Zadania z algebry liniowej - sem.

I
1. Liczby zespolone
Tomasz Gzella, Politechnika Gdańska

Definicja 1. Parę uporządkowaną liczb rzeczywistych x, y nazywamy liczbą zespoloną

i oznaczamy z = (x, y). Zbiór wszystkich liczb zespolonych oznaczamy przez

C = {z = (x, y) | x, y ∈ R}.

Definicja 2. Niech z1 = (x1 , y1 ), z2 = (x2 , y2 ) będą liczbami rzeczywistymi. Wtedy:

1. mówimy, że liczby te równe tzn.

z1 = z2 ⇐⇒ (x1 = x2 ∧ y1 = y2 ),

2. sumę liczb zespolonych określamy wzorem

z1 + z2 = (x1 + x2 , y1 + y2 ),

3. iloczyn liczb zespolonych określamy wzorem

z1 · z2 = (x1 x2 − y1 y2 , x1 y2 + x2 y1 ).

Twierdzenie 1 (Własności działań w zbiorze liczb zespolonych).

Niech z = (x, y), z1 , z2 , z3 będą dowolnymi liczbami zespolonymi. Wtedy:

1. z1 + z2 = z2 + z1 , 6. (z1 · z2 ) · z3 = z1 · (z2 · z3 ),
2. (z1 + z2 ) + z3 = z1 + (z2 + z3 ), 7. ∃1=(1,0)∈C z · 1 = z,
3. ∃0=(0,0)∈C z + 0 = z,
8. ∀z6=0 ∃ 1 ∈C z · z1 ,
z
4. ∃−z∈C z + (−z) = 0,  
gdzie 1
= x
x2 +y 2
, x2−y
+y 2
,
gdzie −z = (−x, −y), z

5. z1 · z2 = z2 · z1 , 9. z1 · (z2 + z3 ) = z1 · z2 + z1 · z3 .

1
Zadanie 1. Wykonać podane działania:

a) (1, −1) + (1, 3), c) (2, −3)(1, 0), e) (1, −1)(2, 3), g) (2, 0)(4, 0),

b) (3, 0) + (−1, 2), d) (0, 2)(−2, 1), f) (−1, 1)(3, −2), h) (0, 2)(0, 3).

Definicja 3. Liczbę (0, 1) nazywamy jednostką urojoną i oznaczamy

i = (0, 1).

Każdą liczbę zespoloną z = (x, y) można zapisać w postaci

z = x + iy, x, y ∈ R,

którą nazywamy postacią algebraiczną (kanoniczną).

Wtedy liczbę

1. x nazywamy częścią rzeczywistą liczby zespolonej z, co oznaczamy Re(z) = x,

2. y nazywamy częścią urojoną liczby zespolonej z, co oznaczamy Im(z) = y.

Fakt 1. Liczby zespolone z1 , z2 są równe wtedy i tylko wtedy, gdy

Re(z1 ) = Re(z2 ) oraz Im(z1 ) = Im(z2 ).

Zadanie 2. Wykonać podane działania:

√ √
a) (2i − 3) + (2 + i), d) (2i − 3)(2 + i), g) ( 2 + i) + (− 2 + i),
3
b) (7 − 4i) + (2 − i), e) (2 − 3i)(1 − i), h) (1 + 3i + 2 − 2i)(2 + 3i),
2−2i 2i−3
c) (1 − 2i) − (2 − 4i), f) −3−2i , i) 2+i .

Zadanie 3. Znaleźć x, y ∈ R spełniające podane równania:

a) x(2 − i) + y(3 + i) = 2i − 5, e) (2x − 2i) · (1 − 2yi) = 8 − 26i,

2x y
b) (x − i) · (2 − yi) = 11 − 23i, f) 1−i + 1−i = 1,
x y
c) 2+3i + 3−2i = 2, g) x(2 + 3i) + y(5 − 2i) = −8 + 7i,
1+yi
d) x(1 + 2i) + y(4 − 3i) = i, h) x−2i = 3i − 1.

Definicja 4. Sprzężeniem liczby zespolonej z = x + iy, gdzie x, y ∈ R, nazywamy liczbę

zespoloną z określoną wzorem
z = x − iy.

2
Twierdzenie 2 (Własności sprzężenia liczb zespolonych).
Niech z, z1 , z2 będą dowolnymi liczbami zespolonymi. Wtedy:

1. z1 + z2 = z1 + z2 , 5. z + z = 2 · Re(z),

2. z1 − z2 = z1 − z2 , 6. z − z = 2i · Im(z),
3. z1 · z2 = z1 · z2 , 7. (z) = z,
 
z1 z1
4. z2 = z2 , o ile z2 6= 0, 8. Im(z) = −Im(z).

Definicja 5. Modułem liczby zespolonej z = x + iy, gdzie x, y ∈ R, nazywamy nieujemną

liczbę rzeczywistą |z| określoną wzorem
q
|z| = x2 + y 2 .

Twierdzenie 3 (Własności modułu liczb zespolonych).

Niech z, z1 , z2 będą dowolnymi liczbami zespolonymi. Wtedy:

1. |z| = |z| = | − z|, 5. |z1 + z2 | ≤ |z1 | + |z2 |,

2. z · z = |z|2 , 6. ||z1 | − |z2 || ≤ |z1 − z2 |,

3. |z1 · z2 | = |z1 | · |z2 |, 7. |Re(z)| ≤ |z| oraz |Im(z)| ≤ |z| ,
 
|z1 |
4.  zz21  = |z , o ile z2 6= 0, 8. |Re(z1 z2 )| ≤ |z1 ||z2 |.
 
2|

Definicja 6. Argumentem liczby zespolonej z = x + iy 6= 0, gdzie x, y ∈ R, nazywamy

x y
każdą liczbę rzeczywistą α spełniającą cos(α) = |z| i sin(α) = |z| .
Spośród argumentów liczby z można wyróżnić ten, który spełnia 0 ≤ α < 2π. Nazywamy go
argumentem głównym liczby z, a oznaczamy

arg(z) ∈ [0, 2π).

Twierdzenie 4 (Własności argumentu liczb zespolonych).

Niech z, z1 , z2 ∈ C. Wtedy dla pewnego k ∈ Z, dla którego wynik należy do [0, 2π):

1. arg (z) = 2π − arg(z), 4. arg (z1 · z2 ) = arg(z1 ) + arg(z1 ) + 2kπ,

2. arg (−z) = arg(z) + π + 2kπ, 5. arg (z n ) = n · arg(z) + 2kπ,

   
1 z1
3. arg z = 2π − arg(z), 6. arg z2 = arg(z1 ) − arg(z2 ) + 2kπ,

3
Zadanie 4. Wyznaczyć:
29
f) | 2+−1+i
!
a) Re(2 + 3i), √
3i−3
|, Y
n
l) Im i ,
b) Re (2 + 3i) · (1 − i)2 ,


g) arg(1 + i), n=0

15
!
X
n
h) arg(−5), m) |(−1 + 2i) · (2 − 3i)|,
c) Re i , √
n=1 i) Im(−5 + 3i),
n) | (2+i)(2−3i)
3−2i |,
15
!
2


Y j) Im (1 + 2) · (3i − i) ,
d) Re in , o) arg(2 − 2i),
29
!
n=1 X
n √
k) Im i ,
e) |5 − 3i|, n=0
p) arg(−1 − 3i).

Zadanie 5. Rozwiązać podane równania w zbiorze liczb zespolonych (wykorzystując postać

algebraiczną liczby zespolonej):

a) z 2 + 2z = 0, d) |z| + (1 + i)z = 2 + i, g) (z + z) + (z − z)i = 2,

b) 2z + (1 = i)z = 1 + i, e) z 2 − 2z + 3 = 0,
z+3
√
c) z−1 = −1, f) (z + 1)2 = (z + 1)2 , h) |(2 + i)z| = 10.

Zadanie 6. Niech z = a + bi, a, b ∈ R. Obliczyć:

2z 2z+iz
a) z 2 , c) z , e) z + z, g) 2z+i
,
   
z z z z
b) z · z, d) Re z + z , f) 2z − 3z, h) Im z + z .

Zadanie 7. Zaznaczyć na płaszczyźnie zbiór wszystkich z ∈ C spełniających warunek:

a) |z − 2 + 3i| = 4, g) |z + 2 + i| > 2,

b) 1 ≤ |z − i| < 5, h) 0 < |z − 3| ≤ 3,
3π
c) arg(z) = 4 , i) arg(z + 2 − i) = π2 ,
 
1 7π
d) arg z = π, j) arg(z) = 10 ,

π 10π π 3π
e) 3 ≤ arg(z) < 6 ,
k) 4 ≤ arg(z − 2i) ≤ 2 ,
 √ √   
1
f) arg ( 2 − 2i)z = π, l) arg z+i < π.

Definicja 7. Każdą liczbę zespoloną z można zapisać w postaci:

z = r(cos(α) + i · sin(α)), gdzie r ≥ 0, α ∈ R.

Wówczas r jest modułem liczby z, a α jednym z jej argumentów.

Taką postać liczby z nazywamy postacią trygonometryczną.

4
 Twierdzenie 5. Niech z1 = r1 (cos(α1 ) + i · sin(α1 )) , z2 = r2 (cos(α2 ) + i · sin(α2 )) ,
gdzie r1 , r2 ≥ 0, α1 , α2 ∈ R będą liczbami zespolonymi. Wtedy:

z1 · z2 = r1 · r2 (cos(α1 + α2 ) + i · sin(α1 + α2 )) ,
z1 r1
= (cos(α1 − α2 ) + i · sin(α1 − α2 )) , o ile z2 6= 0.
z2 r2

Twierdzenie 6. wzór de Moivre’a

Niech z = r (cos(α) + i · sin(α)) ,
gdzie r ≥ 0, α ∈ R oraz n ∈ N. Wtedy:

z n = rn (cos(nα) + i · sin(nα)) .

Definicja 8. Każdą liczbę zespoloną z można zapisać w postaci:

z = rei·α , gdzie r ≥ 0, α ∈ R.

Wówczas r jest modułem liczby z, a α jednym z jej argumentów.

Taką postać liczby z nazywamy postacią wykładniczą.

Uwaga 1. Zachodzą analogiczne wzory jak w poprzednich twierdzeniach

(przy odpowiednich założeniach):

z1 · z2 = r1 ei·α1 · r2 ei·α2 = r1 · r2 ei·(α1 +α2 ) ,

z1 r1 ei·α1 r1
= i·α
= ei·(α1 −α2 ) , o ile z2 6= 0,
z2 r2 e 2 r2
 n
z n = rei·α = rn ei·nα .

Zadanie 8. Zapisać poniższe liczby w postaci trygonomerycznej i wykładniczej:

π √ √ √
a) 1, d) −1 + i, g) e 6 , j) −3 − 3i, m) 3− 3i,
√ √ √
b) π, e) 2i − 6, h) 1 + i, k) −3i, n) 3 − i,
√ √ √
c) −4 − 4i, f) i, i) 1 + 3i, l) ieπ , o) 12 + 4i.

Zadanie 9. Zapisać poniższe liczby w postaci kanonicznej:

π

π

√ 10
a) 3(cos 4 + i sin 4 ), f) 3+i
,
1−i
b) cos (π) + i sin (π),  10
2−2i
√     g) 4+4i ,
c) 2(cos 7π 6 + i sin 7π
6 ),
√    
h) (i−1)50 (−i−1)50
,
d) [ 3(cos 5π
6 + i sin 5π 2
6 )] ,
(i+1)100

 12 √ √ 6
1+i 2+i√ 2
e) 2 , i) 1−i 3
,

5
 √ √ 15 (cos(1◦ )+i sin(1◦ ))68
2+i 6 k) ,
j) 3 , (cos(3◦ )+i sin(3◦ ))2 (cos(2◦ )+i sin(2◦ ))

       
7π 7π 1π 1π
l) 4(cos 6 + i sin 6 ) · (cos 3 + i sin 3 ),
   
π π 4π 4π



m) 3(cos 6 + i sin 6 ) · (cos 6 + i sin 6 ),
       
11π 11π 5π 5π
n) 2(cos 12 + i sin 12 ) : (4(cos 12 + i sin 12 )),
√
o) 3(cos (123◦ ) + i sin (123◦ )) : (cos (33◦ ) + i sin (33◦ )).

Definicja 9. Pierwiastkiem stopnia n ∈ N z liczby zespolonej z nazywamy każdą liczbę

zespoloną w spełniającą równość:
wn = z.
Zbiór wszystkich pierwiastków stopnia n ∈ N z liczby zespolonej z oznaczamy przez
√
n
z = {w ∈ C | wn = z}.

Fakt 2. Każda liczba zespolona z = r(cos(α) + i · sin(α)), gdzie r ≥ 0, α ∈ R, ma n pierwiastków

stopnia n. Wtedy: √
n
z = {z0 , z1 , ..., zn−1 },
√     
gdzie zk = n r cos α+2kπ
n + i sin α+2kπ
n dla k = 0, 1, ..., n − 1.

Uwaga 2. Oznaczmy przez εk pierwiastki stopnia n z 1, k = 0, 1, ..., n − 1.

Wtedy mając jeden z pierwiastków stopnia n z liczby z (np. zi ) resztę możemy obliczyć ze wzoru

zk = zi ∗ εk , k = 0, 1, ..., n − 1.

Wystarczy wykonać n − 1 iloczynów.

Zadanie 10. Obliczyć podane pierwiastki i zaznaczyć je na okręgu:

√ √
12
√
4
p
a) 1, e) 1, i) 4, m) 12
(3 + 4i)12 ,
√ √
3
√
3
b) 3 1, f) −4i2 , j) i21 , q √
6
√ √ p n) (i − 3)6 ,
c) 4 1, g) 3
−8, k) 3
(−3i)6 ,
√ √ p √
6
d) 6 1, h) 4, l) 4
(2i + 2)4 , o) i6 .

Bibliografia:
1. K. Jankowska, T. Jankowski, Zbiór zadań z matematyki, PG, Gdańsk 2006.
2. T. Jurlewicz, Z. Skoczylas, Algebra liniowa 1. Definicje, twierdzenia, wzory, GiS, Wrocław 2001.
3. T. Jurlewicz, Z. Skoczylas, Algebra liniowa 1. Przykłady i zadania, GiS, Wrocław 2001.
4. A. Romanowski, Algebra liniowa, PG, Gdańsk 2007.
5. J. Rutkowski, Algebra liniowa w zadaniach, PWN, Warszawa 2008.
6. J. Topp, Algebra liniowa, PG, Gdańsk 2005.