Kaarte en atlasse
Lengte- en breedtegrade - grade en minute
Atlaskaarte gebruik spesiale soort ruit help om ligging
van plekke bepaal.
Ruit bestaan uit breedtelyne, lengtelyne.
Breedtegrade Lyne wat reg rondom aardbol / kaart loop.
Langste breedtegraad, 0°-lyn, = ewenaar.
Al ander breedtegrade loop parallel aan
ewenaar.
Elke lyn in grade genommer, vanaf 0° by
ewenaar tot 90° noord by Noordpool, 90°
suid by Suidpool.
Ons verwys na breedtegraad van plek as
getal grade noord / suid van ewenaar.
Lengtegrade Lyne op aardbol / kaart wat Noord- en
Suidpool verbind.
0°-lengtelyn loop deur plek met naam
Greenwich, voorstad van Londen in
Engeland.
Lengtelyn = Greenwichmeridiaan / primêre
meridiaan (lengtelyn).
Alle ander lengtelyne lê oos / wes van lyn.
Verwys na lengtegraad van plek as aantal
grade oos / wes die Greenwichmeridiaan.
Lengte-, breedtegrade vorm ruit oor aarde.
Weet wat lengte-, breedtegraad, / koördinate, van
plek, plek op kaart opspoor.
Verwys na handboek na voorbeeld
Grade en minute
Werk akkurater as elke graad in kleiner eenhede
(minute) opdeel.
Elke graad bestaan uit 60 minute.
Gebruik die register om plekke op 'n kaart te kry
Register - heel agter in atlas, gee inligting wat nodig
om plekke op kaarte in atlas vind.
Verwys na handboek vir voorbeeld
 Bereken afstande tussen nedersettings (globaal en in
Suid-Afrika) met verskillende skale
Gebruik kaartskaal om afstande tussen plekke
bereken.
Woordskaal, verhoudingskaal / lynskaal gebruik.
Makliker om lynskaal gebruik om afstande bereken.
Sit strook papier langs lynskaal van kaart neer, met
Soorte skale in 'n atlas (wêreld-, streeks- of plaaslike atlas)
merkie wat vir Kaapstad gemaak op "0".
Onthou, kleinskaalkaart gee klein bietjie inligting oor
Kyk waar merkie vir Bloemfontein op skaal.
gebied.
Lees afstand in kilometer af.
Voorbeelde = wêreldkaarte / kaarte van vastelande
(kontinente).
Hoe om 'n lynskaal te gebruik om 'n indirekte afstand te
Grootskaalkaart gee baie inligting oor gebied.
bereken
Voorbeelde = kaarte van provinsies / dorpe.
Onthou stukkie wol / tou nodig om afstande met
Meeste kaarte skaal onderaan / langs kant van kaart
riviere, paaie / spoorlyne langs uit werk wanneer nie in
gegee.
reguit lyn loop nie.
Skaal op drie maniere vertoon: as
Hou een punt van toutjie op beginpunt vas, buig
 Woordskaal,
toutjie versigtig al langs roete tot by eindpunt
 Lynskaal /
(bestemming).
 Verhoudingskaal.
Gebruik vingernael om eindpunt op toutjie merk.
Skaal
Plekke in die nuus
Hersien lyn- en woord skale
Onderwyser sal wêreldkaart teen muur in julle
Woordskaal = werklike afstand wat een sentimeter op
klaskamer hang met oop spasie rondom kaart.
kaart verteenwoordig.
Res van jaar - interessante nuusberigte van oor wêreld
Verwys na handboek na voorbeeld
heen versamel.
 Elke nuusberig teen muur rondom wêreldkaart
vasplak, toutjie span vanaf nuusberig na plek op kaart
waar plaasgevind.
Nadat spesifieke nuusberig gekies, plek waar dit
gebeur, opsoek in atlas register.
Skryf lengte-, breedtelyne in grade, minute neer.
Gee ligging van plek, op wêreldkaart opspoor.
Vra vrae
Geograwe nuuskierige mense!
As mens vrae vra, kry meer inligting oor dinge.
Hou om gedurig vrae soos volgende te vra:
 Wat het gebeur?
 Wanneer het dit gebeur?
 Waar het dit gebeur?
 Hoe het dit gebeur?
Verwys na handboek na voorbeeld
Halfronde
Aarde - rond / bolvormig.
Helfte van 'n bol word 'n halfrond genoem.
Langste breedtelyn (0°-lyn) ewenaar, wat Aarde in
twee ewe groot helftes / halfronde verdeel.
Gedeelte tussen Noordpool, ewenaar is noordelike
halfrond.
Gedeelte tussen Suidpool, ewenaar is suidelike
halfrond.
Belangrikste breedtegrade:
 0°-lengtelyn / Greenwichmeridiaan verdeel Aarde
in westelike, oostelike halfrond.
 Gedeelte tussen Greenwichmeridiaan, 180°W-
lengtelyn = westelike halfrond.

Die aardbol
Aardbol - model van Aarde.
Aarde - planeet.
Een van agt planete wat in wentelbaan om son
beweeg.

Belangrike lentegraadlyne
Die Aarde se rotasie op sy as - dag en nag
Aarde draai heeltyd om eie as, van wes na oos.
Een volledige draai = rotasie (draaiing).
Merk nooit eens beweging op nie, hoewel heeltyd
gebeur.
Werklikheid draai Aarde teen spoed van ongeveer 1
600 km/uur om een rotasie in 24 uur voltooi.
Dag en nag
Elke dag ervaar sonsopkoms, dag, sonsondergang, nag.
Draai Aarde om eie denkbeeldige as.
Net een kant van Aarde kan op sekere oomblik na son
gedraai - ander kant donkerte gehul.
Wêreldtyd, tydsones en die Internasionale Datumlyn
Kyk soms "lewendige" sportuitsendings op TV?
Word "lewendig" genoem - wedstryd waarna kyk, op
oomblik in ander deel van wêreld gespeel.
Omdat tyd in daardie deel van wêreld verskil van tyd in
Suid-Afrika op daardie oomblik, dalk vroeg in oggend
opstaan na wedstryd kyk wat in middag gespeel.
Tydverskille word veroorsaak deur Aarde se rotasie.
Soos wat Aarde van wes na oos roteer / draai,
ondervind verskillende dele van wêreld op verskillende
tye dag, nag.
Tyd verander soos wat mens om wêreld reis.
Gebruik lengtegrade om tydverskille uit te werk.
Daar is 360 lengtegrade.
Aarde roteer een maal om sy eie as in 24 uur.
Beteken Aarde elke 24 uur deur 360 lengtegrade draai.
In 1 uur draai Aarde dus deur 360÷24 lengtegrade =15
lengtegrade
In 1 uur draai Aarde dus deur 360≑24 lengtegrade =15
lengtegrade
As Aarde in 1 uur (60 minute) deur 60 ÷15 lengtegrade
draai, draai dit deur een lengtegraad in 60 ÷15 minute
= 4 minute
Dus kan ons se daar is:
 Tydverskil van 1 uur vir elke 15 lengtegrade
 Tydverskil van 4 minute vir elke lengtegraad
Greenwich-standaardtyd
Wêreld gebruik Greenwichmeridiaan, 0° -lengtelyn, as
standaardtyd.
Tyd by Greenwich = Greenwichtyd / GT.
Aarde roteer / draai van wes na oos; dus plekke oos
van Greenwichmeridiaan (oostelike halfrond) voor GT.
Plekke wes van Greenwichmeridiaan (westelike
halfrond) na GT.
Kyk na diagram.
Paar van lengtegrade aangedui, asook tyd.
 GT is 12:00 namiddag.
Oos van Greenwichmeridiaan een uur later vir elke 15
lengtegrade;
Wes van Greenwichmeridiaan een uur vroeër vir elke
15 lengtegrade.
Tydsones en die Internasionale Datumlyn (IDL)
Suid-Afrikaanse Standaardtyd (SAST)
Plaaslike tyd verander met 4 minute vir elke
lengtegraad.
Suid-Afrika lê tussen 17°O en 33°O.
Verskil 16 lengtegrade.
Dus plaaslike tydverskil van 1 uur 4 minute (16 x 4 = 64
minute) tussen westekant, oostekant van land.
Uiters ongerieflik wees as elke stad, dorp in land ander
tyd sou hê.
Rede gebruik ons een Standaardtyd vir hele land.
Elke land kies lengtegraad wat deur hulle land loop as
verwysingspunt vir tyd.
Lande kies lengtegraad wat veelvoud van 15 (getal wat
presies deur 15 gedeel), hulle Standaardtyd presiese
getal uur voor / na GT.
Suid-Afrika het 30°O ons standaardtydlyn gekies; Suid-
Afrika twee uur voor GT.
Kyk mooi na lande soos VSA, Australië op wêreldkaart
/ aardbol.
Lande strek oor groot afstand van oos na wes dat hulle
oor baie lengtegrade lê.
Daarom hulle meer as een standaardtydlyn kies.
Lande het dus verskillende tydsones.
Australië byvoorbeeld drie tydsones, VSA - vyf.
Kyk na kaart wat tydsones van wêreld aantoon.
Elke tydsone gebruik lengtegraad wat veelvoud van 15
is as sy standaardlyn.
Beteken elke tydsone - voile getal uur voor / na GT.
 GT twaalfuur namiddag.
  Wes van Greenwich-meridiaan - oggend.
 Oos van Greenwich-meridiaan - middag.
 Tyd op al ander plekke van wêreld bo-aan kaart
aangedui.
 Getal uur voor / na GT in tydsones op elke land
aangedui.
 Onthou, 360 lengtegrade.
 Beteken reg rondom wêreld deur 360 grade
weswaarts reis, 24 uur (360 ÷ 15 = 24) verloor.
 Ooswaarts deur 360 grade reis, 24 uur wen.
 Reisigers verloor / wen, dus voile dag as 180°-
lengtelyn oorsteek / kruis. Hoek van die Aarde se as
 Rede 180°-lyn = Internasionale Datumlyn / Onthou aardbol net model van Aarde.
Datumgrens - datum verander as oor lyn gaan. Ruimte - Aarde nie in regop posisie ten opsigte van
son, kantel / leun oor op sy as.
Die omwenteling van die Aarde om die son As - denkbeeldige lyn wat deur middel van Aarde sny,
Aarde beweeg in baan om son. tussen Noord-, Suidpool.
Neem 365¼ dae ' een volle jaar) een omwenteling As kantel oor teen hoek van 23½° in ruimte, soos wat
voltooi. wys.
Roete 'A aard langs Aarde beweeg, = wentelbaan.
Soos wat Aarde verskillende posisies in wentelbaan
bereik, ondervind mense op Aarde verskillende
seisoene.
Dag-en-nag-ewening, sonstilstand en die verandering van
die hoek waarteen die middagson skyn
Kyk na diagram.
Diagram wys posisie van Aarde tydens elkeen van vier
seisoene van jaar in sy wentelbaan om son.
4 seisoene - lente, somer, herfs, winter - op diagram
gemerk soos wat hier in suidelike halfrond ervaar.
Suidelike halfrond val Midsomerdag op 21 Desember.
= somersonstilstand.
Op hierdie dag skyn son loodreg bo Seisoenale veranderinge ten opsigte van die lengte van
Steenbokskeerkring op Aarde. die dag en nag
Tussen Desember, Maart beweeg vanaf somer na
herfs.
Midherfsdag val op 21 Maart = herfsewening.
Op hierdie dag - middagson loodreg bo ewenaar.
Tussen Maart, Junie beweeg vanaf herfs na winter.
Midwinterdag val op 21 Junie = wintersonstilstand.
Op hierdie dag skyn middagson loodreg bo
Kreefskeerkring op aarde.
Tussen Junie, September, beweeg vanaf winter na
lente.
Midlentedag val op 23 September = lente-ewening g.
Op hierdie dag skyn middagson loodreg bo ewenaar.
Kyk mooi na die diagram, want dit sal jou help om die
volgende te verstaan:
Aarde se as na son gekantel.
Veroorsaak noordelike halfrond na son gedraai.
Helfte van aarde wat na son wys, ondervind dag.
Ander helfte - nag.
Omdat aarde elke 24 uur om eie as roteer / draai, sal elke
plek op aarde dag, nag ondervind.
Kyk na ewenaar - sien een helfte van ewenaar wit, ander
helfte effens grys?
Wys dag, nag ewe lank by ewenaar.
Kyk na suidelike halfrond.
Daar meer grys as wit.
Wys dat suidelike halfrond winter ondervind.
Kyk na noordelike halfrond.
Daar meer wit as grys.
Wys mense in noordelike halfrond somer ondervind.
Kyk na gebied tussen Noordpoolsirkel, Noordpool.
Heeltyd dag, omdat son daar nooit ondergaan nie.
Kyk na gebied tussen Suidpoolsirkel, Suidpool.
Heeltyd nag, omdat son daar nooit opkom nie.
Op 21 Desember - son reg bo Steenbokskeerkring,
mense in suidelike halfrond - somer, terwyl winter in
noordelike halfrond.
Die lengte van die dag en nag in die lente en herfs
Kyk na aarde in lente, herfs.
Helfte van aarde wat na son wys, verlig.
Tydens dag-en-nag-ewening op 21 Maart, 23
September nag en dag dwarsoor wêreld ewe lank.
Seisoenale temperatuurveranderinge
Somer warmer as in winter, son strale verhit aarde.
Hitte wat aarde afgee, verhit lug bo aarde.
Wanneer son strale aarde teen hoek tref wat byna
vertikaal (loodreg), aarde baie warmer.
Suid-Afrika gebeur dit in somer, wanneer suidelike
halfrond na son gekantel.
Wanneer son strale aarde teen plat hoek tref, aarde
glad nie so warm nie.
Suid-Afrika gebeur in winter, wanneer noordelike
halfrond na son gekantel.
Vergelyk twee temperatuurgrafieke.
Satellietbeelde
Satellietbeeld - foto wat vanuit satelliet geneem.
Satelliete beweeg hoog in atmosfeer om aarde in
wentelbaan.
Sekere satelliete kameras wat voortdurend foto's
neem van aarde oppervlak.
Beelde - digitaal na aarde teruggesein.

'N Satelliet in 'n wentelbaan om die Aarde
Hoe lyk satellietbeelde?
Verwys na handboek
Inligting vanaf satellietbeelde: water, plantegroei,
grondgebruik en wolkpatrone
Landsat 7 - satelliet wat elke dag vir ons hier in Suid-
Afrika beelde van aarde oppervlak stuur.
Satelliet deur Verenigde State gelanseer as deel van
hul NASA-program.
Wentel nou al sedert Julie 1999 om aarde.
Ook vir weervoorspellers data oor wolkpatrone
verskaf.
Hierdie satellietbeelde gee ons 'n groot hoeveelheid inligting
oor die aarde se oppervlak, byvoorbeeld:
Watter gedeeltes met plantegroei bedek
Grond se voginhoud
Waar gronderosie plaasgevind
Waar nedersettings
Waar water, vleilande
Hoe satellietbeelde gebruik word
Satelliet kan foto's van selfde gebied op aarde
oppervlak neem - elke dag in selfde wentelbaan
beweeg.
Beteken - foto's vergelyk.
Ons kan dan enige veranderinge soos die volgende aanteken:
Omvang van oorstromings, hoe gebiede herstel
Verlies aan plantegroei in gebied
Hoe nedersettings groei en watter gebiede daardeur
ingeneem word
Woordelys Rotasie: Om van wes na oos om as te draai / te
Bepaal: Om uit te vind wat iemand / iets se roteer
presiese posisie is Tydsone: Sone in land waar daar
Breedtegrade: Lyne wat dwarsoor aardbol loop standaardtydlyn is
Ewenaar: Langste breedtegraad reg om middel Omwenteling: Hoe aarde in wentelbaan om son draai
van aardbol (0°) - dit neem 365¼ dae om een
Parallel: Wanneer lyne oral ewe ver van omwenteling te voltooi
mekaar af is Sonstilstand: Midsomerdag / midwinterdag -
Lengtegrade: Lyne wat oor aardbol loop, Noordpool wanneer son loodreg bo
met Suidpool verbind Steenbokskeerkring / Kreefskeerkring
Greenwichmeridiaan: 0°-lengtelyn wat deur Greenwich loop is
Koördinate: Stelle letters, syfers wat ons gebruik Loodreg bo: Direk bo / reg bokant
om presiese ligging / posisie van iets Ewening: Midlentedag, midherfsdag -wanneer
op kaart te bepaal dag, nag elk 12 uur lank is dwarsoor
Minute: Een 60ste van graad wêreld
Skaal: Relatiewe grootte / omvang van iets Satelliet: Mensgemaakte voorwerp wat in
Metrieke skaal Desimale maatstelsel wat meter, wentelbaan in ruimte is
gram, liter as basis gebruik Atmosfeer: Laag gas wat aarde omring
Nuuskierig: As mens heeltyd meer oor dinge wil Voortdurend: Aanhoudend, sonder ophou
weet Weervoorspellers: Mense wat sekere inligting gebruik om
Houerskip: Skip wat groot kratte vol goedere van te voorspel hoe weer gaan wees
een land na ander neem Data: Feite / inligting
Halfrond: Helfte van Aarde - ewenaar verdeel
Aarde byvoorbeeld in noordelike,
suidelike halfrond
As: Denkbeeldige lyn deur middel van
Aarde waarom Aarde roteer / draai