KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

1. GİRİŞ
Reaksiyon derecesi, hız sabiti ve yarılanma süresi tanımlarının üzerinde durulması.
Deneyin amacı potasyum persülfat çözeltisi ile potasyum iyodür çözeltisi arasında
meydana gelen reaksiyonun incelenmesi. Bu meydana gelen reaksiyonun hız sabitinin
bulunması ile reaksiyon davranışının tarif edilmesi, reaksiyon derecesinin ve yarılanma
süresinin tayin edilmesi ile literatür değerinde ki yarılanma süresi ile karşılaştırılmasıdır.

1
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2. KURAMSAL TEMEL
2.1. Kimyasal Kinetik

Kimyasal kinetik en genel anlamıyla, tepkime hızlarıyla ilgilenen bir bilim dalıdır.
Bir tepkimenin belli koşullarda hangi hızla yürüdüğü, tepkime hızına hangi faktörlerin etki
ettiği, tepkime hızının nasıl değiştirileceği, tepkimenin hangi basamaklar üzerinden
yürütüldüğü gibi soruların yanıtları kimyasal kinetiğin içerisinde yer alır. Bu genellemeler
yanında konuyu biraz daha karmaşık olarak ele alırsak, tepkimeye girecek iki molekül
birbirine yaklaştığı zaman neler olur, nasıl tepkimeye girerler ve nasıl tepkime ürünlerine
dönüşürler sorularının yanıtları da kimyasal kinetiğin ilgi alanına girer [1].

2.2. Reaksiyon Hızı ve Reaksiyon Hız Sabiti

Her reaksiyonun bir hızı vardır. Bir kimyasal reaksiyonda, reaksiyonun zamanla
ilerleyişinin ölçüsü, o reaksiyonun hızıdır. Hız eşitliği, reaksiyon hızının matematiksel bir
ifadesidir. Birim zamanda, reaksiyona giren maddelerden veya reaksiyon sonucunda
oluşan ürünlerden birinin yoğunluğunda (derişim) görülen değişikliğe o reaksiyonun hızı
denir. Şu şekilde ifade edilir, rA= +(dC/dt) [2].

Reaksiyon hızı ölçülürken reaksiyona giren ve çıkan maddelerden, derişimindeki

değişikliğin en kolay izlenebilenlerinden biri seçilir. Bir kimyasal reaksiyonun hızı,
reaksiyona giren maddelerin veya reaksiyon sonucu oluşan ürünlerin molar derişimi ile
orantılıdır. Örneğin; A ve B reaksiyona giren maddeleri, C ve D oluşan ürünleri, a, b, c, ve
d reaksiyona giren ve çıkan moleküllerin katsayısını göstersin, böylece reaksiyon hız
ifadesi -rA=k[A]a[B]b olur. Bu durumda reaksiyona giren maddelerin derişimlerinin
azaldığını "-"işaret, ürünlerin derişimlerinin arttığını ise "+" işaret göstermektedir. “k” ise
reaksiyon hız sabiti olarak adlandırılır. Her bir reaksiyon için spesifik bir değerdir.
Reaksiyonda, sıcaklık, ışık, nem gibi koşullara bağlı olarak görülen herhangi bir değişiklik
sonucunda reaksiyon hız değişmezi de değişir [2].

Deneysel olarak, reaksiyon hız değişmezindeki bir değişiklik, hız eşitliğinin

eğimindeki değişikliğe karşılık gelir. Reaksiyon hız değişmezinin birimi, reaksiyon
derecesine bağlı olarak, "derişim, zaman" veya "zaman-1” olabilir [2].

2
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.2.1. Molekülarite

Kimyasal bir reaksiyon bazı aşamalardan geçerek oluşuyorsa reaksiyonun hızı, bu

aşamalarda en yavaş olanın hızına eşit olacaktır. Bu en yavaş aşamaya hız ayarlayan ya da
hızı kontrol eden aşama denir. Bir reaksiyonun molekülerliği, hızı ayarlayan aşamada rol
alan moleküllerin ya iyonların sayısıdır [3].

2.3. Yarılanma Süresi

Reaksiyon hızları ifade edilirken bazen yarılanma süreleri de kullanılabilir.

Yarılanma süresi reaksiyonun %50’sinin oluşması için geçen süre olarak tanımlanır.
Yarılanma süresi, reaksiyona giren maddenin miktarının veya derişiminin yarıya düşmesi
için geçen süredir [3].

2.4. Tepkime Derecesi

Bir tepkimenin hızı, genelde. sıcaklık sabit kalmak koşuluyla tepkimeye giren
maddelerin derişimlerine bağlıdır. Tepkimenin yürümesi için gerekli olmayan ama
tepkime hızını etkileyen maddelerde vardır (katalizör gibi) [2].

-rA= k[A]α [B]ß burada A ve B tepkimeye giren ve tepkime hızına etki eden madde
türlerini gösterir. Hız bu maddelerin herhangi bir t anındaki derişimlerine ([A] ve [E])
bağlıdır. A maddesi derişimi tepkimenin hızını α kuvveti kadar etkilemekte. B maddesi
derişimi ise ß kuvveti ile etkilemektedir. Toplam derece ise “α+ß” ile bulunur [2].

2.5. Reaksiyon Hızına Etki Eden Faktörler

Reaksiyona giren maddelerin özellikleri, sıcaklığın etkisi, konsantrasyonun etkisi

ve katalizörün etkisi reaksiyon hızına etki etmektedir [3].

2.6. Aktivasyon Enerjisi

Bir prosesin ya da reaksiyonun başlaması için gerekli olan minimum enerjidir.

Başka bir ifade ile, reaksiyonun gerçekleşmesi için aşılması gereken bariyer enerjidir. Bir
reaksiyonun aktivasyon enerjisi yüksek ise, reaksiyonun hızı düşüktür. Katalizör
aktivasyon enerjisini düşürürler ve reaksiyonlarda katalizörlerin mevcut olması halinde
reaksiyonun hızı artar [4].

3
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

3. DENEYSEL YÖNTEM

Deneydeki reaksiyon nötral çözeltidedir. İyodun persülfat ile yükseltgenme

reaksiyonudur.

I2 + 2S2 O3−2 → 2I − + S4 O−2

6 (1)

Reaksiyon hızı, persülfat konsantrasyonunun takip edilmesi ile belirlenecektir.

Ortamdaki persülfat konsantrasyonu açığa çıkan I2 miktarının sodyum tiyosülfatla
belirlenmesi ile buna eşdeğer persülfat miktarının başlangıç persülfat değerinde
çıkartılması ile bulunmuştur.

0,01 N Na2S2O3, 0,036N K2S2O8, 0,04 N KI çözeltileri hazırlanması için

normaliteleri hesaplanarak kaç gram tartılması gerektiği bulundu.

Na2S2O3’den 50ml, K2S2O8’den 100ml, KI’den 100ml olarak çözeltiler hazırlandı.

Nişasta için 1 gram tartılacaktır ama tartım sonucu 1,05g’dır ve 100 ml’lik sıcak
suya tamamlandı.

Potasyum iyodür çözeltisi persülfat çözeltisi içerisine aktarıldı. Reaksiyon başladı

ve karışması için beklenildi. Bu süreç zarfında renk değişimi gözlemlendi (açık sarı, sarı,
turuncu, koyu turuncu+ kırmızı gibi). Reaksiyon başlamasından 3 dakika sonra 10ml’lik
bir örnek çekilir.

Bu örnek 10 ml saf su bulunan erlene boşaltıldı üzerine 2 damla nişasta

indikatöründen damlatıldı ve rengi koyu lacivert halini aldı.

Erlen içerisindeki bu örnek bürette titrant olarak bulunan sodyum tiyosülfat ile titre
edildi. Renk açılımı gözlemlenince (berraklaşma) sarfiyat miktarı not edildi.

8.,15.,20.,30.,40.,50.,60. ve 75. dakikalarda da aynı işlem gerçekleştirilmiştir.

3.1. Deney Verileri

Tablo 1. Titrasyon sonucu elde edilen deney verileri

t (dk) Vt (ml) t (dk) Vt (ml)
8 0,7 40 2,6
15 1 50 3,1
20 1,6 60 3,6
30 2,1 75 4,7

4
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

4. HESAPLAMALAR ve SONUÇLAR

4.1. Çözeltilerin Hazırlanması

0,01 N Na2S2O3, 0,036N K2S2O8, 0,04 N KI için normalite N=m*Td’dir. Tesir

değerliği = 1’dir.

?gram Na2S2O3=0,01 mol/L*248,21 g/mol*1* 1L/1000ml*50ml=0,124gram

(Tartım sonucu: 0,1274g)

?gram K2S2O8= 0,036 mol/L* 270,32 g/mol*1*1L/1000ml*100ml=0,973gram

(Tartım sonucu: 0,9960g)

?gram KI = 0,4mol/L* 166 g/mol*1*1L/1000ml*100ml=0,664gram (Tartım

sonucu 0,6425g)

4.2. Reaksiyon Hız Sabitinin Hesaplanması

Tablo 2. Potasyum iyodür ve potasyum persülfat reaksiyonuna ait sayısal bilgiler

t (dk) Vt (ml) V0-Vt (ml) ln (V0-Vt/V0)

8 0,7 4 -0,161268148
15 1 3,7 -0,239229689
20 1,6 3,1 -0,416160397
30 2,1 2,6 -0,592051064
40 2,6 2,1 -0,805625164
50 3,1 1,6 -1,077558879
60 3,6 1,1 -1,452252329
75 4,7 0 0

V0 değeri 75. Dakikada okunan değerdir. Bu işlem için harcanan sodyum tiyosülfat
miktarı V0 ile ifade edilir.

Tablo.2’deki değerler grafiğe aktarılırsa eğim “k” değerini yani reaksiyon hız
sabiti k elde edilmiştir.

5
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

0
0 10 20 30 40 50 60 70
-0,2

-0,4

-0,6
ln (V0-Vt/V0)

-0,8

-1

-1,2

-1,4 y = -0,0243x + 0,096

R² = 0,9832
-1,6
Seri1
Zaman
Doğrusal (Seri1)
Şekil 1. ln (V0-Vt/V0) değerleri ile zamana karşı “k” değerleri

Bu durumda reaksiyon hız sabiti k= 0,0243 dk-1 ‘dir.

Yarılanma süresini bulmak için t1/2=ln2/k formülü ile hesaplanır.

t1/2=ln2/k

t1/2= 0,6932/0,0243

t1/2= 28,527 dk’dır.

6
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

5. TARTIŞMA ve YORUM

Bu deneyde reaksiyon hızı ve reaksiyon hızını etkileyen nedenlerden

bahsedilmiştir. Tepkime hızları, bir ürünün belirlenmesini ya da bir tepkime maddesinin
kaybolmasını takiben ölçülür. Bu deneyde, reaksiyon hızını belirlemek için iyot tüketim
oranı ölçülmüştür. Zamanla Vt değerleri artmaktadır. Bunun sebebi konsantrasyonun
artmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca iyot oluşumu arttıkça harcanan titrant oranıda
artmaktadır. Deneyde, potasyum persülfat ve potasyum iyodür çözeltileri arasındaki
reaksiyon belirli bir süre boyunca incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda ki veriler
kaydedilmiştir. Bu veriler kullanılarak zamana karşı ln(V0-Vt/V0) grafiği çizilmiştir.
Grafiğin eğimi reaksiyonun hız sabitini vermektedir. Hız sabiti k=0,0243 dk-1 olarak
hesaplanmıştır. Bu hesaplama yapılırken 3. dk’daki ve 75. dk’daki deney verileri
kaydedilmemiştir. Literatür değerine bakıldığı zaman k=1,6*10-3 sn-1’dir. Dakikaya
çevrildiği zaman 2,67*10-5dk-1’dir. Deneyde elde edilen sonuç literatür değer ile
karşılaştırıldığında birbirlerine yakın olduğu görülmektedir. Yarılanma süresi 28,527
dk’dır. Bu süre reaksiyona giren bir maddenin miktarının yarıya düşmesi için geçen
süredir. Deneyde gerçekleşen reaksiyon yalancı birinci dereceden reaksiyondur. Çünkü
reaksiyon hızını ikinci dereceden olan ilk kademe belirler. İkinci dereceden olan ilk
kademe, iyodür konsantrasyonunu persülfat konsantrasyonuna göre çok fazla alınarak
birinci dereceye indirgenir.

7
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

6. KAYNAKÇA
[1] http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/697.pdf, Mart 2019
[2] http://e-kutuphane.teb.org.tr/pdf/tebakademi/modern_farmasotk/12.pdf Mart 2019
[3] Şenvar C., Kimyasal Kinetik ve Makromoleküller, Marmara Üniversitesi Yayın
No:435, İstanbul, 1986
[4] http://cevre.balikesir.edu.tr/wp-content/uploads/2017/09/10_Do%C3%A7-Dr-Ahmet-
G%C3%9CNAY-CMS-4109-Anaerobik-Ar%C4%B1t%C4%B1m-
S%C3%BCre%C3%A7leri-AKT%C4%B0VASYON-ENERJ%C4%B0S%C4%B0-3.pdf
Mart 2019

8
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü