KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

1. GİRİŞ

Bir yüzey veya arakesit üzerinde maddenin birikimi ve derişiminin artırılması

olarak tanımlanabilir. Bu işlem sıvı-sıvı, gaz-sıvı, gaz-katı, sıvı-katı gibi herhangi iki
değişik fazın ara kesitinde meydana gelebilir. Adsorpsiyon isleminde adsorplanan
maddenin adsorbente fiziksel, kimyasal ve iyonik adsorpsiyon olmak üzere üç mekanizma
ile adsorplanır. Adsorpsiyon bazıproseslerde yüksek oranda saflaştırma sağlamasından
dolayı çeşitli proseslerin en son basamağında tercih edilmektedir.

Bu deney de asetik asitin aktif karbon üzerinde gerçekleşen adsorpsiyonun

incelenmesi ve denge derişimini belirlemek amaçlanmıştır. Ayrıca adsorpsiyon
izotermlerinin çizilmesi ile sabitlerini belirlemek amaçlanmıştır.

1
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2. KURAMSAL TEMEL

Adsorpsiyon, akışkan fazda çözünmüş haldeki belirli bileşenlerin bir katı adsorbent
yüzeyine tutunmasına dayanan ve faz yüzeyinde görülen yüze tutunma olayıdır [1]. Bu
olay üç şekilde gerçekleşebilmektedir: Fiziksel adsorpsiyon (Van der Waals
adsorpsiyonu), kimyasal adsorpsiyon ve iyon değişim adsorpsiyonu [2].

Fiziksel Adsorpsiyon: Van der Waals adsorpsiyonu olarak da bilinmektedir.

Burada Van der Waals kuvvetleri adsorplanmış molekülleri sorbent yüzeyine bağlı tutar.
Fiziksel adsorpsiyon düşük sıcaklıkta gerçekleşen tersinir bir olay olup, basıncın
azalmasıyla desorpsiyon meydana gelmektedir. Yani gaz, katı yüzeyinden ayrılıp tekrar
gaz fazına geçmektedir [2].

Kimyasal Adsorpsiyon: Adsorplanan moleküllerle sorbentin yüzey molekülleri

arasında gerçekleşen reaksiyon sonucu kimyasal bağ oluşur. Kimyasal adsorpsiyon pH,
sıcaklık, yüzey alanı, sorbent tanecik büyüklüğü ve çözünürlük parametreleri ile ilişkilidir
[2].

İyon Değişim Adsorpsiyonu: Adsorplanan madde ile sorbent yüzeyi arasındaki

elektriksel çekim (iyon değişimi) ile meydana gelmektedir. Burada zıt elektrik yüklerine
sahip olan adsorplanmak istenen madde ile sorbent yüzeyi zıt elektrik yüklerine sahip
olmalıdır [2].

Şekil 1. Bir adsorban taneciğinde adsorpsiyon çeşitleri [3]

1. Adsorplanmış durumda difüzyon. Bu kısım tanecik faz difüzyonu olarak da ifade
edilmektedir. 2. Faz sınır tabakalarında tepkime 3. Tanecikler içinde sıvı fazda gözenek
difüzyonu 4. Sorbent taneciklerin dış yüzeyleri ve onu çevreleyen akışkan faz arasındaki
kütle transferi [3].

2
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.1. Adsorpsiyonu Etkileyen Faktörler

Adsorplamaya etki eden faktörlerin başlıcaları, yüzey alanı, adsorbentin yapısı ve

parçacık boyutu, karıştırma hızı, adsorbatın çözünürlüğü, ortamın pH değeri, temas süresi
ve sıcaklıktır [1].

Sıvı ortamındaki adsorplanacak maddenin çözünürlüğü ve sıvı çözeltiden

adsorpsiyon süresince ayrılabilirliği önemli parametrelerdir. Adsorplanacak madde
hidrofobik yapıda ise sorbent yüzeyine tutunma yüzdesi o denli fazladır. Çözeltinin pH
değeri de adsorpsiyonu etkileyen faktörler arasındadır. pH değişimi çözeltideki
iyonlaşmayı ve adsorplanacak madde ile sorbentin yüklerini etkilediğinden adsorpsiyon
prosesini de etkilemektedir. Adsorpsiyonu etkileyen bir diğer parametre ise sorbentin
karakteristik özellikleridir. Sorbentin yüzey alanı ve gözenekliliği ve gözenek hacmi
arttıkça daha iyi bir adsorpsiyon gerçekleşir. Adsorpsiyon hızı karıştırma hızı ile kontrol
edilebilir. Kesikli karıştırmalı kaplarda karıştırma hızının optimum düzeyde tutulması,
daha düşük karıştırma hızlarına oranla daha verimli bir adsorpsiyon prosesinin
gerçekleşmesini sağlar. Adsorpsiyonu etkileyen diğer bir önemli parametre ise sıcaklıktır.
Adsorpsiyon denkleminin endotermik veya ekzotermik oluşu, adsorpsiyon mekanizmasına
sıcaklığın yapacağı etkiyi belirler [2].

2.2. Adsorpsiyon İzotermleri

Adsorpsiyon dengesi, adsorpsiyon izotermi olarak bilinen bağıntılarla ifade

edilebilir. Çözeltide kalan derişim (C) ile adsorblayıcının birim ağırlığı başına tuttuğu
madde miktarı (q) arasındaki ilişkiler ‘adsorpsiyon’ izotermi olarak tanımlanır.
Adsorpsiyon izotermlerinin matematik açıdan uygun formüllerle ifadesi için başlıca üç
yaklaşım geliştirilmiştir: “Langmuir Adsorpsiyon İzotermi, Freundlich Adsorpsiyon
İzotermi, BET Adsorpsiyon İzotermi” [3].

2.2.1. Langmuir İzotermi

Langmuir izotermi katı yüzeyinden uzaklaştıkça moleküller arası etkileşim

kuvvetlerinin azalması ile adsorplanan tabakanın bir molekül kalınlığında olması temeline
dayanır. Bu yaklaşımda adsorpsiyonun sorbent yüzeyinde olduğu ve sorbent yüzeyinin
homojen olduğu varsayılarak, adsorpsiyonun reaksiyon mekanizmasının tersinir olduğu
kabul edilir [2].

3
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

qmax aL Ce 𝐶𝑒 1 𝑎
qe =   → Lineer forma dönüştürülürse → = + ( 𝐿 ) 𝐶𝐸 (1)
1+aL Ce 𝑞𝑒 𝐾𝐿 𝐾𝐿

Ce : Adsorplanmadan kalan madde miktarı (mg/ l), qe : Birim sorbent yüzeynde

adsorplanan madde miktarı (mg/g) KL : Adsorbatın adsorplanma kapasitesine bağlı sabit
(l/g) aL : Adsorpsiyon enerjisine bağlı sabit (l/mg) qmax : Sorbentin maksimum adsorplama
kapasitesi (mg/g) [3]

2.2.2. Freundlich İzotermi

Freundlich yaklaşımında adsorpsiyonun heterojen yüzeylerde gerçekleşmesi
üzerinden denklemler oluşturulmuştur. Freundlich yaklaşımında adsorpsiyonun heterojen
yüzeylerde gerçekleşmesi üzerinden denklemler oluşturulmuştur. Heterojen sorbent
yüzeyinde gerçekleşen adsorpsiyon Freundlich modelinde aşağıdaki denklikle ifade edilir
[2]:
1
𝑛 1
𝑞𝑒 = 𝐾𝐹 𝐶𝑒 → Lineer forma dönüştürülürse → log 𝑞𝑒 = log 𝐾𝐹 + 𝑛 log 𝐶𝑒 (2)

Ce : Adsorplanmadan kalan madde konsantrasyonu (mg/ l), qe : Dengede birim

sorbent üzerinde adsorplanan madde miktarı (mg/g), KF : Adsorpsiyon kapasitesi (l/g), n :
Adsorpsiyon şiddeti. Bu denklemi lineerleştirmek için her iki tarafın logaritması alınır [2].

4
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

3. DENEYSEL YÖNTEM

0,5M stok asetik asit çözeltisinden 0.5M, 0.4M, 0.3M, 0.35M, 0.2M derişimler ile
50 ml’lik 5 ayrı asetik asit çözeltisi hazırlandı.

Aktif karbondan 0,5 gram tartıldı ve hazırlanan çözeltiler üzerine aktarıldı.

Aktif karbonun çözeltilere eklenme süreleri kaydedildi.

Çözelti bulunan erlenlerin kapakları kapatılarak 45 dakika boyunca karıştırıcıda

tutuldu.

Erlenler karıştırıcıdan alınır ve beş dakika adsorpsiyon dengesine ulaşması için oda
sıcaklığında bekletildi.

Süzme işlemine başlanılır. Süzme işleminde ilk 3 ml başka bir yere süzüldü ve geri
kalanı başka bir erlene süzüldü.

Süzme işleminden sonra her bir çözeltiden farklı erlenlere 2 ml alındı ve üzerine 2
damla fenolftalein indikatörü eklendi.

0.1M NaOH kullanılarak çözeltilerin titrasyonu yapıldı. Erlen de pembe renk

oluşunca titrasyon işlemi durduruldu.

Şekil 2. Deney düzeneği [5]

5
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

4. HESAPLAMALAR ve SONUÇLAR

4.1. Çözelti Hazırlama

• 0,1M 500ml NaOH çözeltisinin hazırlanması için:

(0,1 mol/L)*(0,5 L)*(39,997 g/mol) = 2 g NaOH kullanılmaktadır. Üzeri 500 ml’lik

saf su ile doldurulur.

• 0,5M 500ml asetik asit çözeltisinin hazırlanması için:

(0,5 mol/L)*(0,5 L)*(60,052 g/mol)*(1 ml/1,049 g)=14,311 ml asetik asit

kullanılarak bir stok çözelti hazırlanır.

• 0,5M asetik asit stok çözeltisinden 50 ml hacminde 0,5M çözelti hazırlanması için:
M1V1=M2V2 → 0,5*V1=0,5*50 → V1= 50 ml stok çözeltiden çekilecek miktar.
• 0,5M asetik asit stok çözeltisinden 0,4M 50 ml çözelti hazırlanması için:
M1V1=M2V2 → 0,5*V1=0,4*50 → V1= 40 ml stok çözeltiden çekilecek miktar,
üzeri saf su ile 50 ml’ye tamamlanır.
• 0,5M asetik asit stok çözeltisinden 0,35M 50 ml çözelti hazırlanması için:
M1V1=M2V2 → 0,5*V1=0,35*50 → V1= 35 ml stok çözeltiden çekilecek miktar,
üzeri saf su ile 50 ml’ye tamamlanır.
• 0,5M asetik asit stok çözeltisinden 0,3M 50 ml çözelti hazırlanması için:
M1V1=M2V2 → 0,5*V1=0,3*50 → V1= 30 ml stok çözeltiden çekilecek miktar,
üzeri saf su ile 50 ml’ye tamamlanır.
• 0,5M asetik asit stok çözeltisinden 0,2M 50 ml çözelti hazırlanması için:
M1V1=M2V2 → 0,5*V1=0,2*50 → V1= 20 ml stok çözeltiden çekilecek miktar,
üzeri saf su ile 50 ml’ye tamamlanır.

6
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

4.2. Denge Derişimlerinin Hesaplanması

Tablo 1. Asetik asitin aktif karbon ile gerçekleşen adsorpsiyonu deney verileri
Titrasyon İçin Titrasyon İçin
Asetik Asit Konsantrasyonu Laboratuvar
Alınan Süzüntü Kullanılan NaOH
(M) Sıcaklığı (℃)
Hacmi (mL) Hacmi (mL)
0,2 2 3,9 20
0,3 2 5,5 20
0,35 2 6,8 20
0,4 2 7,6 20
0,5 2 9,9 20

Denge derişimlerinin bulunması için “M1V1=M2V2” formülünden

yararlanılacaktır. V1 =2 ml, M2= 0.1M NaOH, V2= Harcanan NaOH miktarıdır.

→ 0,2M için: M1 * (2 ml)= (0,1M)*(3,9 ml)

M1 = 0,195M
→ 0,3M için: M1 * (2 ml)= (0,1M)*(5,5 ml)
M1 = 0,275M
→ 0,35M için: M1 * (2 ml)= (0,1M)*(6,8 ml)
M1 = 0,34M
→ 0,4M için: M1 * (2 ml)= (0,1M)*(7,6 ml)
M1 = 0,38M
→ 0,5M için: M1 * (2 ml)= (0,1M)*(9,90 ml)
M1 = 0,495M

Adsorban maddenin birim kütlesinin adsorpladığı madde miktarı bulunur. Bunun

(𝐶0 −𝐶𝑒 )𝑉
için 𝑞𝑒 =   formülünden yararlanır.
𝑚

• 𝑞𝑒 = ((0,2 − 0,195)0,05)/0,5 = 5 ∗ 10(−4) mol/g

• 𝑞𝑒 = ((0,3 − 0,275)0,05)/0,5 = 2,5 ∗ 10(−3) mol/g
• 𝑞𝑒 = ((0,35 − 0,34)0,05)/0,5 = 1 ∗ 10(−3) mol/g
• 𝑞𝑒 = ((0,4 − 0,38)0,05)/0,5 = 2 ∗ 10(−3) mol/g
• 𝑞𝑒 = ((0,5 − 0,495)0,05)/0,5 = 5 ∗ 10(−4) mol/g

7
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

4.3. Langmuir İzotermi

Hesaplanan qe’ler, Co’lar ve Ce’ler Langmiur izoterminin lineerleştirilmiş

formülünde yerine yazılır.

Tablo 2. qe verileri
C0 Ce qe
0,2 0,195 5*10^(-4)
0,3 0,275 2,5*10^(-3)
0,35 0,34 1*10^(-3)
0,4 0,38 2*10^(-3)
0,5 0,495 5*10^(-4)

1 1 1
Langmuir İzoterminin lineerleştirilimiş hali: " 𝑞 = 𝑞 + 𝑞 " bu şekildedir.
𝑒 𝑚 𝐿 𝐶𝑒
𝐾 𝑚

1/qe’ye karşı 1/Ce grafiği çizilir. Doğrunun eğiminden qm, kayma değerinden ise KL
hesaplanır.
Tablo 3. 1/qe’ye karşı 1/Ce verileri

1/Ce 1/qe
5,128205 2000
3,636364 400
2,941176 1000
2,631579 500
2,020202 2000

2500

2000 y = 124,71x + 772,02

R² = 0,036
1500
1/qe

1000

500

0
0 1 2 3 4 5 6

1/Ce
Şekil 3. Langmuir İzotermi

8
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

1/qm= 772,02 buradan qm= 0,0012953, 1/qmKL=124,71 buradan KL= 6,19054

olarak bulunur.
(0,0012953)(6,19054)Ce
qe =
1 + 124,71 Ce

4.4. Freundlich İzotermi

1
Freundliich İzoterminin lineerleştirilimiş hali: " 𝑙𝑛𝑞𝑒 = 𝑙𝑛𝐾𝑓 + 𝑛 𝑙𝑛𝐶𝑒 " bu

şekildedir. lnqe’ye karşı lnCe grafiği çizilir. doğrunun eğiminden 1/n, kayma değerinden
ise Kf hesaplanır.
Tablo 4. lnqe’ye karşı Ce verileri

lnCe lnqe
-1,63476 -7,6009
-1,29098 -5,99146
-1,07881 -6,90776
-0,96758 -6,21461
-0,7032 -7,6009

Y-Değerleri
0
-1,8 -1,6 -1,4 -1,2 -1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0
-1

-2

-3
lnqe

-4

-5
y = 0,0412x - 6,8164
R² = 0,0004
-6

-7

-8
lnCe

Şekil 4. lnqe’ye karşı lnCe grafiği

lnKf= 0,0412 buradan Kf=1,04206 bulunur. 1/n = 0,0412 buradan n= 24,272 olarak
𝟏
24,272
elde edilir. 𝑞𝑒 = 1,04206𝐶𝒆

9
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

4.5. Aktif Karbon Yüzey Alanı

S = Aa . NA . qm

(21 Å2 )* (10-20 m2/Å2 )*( 6,02 * 1023)*( 0,0012953)=163,752m2

10
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

5. TARTIŞMA ve YORUM
Deney verilerine bakıldığında aktif karbon eklentisinden sonra çözeltilerin
molaritesinin arttığı gözlemlenmektedir. Bu durum istenmeyen bir olaydır. Deney fiziksel
adsorpsiyon tekniği çerçevesi altında gerçekleştirilmiştir. Adsorpsiyon arttıkça çözeltinin
sıcaklığı artar fakat deneyde fiziksel adsorbsiyon yapıldığı için hissedilir derecede bir
sıcaklık fark edemedik. Çözelti önceden başka bir elene 3 ya da 5 ml kadar süzdürülmüştü
bunun sebebi, deney yalnızca aktif karbon tarafından adsorbe edilen asetik asit miktarının
bulunmasına dayandığı için bu yöntem uygulanmıştır. Bu yöntem ile süzgeç kâğıdı
tarafından adsorbe edilmiş olan asetik sit miktarının bir hataya yol açmadan önlenmesi
hedeflenmiştir. Ayrıca erlenin iç çeperinde kalmış olan yabancı maddelerin çözeltinin
safsızlığına engel olması durumu kaldırılmıştır. İzotermler karşılaştırıldığında ve özellikle
grafiklerin R2 değerlerine bakıldığında hatalı oldukları gözlemlenmektedir. Bu hatalar
çözeltilerin 0,1M’lık NaOH ile titrasyonu sırasında titrasyon noktasının kaçırılması ve
deneyde kullanılan aktif karbonun atmosfere açık olduğundan üstünde nem bulunmaktadır
bu durum daha düşük adsorbans elde edilmesine yol açmaktadır.

11
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

6. KAYNAKÇA

[1] Göze B., Sulu Ortamdan Ağır Metal İyonlarının ve Boyar Maddelerin Mikropolimerik
Malzemeler, Kitin ve Kitosan Kullanılarak Adsorpsiyon Yöntemiyle Giderilmesi, Yüksek
Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi, Ankara, 2013.

[2] Erdem S., Kitosan ve Halloyst Bazlı Nanopartiküller Kullanılarak Kesikli Karıştırmalı
Kaplarda Adsorpsiyon Yoluyla Sulu Ortamlardan Antibiyotik Giderimi, Yüksek Lisans
Tezi, Hacettepe Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi, Ankara, 2018.

[3] Orbak İ., Aktif Karbon ile Çevre Kirletici Bazı Unsurların Giderilmesi, Doktora Tezi,
İstanbul Teknik Üniversitesi-Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2009.

12
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü