ZARYS HISTORII PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ

Na powstanie psychologii rozwojowej jako odrębnej dziedziny psychologii naukowej, której

początek zwykło się wiązać z założeniem pierwszego laboratorium psychologicznego
przez Wilhelma Wundta z 1879r, wpłynęły jednak przede wszystkim nauki
przyrodnicze. Teoria ewolucji stworzona przez Karola Darwina traktowała rozwój
organizmów jako długotrwały proces selekcji gatunkowej w toku przystosowania się ich
do środowiska. Idea Darwina o przechodzeniu w ciągu ewolucji od prostych do coraz
bardziej złożonych form życia zapoczątkowała badania w dziedzinie psychologii
zwierząt i etnopsychologii.
E. Haeckel sformułował w 1866r prawo biogenetyczne, według którego indywidualny
rozwój organizmów (ontogeneza) jest powtórzeniem w skrócie ich rozwoju
gatunkowego (filogenezy). Za pomocą teorii rekapitulacji biologicznej i kulturowej
próbowano wyjaśnić rozmaite fakty rozwojowe.
Stanley Hall (1844-1924) twórca naukowej psychologii w Stanach zjednoczonych, szukał w
zachowaniu się dziecka przejawów atawizmu (pozostałości po zwierzęcych przodkach
człowieka) oraz analogii z etapami historycznymi rozwoju gatunku homo sapiens.
Za atawistyczne formy zachowania uważano na przykład raczkowanie czy łażenie po
drzewach. W zabawach dziecięcych w Indian czy w sklep dopatrywano się powtórzenia
tych okresów w dziejach ludzkości, jak myśliwski, pasterski i wymiany towarów.
Pod wpływem nauk przyrodniczych powszechne dawniej przekonanie że dziecko jest
miniaturą człowieka dorosłego, ustąpiło miejsca poglądowi, że wzrasta ono i dojrzewa
przez długie lata zanim stanie się dorosłym. Rozwój dziecka powinien zatem być
systematycznie obserwowany i badany, a wszelkie zmiany dokładnie rejestrowane, tak
jak to czynią biolodzy szukając prawidłowości rozwoju w świecie zwierząt. W wyniku
przyjęcia tych założeń powstało wiele biografii dziecięcych, będącym cennym
materiałem do opisu rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci w pierwszych latach ich
życia. Prowadzone przeważnie przez rodziców dzienniki, mimo swych zalet nie były
jednak wystarczającym źródłem poznania rozwoju dziecka. Dotyczyły bowiem tylko
jednostkowych faktów i zdarzeń trudnych do dalszego porównania. Zarzucano tym
obserwacją także wysoki subiektywizm.
W końcu XIX wieku w badaniach nad rozwojem pojawiły się inne tendencje. Ich zasięg
rozszerzał się wraz z pojawieniem się nowych kierunków psychologii, szczególnie
behawioryzmu. Przypisuje on dominującą rolę w rozwoju uczeniu się i doświadczeniu.
Nurt psychoanalityczny zaś podkreśla znaczenie przeżyć w okresie dzieciństwa dla
dalszego przebiegu rozwoju a także konieczność zaspokajania potrzeb emocjonalnych
dziecka przez matkę.
Za klasyczne uważa się badania twórcy behawioryzmu Hojna Watsona (1878-1950) nad
warunkowaniem reakcji. Kierunek psychoanalityczny reprezentował Zygmunt Freud i
Anna Freud oraz Melania Klein.
Z kolei Kurt Lewin, przedstawiciel psychologii postaci, traktował rozwój jednostki łącznie
z poszerzaniem się i różnicowaniem jej środowiska. Zapoczątkował badania nad
wpływem rodziny i postaw rodzicielskich na rozwój.
Wpływ biologizmu zaznaczył się w badaniach Jeana Piageta (1896-1980), założyciela
Międzynarodowego Ośrodka Epistemologii Genetycznej. Przedmiotem jego
zainteresowań jest przede wszystkim rozwój umysłowy. Jego teorie wiążą się z nurtem
psychologii poznawczej i strukturalizmu.
Psychologia rozwojowa w drugiej połowie XX wieku to dążenie nie tylko do rejestracji i
opisu zmian, lecz także do ich wyjaśniania, do wykrywania ich mechanizmów. Na
szeroką skalę prowadzi się więc porównawcze badania międzykulturowe, pozwalające
na ustalenie wspólnych i różniących się właściwości rozwoju człowieka
wychowywanego w różnych kulturach i odmiennych warunkach środowiskowych..
W metodologii badań nad rozwojem zauważa się odwrót od metod psychometrycznych,
mimo uznawania w pewnych przypadkach ich dużej przydatności, zwłaszcza w
dziedzinie stosowanej psychologii, na rzecz ścisłych metod eksperymentalnych i
długofalowej obserwacji w naturalnych warunkach życia człowieka.
Psychologia rozwojowa kształtowała się więc jako nauka na dwóch równoległych
płaszczyznach. Pierwsza- to płaszczyzna rozważań teoretycznych, druga zaś- to
dziedzina empirycznych badań, prowadzonych bądź dla weryfikacji określonych teorii
i modeli rozwoju, bądź dla celów bardziej praktycznych. Poznanie rozwoju człowieka
służyło doskonaleniu nauczania i wychowania, było podstawą diagnozy i terapii osób
odbiegających od normy intelektualnej, przejawiających zaburzenia w zachowaniu.
Dziękuję za uwagę
mgr Bieś Urszula