KİMYADA GENEL KAVRAMLAR ve

STOKİYOMETRİ: SABİT ORANLAR YASASI

KİMYADA GENEL KAVRAMLAR

Kütlesi olan ve uzayda yer kaplayan her şey madde’dir ve kimya madde ve maddenin
değişimlerini inceleyen bilim dalıdır.

Saf Madde: Belirli ya da sabit bir bileşimi olan ve kendine özgü özellikleri ile ayırt
edilebilen maddedir (Ör: Su, gümüş, etanol, vs.). Saf bir madde element ya da bileşik
olabilir. Saf madde kimyasal yöntemlerle daha basit bileşenlerine ayrılamıyorsa bu
madde bir element’tir. İki ya da daha çok element kimyasal olarak etkileşip, sabit
oranlarda birleşiyor ve tamamen farklı özellikte ürün oluşuyorsa bu tip saf maddelere
bileşik adı verilir.

Karışım: İki ya da daha fazla saf maddenin bir araya gelmesiyle oluşur ve her bir saf
madde kendi özelliğine sahiptir (Ör: Hava, çimento, süt, vs.). Karışımlar homojen veya
heterojen olabilirler. Karışımın bileşimi çözeltinin her tarafında aynı ise bu tip
karışımlara homojen karışımlar denir (Ör: Şekerli su). Çözeltinin bileşimi her tarafta
aynı değilse bu karışımlar heterojen karışımlar olarak adlandırılır (Ör: Kum-demir
tozu karışımı, Yağ-su karışımı).

**Uluslararası Birim Sistemi**

Bilim insanları uzun yıllar ölçme sonuçlarını metrik birimlerle, ondalıklarla yani 10’un
kuvvetleri olarak kaydetmişlerdir. 1960 yılında bir araya gelen uzmanlar Uluslararsı
Birim Sistemi (SI) olarak adlandırılan, yeniden düzenlenmiş metrik sistemi
önermişlerdir.

Temel Çokluk Birimin Adı Simge

Uzunluk metre m
Kütle kilogram kg
Zaman saniye s
Elektrik akımı amper A
Sıcaklık kelvin K°
Madde miktarı mol mol
Işık şiddeti kandil cd
Kütle: Bir cismin madde miktarının ölçüsüdür.

Ağırlık: Bir cisim üzerine etkiyen yer çekimi kuvvetidir.

Yoğunluk: Bir cismin birim hacminin kütlesidir (d=m/V).

Hacim: uzunluğun küpü olduğundan SI birim sisteminden türemedir ve birimi

metreküptür (m3). SI birim sisteminde olmayan ancak yaygın olarak kullanılan bir
başka hacim birimi ise litre’dir (L). Bir litre, bir desimetreküp hacme eşittir.

Kütlece Yüzde: Ağırlıkça yüzde ya da ağırlık yüzdesi olarak da adlandırılır. İki benzer
niceliğin oranıdır bu nedenle birimi yoktur.

Çö𝐳ü𝐧𝐞𝐧𝐢𝐧 𝐤ü𝐭𝐥𝐞𝐬𝐢
Çö𝐳ü𝐧𝐞𝐧𝐢𝐧 𝐤ü𝐭𝐥𝐞𝐜𝐞 𝐲ü𝐳𝐝𝐞𝐬𝐢 = 𝐱𝟏𝟎𝟎
Çö𝐳ü𝐧𝐞𝐧𝐢𝐧 𝐤ü𝐭𝐥𝐞𝐬𝐢 + çö𝐳ü𝐜ü𝐧ü𝐧 𝐤ü𝐭𝐥𝐞𝐬𝐢

Molarite (M): 1 litre çözeltide bulunan çözünenin mol sayısıdır. Birimi mol/L’dir.

Çö𝐳ü𝐧𝐞𝐧𝐢𝐧 𝐦𝐨𝐥ü
𝐌𝐨𝐥𝐚𝐫𝐢𝐭𝐞 =
Çö𝐳𝐞𝐥𝐭𝐢𝐧𝐢𝐧 𝐥𝐢𝐭𝐫𝐞𝐬𝐢

Molalite (m): 1 kilogram çözücüde çözünmüş çözünenin mol sayısıdır. Birimi

mol/kg’dir.

Çö𝐳ü𝐧𝐞𝐧𝐢𝐧 𝐦𝐨𝐥ü
𝐌𝐨𝐥𝐚𝐥𝐢𝐭𝐞 =
Çö𝐳𝐞𝐥𝐭𝐢𝐧𝐢𝐧 𝐤ü𝐭𝐥𝐞𝐬𝐢 (𝐤𝐠)
LABORATUVAR DERSİ KAPSAMINDA KULLANILACAK EKİPMANLAR
STOKİYOMETRİ
AMAÇ
Bu deneyin amacı sabit oranlar yasasını kanıtlamak ve öğrencilere tartma
analizlerinde ve hata hesaplamalarında deneyim kazandırmaktır.
TEORİ
Stokiyometri, bir bileşiğin bileşenleri arasında ve bir reaksiyondaki reaktifler ile
ürünler arasındaki tüm sayısal ilişkilerin kurulmasıdır.
Sabit oranlar yasası, bir bileşiğin bileşenleri arasında mol sayısınca veya kütlece
sabit bir oran olduğunu söyler. Bu oran bileşiğin elde ediliş biçimine bağlı değildir.
Yani bir bileşik hangi yolla elde edilirse edilsin tüm örnekleri kütlece aynı % bileşime
sahiptir. Bir bileşiğin kütlece % bileşimi atom kütleleri ve molekül formülünden
hesaplanabilir.

Örnek: 1 mol V2O5 bileşiği formülünden de anlaşılacağı gibi 5 mol O atomu içerir,
V2O5 içindeki “O” nin kütlece yüzde bileşimi aşağıdaki gibi hesaplanır.
( V:50.9 g/mol; O:16 g/mol)

5(16.0)
%O = = 44.0% kütlece
2 (50.9)+5(16.0)

HATA ve YÜZDE HATA

Hata, deneysel olarak bulunan değer ile teorik değer arasındaki farktır; pozitif veya
negatif bir sayı olabilir. Yüzde hata, mutlak değer içindeki hata değerinin gerçek
değere bölümünün 100 ile çarpımıdır.

Örnek: Bir kimyasal bileşik kütlece %39,2 O içermektedir (teorik değer). A öğrencisi
ve B öğrencisi bu değeri deneysel olarak anılan sıraya göre 36,3 ve 44,5% olarak
bulmuşlardır. Hata ve % hata değerlerini her bir öğrenci için hesaplayınız.

Çözüm:
Hata: A öğrencisi: 36,3–39,2= -2,9 (negatif hata)
B öğrencisi: 44,5–39,2= +5,3 (pozitif hata)
 36.3 − 39.2
% Hata A öğrencisi: 100=7.4%
39.2

44.5 − 39.2
B öğrencisi: 100=13.5%
39.2

DENEYSEL KISIMI

Gerekli Malzemeler:
- Mangan (IV) oksit (MnO2) (katı)
- Potasyum klorat (KClO3) (katı)
- Potasyum klorür (KCl) (katı)
- Deney tüpü
- Spor ve kıskaç
-Terazi

Deneyin Teorisi

KClO3 bir katalizör ortamında ısıtıldığında aşağıdaki bozunma reaksiyonunu verir.

∆
2 KClO3 (k) 3O2 (g) + 2 KCl (k)

KClO3 „ın içerdiği kütlece % O hesabı ısıtmadan önce ve sonraki ağırlık farkından
hesaplanabilir. KClO3 ısıtıldığında parçalanacak ve oluşan O2(g) ortamdan
uzaklaşacağından bir kütle kaybı gözlenecektir.
Parçalanma reaksiyonunu hızlandırmak için Fe2O3 (demir-3-oksit), veya MnO2
(mangan-4-oksit) katalizör olarak kullanılmaktadır.
Deneyin Yapılışı:

DENEY 1: KClO3 „ ın içerdiği oksijenin kütlece yüzdesinin deneysel olarak bulunması:

1. Temiz kuru bir deney tüpüne, bir spatül kadar MnO2 koyun.
2. Katalizörün nemi gidene kadar tüpü ısıtın, ısıtma işlemini tüpü alev üzerinde
gezdirerek yapın, ateşi sürekli olarak tek bir noktaya uygulamayın, aksi halde test
tüpün erimesine veya içindeki maddenin homojen ısınmamasına, sıçramalara neden
olunabilir.

3. Tüpü soğutun ve tartın. (Wo)

4. 2 ila 4g arası KClO3 ekleyin ve tüpün kenarlarına hafif hafif vurarak katalizörle
numunenin karışmasını sağlayın. Tüpü yeniden tartın (W1).

5. Aradaki fark eklenen KClO3‟ın kütlesidir (W1 – W 0 = W2).

6. Deney tüpünü yaklaşık 450 lik bir açıyla bir spora tutturun ve bek alevini tüpün
altına gelecek şekilde ayarlayın, önce yavaşça sonra daha kuvvetli bir şekilde ısıtın.
(Dikkat: Tüpün ağzını hiçbir zaman arkadaşlarınıza veya kendinize doğru
yönlendirmeyin)
Karışım önce eriyecek, sonra gaz çıkışı olacaktır. Test tüpü kırmızılığı yakalayıncaya
dek ısıtın ve sıcaklığı 15 dak. koruyun.

7. Tüpü yavaşça soğutun (ateşi direk çekmeden soğutun) ,sonra beki kapatın, tüpün
tamamen soğumasını bekleyin ve tartın (W3).

8. Tüpü tekrar kuvvetle ısıtın ve içindekilerin alev rengi halinde 15 dakika kadar tutun
soğuduktan sonra tekrar tartın (W4).

9. W3 ve W4 değerleri birbirlerine yakın ise, bütün oksijen açığa çıkmış demektir.

Eğer değerler yakın değil ise birbirlerine yakın değerler buluncaya kadar 8 numaralı
aşamayı tekrarlayın.

10. Oksijenin ağırlığını hesaplayın. (Wok)

11. KClO3 içindeki %O „i hesaplayın. (deneysel)

12. Teorik olarak KClO3 içindeki kütlece %O‟i hesaplayın. (O:16 g/mol, Cl:35.5 g/mol,
K:39.1 g/mol)

13. % hatayı hesaplayın.

DENEY 2 : Karışım oranı bilinmeyen KClO3-KCl karışımının bileşiminin bulunması:

1. Karışım oranını bilmediğiniz KClO3-KCl karışım numunesini asistandan temin edin.

2. A kısmındaki işlem sırasını bu örnek için de aynen uygulayın (1-11).(4 nolu

adımda KClO3 yerine KClO3-KCl karışımından kullnaılacaktır)

3. Kütle farkı size yine oluşan O2 miktarını verecektir ve bu veriyi kullanarak

karışımdaki KClO3 ve KCl „ün kütlece % bileşimini hesaplayınız.

4. Hesaplamalarınızı rapor kağıdı üzerinde asistanınıza veriniz.

 Rapor Kağıdı 1
STOKİYOMETRİ: SABİT ORANLAR YASASI

Öğrenci Adı: Tarih:

Laboratuvar Grubu: Asistan adı ve imzası:

VERİLER
A KISMI.
1- Deney tüpü + katalizörün ağırlığı(W0)
2- Deney tüpü + katalizör + KClO3‟ün ağırlığı(W1) =
3- KClO3‟ün ağırlığı (W1-W0=W2) =
4- Deney tüpü ve içindekilerin 1. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W3) =
5- Deney tüpü ve içindekilerin 2. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W4) =
6- Deney tüpü ve içindekilerin son ısıtmadan sonraki ağırlığı(Ws) =
7- Açığa çıkan oksijenin ağırlığı(W1-Ws=Wok) =
8- Deneysel %oksijen Wok =
100
W2
9- KClO3 içinde kütlece %oksijen (teorik) =
10- Yüzde hata =

B KISMI.
1- Deney tüpü + katalizörün ağırlığı(W0)
2- Deney tüpü + katalizör + bilimeyenin ağırlığı(W1) =
3- Bilinmeyenin ağırlığı (W1-W0=W2) =
4- Deney tüpü ve içindekilerin 1. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W 3) =
5- Deney tüpü ve içindekilerin 2. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W 4) =
6- Deney tüpü ve içindekilerin son ısıtmadan sonraki ağırlığı(Ws) =
7- Açığa çıkan oksijenin ağırlığı(W1-Ws=Wok) =
8- Bilinmeyen içindeki oksijenin kütlece yüzdesi =

Wok
100
W2

9- KClO3 içinde kütlece %oksijen (teorik) =

10- Bilinmeyen içindeki KClO3‟ün kütlece yüzdesi =

%O (bilinmeyeniçinde)
100
%O (KClO3 içinde)
 Rapor Kağıdı 2
STOKİYOMETRİ: SABİT ORANLAR YASASI

Öğrenci Adı: Tarih:

Laboratuvar Grubu: Asistan adı ve imzası:

VERİLER
A KISMI.
1- Deney tüpü + katalizörün ağırlığı(W0)
2- Deney tüpü + katalizör + KClO3‟ün ağırlığı(W1) =
3- KClO3‟ün ağırlığı (W1-W0=W2) =
4- Deney tüpü ve içindekilerin 1. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W3) =
5- Deney tüpü ve içindekilerin 2. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W4) =
6- Deney tüpü ve içindekilerin son ısıtmadan sonraki ağırlığı(Ws) =
7- Açığa çıkan oksijenin ağırlığı(W1-Ws=Wok) =
8- Deneysel %oksijen Wok =
100
W2
9- KClO3 içinde kütlece %oksijen (teorik) =
10- Yüzde hata =

B KISMI.
1- Deney tüpü + katalizörün ağırlığı(W0)
2- Deney tüpü + katalizör + bilimeyenin ağırlığı(W1) =
3- Bilinmeyenin ağırlığı (W1-W0=W2) =
4- Deney tüpü ve içindekilerin 1. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W 3) =
5- Deney tüpü ve içindekilerin 2. ısıtmadan sonraki ağırlığı(W 4) =
6- Deney tüpü ve içindekilerin son ısıtmadan sonraki ağırlığı(Ws) =
7- Açığa çıkan oksijenin ağırlığı(W1-Ws=Wok) =
8- Bilinmeyen içindeki oksijenin kütlece yüzdesi =

Wok
100
W2

9- KClO3 içinde kütlece %oksijen (teorik) =

10- Bilinmeyen içindeki KClO3‟ün kütlece yüzdesi =

%O (bilinmeyeniçinde)
100
%O (KClO3 içinde)