Aportes al coneepto de “roligiosidad popular”;
una revisia de la bibliografia argentina
Eloisa Martin *
Introdueci
Alla hora de referiraos ala denoninadaroligisidaa popular encan
‘ramos relates de milegrn y des distintes mode do celicrarloey agre
Aecerlos (Chapp, 1901; Sintemeris 19914), asf como diferentes Jerse
‘quae de eoreosabrennburales”o“sagradon”a quenenaondirigidoe ono
Peden (Carvaia, sl Cortanar, 144; Chectats y Newton, 1965-1967,
3878; Pick, 1995; Prelorda, 1664; Terzera, 1969), Alcs se los euman
las feetas patzenales(Ameigtras, 1992; Aznar, Bilinay Gonadley 1087
erst y Pia, 1986; Colatare, 1994; Karerow, 1060; Lafea, 1967;
luk, 189, Martin, 2001), eistemes de reciprocidad que izictuyon Ta’ pro-
‘mesa ye] serio (Alahi, 199; Chorindiy Newbery, 1966-1087, 1978),
Peregrinaciones a lugares sgracos (Ameigeirss, 1904, 2091; Chertail
-yNembery, 1978), una idea ds justiciaque nosiemnpreseataje ala dom
‘ante universe y abstract (Chumbita, 2000; Carasea, 2000; Prigerio
yRivero, 2005; Kraustfl, 2002; Pascual, 1991; Silla, 1998). Estas earac.
torizaciones nos permite, més ald de Ian adzeripciones denominacio
tales especficas y de los diferontos enfoques analiticos, delimtar un
sorpus bibliogratico tee la claeieaeién de religion! poplar
Sin embargs, el eunepto de rligiosidad papa, tl somo ha ido
aiizado poy He bibografi,plactoa algunos problemas, Laadverteneia|
plantecda por Buber César Ferrandes (1986: 299-240), al analiza Ia
Dibliogradia brasilulia, sobre TaseicalTados inborantos al eencepto ica;
Bhan Mastin
sibilidad gue hace 1a modernised, se vuelve nacesaro malisar
lus prictias Cenignedas co “religinas” deade lgeres empiric o>
Teresa prtr dele jas que dn integridad aa re que organiza
| [esecial y que som eonatisdas por las miluples praticasnatvas
“alectra dels eatadiesproduidosypubicacs en os sltinosvein-
ticimce ance en ia Argertin poede aptidarnos en este sentida* He re
‘ido las moaograinean cutee grupos, cada uno des caale cara.
teciea yor una definicdn espectfia deiinsidad popular! El primero
|. sceuties Ts rotgisicad pop con Ia reliaeilaT 131 "pucbhe p=
‘nvsindola on un je de andlsiaverscal donde aparete one plo “dam
‘tab, micas i Iglesin el Estado ola burguooiacopitalata ee pre
‘eta cnn ermine dnd ut rte prt ee en
‘eegvema anelitic,s08en ine bjetisespastorsio de 20 nvestignlo-
nega mgood chan eee tos tan “aac geri ra
{esidad popular exmple en lot stare: ns pres del poblacin: como
‘in moce de efrotarse en siuactanos de parole oduestiva,eaeril
$Pspariusl Ua trees grupo propone le existencin de “rales” pare
Snallzn fenémenoe roligioros en las clases popolares en Ia Argenting:
tn com wn medo de resistencia ala darainamén ri como una forma ds
lia ae acenciny i dene u aiid eeadra Pes gue
lac ecturae aga preeestadss tovieroa mayer prependerancia en
‘ewes momentos cn nngsn co oe trata dena elasfcasén “beolaeio-
gsi flrs songs oh sie tgeno, i pokia-
earerermey orice ‘ogee peda on pl as
pha Sie sf gimme Cin Pe bn ea
i nonscasoneonpnie Nowe ahs eparns
retimmstany topes ernst Fngartse) Formaer 08) y Manel aco
‘cennlendrerans Po epeosunerieaumieato pile
Utne dopentb iar Etc pom den est de Buen Ketamine
1 cigey Slits pivdan yo Powe ett i certo ties aes te
‘uct a a Gee 7 tm pe mia nn a
fs pralar un ccc cna rte rn Presi pede Ea
toma tame stands,
Abeta meoeae dali ppc =
alata” en la trayectoria del conocimieato, apenas poraus tales coexiscen
ain hoy, sno porque muchas veces, especialatena en los trabajos
‘gutio otnogréfico, los aporten de autores cuyos andlis'steéricon quisd
hoy leerfamos ms erflonments resultan fundamentales pare laceor
rensicn de ensos contenspordness
~ __ Por iio, ye medo de conclusin, propongo una euartelectura que,
pesticndo de una mirada critica sobre el cencepte do religiéo,retomelos
‘aportes dela bibliografia analizada, los problomatiea y plantea la neom
sidad de ua abordaj pros a
fur ub, al misme Herapo recenoeida en su
jsulocomia x sreada por ageneia humana. ee
La religiosidad popular como “religién del pueblo”
Durante lo tos 80'se preduj un smportants eenjunte de estuon
sosliies ane, spina detge AbclardoSmacic 1969, neapentente
Shente del objeto ola ‘enian un interés expeetce servic
J acsdn pastoral de la Iplesia Citolia argentine. Son los coaon le
‘Aldo Bantig 1869, 1970, 1973), Aldo Bintg'y Carlos Chiosa (1972) 9
Enrique Duel y Afaria MescedesEeandl (1870), qu contermen oro,
aleo de lo que Alejandro Frigerio (1803) denemsing, en contrate eon da
stile dea igen unto atonslevada eaux.
tomes eatdlisoa y oasendoten, cara ‘elocar a servicio de la
iexl los resultados de sus investgaciones. Si bie Fegero aloca—
‘Sinden dato ce un amine Malton aes
‘entrees décade dl 60 del 60, recientamenta ba trabajos de Rodel
Merlino y MasioRebey (1809) y lon de Hub Dei (2008) aca que
fe tendencia no ba si abandonada poc complet,
Bes tabs pare das dic lig tanto ye
‘eate conserva como en ler, para deEnir religion po
ular en pantrapeicia binar:a con la esttacin Iglesia y con loa secs.
es dominentes Asi decciben las prctins que precuren “neauter”y
“putfcar” para eumagiicr ol mundo clminando noel veidadara Dios,
sino alas dessaturliaciones dal poder sagrade” (nti, 1960: 70),
5 Nene ruby de Ds now ener dono el ropa etna
‘e denralion son, aden, de im nicer a! Gon lnatonen sitet sae
‘atoitia ye aeceritican nea es ono ne pervs de ise
we Spatad‘Avi ei eat
ome hammer de dead sions catalicand ante a
(tes mate, ie Nr 00 Eper con gape
‘evens palitee sar axt creas er, malar nay ones
atte pre aunts VRB at ssc ae
{iene idan bits pea ee Se
reine ernale as {oan oesterndn nee dnl Batts cas nse cn
q {merewvivencit de po iairer date Tas sees do Hon De O68, 1906 1000, Mara Alin Oui
rr igh rents rane UH 10,1088, 10060 br soe
[nice Snmrn Jorg Leer (195 ene ssa vero sce
slant prod ein que In eesiny of Botade coaster ee
‘Sires ecoeecunensfortnetion Nalin’ musi cine cx,
firme inteeral and al Ero cenverit ene ae nites
‘cecal n tres De pr ptt, oserbe ol Epeepece a
fei ten pe! pape oe nin alin ees oh
thar yap ls tapoe qu nlesay arene el geiccas es Sexe
{38 1, leita jn enn dsp via
‘ematca dee derechos ison, Gone parte de ove ree es
Fea de Ane Mia Racor 03) da caste es ition
‘ese ntsc del Beas reseiemats oe ann Ha
1 te) meses no ls pl de on Cantar pyle
ina hacen son daca trans diverse dean de
itsoa
Asi eee pen ana rings afin wr eat
coslsia ia eta mantnur) snp us bse neon
Svndotsocitanclandor ce eshte hry for Sess
‘pelando al eae coma tebeion ycousuput, Aga och
lls tia eeorecr auplatnte ln vases sea
"ff shracos ater tae nan neve! erage an aso
Injerrale ees, pr err sepa ge cnn can
eve dsr, pompnets oe as naruonss cheese
i | Ilidesia en ta seraad pele plcstrome ae cerrade coi
dad Sterna de la ighia como acter seciopelice® Comedie
‘Een rat ath canard ein dt el
1. Ae wo wn pci ences, ‘Seseremaalan retary expt ea
aan ee matin ta aa Sto 580 eine Ginette ies oats
Shana itera ter snk using aaa emt ancora venta paar nla Se pees aaa
‘crea stn nent cine lone peugms ci men tinea Tata pets
seltsctiaieeateetone a ‘eo pola ge pedro etree ter Laie prance re
Phe omscmiogras
ea Seno pire 7m nnn aa
ee :Py oa are
tur Jain Cara (2006, poible pensar qe parts de eta supe
‘Scorsese ia ska Catton waelangncn @
erred a una aca pce rar un cjte de ora e
Fae tian nti pcs que coniran religion un ese
me
‘Tada nds dex monografin sobre relied pores
se Sipe agul prevectedo,euyeseatresestaban luna in
Tyee Steendfaprefuniar en ea “bse trae do patra, to
Soe ara sagan tambien dela Jorargla cial) 78 ent
Shsisnda cel eaobsem come cador de ieotidad aconal y la
aeeaise geet souepatice fundamental 3 fundaate de la nae,
see Je'De realsan aon enticn de tal altuclon Ge privet
pat qo rule yo en conseouonianecoara de a wenacin
se extn, courtuaD de las cain ns pobre.
Sree eda etl cn loeetudon abe tligiosidad pe-
vole tote na initado lo ntareseapasterales do algunos ators,
ee atloe artedioncbre dnvasones populares eu le Aspenten,
rite Negledas acioncs de raigembrecatts. I rabxo Je
‘an Chere y Sura Newbery (lane1867, 2978) pore nrc
ante proper necdlopergue las astoras rbuven a une tain
wi ten emerGonvin del elt lo fants on cuanto aan-
‘SESE gor el lengune en qoe ata inerpreacioes son formas
erred 2008) te prepa tem de a soar tain enmo propiciado
‘ona través del aufrimien'c, dela “santificeciSn® tone ana Taiz crstia-
tie! que no siempre ¢& pestble constatar empiricamente, Propeng2,
“nvenees, que no es le muerte le que “santifes” a lor difumtos, pues
java ioe natives “sualquier mraerto" es capaz de obrar en al mundo de
liu vivoo ‘esto 0s, entre ottae eoeas, “hacer milagros”), sin por elle vel
{0-sitien apes pensty, gine & Yoho (200, nwa caltrahiben poset
TU Sieiat Bate sreqlnrgeeencn ein epecianente ce liner Ol it
[(atfret ng x Qos, 1990 202-208, volvement one mayery ms ete
(Md amegese gue oe cm elo que patetia wr apa aa esarain FTG
then que ad ede fon a preconepetn ds igure neecunlen dee Argeting
Stunts ono qe unn cosltacion erate do ciereneicen mada
Srrencnonte
TLE als essen aes an xgind aie Poter Brn 191: 1 9) brededor
TNE Mamba de lo antivenom Aatigaede tard eaimuere epoca ca tear
SERUAREPENEGS Secon, ae uta sera y apace de crass
‘Aorta comes da elgsied papas” . a
ra Seneca Se
Drs meetreneceettie meee
oo ee
bain deisel cone at ceneeee veces
ee eee
lagu uncoated que exam pt
lencia Cc jee sobre “deveciones populares”, otr
Guat iatenemteen een oa
ie Pas ate eine i
Soar eee
eet eee
sagrados cue replica le catdlies, la acciin de los eantes: entendida ch
Mains dil apreguna ecules avec pln
‘bibliografia arventine, In tendencia, atolisootn ce aeter es
an eeie
aoe eee ee
‘ncaa a antropligin, profi dacoionn bre ater yte
Peas ea ere eae etnogréficas que pera nitan
Stee aren
Sanat en
anos aasema
afro oindigencs, tan vélidas: posiblemento|
eee tan vélidas como Ia cation y hasta
"ene pare dar cuenta de la iversidad yon erarglae do oe sore ane
igadon, A diferencia de lo acontarido con el patecostaliamo qu, por
‘yermpl,ocae ds des lets capil de vn bro dedicado a a l=
osiled poplar en Ie Argentina (Chapp eta, 1961), ea las publicace.
et ee rec
es
Seen as erties
manda carne eee eee
Emoneuemerrene ernie
poo°
Bhan Man Ate sae dealin a”
Tear en Sati Wt Risenia de estutes brs oan & 3
le tee teratare lieaae “ en ‘Sah mponiéxdeloo en signi a a praetiens que difiiments epa
clio pores”,
‘sen en Licainoe aves valved poplar
Tn provincia de Cotunares 5 casmguida, tints
ailagroie) puede car ugar, la vos, respuesta eligesy de [ries
iain ele en anc intl ee
$8 foransveladss de expresar las misma sltsacntes te fenceon
‘ie el movimiant de pretes:a uatentarsaier Siguiedn Io propecete
or Glande Grigaon y Jean Claude Paroeron (1982), Daniel Monee ¢
Pablo Seméo (200018) mantenen uaa pelea ements comes
Ssigadne ala caltura yopuic,slemen queai lan prichns icine cre
"ee populares gs! qoo ase fo dems eaten sual) etter ce
‘ds roltives de bert, tonea, al, relevancy wn Mietons
Hed que noe imita» lo’ raeramuteaesiateetal “Theron ea
ear a reese har
seiateinetcmertaimicetaimteann, | piarecates comin aie aration icer
Soacoreeenee | i
ee ceitataas | Cae me eter neem Ce
de canonizaclnes poyulare que hates enidy ugar 20 le Aegention
Alacante los anes 99 quo aguce sstores selecignan clos retenee
‘cciimicos sue por sna amyplinpasela de a pbioein, A cosie
"tal somo ugtoron Caress, Send (2001) Martin (2000),
sa de rise wkuasionea etructurales da ppvacton os deta,
‘ea sopelieked del culo a ls anion eiforenci dee gure
‘kre bo sujlis de las classs muss qulange "en liane osc
ecurren alas relists pare sargar‘entidayoreacivretusciones de
lena cperancomiouna fra de liser so
[ Wremetaneeentetar tusantserereed
inn ee enlace tnearatin Pn stron,
sity fala
iain eer Sete ee aca
senna tera eng fae Seaton
rien Gh anaes
Seer ied ee
oer Fete eee egret
stiches, tele ym Cs 2, esi
SLED Seca aha pies Be Sep> ‘Apert al concept de “eliginshad pepeiec!
fun mg in sor a ars fprle Bo ibe
tea maldsaobairt se nas seaarls fos asec eatin ‘isnt de una ‘ord inesetle de ue anv ta tendenca se
‘Serene nb ce 8 que farted agi olndace eral STH, tambien on Ia wulipliiod Jo anda gue sc acai
some een eens es
eee
aie |
es rin rds ness penn
ce ys seine naan cee) Gaga ce Ged tlic etapa ay
a le eo alerts secs ae a
tring Bay tH98), Bequvaly Grotay Bains 1990), Ease Aacenalzada qua pu sabaredits” Otaligioa aon eee
epltet 8 entre ct ayn ol cee ein de Csr italiges os ited Privo dela facultad de tezanaeniones
Gert) ota teu rat ga ace ie
OE PERE Ge Ya ‘que este sutor reclizn eatre reli
Seat aaa peer reanen ee
|G atin et ange ated cries dealing Rs sive” dem: 970) nee
) rien sries flares qe a aanece sacar cei dita dt air seal com ol tee de Pasko ou
tnihiahen ado cointedeeydlauliaecnprdencl lace. ff) whale ne ono aha i ae
“ot cana herent pata la wo de m
‘Lj de ser una preocupaci¢e native, la separacién entre la rege, Afni le reliposidad popular fuera de la dhctons tera
1 degen y el seziportamienlo ao ala sepreneta um problema en
fessocriva de uuceues eseribe las tains Cn Teena) 9 alan
etalsaseusespresupoeses ton afte, sno abn a extalea
‘ina defini de rlgten do ttre calason- Spun lo plantends
1 Uarors CAND) ett epareiin ne daevasas apy, don ln ee
{er que impore ol use clin de gata salqucr crs herent Sein aire or war renee nomena