Psychologia stresu

Mgr Justyna Śniadach

Materiały do ćw. 1

Akademia Podlaska w Białymstoku

Krótka historia stresu
czyli
zawrotna kariera idei stresu
w psychologii
 Inżynieryjne korzenie

Stres = siła działająca na materiał / wytrzymałość materiału

 Stress –
znaczenie słowa w języku angielskim

• Nacisk (presja, przymus), warunki powodujące

niewygodę (trud), akcent w mowie (Oxfordzki
słownik języka angielskiego, 1962)
• Wysiłek nerwowy, w psychiatrii napięcie
nerwowe (znaczenie w języku angielskim
wspomniane przez Selye’go, 1960)
 Prekursorzy idei stresu
w naukach biologicznych

• Bernard, Claude - fizjolog (2ga

połowa XIXw) - idea stałości
środowiska wewnętrznego organizmu
w zmieniającym się środowisku
zewnętrznym

• Cannon, Walter - fizjolog (1sza

połowa XX w) - idea homeostazy
 Termin stres w naukach
biologicznych
• XX wiek - lata 30 i 40 –te - fizjologia – badania
Selyego nad stresem fizjologicznym

• Selye (zdaniem niektórych Cannon) wprowadził pojęcie

stresu do współczesnych nauk biologicznych i
medycyny, inspirując psychologów

• 1944 rok - psychologia - hasło w Psychological

Abstracts
 Pierwsze psychologiczne
monografie dotyczące
stresu
• Grinker, L., Spiegel, N. (1945) Men under
stress

• Selye, H. (1956) Stress of life

• Lazarus, R. (1966) Psychological stress

and the coping process
 Stres wojenny u lotników
(badania Grinkera i Spiegela) (1/3)

• Czynniki powodujące stres:

– ciężki trening, dyscyplina
– nierealistyczne oczekiwania związane z walką
– brak integracji i zaufania w grupie
– trudne warunki działania (klimat, pożywienie, brak
snu)
– świadomość spowodowania śmierci innych osób
– niemożność wycofania się
– walka (zagrożenie życia, śmierć kolegów)
 Stres wojenny u lotników
(badania Grinkera i Spiegela) (2/3)

• Mechanizmy radzenia sobie ze stresem

działań wojennych:
– świadoma kontrola symptomów reakcji na stres
– tłumienie
– identyfikacja z grupą, dowódcą, poczucie
wsparcia
– ukierunkowana agresywność – przeciw wrogom
– deprecjacja niebezpieczeństw
– deprecjacja wartości życia
 Stres wojenny u lotników
(badania Grinkera i Spiegela) (3/3)

• Następstwa stresu:
– lęk, irytacja, osłabienie kontroli emocjonalnej
– zmęczenie, obniżenie sprawności myślenia i
działania
– bezsenność, koszmary nocne
– zanik apetytu, zaburzenia gastryczne
– bóle głowy, kręgosłupa
– symptomy nerwicowe: depresja, konwersje,
objawy psychosomatyczne, nieokreślony lęk,
fobie
 Selye, H. (1956) Stress of life

• Pojęcie stresu jako „uniwersalnej”

reakcji alarmowo – obronnej
• Biologiczny mechanizm stresu
• Wyjaśnienie związków pomiędzy
stresem i chorobą, choroby
psychosomatyczne
Lazarus, R. (1966) Psychological
stress and the coping process

• Zdefiniowanie stresu psychologicznego

oparte na pojęciu zagrożenia
• Znaczenie spostrzegania sytuacji
(situation appraisal)
• Zachowania zmierzające do zmiany
sytuacji lub kontrolowania emocji
(coping)
 Zawrotna kariera terminu
„stres” w psychologii
• Cofer i Apley (1964):
• ...kiedy słowo stres stało się modne, każdy
badacz pracujący nad problemem, który w
jego odczuciu był ściśle powiązany z
problemem stresu (np. lęk, konflikt, frustracja,
alienacja) zastąpił go pojęciem stresu...
• Lazarus (1984) – efekt pochodzenia
terminu z nauk ścisłych
 Ukryta teoria stresu
• wprawdzie
• zdecydowana większość psychologów
będzie zgodna w zidentyfikowaniu
stresu
• ale
• propozycje zdefiniowania stresu w
literaturze psychologicznej są
rozbieżne
Co możemy nazwać
stresem, a co nie
Stres a pojęcia pokrewne
Pojęcia pokrewne pojęciu stres
używane w psychologii

• napięcie i pobudzenie
• negatywne emocje
• deprywacja
• konflikt
• frustracja
• zagrożenie
 Czy można mówić o stresie
psychologicznym?
• Lovallo (1997):

• stres psychologiczny - wywołany przez

czynniki psychologiczne (zagrożenie,
izolacja, bezrobocie, konflikt małżeński)

• stres fizjologiczny - wywołany przez czynniki

fizyczne (zimno, gorąco, infekcja, substancje
toksyczne)
 Stres - dwa czy jeden?
• wprawdzie
• rozróżnienie dwóch rodzajów stresu
(psychologicznego i fizjologicznego) jest
powszechne we współczesnej psychologii
• ale
• wzorzec (układ) procesów fizjologicznych
składających się na stres jest taki sam w
obydwu przypadkach
 Stres - dwa czy jeden?
• powszechny jest pogląd, że stres
psychologiczny przyczynia się do utraty
zdrowia
• rozróżnienie stresu psychologicznego i
fizjologicznego opiera się tylko na
rozróżnieniu czynników powodujących stres
• konkluzja - jest jeden stres
• nie ma stresu psychologicznego, tak jak nie
ma psychologicznych emocji
Zanim pojawiła się teoria
stresu w psychologii
Teoria frustracji
 Teoria frustracji

• Rosenzweig (1-sza połowa XX w)

• frustracja - sytuacja zablokowania

dążeń podmiotu
 Mechanizm frustracji

• pojawienie się przeszkody na drodze

do realizacji celu

• przerwanie ciągu czynności

• stan frustracji
 Klasyfikacje przyczyn
frustracji
(rodzaje przeszkód)
• wewnętrzne i zewnętrzne
• fizyczne i psychologiczne
• bierne i czynne
Klasyfikacja przyczyn
frustracji
(Frączek, Kofta, 1975)

• zewnętrzne bierne
• zewnętrzne czynne
• wewnętrzne bierne
• wewnętrzne czynne
Dwa rodzaje nastawień wobec
przeszkód
(Rosenzweig, 1938)

zadaniowe obronne
 Cztery aspekty pojęcia stres
(Ursin, Eriksen, 2004)

• bodźce stresujące (stresory)

• subiektywne doświadczenie stresu
• ogólne, niespecyficzne pobudzenie,
aktywacja
• subiektywne doświadczenie aktywacji
 Sposoby definiowania stresu -
rzeczywisty, przykładowy układ
odniesienia

procesy mózgowe
ocena sytuacji
wydzielanie hormonów
konflikt w pracy mobilizacja organizmu
uczucie napięcia i mobilizacji
negatywne emocje
 Sposoby definiowania stresu –
podejście bodźcowe

procesy mózgowe
ocena sytuacji
wydzielanie hormonów
konflikt w pracy mobilizacja organizmu
uczucie napięcia i mobilizacji
negatywne emocje
 Sposoby definiowania stresu –
podejście podmiotowe

procesy mózgowe
ocena sytuacji
wydzielanie hormonów
konflikt w pracy mobilizacja organizmu
uczucie napięcia i mobilizacji
negatywne emocje
 Sposoby definiowania stresu –
podejście systemowe

procesy mózgowe
ocena sytuacji
wydzielanie hormonów
konflikt w pracy mobilizacja organizmu
uczucie napięcia i mobilizacji
negatywne emocje
 Sposoby ujmowania
stresu w psychologii

• podejście bodźcowe

• podejście podmiotowe

• podejście systemowe
 Definicje stresu jako czynnika
zewnętrznego:
• bodźce, co do których zachodzi większe
prawdopodobieństwo, że spowodują
zaburzenia zachowania (Basowitz, 1955)
• każda ekstremalna lub niezwykła stymulacja,
która stanowiąc zagrożenie, jest przyczyną
negatywnych zmian w zachowaniu (Miller, 1951)
• czynniki stanowiące zagrożenie i zakłócenie dla
aktualnie wykonywanej aktywności zadaniowej
(Reykowski, 1966)