Podmiotowe ujęcie stresu

Stres jako stan podmiotu

Mgr Justyna Śniadach

Akademia Podlaska w
Białymstoku
 Natura stresu
• Charakter, status procesów składających
się na stres
• Proces, stan czy reakcja?
• Psychiczny, biologiczny czy jedno i
drugie?
• Relacja stres – emocje (szczególnie
negatywne)
Podmiotowe ujęcia stresu (1/2):

• reakcja jednostki na sytuację trudną

(Mechanic, 1962)
• stan wzmożonego napięcia emocjonalnego
(Lewicki, 1974)
• stan pośredniczący pomiędzy
ograniczeniami i naciskami zewnętrznymi
a wysiłkami zmierzającymi do ich
przezwyciężenia (Dohrenwend, 1977)
 model stresu (Dohrenwend, 1977)

stresor
reakcja adaptacyjna

STRES
(syndrom adaptacyjny)

czynniki reakcja nieprzystosowawcza

pośredniczące
(pozycja społeczna,
wsparcie)
 Podmiotowe ujęcia stresu (2/2):
• somatyczne lub psychiczne napięcie,
wynikające z działania czynników, które
zmieniają istniejącą równowagę (Lovallo
1997)
• reakcja adaptacyjna (Auerbach, 1996)
• systemowa reakcja umysłu i ciała (Quick,
Quick, Gavin, 2000)
• stan angażujący emocjonalne i
fizjologiczne reakcje (Fehr, 1996)
 Stres psychospołeczny
• uwarunkowane społecznie i sytuacyjnie
procesy psychologiczne, które stymulują
którąkolwiek lub wszystkie z wielu
manifestacji negatywnych uczuć
określanych mianem subiektywnego
dystresu (Kaplan, 1983)
• doświadczenie uczuć odrzucenia samego
siebie (Kaplan, 1996)
model stresu (Kaplan, 1983)
cz.
społ.

percepcja negatywnie ocenianych

właściwości, zachowań
i ich skutków

1 2 1
3
właściwości
i zachowania jednostki osobisty system
konsekwencje 3 3 STRES
potrzeb i wartości
zachowania innych
cz. cz.
społ. społ.
 Cechy stresu (Cofer, Apley, 1964)

• jest stanem organizmu

• wiąże się z interakcją organizmu i jego otoczenia
• jest stanem bardziej skrajnym niż zwykłe stany
motywowane, może być tym samym, co silna
frustracja czy konflikt
• wymaga obecności zagrożenia
• zagrożenie to musi być jakoś spostrzegane
• wiąże się z integracyjnymi funkcjami organizmu
 mechanizm stresu (Cofer, Apley, 1964)
• wrodzone lub nawykowe sposoby radzenia sobie z
niezaspokojeniem motywów
• nieskuteczne próg wzbudzenia
• nowe (albo wcześniej stosowane) sposoby radzenia
sobie, skierowane na cel, rozwiązanie problemu
• nieskuteczne próg frustracji
• intensyfikacja dotychczasowych form, pojawienie się
form obronnych
• nieskuteczne próg stresu
• ustanie form zadaniowych, intensyfikacja obronnych
• nieskuteczne próg wyczerpania
• spadek aktywności, bezradność, zmęczenie, brak nadziei
Definicja stresu
(Cofer, Apley, 1964)

• stan organizmu, w którym organizm

spostrzega, że jego dobrostan (lub
integralność) jest zagrożony i musi
skierować wszystkie swe siły na
samoobronę
 Definicja stresu
(Hinton, Burton, 1997)

• wewnętrzny i subiektywny stan

psychiczny, którego treścią jest
świadomość nie radzenia sobie
mechanizm stresu (Hinton, Burton, 1997)

Właściwości i potrzeby podmiotu, wymogi sytuacji

Spostrzegana niewydolność Spostrzegane niezaspokojenie

radzenia sobie potrzeb

Stres psychologiczny

Reakcje psychologiczne i fizjologiczne

 strukturalno-fenomenologiczna
teoria stresu (Apter, 1991)
• oparta na motywacyjnej teorii odwracalności
• sposób ujmowania doświadczenia motywacyjnego jest
interpretacją w kategoriach par przeciwności,
analogicznie do figur odwracalnych
• rozbieżność między preferowanym i faktycznym
charakterem doświadczenia powoduje napięcie
• napięcie uruchamia wysiłek, zmierzający do redukcji
napięcia
• stres jest bezpośrednim efektem napięcia albo wysiłku
• są więc dwa rodzaje stresu: stres napięcia i stres
wysiłku
 Stres jako przewlekła emocja –
Scherer (89)
• stres - forma reakcji emocjonalnej, w której
równowaga systemu jest zakłócona przez dłuższy
okres czasu, a jednocześnie nie udaje się uzyskać tej
równowagi na innym poziomie
• są więc emocje, takie jak lęk czy gniew, będące
względnie krótkotrwałymi mechanizmami
adaptacyjnymi oraz stres-lęk czy stres-gniew
• reakcje stresowe są więc wariantami „normalnych”
reakcji emocjonalnych
 Definicja stresu (Strelau, 1996)
• Stan, który charakteryzowany jest przez
silne emocje negatywne, takie jak strach,
lęk, złość, wrogość, a także inne stany
emocjonalne wywołujące dystres oraz
sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i
biochemiczne, ewidentnie przekraczające
bazalny poziom aktywacji.
 Poznawczo – aktywacyjna
teoria stresu (Ursin, Eriksen, 2004)
• Rozróżnienie: • Reakcja stresowa:
• stresorów niespecyficzna reakcja
• subiektywnego alarmowa, zwiększająca
czuwanie i pobudzenie w
doświadczenia stresu
mózgu oraz wzbudzająca
(działania stresora)
specyficzne reakcje
• reakcji stresowej
mające poradzić sobie z
• subiektywnego przyczyną alarmu
doświadczenia reakcji • Zwiększone pobudzenie
stresowej to aktywacja
 Ewolucyjna koncepcja stresu
(Łosiak, 2007)

• Stres jest to zespół fizjologicznych

procesów adaptacyjnych, które są
uruchamiane w odpowiedzi na działanie
wszelkich czynników niekorzystnych dla
organizmu, stanowiąc jednocześnie
biologiczne podłoże negatywnych emocji.
 Ewolucyjna koncepcja stresu
(Łosiak, 2007)

STRACH SMUTEK
poziom GNIEW
emocji

poziom
stresu STRES
 Ewolucyjna koncepcja stresu
(Łosiak, 2007)
• Procesy biologiczne stresu – napięcie i
ukrwienie mięśni, glukoza i kwasy tłuszczowe
we krwi (siła fizyczna), zwiększone ciśnienie
krwi, przyspieszony oddech – mobilizacja do
wysiłku fizycznego, walki lub ucieczki
• Procesy biologiczne stresu a czynniki
wywołujące stres u współczesnego człowieka
• Anachroniczność stresu