Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21.

SaYl, 2010, 115-135

EMILE DURKHEIM'iN TURK<;E'YE <;EviRiLERi

VE HAKKINDAKi TURK<;E YAYINLAR

Aykut Kazanclgil* & Ayhan Vergili**

Ozet: Emile Durkheim sosyoloji bilimine onemli katkllarda bulunan bir

sosyologdur. <;ah~mamlz baktmmdan da TUrk sosyolojisine \(ok onemli katktlan
olmasl nedeniyle ayncahkh bir yeri vardlr. byle ki TUrkiye'de sosyoloji
biliminden bahsedildiginde ilk akla gelen sosyolog hi\( ku~kusuz Durkheim ve
onun Ulkemizdeki temsilcisi Ziya GOkalp'tlr. Durkheim, bir donem toplumsal
sorunlanmlzm \(ozUmil i\(in aydmlanmlza ilham kaynagl olmu~tur. Cumhuriyet
doneminde ise bir donem sosyoloji egitimi Durkheimci yakla~lmla ozde~le~mi~tir.
HaZlfladlglmlz bu bibliyografya ile Durkheim'in Tilrkiye'de ne denli onemli
oldugunu \(evirileri ve hakkmda yapllan \(ah~malardan hareketle ortaya koymaya
\(ah~acaglz. Onun yaymlan Uzerine son yilz ytlda Ulkemizde yapllmt~ olan belli
ba~h \(ah~malan bir arada gorebilme ve degerlendirme imkfuum sagla1ll1~
olacaglz.
Anahtar Kelimeler: Emile Durkheim, Ziya Gokalp, TUrk Sosyolojisi,
Durkheim'in TUrk\(e'ye <;evirileri

The Translations into Turkish from Emile Durkheim and Publications in

Turkish about Him
Abstract: Emile Durkheim is a sociologist who has a considerable contribution to
the science of sociology. Because of having very important contributions to
Turkish Sociology, he has a priviledged place in our study too. Moreover, in
Turkiye when the science of Sociology is mentioned about, there is no doubt the
first sociologist who is remembered is Durkheim, and his representative in
Turkiye is Ziya Gokalp. Durkheim has been the source of inspiration to our
enlightened elites to solve our sociological troubles for a period of time. During
the Turkish Republican age for a period of time, the education of sociology was
the same as Durkheim's approach. With this bibliography we prepared, we will try
to reveal what importance Durkheim has in Turkiye, with the help of translations
from Durkheim and the studies about him. We will have provided to have the
oppurtunity to see together the chief studies done about the publishes of Durkheim
in the last century in our country and to appraise them.
Keywords: Emile Durkheim, Ziya Gokalp, The Turkish Sociology, The
translations into Turkish from Emile Durkheim

Prof. Dr., istanbul Univ. CeITahpa~a TIp Fak. Emekli Ogretim Uyesi
M.E.B. Mlifetti~i
116 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. SaYl

Osmanh aydmlannm en onemli ozelligi, memleketin ve toplumun i<;inde

bulundugu buhram a~mak ve yeniden mtireffeh bir toplum ve memleket
kurabilmek amaclyla <;oztim arayl~l i<;inde olmalanydl. Hi<; ku~kusuz bu
dti~tince sosyoloji biliminin <;ok erken donemde Ttirkiye'ye girmesinin de en
onemli nedenlerinden biriydi. Osmanh Devletinin bir donem i<;inde bulundugu
siyasi konjonkttirtin de etkisiyle Durkheim ve metodu Ttirkiye'de <;ok erken
donemde tanmml~ ve aym zamanda hem dti~tince tarihimiz a<;lsmdan hem de
Ttirk sosyolojisi i<;in diger bahh sosyologlara gore farkh bir anlam ifade
etmi~tir. Bu tesir Cumhuriyetin ilanmdan sonra da stirmti~ttir.

Ttirk sosyolojisinden bahsedildiginde hi<; ku~kusuz ilk akla gelen isimlerden biri
Ziya Gokalp (1876-1924),tir. Gokalp ismi ve sosyoloji bir araya geldiginde de
Durkheim mutlak surette telaffuz edilmektedir. Herhalde Ttirkiye' de
Durkheim'in zikredilmeye ba~lanmasmdaki en onemli neden Ziya Gokalp'tir.
Mehmet Emin Eri~irgi1 (l891-1965)'e gore, Durkheim'in yazl1anyla Gokalp'in
ilk kar~lla~masl Selanik'te olmu~tur. Daha sonra Gokalp'in sosyoloji ile ilgisi
devam etmi~ ve biIindigi gibi DarUlfUnun'da ilk sosyoloji kUrsUnU kurmu~tur.
Bu ktirsti dUnyadaki ilk sosyoloji kUrstilerinden biridir. 1 Gokalp buhran i<;indeki
memleketin sosyal durumunun nasll tetkik edilebilecegi araYI~mda iken
Sosyoloji Usuliiniin Kaideleri adh eseri bir katalogda tesadUfen gormesi ve
sipari~ etmesiyle, Durkheim'e ve on un sosyolojisine ilgisi ba~laml~tJr.

Selanik'te Gokalp'in yakm <;evresinde bulunan gen<; muallimlerden Haydar Bey

bu olaYl ~oyle anlatmaktadlr2 ;
" ... Nihayet kitap geldi, okumaya ba~ladl. Ziya'Yl hemen her gUn goren arkada~lan onu iki
gUn goremeyince merak ettiler. Odasma gittiklerinde bu kitabl okurken gordUler.
Omidinde hakhydl, artlk milletin sosyal olaylan hakkmda hiikUm verecek yolu buldugunu
sandI. ittihat ve Terakki kiHibinden Durkheim'in bUtUn eserlerini ve yazllannm
getirilmesini istedi."

Gbklap'e gore Durkheim'in metodu memleket meselelerini incelemek i<;in

onemli bir ara<;t1. Gokalp bu tarihten itibaren <;evresindekilere Durkheim'in
ozellikle Usule dair olan Regles de la Methode Sociologique kitabml okumasml

Konuyla ilgili olarak bkz. Korkut Tuna, "TUrk Sosyolojisinin Bat! Sosyolojisi ile ili~kisi ve Sonuylan",
75. Ylllllda Tiirkiye'de Sosyoloji, Yay. Haz. isrnail Co~kun, istanbul: Baglarn Yaymlan, 1991, s.31-32;
aym eserde isrnail Co~kun, "Sosyoloji B6liirnUniin Tarihine Dair", s.13-24.
Mehrnet E. Eri~irgil, Bir Fikir Adamllllll Roman! Ziya Giikalp, (2. baslrna hazlrlayanlar: A. Kazanclgil -
Cern Alpar), istanbul: Rernzi Kitabevi 1984, s.85.
 Emile Durkhelm'in Ttirkge' ye <;evirileri ve Hakkmdaki Ttirkge Yaymlar 117

tavsiye etmeye ba~layacaktlr. Haydar Bey bu tavsiye lizerine Selanik'te

Franslzca kitap satan bir dlikkana gidip bu kitabl istediginde, dlikkan sahibinin
"Bu kitap yok fakat getirtebiiiriz." dedikten sonra da Haydar Beyin ylizline
bakarak "Kuzum, bu naszi kitap?. son dart be~ giin ic;inde yedi sekiz ki~iden
sipari~' aldzm." der. Bu cevap lizerine Haydar Bey Gokalp'in geni~ tesirinin
farkma vardlgml belirtmektedir. 3

Sonraki Ylllarda Durkheim'in tesiri artarak devam edecektir. Fransa'ya egitim

i<;in gonderilen ve Sorbonne Darlilflinunu mlidavimlerinden olan Maarif
Mlifetti~i Mehmet Ali Bey Durkheim'in Sorbonne DariilJiinunu Fenn-i Terbiye
Kiirsiisii 'ndeki derslerini takip etmi~, Tlirkiye'ye dondliglinde bu notlan Fenn-i
Terbiye Dersleri (133111915) adlyla yaYlmlaml~tJr.4 Boylece Durkheim henliz
hayatta iken eserleri (eski harflerle) Tlirk<;eye aktanlmaya ba~lanml~tlr.

Ziya Gokalp Avrupa'ya okumak i<;in giden Tlirk gen<;lerine <;ok onem vermi~tir.
ittihat Terakki'nin iktidara gelmesinden sonra fiili olarak Avrupa'ya
gonderilecek ba~anh ogrencileri se<;me gorevini, istanbul'da kaldlgl Yillarda
bizzat slirdlirmli~tlir. Daha onceleri de Avrupa'ya egitime giden gen<;leri
yonlendirmeye hususiyetle gayret etmi~tir. Bu gen<;lerden biri olan N. Nerrni
Bey Goklap'in kendisi lizerindeki etkisini ~oyle tarif etmektedir. 5
"Merkezi Umumi'de kompromisli (uzla~maCl) azalar da yok degildi. Ziya en
<;ok bunlardan ~ikiiyet ederdi. Ziya'nm Durkheim'e baglanmasml ~imdi daha iyi
kavnyorum. <;;:linkli bu FranSlZ i<;timaiyat<;lsl cemiyet ol<;lisli olarak halkm
sezgisini (i<;timai ~uur) ileri slirliyordu. Ziya disiplinsiz bir cerniyetten hi<;
ho~lanmazd1. Onun i<;in Kant'm vazife telakkisine, Hegel'in devletine kar~l <;ok
derin bir sevgi duyardl".
"Paris'e gitmeden once, benim tahsil programlml <;izdi: i<;timaiyat ve bilhassa
Franslz inklliibl ve tarihi. byle samyorum ki s1ff i<;timaiyat i<;in tahsile
gonderilen ilk Tlirklim. Ziya'ya Durkheim'in ders nlishalanndan

Eri~irgil, Bir Fikir AdallllnIn ROl1lalll Ziya Giikalp, s.85.

Mehmet Ali (Yay. Haz.), FeJlIl-i Terbiye Dersleri I. Cild, Maarif-i Umumiye Nezareti telif ve terctime
kUtUphanesi, Aded: 43. Matbaa-i Amire, istanbul 133111915, 568 s. Bu kitabm yaymlanmasmda
Gokalp'in dogrudan ya da dolayh bir etkisi olup olmadlgtnJ tespit edemedik. An1a~lldlgl kadany1a
Gokalp'in haberi yoktu!
N, Mermi "Ziya Gokalp Etrafmda (Selanik) HatJralan", J§ Felsefe, Ahltik ve jrtimtiiytit Mecmuasl (1§ ve
Dii.yiillCc), Ylll, SaYI3-4, istanbul, 1934, s.180-182.
118 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. SaYI

gonderecektim .... Fakat yalmz Durkheim'la kalamazdlm. Fransa'nm belli ba~h

profesorlerini de programlm i\ine kathm. Collige de France ve Ecole des
Hautes Etudes Sociales gibi mUesseselerin de takibine ba~ladlm. Ancak
soylemek lazlmsa, Sorbonne'da Durkheim'in dersleri bir orkestra motifinin
variationuna benziyordu. Dort be~ derste bUtlin sistem anla~Ilml~ bulunuyordu."
Durkheim'in derslerini takip eden bir diger onemli isim de me~hur TUrk
felsefecisi ve sosyologu Mehmet izzet (1891-1930)'tir. Fransa'ya gonderilen
Mehmet izzet Sorbonne'da Durkheim'm ogrencisi oImu~ ve (1909-1912)
tarihleri arasmda felsefe tahsili gormti~tlir.
Durkheim-Gokalp ili~kisi pek \ok a\ldan degerlendirilmi~ ve halen de \e~itli
a\Ilardan tartl~ma konusu olmaya devam etmektedir. Bize gore de Gokalp
Durkheim'in bir mukallidi Ttirkiye'deki bir sozcUsti olmaktan ote ondan ilham
alarak TUrk toplumuna yeni bir bilimin metoduyla bakmaya \ah~an bir
mUtefekkirdir.
Peyami Safa'nm Durkheim ve Gokalp degerlendirmesi bu tartl~malara l~lk
tutmasl bakunmdan olduk\a dikkat \ekicidir.
"Durkheim'in sosyolojisi olmasaydt, Ziya Bey'in TUrk tarihine ve TUrk diline ait
htiktimlerinden ~ogu dogruluklanndan hi~ bir ~ey kaybetmezlerdi. Gen~ Kalemlerde
ba~layan TUrk~ecilik hareketinin TUrk dili i~in salim ve saglam bir istikamet olduguna
inanmamlz i~in Durkheim metodunu bilmege de benimsemege de mecbur degiliz.
Gokalp'in mtidafaastnt yapttgt en bUyUk prensipler i~in de bu boyledir. Fakat kendisi,
Ttirk dilinin ve tarihinin hakikatlerini bir de sosyolojinin en yeni metoduyla per~inlemek
istemi~se de, bu ideolojisine aynca ilmi bir doktrin mahiyeti vermek arzusu ile izah
edilebilir. Hakikatte ideolojiler, ilmin ontinde ko~an ve realiteyi daha yaktndan kovalayan
sezi~leri ile ona daha geni~ bir ara~ttrma yolu a~ar. ilmin metoduna dayanmalan, daha
cUretli bir ke~if u~u~u ile ona ktlavuzluk etmelerine mani degildir.
Ziya Gokalp de boyle yapmt~tIr. Sezi~inin ve sistemli tefekkUrUntin bUtUn tarihirnizi
kucaklayan hamlesi ile TUrk milliyet~iligine ait en btiyUk prensipleri yakalaytp ortaya
koymu~, sonra bu ke~iflerine sosyolojiden fetva almt~ttr ... " 6

Peyami Safa'nm degerlendirmelerine benzer yakla~lmlar bazl Oryantalist

dti~UnUrIerde de gorUlmektedir?

Peyami Safa: "IS. aliim Y!ldoniimii Vesilesiyle: Ziya Gokalp ve Durkheim", (marait!. Cilt 3. SaYI 58,
istanbul, 31 Birinci te~rin 1942, s.4.
Ziyaeddin Fahri, "Sark Bilginlerine Gore Ziya Gokalp", j§ Fe/sl'fl', Ahifik VI' h;til1lfiiyfil Ml'cmuasl (j§ VI'
Dii§iincl'), YIll, SaYI 3-4, istanbul, 1934, s.195-197.
 Emile Durkhelm'in Ttirk~e'ye <;:evirileri ve Hakkmdaki Ttirk~e Yaymlar 119

Franslz gazeteci Berthe Georges Gaulis (1870-1950) "Durkheim'in ilrninden ve

Bergson'un felsefesinden derin bir surette mlitessir olan bu diihi tetkiklerine
ate~li muhayyilesini kan~tlrmak suretiyle, sonradan talebelerinin "Buglinkli
Tlirklerin hayatma uygun mefkure" dedikleri ~eyi vlicuda getirdi. Ondan evvel
"mefkure" kelimesi Tlirk dilinde mevcut degildi. Onu oraya sokan Ziya
Gokalp'tir."g Yine bir ba~ka linlli oryantalist M. Hartmann " .. .i~timaiyat
ilminde Ziya Gokalp bir mektep yaratabilrni~tir."9 ~eklinde onernli
degerlendirmelerde bulunmu~lardlr.
Bu tartl~malann daha uzun yIllar devam edecegi ku~kusuzdur. Ancak bir ger~ek
vardlr ki 0 da Tlirk sosyolojisinde hareket noktasl olarak Ziya Gokalp varhgml
her donem hissettirecektir. Aym ~ekilde Emile Durkheim'in yaymianna da
sosyologlar her zaman ilgi duyacak, okuyacak, degerlendirecek ve tartl~maya
devam edeceklerdir.

**
Emile Durkheim'in Tlirk~eye yapdan ~evirilerinin bibliyografyasml hazularken,
on un Tlirk dli~lince tarihi ve sosyolojisine tesirini ortaya koymak amaclyla
hakkmda yapllan telif ve terclime yaym ve diger ~ah~malardan (kitap, kitap
bOllimli, makale ve tez) ula~abildiklerimize de yer verdik.

Bu ama~la bibliyografyarrnzl ~u ba~hklar altmda slmflandlrdlk:

1. Durkheim'in Tlirk~e'ye <;,:evirileri: 1. Kitaplan, 2. Makaleleri,
II. Tlirkiye'de Durkheim Hakkmdaki YaYlrnlar ve Tezler; 1. Kitap ve Kitap
Boliimleri, 2. Makaleler ve 3. Tezler,
Tespit edebildigimiz kadanyla Emile Durkheim'in (9)'u kitap, (l)'i bas!lmaml~
risale ve (20)' si makale olmak lizere top lam (30) yazlsl Tlirk~eye ~evrilmi~tir.
Bu ~eviriler ~ok erken donemde ba~laml~ ve glinlimlize kadar slirmli~tlir.
Ozellikle eski harflerle yapllan ~evirilerin erken zamaniara rastiadlgl
gorlilmektedir. Oyle ki Durkheim'in henliz hayatta iken 1915'de Maarif
Mlifetti~i Mehmet Ali Bey tarafmdan Sorbonne' da verdigi ders notlannzn 10
yaYlmlandlgml gormekteyiz. 1917' de Durkheim'in oilimli lizerine Yeni

Berthe Georges Gaulis, La question turque, 1331, Paris sf. 220.

M. Hartmann;.M.S.O. S. Kl.l'lIn:I1, ~f 113.
10 Mehmet Ali, Fenn-i Terbiye Dersleri, 568 s.
120 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. Say!

Mecmua'da Necmeddin Sadtk (1890-1953) tarafmdan hakkmda tamtlcl bir yazl

kaleme aItnml~ttr.l1 Bizim tespit edebildigirniz TUrkiye'de hakkmda yazllan ilk
yazl budur. Yine Necmeddin Sadlk iqtimaiyat Mecmuasz ve Dariilfiinun
Edebiyat Fakiiltesi Mecmuasz'nda Durkheim'in onemli makalelerini <;evirrni~ ve
yaymlarm~tlr.
Osmanhnm son donem1eri, Milli MUcadele Yillan da diihil olmak Uzere ve
Cumhuriyetin ilk ylllannda Durkheim'in <;evirileri yapllml~ ve onun hakkmda
<;e~itli yazllar yazllml~tlr. Bibliyografya incelendiginde Osmanh TUrk
aydmlanmn Durkheim' e ne derece onem verdikleri a<;lk<;a gorUlmektedir.
Mehrnet izzet 1924'de Durkheim'in ilk defa olarak TUrk<;eye <;evrilen iqtimai-
Taksfm-i Amtzl (1923) ve Dini Hayatm iptidaf $ekilleri (1924) adh eserleri
Uzerine Dariilfiinun Edebiyat Fakiiltesi Mecmuasmda onemli bir degerlendirme
ve ele~tiri yazlsl kaleme alml~tlr. Bu yazlsmda Mehmet izzet ozellikle
mUtercimler HUseyin Cahit (Yal<;m) (1875 - 1957) ve Ahmet Mithat'm
tercUmede kullandlklan felsefi ve sosyolojik kavramlann manalan baklmmdan
ve Batlh bilim adamlannm isimlerinin eski yazl ile yaztll~lan hususlannda bir
degerlendirme yapmaktadlr. Tartl~malardan anla~lldlgl Uzere donem itibari ile
felsefi ve sosyolojik kavramlarm manasmda ve batlIt bilim adamlannm
isimlerinin eski harflerle yazlh~mda bir fikir birligi olmadlgl gorUlmektedir. 12
Prof. Dr.HUseyin Nail Kubah Durkheim'in, bazlsl daha once hi<;
yaYlmlanmarm~, sosyoloji ders notlanm 1950 Ylhnda Leqons de Sociologie;
Physiques des Moeurs et Dorits, ba~hglyla Franslzca olarak istanbul
Universitesi Hukuk FakUltesi Yayml olarak bastlrml~tlr. Bu baSlmm Onsoz'UnU
kendisi, Giri$ yazlsml ise Durkheim'in ogrencisi Georges Davy (1883-1976)
yazrm~ttr. Durkheim'in daha once hi<; yaYlmlanmaml~ bu notlannm dUnya
ktilttirUne ve sosyolojisine ilk defa on un TUrkiye'deki temsilcileri araclhglyla

II "Emile Durkheim", Yelli MecmuCl: llim Sanat, Ahlaka Dair HaJtalzk Mecmua, Cilt I, Sayt 26, 3 Kanun-l
sani 1917, s.509-512.
12 Mehmet izzet, "Durkheim TercUmelerine ve BaZI Felsefe ve i~timaiyat Istllahlanna Dair", Darii({iinull
Edebiyat Fakiiltesi Mecmuasl, Sene 3, Sayl 7, istanbul: Matbaa-i Amire, Kanun-l Evvel 1340, s.323-340.
Edebiyat Fakiiltesi MecmuaslfIlfI aynntlh incelemesi i~in bkz. Aykut Kazanclgi, Ayhan Vergili, "istanbul
Dariilflinunu Edebiyat Fakiiltesi Mecmuas! (1916-1933) - Yeni Bir DegerJendirme", Kutadgubilig, SaYI 6,
Ekim 2004, s.240-283.
 Emile Durkhelm'in Tlirk~e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Tlirk~e Yaymlar 121

sunulmu~ oimasl bir rastlantIdan ziyade Kubah'nm ifadesi ile "bir tilr kiilturel
determinizmin sonucudur". J3

Bu kitabm yayim serliveni <;ok ilgin<;tir, bu nedenle kIsaca deginmek istiyoruz.

Slire~ Hliseyin Nail Kubah'nm 1934'de Paris'te FranslZ Sosyoloji Oku/unun

Onciilerinde Devlet Fikri konulu doktora tezi <;ah~masl esnasmda Emil

Durkheim'in de viet sorunu hakkIndaki dli~lincelerini merak etmesi ile
ba~laml~tlr. Kubah, bu vesile ile Durkheim'in yegeni olan etnograf Marcel
Mauss'a ba~vurmu~, Mauss 1908'de Tlirkiye ziyaretinden ~ok memnun
aynlmasl ve Tlirklere bliylik bir sempati beslemesi nedeniyle, kendisine ilgi
gostermi~, sonrasmda Kubah'ya "Physique des moerus et de droit" ba~hkll
Durkheim' e ait bazi yazmalar gostermi~tir. Mauss hi~ tereddlit etmeden
Kubah'ya bu yazmalan emanet etmi~, aynca bazi yazmalarm daktilo edilmi~
metinlerini de vermek inceligini gostermi~tir. Mauss, Kubah'ya bu yazmalan,
yazi kurulu liyesi oldugu Les Annales Sociologiques'te yayunlama niyetinden
soz etmi~se de, ancak 1937'de Revue de Mhaphysique et de Morale'de meslek
ahlftkml konu alan ve li<; dersi kapsayan ilk bOllimli yaymlayabilmi~tir. Bunun
lizerine Kubah yaYlmlanmaffil~ notlarl da bu metinlere ilave ederek kitabl
yaymlamaya karar verir.
"1947'de elimdeki altl yurtta~hk ahHUo dersinin Tiirk~e ~evirisini istanbul Hukuk
Fakiiltesi Dergisi'nde yaYlmladIm. Ama bundan once, Marcel Mauss'un soz ettigi yaymm
yaplhp yapllmadlgmdan -hi~bir yerde gormememe kar~m- kesin emin olmak istedim. 0
zaman kendisine mektup yazlp bilgi rica ettim. Bir cevap alamaymca, Fransa'mn Tiirkiye
Bliylikel~iligi 'nin kliltlir danl~mam olan M.e. Bergaud'dan aldlglm bilgi sayesinde, Emile
Durkheim'in klZl Mme. Jacques Halphen'e yazdlm. Mme. Jacques Halphen bana cevap
verme nezaketini gostererek, i~gal Slfasmda ~ok eziyet ~eken Marcel Mauss'un en kli~lik
bir bilgi bile veremeyecek bir halde oldugunu bildirdi. Daha sonra da kendisine
gonderdigim kopya sayesinde bulabildigi soz konusu yazmalann Marcel Mauss'un
kitaphgml olu~turan tum diger belgeler ve eserlerle birlikte Musee de /'Homme'da [insan
Mlizesi] bulundugunu haber verdi. Bu yazmalarm i~inde, daha once yaYlfnlanmanu~ li~
meslek ahlakl dersinin dl~mda, henliz Fransa'da yaYITnianmarrn~ on be~ yurtta~hk ahlakI
dersinin de bulundugunu belirtiyordu.
Birka~ ay sonra bu derslerin tamarrnnm istanbul Dniversitesi Hukuk Fakliltesi tarafmdan
yaYlmlanabilecegini dli~lindlim. Bu konuda fikrine ba~vlirdugum Mme. Jacques Halphen

13 Hiiseyin Nail Kubah, "Onsoz", Sosyoloji Dersleri, ileti~im Yaymevi, Nisan 2006, s.9.

9
122 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. SaYl

proJeYl destekleyince, istanbul Oniversitesi Hukuk Faktiltesi de bu teklifi hemen

onayladl.,,14

Franslzca olarak Ttirkiye'de basllan bu eser daha sonra 1957'de ingiltere'de

Cornelia Brookfield' m ~evrisi ile yaYllnlanml~tlr.15
Boyle onemli bir ~ah~mamn bir Ttirk ara~ttrmaclsmm sayesinde gtin ytiztine
~lkmI~ olmasl, Ttirk sosyolojisinin batt sosyolojisine katktsmm onemli
kamtlanndan biridir. Bu kitabm Ttirk~e basklsl ise uzun Yl11ar sonra 2006
ytlmda Sosyoloji Dersleri ismi ile Ali Berktay tarafmdan ingilizce ~evrisinden
aktanlml~tlr.

Gtintimtize kadar Durkheim'in kitaplan ~e~itli yaymevlerince kimi zaman e~

zamanh, kimi zaman da farkh zamanlarda farkh mtitercimler tarafmdan
Ti.irk~e'ye ~evrilerek bastlIDl~t1r. En ~ok basklsl yapllan kitabl ise degi~ik
ba~hklarla ~evrilen metot hakkmdaki Sosyolojik Metodun Kurallan'dlr.

Durkheim hakktnda Ttirk~e' de yaYlmlanml~ mtistakil tek kitap, tespit

edebildigimiz kadanyla, Nurettin ~azi Kosemihal (1909-1972)'in Durkheim
Sosyolojisi (1971) ismini ta~lyan eserdir. Hakktnda yapllan diger yaymlardan
8'i kitap boltimti, 46'SI makale ve 16'SI tez olmak tizere toplam 70 ~ah~manm
bugtine kadar yaptldlgml tespit etmi~ bulunmaktaYlz. Pek tabii ki Durkheim
hakktnda nerdeyse her sosyoloji kitabmda, her ansiklopedide bir madde ya da
bir bOltim bulmak mtimktindtir. 16 byle ki Ziya Gokalp'le ilgili yazllan pek ~ok
yazmm da i~eriginde Durkheim ile ilgili bahislerle kar~da~mamak nerdeyse
irnkanSlZ gibidir. Mesela bunlardan en ilgin~ olam Fmdlkoglu'nun Fransa'da
1935'de Gokalp tizerine yaptlgl ve uluslar araSI yaygm bir tinti olan iki
boltimden ibaret Franslz Devlet Doktora ~ah~masldlf.17 BibliyografyaIDlzl

14 Kubah, "Onsoz", s.8-9.

15 Bkz. Emile Durkheim, Professional Ethics and Civic Morals, Tr. Cornelia Brookfield, & London: Kegan
Paul LTD., 1957.
16 Bu yazliardan baztlan h;in bkz. Cemil Meri~, "21 Nisan 1967 - Durkheim", So.lyoloji Notlan ve
KonferanslaTl, ileti~im Yaymlan, Ekirn 1993, s.120-126; Cemil Sena, "Durkheim, Emile", BUyUk
Filowjlar Ansiklopedisi, Cilt 1, istanbul: Nebioglu Yaymevi, 1957, s.600-605.; Beldr BalkIz, Omit
Tathcan "Emile Durkheim", Felseje Ansiklopedisi, Cilt 4, Ahmet Cevizci (der.), 1. baskl, Ankara: eBabil
yaymlan, 2006, s.769-788.
17 Bu tartl~rnalar i~in bkz. Ziyaeddin Fahri, "IV. Bildirimler; Ziya Gokaip, sa vie et sa sociologie par.
Ziyaeddin Fahri Paris 1936, Berge- Levrault" 1:j Felsefe, Ahliik ve jrtimiiiyiit Mel'l1luasl (1:j ve DU:jUnl'e),
YtI 2, (SaYI I, s.16-23, ikinci Kanun - Mart) ve (SaYI 2-4, s.33-39, Nisan) istanbul 1936. Mtinaka~aya
i~tirak eden Enctimen azalan alb profesor; M.M. Maugain (Strazburg Edebiyat Faktiltesi reisi ve
i~timaiyat hocasl), [Maurice] Halbwachs (I~timaiyat hocasl), Ch. Blondel (Ruhiyat hocasl), [Maurice]
 Emile Durkhelm'in Ti.irk~e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Ti.irk~e Yaymlar 123

haZlrlarken bu nedenlerden dolaYl ansiklopedi maddelerine ve ~ok kapsamh

olmayan kitap bOllimlerine ve dogrudan Durkheim'la ilgili olmayan yaymlara
yer vermedik.

Tlirkiye'de Durkheim hakkmda ilk tez ~ah~masl onun ollimlinden lO yll sonra
istanbul Darlilflinunda yapIlml~tIr/8 Sonraki Ylllarda tez ~ah~mlan artarak
devam etmi~tir. Bu tez ~ah~malannda dikkat ~ekici olan nokta ise ilginin
sosyoloji bollimleri kadar ilahiyat Faklilteleri'nde de yogunla~ml~ olmaSldlr.
Hazlrladlglmlz bu bibliyografya ile Durkheim ve onun yaymlan lizerine son yliz
yIlda lilkemizde yapllml~ olan belli ba~h ~ah~malan bir arada gorebilme ve
degerlendirme imkamm saglaml~ oluyoruz.

Emile Durkheim'm Tiirk~e'ye <;evirileri

Kitaplar
1. Ahlttk Terbiyesi (L'education Morale) - (~ev. Hliseyin Cahit - Yal~m),
Maarif Vekaleti Ne~riyatJ, Devlet Matbaasl, 270 sf., istanbul 1927 (eski
harflerle); Ahlttksal Terbiye adl ile ~eviren M.P. Bezirci, 1. cilt, Acun Baslmevi,
196 sf., istanbul 1938. [Ahlttk Egitimi, (~ev. Oguz Adamr), Dokuz EylUl
Yaymlan, 240 sf., Mart 2004]
2. Din Hayatmm iptidai $ekilleri, (Les formes elementaires de la vie religieuse)
- ~ev. Htiseyin Cahit (Yal~m), 2 Cilt, Maarif Vekaleti, Tanin Matbaasl, 408 sf.,
istanbul 1924 (eski harflerle). [Dini Hayatm ilkel Bir;imleri, (~ev. Fuat Aydm),
Ata~ Yaymlan, 533 sf., MaYls 2005]. [Dini Hayatm ilk $ekilleri -Avustralya
Totem Sisteminde-, Tlirkiye Diyanet Vakfl Yaymlan, Ankara 2009, 470sf. ~ev.
izzet Er]
3. Edukasyon ve Sosyoloji (Education et Sociologie) - (~ev. M. Fehmi), Ahmet
Kamil ve ~eriki Matbaasl, istanbul 1928 (eski harflerle). [Paul Fauconnet
tarafmdan yayma hazlrlanml~tIr. [Sayfa 9-39 araSl Paul Fauconnet'e, sayfa 40-

Pradines (Metafizik hocasl), [Martial] Gueroult (Felsefe tarihi hocasl), Jaeger (Sark dilleri)'dir. Bu
tart1~rnalardan anla~t1dlgl iizere, Durkheirn tesiriyle Tlirkiye'de Batt rnodelinde farklt tlirde bir kliltlir
insam yeti~tiginin farkmda olan BatIlt ara~tmcllar, bunda Gokalp'in tesirini anlarnaya ~ab~rnaktadlr\ar.
Sosyolog Halbwachs da bir donem Tlirkiye'ye gelmi~tir. Fmdlkoglu tezini haztrlarna stirecinde Paris'e
gidip Durkheim'in yegeni Marcel Mauss'la gorti~mli~tlir.
18 Mustafa Orner, Durkheim i('timaiyatlnda Realizm, istanbul Darlilflinunu Edebiyat Faktiltesi, 1927.
(Lisans tezi) ve Hazlm, Durkheim'in Ahliikl, istanbul Dartilftinunu Edebiyat Fakliltesi, 1930? (Lisans tezi)
124 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. Say!

123 ise Durkheim'e aittir.]; Terbiye ve Sosyoloji adlyla <;ev. ibrahim Memduh
Seydol, Sinan Matbaaclhk ve Ne~riyat Evi, (Sosyal Bilimler Serisi), 123 sf.,
istanbul 1950.
4. Emil Diirkhaym 'zn Konferansl: Hadisat-l Ahlakiyenin Tayin 19 - <;ev. Osman
Kazlm, Dartilflinun Edebiyat Medresesi Felsefe Subesi Ne~riyatmdan, Risale,
Darlilflinun Matbaasl, 32 sf., Istanbul 1920 (eski harflerle).
5. Fenn-i Terbiye Dersleri20, (Haz. Mehmet Ali),!. Cild, Maarif-i Umumiye
Nezareti Telif ve Terclime Klittiphanesi, Aded: 43, Matbaa-i Amire, 568 sf.,
istanbul 133111915 (eski harflerle).
6. j~timai Taksim-i Amal (De la division du travail social) - (<;ev. Ahmet
Mithat), T.B.M.M. Hliklimeti Maarif Vekaleti Ne~riyatmdan, Matbaa-i Amire,
2. bash, sf. 402 sf., istanbul (l339) 1923 (eski harflerle). [Toplumsal j§'bOliimu,
(<;ev. Ozer Ozankaya) Cern yaymlan, 473 sf., Nisan 2006.]
7. j~timai Usuliin Kaideleri (<;ev. Selmin Evrim), Sirketi Mlirettebiye
Baslmevi, 267 sf., istanbul 1943. [Sosyolojik Metodun Kurallarz adl ile <;ev.
Cemal Bali Akal, Kent Baslmevi, 153 sf., istanbul 1985; Sosyolojik Metodun
Kurallarz, (<;ev. Enver Aytekin), Sosyal yaymlan, 1. baskl, 209 sf., Nisan 1986/

19 M. Seyfettin Qzege, Eski Hwflerle BaSIIlIll$ Tiirk("e Eserler Katalogu, Ahmet Eryliksel (haz.), Cilt 2 (E-
K), istanbul: Tlirkiye Diyanet Vakfl islam Ansiklopedisi, 1991, s.438.
20 Kitabl hazlrlayan Maarif Mlifetti~i Mehmet Ali Bey mukaddime biillimlinc\e: "Eserin l1luhteviyatll1daki
jikirler kendi .fikirleril1l degildir. i('til1laiyata ve ahUik-l irtil1laiye'de tesis ettigilll yeni nazariyeleri ve
lIluhalled asariye ile biitiin alellli i~fanda $(jizret olan devri izaZlrl iI;timaiyat fenn-i terbiye lliemasmdan
muallilll Mijsyij Durklzeilll'in Sorbonne Darii(fiinunu Fenn-i Terbiye Kiirsiisiinde takrir ettigi deTcl"ler
esnaslIIda zapt ettigilll not/ar ile tedvin edilmi$tir." demektedir. Mehmet Ali Bey, yazmm devammda,
kitabl hazlflarken Fransa'da bulundugu esnada Alfred Binet (1857-1911) ve Theodore Simon (1872-
1961)'un laboratuarlanndaki mii~ahec\eler ile Dr. Dumas'm tatbiki derslerinden edindigi birikimi
yansltmaya ~ah~tJgml belirtmektedir. Mehmet Ali Bey'in bu a<;lklamalanndan dolaYl Fenn-i Terbiye
Dersleri ba~hkli bu eseri Durkheim'in dogrudan defs notlanm i<;erdigi dli~lincesiyle ona ait bir eser olarak
buraya koyduk. Kitap i<;indeki bilgilerden anla~lldlgl lizere, Mehmet Ali Bey Sorbonne Darlilflinunu
mlidavimlerinden olup, Tlirkiye'de Maarif Mlifetti~ligi ve Tedrisat-l iptidaiye Meclis Azaligl
gorevlerinde bulunmu~tur.
(Ek not: Tlirkiye'de deneysel psikoloji konusu ile ilgili ilk <;ah~mamn l. Dlinya Sava~mda Tlirkiye'ye
gelen Alma hocalardan Mliderris O. Anschutz (1886-1953) tarafmdan yaplldlgl ifade edilir. Nitekim, 0
zaman bu konuya c,:ok ehemmiyet veren linlii psikiyatrist Mahzar Osman'm ~lkardlgl bir dergide O.
Anschutz'iin yazllan yaymlanml~tlr. (Bkz. Sahap Erko~, "ilk Tiirk<;e Noropsikiyatri Dergisi: Si~li
Miiessesesinde EmraZ-l Akliye ve Asabiye Mlisamereleri", TIp Tarihi Ara$tmnalan, SaYl 10, iitanbul
2001, s.119-137.). Bilindigi gibi O. Anschutz 1918'de Almanya'ya donmli~ ve inanml~ bir Nazi olarak
onemli siyasi faaliyetlerde bulunmu~tur. Darlilfiinuna 1915'de gelen yabancl hocalann tam Iistesi ilk defa
Mehmet Ali Ayni tarafmdan yaymlanml~tJr bkz. Mehmet Ali Ayni, Darii({iillun Tarihi, Aykut Kazanclgil
(haz.), istanbul: Kitabevi Yaymlan, 2007, s.92.
Burada ilgin~ olan Fransa'da Binet - Simon Laboratuannda ~ah~ml~ ve orada gordiiklerini bir kitabmda
yaymlarru~ olan Mehmet Ali Bey'in varhg1l1dan bahsedilmemesidir.
 Emlie Durkhelm'in Tlirk~e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Tlirk~e Yaymlar 125

2. baskl, 209 sf., Ekirn 1994; Topiumbilimsel Yontemin Kurallarz, ( ~ev. Cernal
Bali Akal), Engin YaymClhk, 146 sf., 1995; Sosyolojik Yontemin Kurallarz,
(~ev. Cenk Sara~oglu), Bordo Siyah Yaymlan, 280 sf., 2004.]

8. jntihar (Toplumbilirnsel incelerne)- Le Suicide- (~ev. Ozer Ozankaya), TTK

Baslrnevi, XVII+399 sf., Ankara 1986; jntihar, (~ev. Ozer Ozankaya), Cern
Yaymevi, 480 sf., istanbul 2002. Untihar: Toplumbilimsel jnceleme, (~ev. Ozer
Ozankaya), 1. Baskl, 425 sf., irnge Kitabevi Yaymlan, Ocak 1992; 2. Baskl,
425 sf., imge Kitabevi Yaymlan, Agustos 2001.]
9. Mesiek AhIah, (La Morale ProfessioneIle) - ~ev. Mehrnet Karasan, 1. bask!,
XLVII+ 74 sf., M.E.B. Baslrnevi, Ankara 1949; 2. baskl, XLIII+63 sf., 1962; 3.
bash, XLIII+63 sf., M.E.G.S.B., 1986.
10. Ler:;ons de sociologie; Physiques des rnoeurs et Dorits", (Yay. Prof. H. Nail
Kubah), to. Hukuk Fakliltesi Yaymlan No: 11 1, 1950, (Htiseyin Nail
Kubah'mn Onsoz' ti ve Georges Davy'nin Giri>$ yazllanyla basllIlll~tIrll. Aym
eser daha sonra; [Sosyoloji Dersleri, ileti~irn Yaymevi, (~ev. Ali Berktay), 288
sf., Nisan 2006.] ba~hglyla Ttirk~e yaYlrnlanrnl~tIr.

Makaleler
11. "AhHik ve Hukuk Kaideleri Hakkmda Dersler" (L'Idee de l'Etat chez les
precurseurs de l'Ecole sociologique Fran~aise'den) - (~ev. Htiseyin Nail
Kubah), j U. Hukuk Fakiiltesi Mecmuasl, CUt 13, SaYl 3, sf. 1134-1189,
istanbul 1947. 22 [Ayn baSlrn Ismail Akgtin Matbaasl, 57 sf., istanbul 1947.]
12. "Ceza Evrirninin Iki Kanunu", (~ev. Harnide Top~uoglu), Ankara
Vniversitesi Hukuk Fakiiltesi Klrkmcl Yll Armagam, Ankara Universitesi
Hukuk FakUltesi Krirninoloji EnstitUsti Y aymlan, Su~ ve Ceza Sosyoloji
Klasikleri Dizisi No: 1, 34 sf., Ajans TUrk Matbaasl, Ankara 1966.

21 istanbul Oniversitesi Hukuk FakUltesi Dekanlanndan Prof, Dr. Hliseyin Nail Kubah'nm doktora ~ah~masl
esnasmda Fransa'da bulundugu yillarda Durkheim'in yegeni olan Marcel Mauss ile kurdugu yakm
dostIuk sayesinde daha once hi~ yaYlmlanmarru~ olan Emil Durkheim'in 1890-1900 yilan arasmda
Bordeaux'da ve once 1904'te ve soma 1912'de Sorbonne'da yineledigi ve daha soma ollimlinden birka~
yil once verdigi baZI konferanslannda yeniden i~ledigi ders notlanmn ilk olarak Tlirkiye'de LO. Hukuk
FakUltesi yaymlan arasmda Kubah'nm giri~imi ile yaymlamrn~t1r. Bu kitaptaki dordlincli dersten
dokuzuncu derse kadar olan bollim daha once Nail Kubah'nm ~evirisi ile 1947 ylhnda istanbul
Universitesi Hukuk Fakiiltesi MecmuaSI'nda yaymlanml~t1r.
~n Emile Durkheim'in daha once hi~ yaYlnlanmaffi1~ olan "Yurtta~hk Ahlakt" tizerine verdigi aIh ders notu
Prof. Dr. Nail Kubah tarafmdan derginin bu saylSlnda ~evrilerek yaymlanml~t1r. Kubah daha soma
Durkheim' e ail ba~ka notlan bu metinlerle bir araya getirerek Lerons de sociologie adlyla Franslzca
olarak yaymlaml~t1r. Bkz. 17 numarah dipnol
126 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. Say!

13. "Dini Sosyoloji ve Bilgi Teorisi", Din Sosyolojisi23, (Kitap boltimti; c;ev.
Abdullah Topc;uoglu, Derleyenler: Yasin Aktay- M. Emin Kokta~), Vadi
Yaymlan, 2. Baskt, sf.130-152, Ankara 1998.
14. "Fticurun Nehyi ve Men~eleri - I, (La Prohibition Ie l'Inceste et ses
Origines)", iftimaiyat Mecmuasl, c;ev. Necmettin Sadtk (Sadak), Sene 1, Sayt 1,
sf. 34-45. 1333/Nisan 1917(eski harflerle).
15. "Fticurun Nehyi ve Men~eleri - II, (La prohibition Ie l'inceste et ses
origines)", iftimaiyat Mecmuasl, - c;ev. Necmettin Sadtk (Sadak) Sayt 2, Sf. 71-
93, MaYls 1333/1917 (eski harflerle).
16. "Fticurun Nehyi ve Men~eleri - III, (La prohibition Ie l'inceste et ses
origines)", iftimGiyat Mecmuasl III, - c;ev. Necmettin Sadtk (Sadak) Sayt 3, sf.
116-138 Haziran 1333/1917 (eski harflerle).
17. "Fticurun Nehyi ve Men~eleri - IV, (La prohibition Ie l'inceste et ses
origines)", iftimaiyat Mecmuasl, - c;ev. Necmettin Sadtk (Sadak) SaYl 4, sf.
178-189, Temmuz 1333/1917 (eski harflerle).
18. "ic;timaiyatta ve Ulum-l ic;timaiye'de Usul" (Miitercim: Necmeddin Sadlk),
Dariilfiinun Edebiyat Fakiiltesi Mecmuasl, Sene 1, Sayt 3, Matbaa-i A.mire,
istanbul Ternmuz 1332, sf. 323-340. (eski harflerle).
19. "ilm-i Terbiye ve ic;timaiyat", (Almanca'dan Terc time) , iftimaiyat
Mecmuasl, Sene 1, SaY14, Temmuz 1333/1917, sf. 207-224 (eski harflerle).
20. "Klymet HtiktimIeri, Sen'iyet Htiktimleri" (Miitercim: Necmeddin Sadlk),
Dariilfiinun Edebiyat Fakiiltesi Mecmuasl, Sene 1, SaYl 4, Matbaa-i A.mire,
istanbul Eyltil1332, sf. 423-438. (eski harflerle).
21. "Laik Ahlak ve Laik Egitim", Tabula Rasa, (Necmeddin Sadak'm
terctimesini sadele~tirenler: Adnan Bayraktar ve Mustafa Bulut), Ytl 5, SaYl 13,
2005, sf. 217-234.
22. "Laik Ahlak, Laik Terbiye", Dariilfiinun ilahiyat Fakiiltesi Mecmuasl,
(c;ev. Necmettin Sadlk - Sadak), Sene 1, SaYl 4, sf. 247-272, Evkaf Matbaasl,

23 [The Elementary Forms of the Religious Life'm Religiuos Sociology and the Theory of Knowledge isimli
eserin giri~ bOllimii.] AYlli yazmm Yeni Harran (:evresi, Subat-May!s 1995, s.12 Soyyer, A.Ylhnaz
tarafmdan yaymlandlgl bi1gisine iSAM makaleler bibliyografyasmdan ula~ml~ bulunmak1a birlikte
yazmm kendisini ve derginin bu saYlSIlli goremedik.
 EmIle Durkhelm'in Ttirkc;e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Ttirkc;e Yaymlar 127

istanbul Te~rin-i Sani 1926 sf. 207-224 (eski harflerle). [Ahlak Terbiyesi
kitabmm ilk bollimlinlin terclimesini ihtiva etmektedir.]
23. "Ondokuzuncu ASlfda Fransa'da i~timaiyat: - I: (Saint Simon ve Auguste
Comte)", (~ev. Necmettin Sadtk - Sadak), jt;timaiyat Mecmuasl, Sene 1, SaYl 4,
sf. 156-165, Temmuz 1333/1917 (eski harflerle).
24. "Ondokuzuncu ASlrda Fransa'da i~timaiyat: -II: (Saint Simon ve Auguste
Comte)", (~ev. Necmettin Sadlk - Sadak), jt;timaiyat Mecmuasl, Sene 1, Sayt 5,
sf. 233-237, Agustos 1333/1917 (eski harflerle).
25. "Ondokuzuncu ASlfda Fransa'da i~timaiyat: -III: (Saint Simon ve Auguste
Comte)", (~ev. Necmettin Sadlk - Sadak), jt;timaiyat Mecmuasl, Sene 1, SaYl 6,
sf. 257-263, EylUl13331l917 (eski harflerle).
26. "Sosyalizm Nedir? (Birinci ders)", (Mtitercim: Necmeddin Sadlk),
Dariilfiinun Edebiyat Fakultesi Mecmuasl, Cilt 4, SaYl 3-4, Matbaa-i Amire,
istanbul Temmuz- Te~rin-i Evvel 1341 (1926), sf. 162-178. [Durkheim'in
Bordeaux Vniversitesinde verdigi derslerin notlanndanJ
27. "Sosyoloji Metodunun Kaideleri,,24, (Les regles de la methode
sociologique) - ~ev. Selrnin Evrim, Yeni Adam Mecmuasl, 1939 Yllmda SaYl
225'de tefrika no:l olarak ba~lallll~ ve ararhkh olarak 314. saylya kadar tefrika
no:71 olarak 1941'de tamamlanllll~tlr.
28. "Terbiye I", Anadolu Terbiye Mecmuasl, ytl 1, Sayl 1, Ankara Kanun-l
sani 1338/1922, sf. 7-15. (eski harflerle).
29. "Terbiye II", Anadolu Terbiye Mecmuasl, Yll 1, SaYl 2, Ankara ~ubat
1338/1922, sf. 41-50. (eski harflerle).
30. "Terbiye III", Anadolu Terbiye Mecmuasl, Ytl 1, SaYl 3, Ankara Mart
138/1922, sf. 67-75. (eski harflerle).

31.
Durkheim Hakkmda YazIlanlar
Kitaplar ve Kitap Boliimleri

24 Bu tefrikalar kitap olarak; jrtimai Usuliin Kaideleri (r;ev. Selmin Evrim), istanbul: Sirketi Mlirettebiye
Baslmevi, 1943, 267 s. olarak basIlml~tJr.
128 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. SaYI

1. Kosemihal, Nurettin ~azi: Durkheim Sosyolojisi, Remzi Kitabevi, 219 sf.,

istanbul Ekim 1971; Aynca konuyla ilgili diger yaymlan i<;in bkz. [Sosyolojik
Doktrinler Tarihi, (kitap bOlilmil), Kitap III, Keten Baslmevi, istanbul 1948, sf.
26-40; Sosyoloji Tarihi, (kitap bOlilmil), Rernzi Kitabevi, istanbul 1999.]
2. Akm, Erkan: "Durkheim", Sosyolojik Dii$iincenin Mekanizmalarz, (Kitap
bOlilmil), KazanCl Yaymlan, istanbul 2005, sf. 143-177.
3. Aron, Raymond: "Emile Durkheim", Sosyolojik Dii$iincenin Evreleri, (Kitap
bOlilmil, <;ev. Prof. Dr. Korkmaz Alemdar), Bilgi yaymevi, 4. baslm, Ekim
2000, sf. 255-323.
4. Aron, Raymond: Toplumbilim Dii$iincesinde Ana Aklmlar: Pareto, Weber,
Durkheim, (<;ev. Fevzi Yahm), Ankara 1973.224 sf.
S. Edward A. Tiryakian: "Emile Durkheim", Sosyolojik C;oziimlemenin Tarihi,
(Kitap bOlilmil), (ed. By Tom Bottomore-Robert Nisbet - <;ev. Ceylan
Tokluoglu), Verso Yaymlan, 1. baskl, sf. 199-250, Ankara Mart 1990. (Tilrk<;e
<;eviriyi derleyen ve denetleyenler: Mete Tun<;ay ve Aydm Ugur)
6. Sezer, Baykan: "Emile Durkheim", Sosyolojinin Ana Ba$lzklarz, (kitap
bOlilmil), KlZllelma Yaymlan, istanbul Nisan 2006, sf. 103-112. 25
7. Swingewood, Alan: "Pozitivizm Ele~tirisi I - Durkheim", Sosyolojik
Dii$iincenin Klsa Tarih~esi,(f;ev. Osman Akmhay), Bilim ve Sanat, Ankara
1998, sf. 123-157.
8. Dlken, Hilmi Ziya: "Sosyoloji Felsefesi I: Emile Durkheim", Yirminci ASlr
FilozoJlarz, (Kitap Bolilmil), Kanaat Kitabevi, istanbul 1932, sf. 379-384. 26
Makaleler
9. Ak<;a, Gilrsoy: "iptidai Kavimlerde Din AnlaYl~lan Teorileri ve Emile
Durkheim", Tabula Rasa, Y113, SaYl 9, Isparta 2003, sf. 157-172.
10. Aktilrk, ~ener: "Market Liberalism and Social Protection: Hayek,
Durkheim and Polanyi in Theoretical Perspective", Akademik Ara$tlrmalar
Dergisi, Cilt 4, SaYl14, sf. 17-32, Agustos - Ekim 2002,

25 YaZI kisa sayilacak bir metinden olu~makla birlikte oneminden dolaYI kitap boliimli olarak gostermek
geregini gordlik.
26 YaZl klsa saYllacak bir metinden olu~makla birlikte oneminden dolaYl kitap boliimli olarak gostermek
geregini gordlik.
 EmIle Durkhelm'in Ttirks;e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Ttirks;e Yaymlar 129

11. BeIge, Murat: "Ziya Gokalp, Emile Durkheim ve ismet Qzel", Birikim,
SaYl 208, Agustos 2006, sf. 60-65.
12. Bilgiseven, Amiran Kurktan: "Ziyaeddin Fahri'nin Ziya Goklap'e ve
Durkheim'e Klyasla, Fert ve Cemiyet Dengesi Ar;lSlndan Dine Atfettigi Rol",
Sosyoloji Konferanslan, istanbul 1988, sf. 45-54.
13. Cuvillier, Armand: "Durkheim Sosyolojisi,m, (r;ev. Vmit Merir;) , Yeni
jnsan, SaYl 59, istanbul, KaSlm 1967, sf.9-1O.
14. Cuvillier, Armand: "Emile Durkheim'in Sosyoloji Dersleri", Annales de la
Faculte de Droit d'Istanbul", istanbul Vniversitesi Hukuk Fakliltesi Yayml,
Cilt 4, SaYl 5, Ytl 1954, Faklilte Matbaasl, istanbul 1954, sf. 227-240.
[Franslzca metin]
15. Cuvillier, Armand: "Emile Durkheim", Sosyoloji Dergisi, SaYl 15, i.V.
Edebiyat FakliItesi YaymIan, Baha Matbaasl, istanbul 1960, s. 1-6.
16. Dlraman, Hliseyin: "Hilmi Ziya Vlken'in Durkheim'in Sosyoloji
Yontemini DegerJendirmesi", Sosyoloji Konferanslan, 17. Kitap, i.v. iktisat
Fakliltesi Sosyoloji Enstitlisli, istanbul 1979, s.38-49.
17. Durakba~a, Ay~e;
"Tlirkiye'de Sosyoloji'nin Kurulu~u ve Comte-Durkheim
Gelenegi", Sempozyum Bildirileri; Sosyal Bilimleri Yeniden Dii#inmek, Toplum
ve Bilim / Defter Dergileri Ortak <;ah~masl, Metis Yaymlan, istanbul 1998, s.
98-115.
18. Erbil, Ha~im Nahid: "Durkheim'in "Maarifet Nazariyesi" Yanh~tIr (1)",
VarllkDergisi, YIl8, Cilt 11, SaYl176, sf. 176-177, 01 Kaslm 1940.
19. Erbil, Ha~im Nahid: "Durkheim'in "Maarifet Nazariyesi" Yanh~tlr (II)",
Varlzk Dergisi, YIl8, Cilt 11, SaYl 177, sf.l94-195, 15 Kaslm 1940.
20. Erbil, Ha~im Nahid: "Durkheim'in Sosyolojisi Nir;in ~ohret Kazandl ve
NasIl Ylktldl?" Varllk Dergisi, YII 8, Cilt 11, SaYl 178, sf. 224-228, 01 Arahk
'"
1940.
21. ErbiI, Ha~im Nahid: "ilmi CereyanIar: Durkheimcilik", Varlzk Dergisi, Yll
7, Cilt 9, SaYl 151, sf.l96-197, 15 Ekim 1939.

27 Bu yazl 1948'de Cahiers internationaux de soci%gic'sinde ~Ikan makaleden iizetJenmi~tir.

130 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. Say!

22. Ertiirk, Recep: "Ziya Gokalp ve Durkheim iIi~kisi ve Bu ili~kinin Tarifi",

Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi - 10. SaYl, i.o. Edebiyat Fakiiltesi Sosyoloji Boliimii,
istanbul 2005, sf. 81-90.
23. Fmdlkoglu, Ziyaettin Fahri; "Causalite mecanigue Essai de rapprochement
entre Durkheim et Hamlein", Extrait de la Revue de La Faculte des Sciences
Ecomomiques de l'Universite d'lstanbul, (par Ziyaettin Fahri Fmdlkoglu),
volume X, Annee 1948/49, No (Say): 1-4, sf. 102-109. istanbul 1950.]28
24. Goker, Ernrah: "Durkheim'in Sol Eli: Pierre Bourdieu'niin Muhalefeti",
Praksis, SaYl 3, Ankara Yaz 2001, sf.228-251.
25. Gurvitch, Georges: "Durkheim Sosyolojisinde Kolektif ~uur Problemi",
(~ev. ~evki Giiler), Ankara Universitesi Dil ve Tarih - Cografya FakiUtesi
Dergisi, Cilt 24, SaYI 1-2, (1966), Ankara Oniversitesi Baslmevi, Ankara Ocak
- Haziran 1969, sf. 51-93.
26. inal, Kemal: "Durkheim'in Egitim AnlaYI~I"29, Egitim Bilimleri Fakiiltesi
Dergisi, Ankara Oniversitesi Egitim Bilimleri Fakiiltesi Yaymlan, Cilt 24, SaYI
2, Ankara 1991, sf. 511-518.
27. Karasan, Mehmet: "Durkheim'in AhHl.k Sosyolojisi", Ankara Universitesi
Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi, Cilt III, Sayl 1-2, Milli Egitim Baslmevi, Ankara
1948, sf. 255-276.
28. KlZll~elik, Sezgin: "Bat! Sosyolojisinin in~asmdaki Ger~ek Niyetleri if~a
Etmek: Marx, Comte, Weber ve Durkheim Ekseninde Bir Degerlendirme",
Sosyoloji Yzllzgz 16 - Bilim Sosyolojisi, EditOrler: Ertan Egribel - Ufuk Ozcan,
Kitabevi istanbul 2007, sf. 72-114.
29. Kosemihal, Nurettin ~azi: "Durkheim Sosyolojisi Ozerine Kritik Bir
Deneme", Sosyoloji Dergisi, SaYI 3, i.o. Edebiyat Fakiiltesi Yaymlan, Arkada~
Matbaasl, istanbul 1945-1946, sf. 255-292.
30. Lacombe, Roger: "Durkheim'in Sosyolojik Metodu", (~ev. ve klsaltan:
Hiiseyin Batu), Sosyoloji Dergisi, SaYl 3, i.O. Edebiyat Fakiiltesi Yaymlan,
Arkada~ Matbaasl, istanbul 1945-1946, sf.146-157.

28 Haluk Cillov, i.V. iktisat FakUlte.l'i Meclllua,\1 Filzri.l'ti Cilt 1-25, istanbul 1969, s.33, referans no: 512
aynca, Derya iIem, lV. ikti.l'at Fakiiltesi MeClllua.H Dizini. Cilt 1-56, (1939-2007), i~aret yaymlan,
Istanbul 2007, s.63, referans no: 469. Bu kaynaklarda belirtilen bu yazlyl biz derginin Tiirk,<e saYlsmda
bulamadtk.
29 iSAM Makale Veri tabanmdan ahnml~tlr.
 EmIle Durkhelm'in TUrk<;;e'ye <;evirileri ve Hakktndaki TUrk<;;e Yaytnlar 131

31. Marica, George E. - Rlfat, M: "Emile Durkheim; Sociologie und

Sociologismus", (Jena, 1933), j~ Ahliik ve j{:timiiiyiit Mecmuasl, a~ ve
DU~'unce), (Kitap tamtlml), YIll, SaYl 1, istanbul 1934, sf. 55-56.

32. Marjolin, Robert: "Franslz Sosyoloji ve Comte ile Durkheim" (<;:ev. Aydm
Yal<;:m), j~ Felsefe, Ahliik ve j{:timiiiyiit MecmuaSI (j~ ve Du~unce), Cilt 12, SaYl
61-62, sf. 5-9, istanbul 1946.
33. Mehmet izzet: "Durkheim TercUmelerine ve Bazl Felsefe ve i<;:timiiiyllt
Istllahlanna Dair", Darulfiinun Edebiyat Fakiiltesi Mecmuasl, Sene 3, SaYl 7,
Matbaa-i Amire, istanbul Kllnun-l Evvel 1340, sf. 323-340.
34. Mimar Rahmi: "Durkheim", Fikirler, izmir Halkevi Yayml, Yll 1927, Cilt
1, SaYI 5, izmir Eyllil 1927, sf. 5-6.
35. (Sadak), Necmeddin Sadlk: "Emile Durkheim", Yeni Mecmua, ilim sanat,
ahlllka dair haftahk mecmua, Cilt 1, SaYI 26, 3 Kllnun-l sllni 1917, sf. 509-512.
36. Odaba~, Selllhatin:"Durkheim GazUyle; Kay Egitimi", Uludag, Bursa
Halkevi Tarafmdan <::lkanhr, SaYl 101-102, Bursa MaYls- Haziran 1950, sf.l3-
14.
37. bgUtle, Vefa Saygm - <::egin, GUney: "Hikmet Klvtlcunh'da Sosyolojik
Temalar ve Durkheim Sosyolojisinin Erken Danem Ele~tirisi", Turkiye
Ara~'tmnalan Literatur Dergisi, cilt 6, SaYl 11, 2008, sf. 517-528.

38. bzel, ismet: "Murat Belge'nin ~ahitligi Caiz Degil", Merdiven~iir, Sayt:10,
EylUI-Ekim 2006, sf.38-43. 30
39. Peyami Safa: "18. blUm YlldantimU Vesilesiyle: Ziya Gakalp ve
Durkheim", (:znaraltl, Cilt 3, SaYl 58, istanbul, 31 Birinci te~rin 1942. sf. 4.
40. Said Amir Arjomand: "A La Recherche de la Conscience collective:
Durkheim's Ideological Impact in Turkey and Iran", The American Sociologist,
Cilt 17,' SaYI 2, USA 1982, sf.94-102. 31 (A.B.D. basktsl)
41. Sara<;:oglu, Cenk: "Emile Durkheim'm 'Kanonla~tmlmasl': Tarihsel ve
Toplumsal Bir SUre<;:", Evrensel Kultiir, SaYl 145, Ocak 2004, sf. 66-67.

3D Son Ylilarda Durkheim ve Gokalp iizerine yapllan bir tartI~mayl i~eren bir yazl olmasl dolaylSlyla
bibliyografyaya dahil ettik. Diger yazl i~in bkz. Murat BeIge, "Ziya Gokalp. Emile Durkheim ve ismet
()ze!", Birikim. SaYI 208, Agustos 2006. s.60-65.
31 Amerika Birle~ik Devletlerinde yaYllllamru~ olan bu yazl Tiirkiye ile alakah oldugundan bu
bibliyografyaya dfrhil etmi~ bulunuyoruz.
132 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. Sayl

42. Seydol, LMemduh: "Durkheim'in Ahliik Gorti~ti", Tiirk Mason Dergisi,

Ttirk Mason Dernegi Ne~riyatt, Yll 6, SaYl 24, istanbul Ekim 1956, sf. 1258-
1262.
43. Sezer, Baykan: "Ziya Gokalp ve Durkheim" 60. GlUm Yzldoniimiinde Ziya
Gokalp, LD. Atattirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Enstitlisti YaYllllan, Rektorltik
No. 3327, Enstitli No.9, istanbul 1986, s.19-26.
44. Taylor, Steve - Askworth, Clive: "Durkheim ve Sosyal Ger~eklik: Sagllk ve
Hastahga Bir Yakla~lm", (~ev. Dlgen Oskay), Sosyoloji Dergisi, Ege
Dniversitesi Edebiyat Fakliltesi YaYllll, SaYl 12-13, izmir 2004, sf. 187-211.
45. Tokin, Fliruzan Hlisrev: "Tlirkiye'de Durkheim", Yelken, Aylzk Fikir, Sanat
Dergisi, SaYl 65, istanbul Temmuz 1962, sf. 3-4.
46. Dlken, Hilmi Ziya: "Durkheim [1858-1917]", Yeni Adam Mecmuasl, SaYl
225, istanbul 20 Nisan 1939, s. 6.
47. Dlken, Hilmi Ziya: "Durkheim et l'Enseignement des Sciences Sociales en
Turquie" Sosyoloji Dergisi, SaYI 15, i.D. Edebiyat Faktiltesi YaYllllan, istanbul
1960, s. 7-27.
48. Dlken, Hilmi Ziya: "Durkheim ve k;timaiyat Usuliiniin Kaideleri Hakklllda
Birka~ Soz", i{:timaiyat UsuZUniin Kaideleri, (Emile Durkheim' den ~eVlren
Selmin Evrim), ~irketi Mlirettibiye Baslmevi, istanbul 1943, s. 3-12.
49. Diken, Hilmi Ziya: "Emile Durkheim: i{:timaiyat UsuZUniin KGideleri,
(1943)", [Kitap tamtull1], Sosyoloji Dergisi, Cilt 2, SaYl 2, i.D. Edebiyat
Fakliltesi YaYllllan, istanbul 1943, sA09-416. [<;eviren: Selmin Evrim]
50. Diken, Hilmi Ziya: "Emile Durkheim; Ahlak ve Hukuk Kaideleri Hakkznda
Dersler, (1947)". [Kitap tamttml], Sosyoloji Dergisi, Cilt 4-5, Sayl 4-5, Yll
1947-1949, i.D. Edebiyat Fakliltesi YaYllllan, istanbul 1949, s.292-293.
[<;eviren Prof. DL Hliseyin Nail Kubah (1903-1981)]
51. Dlken, Hilmi Ziya: "intihar'.32, Felsefe ve i{:timaiyat Mecmuasz, Yll 1, (SaYl
1; sf.62-65, 01 MaYls) - (SaYl 2; sf. 139-143, 15 Haziran) - (SaYl 3; sf. 212-216,
Temmuz), istanbul 1927.

32 Hilmi Ziya, artan intihar olaylanndan ve konuya ili~kin Ttirkiye'de yapIian \(ah~malardall bahsettikten
sonra aynntlh bir bi\(imde Emile Durkheim'in intihar adh eserillill ollemi tizerinde durmu~tur.
 EmIle Durkhelm'in Ttirk~e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Ttirk~e Yaymlar 133

52. Dlken, Hilmi Ziya: Armand Cuvillier [1887- 7]; Qu va la sociologie

Fran(faise, avec une etude d'Emile Durkheim sur la sociologie
formaliste"(1953) [Kitap tamtlm!], Sosyoloji Dergisi, Say! 9, i.v. Edebiyat
Fakiiltesi YaYllllan, istanbul 1954, s. 169-171.
53. Yapar, Derya: "Emile Durkheim; Dini Hayatzn iZkel Bi(fimleri," [(<;ev. Suat
Aydlll) Ata<; YaYllllan, istanbul 2005, 530 sf.]", (Kitap tamtum), Usal: jslam
Amytmnalan, Say! 3, Adapazan, Ocak-Haziran 2005, sf. 211-215.
54. Ziya Gokalp: "Franslz Sosyolojisi ve Emile Durkheim", KU(fuk Mecmua,
YIll, SaYl 20, sf. 11-15, Diyarbaktr 23 Te~rin-i evvel1338/1922.

Emile Durkheim Hakkmda Yaptlml$ Tezle?3

55. Ak<;a, Giirsoy; jptidai Kavimlerde Din AnlaYl$lan Teorileri ve Emile
Durkheim,
Dam~man: Prof. Dr. Yiimni Sezen, Marmara Dniversitesi Ortadogu ve islam
Dlkeleri Enstitiisii, 1998,267 sayfa, (YOK Yiiksek Lisans Tez No: 71840)
56. Bagba, Ergiin: Emile Durkheim'in Edukasyon ve Sosyoloji (adh eserinin
yeni harflere transkripsiyonu) Ankara Dniversitesi ilahiyat Fakiiltesi Din
Sosyolojisi ve Psikolojisi A.B.D., 1987. (Lisans tezi)
57. Ba~ar, Ya~ar: Emile Durkheim'de Din Problemi, Ankara Dniversitesi
ilahiyat Fakiiltesi Din Sosyolojisi ve Psikolojisi A.B.D. 35 sf., 1982. (Lisans
tezi)
58. Era~, Didem; Ahlak Felsefesinden Ahlak Bilimine.· Emile Durkheim [Moral
philosophy to moral science: Emile Durkheim], Dam~man: Do<;. Dr. Hayriye
Erba~, Ankara Dniversitesi Sosyal BilimJer Enstitiisii, Sosyoloji Anabilim Dall,
(YOK YUksek Lisans Tez No: 208038)

33 Tezlerin tespitinde; YOK'lin hltp:lltez2.yok.gov.trl adresinden tezler katalogu; Celalettin Yamk; Sosy%ji
BiUiim ve Ana Bi/im Dallannda Yapllml, Tez C;alz,malarmm Tematik A('ldan Degerlendirilmesi, Yliksek
Lisans Tezi, Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitlisti, Bursa 2006; iSAM Elektronik katalogu ve
istanbul Oniversitesinde hazlrlanan tezler i9in; Korkut Tuna, ismail Co~kun, Hayati Ttifek~ioglu,
Tiirkiye'de Sosyolojinin 75. Yill, LO. Edebiyat Faktiltesi Sosyoloji Boltimli Yaylm, istanbul 1989, kaynak
olarak kuJlamlrm~tlf
134 Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 21. SaYI

59. Ruken, Erdogan: Durkheim Sosyolojisinin Turk Sosyolojisi (jzerine Etkisi,

inonU Unv., Lisans, 1999.
60. Ete, Ay~en Anoz; Modernlik C;ozumlemelerinde Nostaljik Perspektifleri:
Comte, Durkhiem, Weber ve Simmel [Nostalgic perspectives in the analysis of
modernity: Comte, Durkheim, Weber, Simmel), Dam~man: Dolt. Dr. Vehbi
Ba~er, Kmkkale Universitesi Sosyal Bilimler EnstitUsU, Sosyoloji Anabilirn
Dah, (YOK YUksek Lisans Tez No: 122199)
61. Gok, Necdet: Emile Durkheim'in Ahltik Terbiyesi (II. KlSlm), Ankara
Universitesi ilahiyat FakUltesi Din Sosyolojisi ve Psikolojisi A.B.D., IX+232
sf., 1986. (Lisans tezi)
62. GUltekin, Abdurrahrnan Gazi; Emile Durkheim: Ahltik Terbiyesi, Ankara
Universitesi ilahiyat FakUltesi Din Felsefesi ABD Lisans Tezi (23 sf.), Ankara
1972.
63. Hazlrn: Durkheim'in Ahltikl, istanbul DarUlfUnunu Edebiyat FakUltesi,
1930? (Lisans tezi)
64. HlZlroglu, Ceylan; The Durkheimian Influence on Gokalp's Sociology and
Nationalism, Ziya Gokalp Sosyolojisi Uzerine Olan Durkheimci Etki,
Dam~rnan: Dolt. Dr. Sencer Ayata, ODTU, YUksek Lisans, 1985.

65. ilik~i, M. Kernal; Corporatist tendencies in Durkheim's conservatism

[Durkheim'in muhafazakarllgmda korporatist egilim} , Dam~rnan: Yrd. Do~.
Dr. Aykut Kansu, Orta Dogu Teknik Universitesi Sosyal Bilimler EnstitUsU,
137 sf., 2001. (YOK YUksek Lisans Tez No: 105089)
66. Kadakla, Semra: Emile Durkheim; Dini hayatm iptidai $ekilleri, XII+209
sf., Ankara Universitesi ilahiyat FakUltesi Din Sosyolojisi ve Psikolojisi A.B.D.
1986. (Lisans tezi)
67. Oktay, Hayret: Emile Durkheim ve Le Play, istanbul Universitesi Edebiyat
FakUltesi, 1946.
68. Orner Mustafa: Durkheim irtimaiyatmda Realizm, istanbul DarUlfUnunu
Edebiyat FakUltesi, 1927. (Lisans tezi)
69. ~ahintUrk, Alaattin: Tiirkreye C;evrilen Kitaplar I~lgmda Emile Durkheim
ve Bernard Russell'de Bilimsel Ahltik, istanbul Universitesi Edebiyat FakUltesi,
1986.
 EmIle Durkhelm'in Ttirk<;e'ye <;evirileri ve Hakkmdaki Ttirk<;e Yaymlar 135

70. YUksel, Muzaffer: Emile Durkheim'in Ahltik Terbiyesi (/. Klslm), Ankara
Universitesi ilahiyat Faktiltesi Din Sosyolojisi ve Psikolojisi A.B.D., VII+ 117
sf., 1986. (Lisans tezi)