryzys gospodarczy lat 30.: krytyka psychologii za to, że nie spełnia obietnic
W czasie II wojny – ok. tysiąc psychologów służyło w armii
Po II wojnie – ponowny rozkwit psychologii stosowanej
KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZAWODU PSYCHOLOGA W USA
1892 – American Psychological Association: cel: rozwijanie psychologii jako nauki

1917 – Amerykańskie Towarzystwo Psychologów Klinicznych, które 2 lata później
stało się Sekcją Psychologii Klinicznej American Psychological Association
1930 – Stowarzyszenie Doradców Psychologicznych
1937 – Journal of Consulting Psychology
1945 – połączenie stowarzyszeń zawodowych z APA; nowy statut APA; cel:
rozwijanie psychologii jako nauki oraz jako zawodu
1945 – dwa stany Wirginia i Connecticut wprowadziły licencje dla psychologów
Od 1977 r. - licencje we wszystkich stanach Ameryki
Obecnie - ok. 110 tys. licencjonowanych psychologów
AMERICAN PSYCHOLOGICAL ASSOCIATION (APA) - OBECNIE
Ok. 146 tys. członków

Budżet: ok. 125 mln dolarów rocznie
54 sekcje, m.in.:
● Psychologia kliniczna
● Psychologia szkolna
● Doradztwo psychologiczne
● Psychologia przemysłowa i biznesu
● Psychologia wojskowa
Psychologia stosowana
powstała na przełomie XIX i XX w. , głównie w USA.
powstała i rozwijała się w dużej mierze niezależnie od psychologii
akademickiej.
Pierwsze obszary zastosowań psychologii to:

edukacja: testowanie zdolności umysłowych, rozmaite problemy dzieci w wieku
szkolnym
biznes: reklama, zarządzanie, dobór kadr
wojsko: dobór kadr, projektowanie sprzętu, sądy
Licencja zawodowa psychologa istnieje we wszystkich stanach USA od 1977 r.

ETYKA W PSYCHOLOGII
Rozwój świadomości etycznej w psychologii
Etyka (gr. ethos – obyczaj, charakter)
w sensie potocznym- ogół norm moralnych uznawanych w pewnym czasie przez

jakąś zbiorowość, synonim moralności.
w sensie filozoficznym - nauka dotycząca moralności (Etyka Nikomachejska
Arystotelesa - pierwsza lektura nt. rozważań co wolno a co nie wolno robić)
kodeks etyczny psychologa
● Wiele zawodów zaufania publicznego, ma własne kodeksy etyczne,

które regulują specyficzne dla danego zawodu problemy etyczne.
● Kodeksy etyczne w psychologii tworzone są od lat 50. XX w. Większość z
nich odwołuje się do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ.
- Pierwszy został opublikowany przez APA w 1952 r. (73 lata po lab

Wundta)
- w Polsce w 1991 r. przez PTP (Polskie Towarzystwo Psychologiczne)
Psychologów, którzy nie należeli do PTP ten kodeks nie obowiązywał…
PODSTAWOWE ZASADY
ETYKI PSYCHOLOGA
Psycholog
● działa na rzecz dobra i nieszkodzenia osobom, z którymi pracuje

● opiera się na wiedzy naukowej i wypracowanych standardach praktycznych
● respektuje system wartości klienta i jego prawo do podejmowania
własnych decyzji; nie narzuca własnego światopoglądu
● nie podejmuje się usługi, jeśli jej zakres wykracza poza jego kompetencje
● nie podejmuje się pracy, jeśli jego problemy osobiste lub stan zdrowia
mogłyby wpłynąć negatywnie na jakość usługi
unika tzw. złożonych relacji, czyli świadczenia usług wobec osób, z którymi
👰‍♀️
●
pozostaje w innych nie-zawodowych relacjach
Psycholog- badacz
Relacja z osobami badanymi

● Naczelna zasada: osoba uczestnicząca w badaniu (osoba badana)
jest równoprawnym partnerem psychologa przeprowadzającego badanie, a
zatem interes psychologa nie może być przedkładany ponad interes osoby
badanej
● Badacz musi zapewnić osobie badanej Prywatność, anonimowość i
poufność danych
● Badacz zobowiązany jest uzyskać świadomą zgodę osoby badanej na
udział w badaniu, ale nawet po jej uzyskaniu, osoba badana ma prawo
wycofać się z udziału w badaniu na każdym jego etapie. To jest
skomplikowane, bo badacz nie może wprost powiedzieć czego dokładnie
dotyczy badanie.
● Badacz zobowiązany jest uzyskać świadomą zgodę osoby badanej na

udział w badaniu, ale nawet po jej uzyskaniu, osoba badana ma prawo
wycofać się z udziału w badaniu na każdym jego etapie.
Specyficzne problemy w zakresie uzyskiwania zgody:
– Osoba badana jest w jakiś sposób zależna od osoby badającej
– Osoba badana może mieć trudność w zakresie zrozumienia na co się

zgadza
● Obowiązek odkłamywania osób badanych.

● Jest ryzyko wywołania u badanych podczas badania przykrych stanów
emocjonalnych z zagrożeniem cenionych wartości oraz wywołanie
ambiwalentności w stronę badań i psychologów.
● Zakaz plagiatów!!
Relacja z innymi członkami środowiska akademickiego, w tym sposób

przeprowadzania i raportowania badania
Badania drażliwe społecznie – badania o potencjalnych konsekwencjach lub

implikacjach społecznych albo bezpośrednio dla uczestników, albo dla całych
grup społecznych, często związane z głębokimi (w danym czasie) konfliktami
światopoglądowymi i społecznymi np. badania dot.
– różnic międzyrasowych (w tym dot. inteligencji)
– tożsamości płciowej i orientacji seksualnej
Greg Lukianoff - bada wolność słowa na uniwersytetach
Książka opisuje sytuacje na amerykańskich kampusach 2015-18.

Ukazują tam jak kwestie rasowe i tożsamości płciowej wpłynęły na sytuację
autocenzuralną wykładowców.
PODSTAWOWE ZASADY ETYCZNE

DOT. BADAŃ NA ZWIERZĘTACH
W kontekście badań nad ludźmi zaostrzają się ograniczenia w sprawie możliwości

badania. Na szczęście pojawiają się także ograniczenia w sprawie zwierząt.
● Należy unikać, a przynajmniej ograniczać do minimum, cierpienie

zwierząt.
● Jeśli w badaniach konieczne jest więzienie, stosowanie przymusu, czy
jakiekolwiek stresowanie zwierzęcia, to trzeba mieć pewność, że cel jest tak
ważny, że usprawiedliwia zastosowanie tych środków ???
● Należy używać minimalnej liczby zwierząt dla osiągnięcia określonego
rezultatu.
● Hodowla i transport zwierząt powinny zapewniać im dobre warunki.
● Zamykając zwierzęta w klatkach należy uwzględniać ich nawyki
gatunkowe.
● Badania nad agresją i drapieżnictwem powinny być badaniami polowymi
(tj. przeprowadzanymi w naturalnych warunkach)
● W badaniach polowych badacze obserwujący zwierzęta na wolności
powinni im jak najmniej przeszkadzać
ETAPY RELACJI PSYCHOLOG-KLIENT

W PROCESIE DIAGNOZY I UDZIELANIA POMOCY
1. Po zapoznaniu ustalenie zasad współpracy, określenie celu i zakresu usługi

(tzw. kontrakt)
2. Właściwy przebieg procesu diagnozy czy udzielania pomocy
3. Zakończenie diagnozy czy terapii
SPECYFICZNE PROBLEMY ETYCZNE W PROCESIE DIAGNOZY

● Ustalenie kontraktu, gdy badanie diagnostyczne odbywa się na zlecenie nie
samej osoby badanej, ale jakiejś instytucji, np. firmy rekrutacyjnej, sądu,
rodziny etc. a więc interesy zleceniodawcy i osoby badanej mogą być (są)
rozbieżne.
● Sformułowanie informacji zwrotnej dot. wyników badania dla osoby
badanej oraz opinii dla zleceniodawcy.
SPECYFICZNE PROBLEMY ETYCZNE W PROCESIE POMOCY
Relacja pomagania jest zawsze niesymetryczna, a więc psycholog (czy

psychoterapeuta) musi bardzo uważać, by:
● nie indoktrynował klienta, a więc nie przekazywał mu własnych
postaw, przekonań, czy systemu wartości jako jedynie słusznych i
pożądanych dla rozwiązania problemów klienta
● nie wywierał presji na klienta, by on postępował tak jak chciałby tego
psycholog (psychoterapeuta)
● nie manipulował klientem (zwłaszcza dla własnych korzyści)
Psychologa (psychoterapeutę) obowiązuje tajemnica zawodowa, ale w pewnych

sytuacjach (takich jak zagrożenie życia, przemoc domowa czy wykorzystywanie
seksualne) mogą pojawić się ważne powody by ją złamać.
Psycholog (psychoterapeuta) nie powinien

• świadczyć swoich usług rodzinie, przyjaciołom, kolegom w pracy
• przekształcać swojej relacji z klientem w relację towarzyską

przyjacielską, intymną czy biznesową
Tomasz Witkowski Zakazana psychologia: psychologia i psychoterapia bywa

quasi-religią, bo spełnia pewne funkcje, które dawniej pełniła religia, m.in.:
● wyznacza wartości I/lub sens życia, np. samorealizacja, samorozwój,

odkrywanie prawdziwego ja stały się niekwestionowanymi wartościami,
choć mogą być przykrywką dla zwykłego egoizmu
● ma warstwę rytualną, np. psychoterapeuci (coachowie) pełnią funkcję
kapłanów, trzeba przejść przez określone rytuały (np. własną terapię) żeby
zostać psychoterapeutą
Psychologia w Polsce
PODSTAWY POLSKIEJ PSYCHOLOGII
Wilhelm Wundt (1832-1920)
Psychologia powinna badać treść świadomości, czyli jej

najmniejsze składniki i to jak one tworzą większe struktury.
Franz Brentano (1838-1917)
Na świadomość składają się akty (czyli procesy psychiczne) i ich treści.

Psychologia powinna badać te akty (procesy), które zawsze mają jakąś treść (są
intencjonalne), tzn. odnoszą się do czegoś (np. widzimy coś, myślimy o czymś).
Brentano był zwolennikiem empiryzmu i na doświadczeniu opierał swoje poglądy
filozoficzne – zwłaszcza na spostrzeżeniu wewnętrznym oraz doświadczeniu
retrospekcyjnym, które należy odróżnić od introspekcyjnego[2]. Obserwacja
wewnętrzna, czyli introspekcja, nie jest możliwa wedle Brentana, gdyż zakłada
niewykonalną pełną samozwrotność aktu psychicznego. Brentano uważał, że
wspólną cechą aktów psychicznych jest intencjonalność – skierowanie ku
określonym przedmiotom[2]. Te przedmioty – w odróżnieniu od aktów
psychicznych – mają transcendentny charakter.
KRAKÓW: UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI
1903 – pierwsza pracownia psychologii eksperymentalnej na ziemiach polskich

założona przez Władysława Heinricha (1865-1957), o wyraźnie empirycznym
charakterze: badania psychofizyczne i psychofizjologiczne (jak w laboratorium
Wundta)
Okres międzywojenny: 2 tomy rozpraw, w których publikowano wyniki

doświadczeń prowadzonych w pracowni.
Po śmierci Heinricha, katedrę objął jego uczeń: Włodzimierz Szewczuk (1913-2002)
Stefan Szuman (1889-1972)
1928 - powołał Katedrę Psychologii Wychowawczej w Krakowskim UJ, którą

kierował do 1950 r.
Obszary zainteresowań:
- Rozwój dziecka, w tym rozwój języka i rozwój poznawczy

- Sztuka dziecka i wychowanie estetyczne
- Problemy nauczania i wychowania
- Nowe metody badawcze (m.in. techniki fotograficzne i filmowe)
LWÓW: UNIWERSYTET LWOWSKI. POCZĄTKI PSYCHOLOGII W SZKOLE
LWOWSKO—WARSZAWSKIEJ
Twórca: Kazimierz Twardowski (1866-1938), uczeń F. Brentany
1897 – „Psychologia wobec fizjologii i filozofii”
1898/99 – wykłady o złudzeniach wzrokowych
1907 – pracownia psychologii doświadczalnej (w której jednak nie prowadzono

badań we współczesnym znaczeniu tego terminu)
POGLĄDY TWARDOWSKIEGO
DOT. PSYCHOLOGII
Przedmiot psychologii:
● fakty psychiczne, czyli czynności (akty, funkcje, procesy) psychiczne

wytwory ww. czynności, czyli wyobrażenia, sądy, pojęcia etc.
● dyspozycje (nie są dane w doświadczeniu wewnętrznym), np.

wrażliwość,pamięć, wyobraźnia, charakter, inteligencja, wola
Metoda badawcza :
● analiza wytworów: analiza wytworów osoby badanej i na tej podstawie (przy

zastosowaniu introspekcji i analogii) rekonstrukcja jej życia psychicznego
● metoda analityczna: analiza prostego zjawiska psychicznego i na tej

podstawie formułowanie twierdzenia ogólnego dot. tego zjawiska (była
wykorzystywana głównie do definiowania pojęć psychologicznych)
POCZĄTKI PSYCHOLOGII W WARSZAWIE:
EDWARD ABRAMOWSKI (1868-1918)
Nie był wykształcony, był działaczem społeczno-politycznym Dołączył do PPS-u i

stanął w rozłamie po stronie kooperacji, spółdzielnia, zmiany jednostki a nie
systemowej przemocy jak piłsudski. Zainteresował się po tych społecznych
praktykach psychologią założył:
1907 - Polskie Towarzystwo Psychologiczne (współorganizator: E. Abramowski)
1910 – pracownia psychologii eksperymentalnej założona przez Abramowskiego w

Warszawie: badania nad uwagą, spostrzeganiem i pamięcią, w tym pamięcią
utajoną czyli podświadomością - miał zacięcie eksperymentalne.
1913 –pierwsze czasopismo psychologiczne „Prace z Psychologii

Doświadczalnej”
1915 – Katedra Psychologii na Uniwersytecie Warszawskim - przejął a nawet

dostał kierownictwo nad katedrą psychologii na UW.
W 1918 r. niestety zmarł. Ta kadera też.
UCZNIOWIE K. TWARDOWSKIEGO, CZYLI DRUGIE
POKOLENIE SZKOŁY LWOWSKO-WARSZAWSKIEJ
Wszyscy Ci Panowie przeżyli 2WŚ. Od lewej:
Władysław Witwicki (1878-1948)

Warszawa (1919)
Stefan Baley (1885-1952)

Warszawa (1927)
Stefan Błachowski (1889-1962)

Poznań (1919)
Mieczysław Kreutz (1893-1971) - jego uczeń Tadeusz Tomaszewski

Lwów
Wrocław (1945)
Warszawa (1952)
Władysław Witwicki
1907 – publikuje koncepcję kratyzmu (gr. kratos – siła, moc, władza),

czyli nieustannego dążenia do górowania i unikania poczucia niemocy. Tak jak
psychologia Adlera, która jest zbliżona do teorii Witwickiego…
1919 – obejmuje zakład psychologii ogólnej na UW, którym kieruje

do śmierci (1948)
1925-27 – publikuje 2-tomowy podręcznik, będący podstawowym

kompendium wiedzy psychologicznej przez ok. 25 lat
Stefan Baley ( przyjechał z Lwowa )
1927- obejmuje zakład psychologii wychowawczej i kieruje nim do

śmierci (1952)
Stefan Błachowski
utworzył katedrę psychologii ogólnej w Poznaniu
WSPÓLNE POGLĄDY DRUGIEGO POKOLENIA

SZKOŁY LWOWSKO-WARSZAWSKIEJ
Przedmiot psychologii:
● podmiotowe i niepowtarzalne życie psychiczne
Metoda:
● Teoretyczne rozwiązywanie problemów

● Introspekcja (M. Kreutz bronił introspekcji do końca życia)
● Obserwacja życiowa
● Interpretacja wytworów
BADANIA DOT. SKUTKÓW II WOJNY ŚWIATOWEJ
Czerwiec-lipiec 1945 r.: psychologowie z Państwowego Instytutu Higieny

Psychicznej w Warszawie zbadali metodą ankietową ponad 5000 osób w wieku
15-23 lata z Warszawy, Krakowa i Lublina. W tej ankiecie zadano m.in. pytanie „Czy
spostrzegłeś u siebie lub kogoś bliskiego jakieś zaburzenia nerwowe?”
● Ok. 2/3 badanych odpowiedziało twierdząco (Kaczyńska, 1946).
● S. Baley (1948): artykuł „Psychiczne skutki drugiej wojny światowej”

-właściwie opis zespołu stresu pourazowego. Psychologia Amerykańska
opisała PTSD w latach 70.
● Prawie 19% Polaków współcześnie ma objawy PTSD… Powodem tego ma
być fakt, że ta trauma wojenna nie została poprawnie opisana przez
nadejście komunizmu…
OKRES STALINOWSKI: PRZEKSZTAŁCANIE
PSYCHOLOGII„BURŻUAZYJNEJ” W „SOCJALISTYCZNĄ”
Marksizm-leninizm – oficjalna ideologia ZSRR i państw satelickich, która była

uważana za naukę o prawach rozwoju przyrody i społeczeństwa
Pawłowizm - zwulgaryzowana teoria I. Pawłowa (1849-1936), która stała się

obowiązującą formą uprawiania psychologii w obozie komunistycznym w okresie
stalinizmu. W jej ujęciu psychologia miała być nauką o czynnościach
przystosowawczych organizmu do środowiska których podstawą były tzw. wyższe
czynności nerwowe, które należało badać przy pomocy metody
odruchowo-warunkowej
PRZEKSZTAŁCANIE PSYCHOLOGII „BURŻUAZYJNEJ” W

„SOCJALISTYCZNĄ”
Tadeusz Tomaszewski (uczeń M. Kreutza ze Lwowa, a więc III generacja
szkoły lwowsko-warszawskiej)
1947-49 - publikuje 3 prace na temat psychologii w ZSRR

1949 – obejmuje, po Witwickim, Zakład Psychologii Ogólnej na UW
1951 – najpierw na posiedzeniu PTP, a potem na I Kongresie Nauki
Polskiej, wygłasza referat, w którym zdecydowanie krytykuje psychologię
międzywojenną jako burżuazyjną, (w tym przede wszystkim introspekcję i testy
psychologiczne). postuluje przebudowę psychologii na gruncie ideologii
marksistowsko-leninowskiej i nauki Pawłowa (tzw. pawłowizm)
(Ratajczak, 2011; Stachowski 2011)

URUCHOMIENIE PIERWSZYCH W POLSCE STUDIÓW
PSYCHOLOGICZNYCH (1950/51)
Na Uniwersytecie Warszawskim i na Uniwersytecie Poznańskim

(później Uniwersytet im. Adama Mickiewicza UAM) – w sumie ok. 40 studentów
Program:
● materializm dialektyczny i historyczny,
● biologia, anatomia i fizjologia człowieka,
● fizjologia układu nerwowego (pawłowizm),
● elementy neurologii i psychiatrii
Z powodu braku kadr pierwsi studenci jeszcze przed ukończeniem studiów

zostawali asystentami, np.
Janusz Reykowski (psychologia ogólna i społeczna)
Ida Kurcz (psycholingwistyka)
Jan Strelau (psychologia temperamentu)
POWSTAWANIE „NOWEJ” PSYCHOLOGII PO PAŹDZIERNIKU’56
Krytyka psychologii okresu stalinowskiego
Luty 1957 r. – Krajowa Narada Psychologów pod egidą Polskiego Towarzystwa

Psychologicznego (przewodniczący Stefan Błachowski), na której poddano
krytyce psychologię okresu stalinowskiego, a także m.in. postulowano
uregulowanie prawne zawodu psychologia
● Uruchomienie studiów psychologicznych w Krakowie (1956) i Wrocławiu

(1967)
● 1958 r. – powstanie Pracowni Psychometrycznej przy PAN
Nawiązanie kontaktów z ośrodkami psychologicznymi zagranicą (zwłaszcza w

USA) i dopływ literatury światowej
Uruchomienie czasopism:
„Przegląd Psychologiczny” (S. Błachowski)

„Studia Psychologiczne”
„Monografie Psychologiczne” (T. Tomaszewski)
„Polish Psychological Bulletin” – 1970 (J. Strelau)
TEORIA CZYNNOŚCI TADEUSZA TOMASZEWSKIEGO (1910-2000)

(wczesne lata 60.)
● Każdy organizm by żyć musi regulować swoje relacje z otoczeniem
● Najwyższą formą regulacji człowieka z otoczeniem jest czynność,

czyli zachowanie ukierunkowane na osiągnięcie określonego
celu i zorganizowane ze względu na możliwość jego osiągnięcia
● Ale treść i kierunek zachowania zależy także od sytuacji (a sytuacja

to dynamiczny układ wartości i możliwości)
● Przedmiotem psychologii są wyższe czynności istot żywych i ich

mechanizmy takie jak spostrzeganie, myślenie etc.
CIEKAWOSTKA:
ZAANGAŻOWANIE POLITYCZNE PRACOWNIKÓW
I STUDENTÓW WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW
● Marzec 1968 – udział studentów psychologii w protestach był tak duży, że w

ramach represji rozwiązano kierunek, a potem przyjmowano studentów od
nowa
● 1980-89– bardzo liczny udział pracowników i studentów w „Solidarności”, a

potem w ruchu podziemnym
● 1989 – udział prof. J. Reykowskiego w obradach Okrągłego Stołu, w

roli współprzewodniczącego podstolika ds. reform politycznych
PSYCHOLOGIA W POLSCE PO 1989 R.
● Po odzyskaniu przez polskę pełnej suwerenności od ideologii radzieckiej.
● Polska psychologia po 89 roku zorientowała się na psychologię

amerykańską (Polscy psychologowie zatracili ten Polski dorobek
teoretyczny np. dokonania Tomaszewskiego czy dorobek szkoły
Warszawsko Lwowskiej..
● Stała się niezwykle popularna - obecnie można studiować psychologię (I

stopień, II stopień, jednolite magisterskie) na 74 uczelniach, w tym 29 –
publicznych i 45 – niepublicznych (w Warszawie na 11 – w tym 3
publicznych) na kilkudziesięciu specjalnościach. A np. w 1950 roku na roku
w Warszawie i Poznaniu było 40 osób.
POCZĄTKI PSYCHOLOGII STOSOWANEJ

Klasycznie, tak jak w ameryce psychologia stosowana na ziemiach polskich
odpowiada na problemy związane z powszechnym dostępem do edukacji dzieci
oraz zapotrzebowaniem na psychologiczne usługi. W Polsce również był pomysł
eugenistycny, jednakże nie został na szczęście wprowadzony.
Jan Władysław Dawid (1859-1914) – uczeń Wundta
1886 – „Program postrzeżeń psychologiczno-wychowawczych nad dzieckiem” –

oparty na wynikach badań empirycznych, w których posłużył się własnym
kwestionariuszem
1896 – „Zasób umysłowy dziecka”
1907 – wraz z Anielą Szycówną zakładają Polskie Towarzystwo Badań nad

Dziećmi, którego głównym celem jest popularyzacja wykorzystywania badań
psychologicznych w dydaktyce
PSYCHOLOGIA STOSOWANA
W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM:
PORADNICTWO SZKOLNE I ZAWODOWE
Lata 20. - konflikt o „testomanię” (psychologowie akademiccy zwłaszcza W.

Witwicki (szef psychologi ogólnej na UW) kontra J. Joteyko i jej
współpracowniczki). Wyjechała do Paryża na staż. Potem rozpoczęła prace nad
rodzimymi testami np inteligencji, zainspirowana francuskimi testami.
Testy francuskie nie były adekwatne dla Polskich dzieci czemu sprzeciwiał się
W.Witwicki.
1922 – Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (obecnie Akademia Pedagogiki
Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej)
● Rozwój poradnictwa szkolnego i zawodowego do 1939 r. istniało 81 poradni

w 12 większych miastach
w roku szkolnym 1936/37 - 44 psychologów szkolnych w Warszawie
PSYCHOLOGIA STOSOWANA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM:RUCH

HIGIENY PSYCHICZNEJ
Kazimierz Dąbrowski - psychiatra

Lata 30. - ruch higieny psychicznej zainicjowany przez Kazimierza
Dąbrowskiego (1902-1980) i wspierany przez S. Baleya
● Profilaktyka chorób i zaburzeń psychicznych

● Przystosowanie osób upośledzonych do funkcjonowania w
● społeczeństwie
● 1935 – Instytut Higieny Psychicznej
● Poradnie zdrowia psychicznego
PSYCHOLOGIA STOSOWANA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM:

PSYCHOTECHNIKA
Psychotechnika: zagadnienia organizacji pracy

Dział techniczny zajmujący się koleją bardzo inwestował w psychologię
stosowaną, bo to była ta dziedzina przemysłu, która bardzo się rozwijała w latach
międzywojennych.
● 1925 – Polskie Towarzystwo Psychotechniczne

● 1925 – Instytut Psychotechniczny w Krakowie, Lwowie i
● Warszawie
● Od 1925 – w większych miastach: poradnie psychotechniczne,
● zajmujące się głównie poradnictwem zawodowym
● 1927 – Biuro Badań Psychotechnicznych dla kolei państwowej
PSYCHOANALIZA
Psychoanalizę stosowali i propagowali lekarze psychiatrzy (m.in.
Gustaw Bychowski, Maurycy Bornsztajn), często tonując mitologiczne wątki i
podkreślając biologiczne.
Kilka kobiet (m.in. Eugenia Kutner-Sokolnicka czy Beata Rank)

uprawiało psychoanalizę, ale głównie poza granicami Polski i często psychoanalizę
dziecka. Niestety przez płeć Freud niezbyt je akceptował na stanowisku
terapeutek. Nie miały też wykształcenia medycznego.
PSYCHOLOGIA STOSOWANA PO II WOJNIE ŚW.
● Okres stalinowski – zamknięcie placówek diagnozy psychologicznej

i poradnictwa zawodowego, przez walkę z burżuazyjną psychologią.
● Po Październiku ’56 stopniowa odbudowa psychologii stosowanej
● Główne specjalności psychologii stosowanej w PRL (do roku 1989):
- psychologia kliniczna
- psychologia wychowawcza
- psychologia defektologiczna (zajmująca się osobami niepełnosprawnymi)
- psychologia pracy
- (psychoterapia od lat 70.)
Po 1989 r. ogromny wzrost różnych specjalności psychologicznych
USTAWA O ZAWODZIE PSYCHOLOGA
1956 rok po odwilży - pierwsze narady nt. tego, żeby sformalizować zawód
psychologa, jednakże przez okres PRL’u środowisko psychologiczne nie miało siły
przebicia
1998 – psychologowie zgłosili do Sejmu projekt ustawy o zawodzie psychologa
2001 – ustawa została uchwalona, miała wejść w życie w 2006 r., ale tak się nie
stało.
● Ustawa została tak skonstruowana, że miała działać jak izba lekarska. Każdy
lekarz musi należeć do izby lekarskiej w swoim regionie. Psychologowie też
mieli tak należeć do swoich izb i sprawować funkcje kontrolne wobec tych
psychologów. Ta ustawa została uchwalona! W ciągu 5 lat od 01 do 06
miały zostać przygotowane rozporządzenia, jednak to się nigdy nie
wydarzyło i w rezultacie ta ustawa nie weszła w życie.
● Holowało to Polskie Towarzystwo Psychologiczne
2019-2021 - intensyfikacja starań o nową ustawę. Nastąpiła wskutek powstania

Ogólnopolskiego związku zawodowego psychologów, był też popierany przez PPT.
wiosna 2022 – projekt nowej ustawy wpłynął do Sejmu i nie doczekał się
pierwszego czytania w poprzedniej kadencji Sejmu i przepadł.
czerwiec 2023 – rozporządzenie Ministra Zdrowia dot. specjalności

psychoterapeuty w obszarze zdrowia
PODSUMOWANIE
- Pierwsze laboratoria psychologiczne powstały na ziemiach
polskich na początku XX w. (a więc jeszcze pod zaborami)
- Największe znaczenie w rozwoju polskiej psychologii odegrała tzw. szkoła

lwowsko-warszawska.
- Psychologia stosowana rozwijała się od końca XIX w., ale przede wszystkim
w obszarze psychologii szkolnej.
- Po 1989 r. zarówno psychologia akademicka, jak i stosowana cieszą się

ogromną popularnością.
Wkład polskich psychologów do psychologii światowej:
● koncepcja temperamentu J. Strelaua oparta na teorii Pawłowa i

jego kwestionariusz FCZKT-R.
● dokonania J. Reykowskiego dot. psychologii politycznej
● prace dot. inteligencji i twórczości E. Nęcki
● badania B. Wojciszke dot. psychologii społecznej
Test - Historia Psychologii
sprawdzać testy - stacjonarnych z zeszłych lat

pytań jest 28 - 1 min per pytanie
14 pytań + 1 mają być poprawne. 30 pkt =zaliczenie
Książka - psychoanaliza wyszła przed manifestem behawioralnym watsona

Historia Psychologii - Wykłady + Notatki Z Lektur

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Historia Psychologii - Wykłady + Notatki Z Lektur

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KORZENIE PSYCHOLOGII

ETYMOLOGIA TERMINU: „PSYCHOLOGIA”

gr. logos - słowo, -logia – w złożeniach: doktryna, teoria, nauka

psychologia – nauka o duszy

KONCEPCJE DUSZY W STAROŻYTNEJ FILOZOFII GRECKIEJ

Materialistyczna (600l. p.n.e): dusza to szczególnie delikatny rodzaj materii

II. Idealistyczna: Platon (V-IV w. p.n.e.)

● Dusza jest tym co się samo wprowadza w ruch, a więc jest

Funkcje (władze) duszy idealistycznej:

- rozum (jest źródłem prawdy, poznaje świat idei, np. równość)

- zmysły (poznają świat rzeczy i zjawisk)

III. Organiczna: Arystoteles (IV w. p.n.e.)

● Dusza jest entelechią ciała organicznego, czyli wewnętrzną energią, która

● mają ją wszystkie organizmy żywe, tyle że na różnym poziomie rozwoju:

rośliny – duszę wegetatywną (odżywianie się i rośnięcie)

zwierzęta – duszę czującą i pożądającą (spostrzeganie i popędy)

człowiek – duszę myślącą (rozum praktyczny i teoretyczny)

KONCEPCJE DUSZY W FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

- Rozum nie wystarcza aby zapanować

Galileo Galilei (1564-1642)

stosował eksperyment i obserwację w pracy badawczej

twierdził, że zadaniem nauki jest poszukiwanie praw rządzących zjawiskami, a

przyrodę pojmował jako system poruszających się ciał

zastosował matematykę do opisu praw przyrody

ROZWÓJ ANATOMII I NEUROANATOMII

Andreas Vesalius (1514-1564) - w 1543 r. wydał pierwszy podręcznik anatomii

● Odkryto płyn mózgowo-rdzeniowy

XVII w. - konstrukcja mikroskopu przez Holendra Antona van

KARTEZJAŃSKI DUALIZM ONTOLOGICZNY

RENE DESCARTES (1596-1650)

Kartezjusz również wykonywał sekcje zwłok. Dochodził do idei jak rozdzielić

- res extensa, czyli rozciągłego ciała

Chciał w ten sposób pogodzić

- obowiązujące przekonania dot. duszy (że jest nieśmiertelna, że człowiek ma

- rodzącą się nowożytną nauką, wskazującą, że zjawiska przyrodnicze rządzą się

W rzeczywistości kartezjusz narobił problemów na wiele wiele lat w świecie nauki.

WŁAŚCIWOŚCI CIAŁA WG KARTEZJUSZA

WŁAŚCIWOŚCI DUSZY (UMYSŁU) WG KARTEZJUSZA

● Rzecz myśląca (umysł) stanowi istotę człowieka: Cogito ergo sum

POŁĄCZENIE UMYSŁU Z CIAŁEM WG KARTEZJUSZA

● Mimo, że ciało i umysł to dwie różne substancje, to są ściśle ze sobą

MECHANIKA KLASYCZNA ISAACA NEWTONA (1642-1727)

1687 r. – „Zasady matematyczne filozofii naturalnej”, czyli tzw. Newtonowskie

Auguste Comte (1798-1857) - piewca pozytywizmu, filozofii

Comte dokonał systematycznego przeglądu całej ludzkiej wiedzy. Chciał

Jedno odnosi się do przedmiotów zmysłowych i jest stwierdzeniem naukowym.

Materializm głosił natomiast, że zdarzenia we wszechświecie mogą być

Empiryzm - interesował się sposobem nabywania wiedzy przez umysł. Dowodził,

John Locke (1632-1704) - empirysta

● odrzucił pogląd o ideach wrodzonych Kartezjusza i dowodził, że ludzie

Teoria asocjacji (kojarzenia) - Pojęcie łączenia lub składania idei i odwrotne

Asocjacjonizm - pogląd, że wiedza pochodzi z łączenia lub kojarzenia prostych

DAVID HUME (1711-1776) – PREKURSOR ASOCJACJONIZMU

● rozdzielał treści umysłowe na impresje i idee

● wszystkie treści obecne w umyśle pochodzą z doświadczenia zmysłowego

● są trzy podstawowe zasady kojarzenia:

● sformułował podstawowe i pochodne prawa kojarzenia w kilkudziesięciu

James Mill (1773-1863)

● twierdził, że istnieje tylko jedno prawo kojarzenia, tj. prawo styczności

John Stuart Mill (1806-1873)

- Uczynienie z pytania o przyczyny i zasady ruchu w umyśle jednego z

- Wypracowany przez asocjacjonistów sposób ujmowania umysłu przejęła

Synteza twórcza- pogląd, że idee złożone (utworzone z idei prostych) przybierają