Akışkanların Fiziksel Özellikleri

Prof. Dr. Ahmet Necati ÖZSEZEN

Otomotiv Mühendisliği
Akışkanlar Mekaniği
Ders Notları

2023 - 2024
 Giriş
• Bir sistemin herhangi bir karakteristiğine özellik denir.
– Bilinenler: basınç P, sıcaklıkT, hacimV ve kütle m.
– Az bilinenler: viskozite, ısıl iletkenlik, bulk modülü, ısıl
genleşme katsayısı, buhar basıncı, yüzey gerilimi.
• Yoğun özellikler: Sistemin kütlesinden bağımsızdırlar.
Örnekler: sıcaklık, basınç ve yoğunluk.
• Yaygın özellikler: Değerleri sistemin büyüklüğüne bağlı olan
özelliklerdir. Örnekler: toplam kütle, toplam hacim ve toplam
momentum
• Birim kütle başına verilen özellikler özgül özellikler olarak
adlandırılır. Örneğin, özgül hacim v = V/m ve özgül toplam
enerji e=E/m.

2
 Boyutlar ve Birimler
• Herhangi bir fiziksel büyüklük boyutları ile ayırt
edilebilir.

• Boyutlara verilen büyüklüklere birim denir.

• Kütle m, uzunluk L, zaman t ve sıcaklık T gibi bazı

basit boyutlar birincil ya da temel boyutlar
olarak seçilir. Hız V, enerji E ve hacim V gibi diğer
büyüklükler bu ana boyutlar cinsinden ifade
edilir ve ikincil boyutlar ya da türetilmiş boyutlar
olarak adlandırılır.

• Metrik (SI) sistem: Çeşitli birimler arasındaki bir

ondalık ilişkiye dayanan basit sistem.

• İngiliz birim sistemi: Buna karşın İngiliz

sisteminin belirli sistematik sayısal bir temeli
yoktur. Tam tersine bu sistemdeki çeşitli birimler
arasında karmaşık ve öğrenmeyi zorlaştıran
tamamen keyfi bir ilişki vardır.

3
 Bazı SI ve İngiliz Birimleri

İş = Kuvvet  Yol
1 J = 1 N∙m
1 cal = 4.1868 J
1 Btu = 1.0551 kJ SI birim sistemindeki ön ekler bütün
mühendislik dallarında kullanılır..

𝑲𝒖𝒗𝒗𝒆𝒕 = 𝑲ü𝒕𝒍𝒆 𝒙 (İ𝒗𝒎𝒆)

𝑭 = 𝒎 𝒙 𝒂 (𝒌𝒈 𝒎/𝒔𝟐 )

𝟏 𝑵 = 𝟏 𝒌𝒈 𝒎/𝒔𝟐

Kuvvet birimlerinin tanımı.

4
 W ağırlık
m kütle
g yerçekimi
ivmesi

Dünyada 660 N
ağırlığa sahip bir
kimse ay yüzeyinde
sadece 110 N gelir.

Kuvvet birimleri olan newton (N),

kilogram-kuvvet (kgf) ve pound-
kuvvetin (lbf) karşılaştırılması.

Bir birim kütlenin deniz

seviyesindeki ağırlığı. 5
Birim Analizi 𝟏 𝒎𝒆𝒕𝒓𝒆 = 𝟑, 𝟐𝟖𝟎𝟖 𝒇𝒆𝒆𝒕

𝟏 𝒌𝒈 = 𝟐, 𝟐𝟎𝟒𝟔 𝒍𝒃𝒎 (𝑷𝒐𝒖𝒏𝒅)

𝟏 𝒎/𝒔𝟐 = 𝟑, 𝟐𝟖𝟎𝟖 𝒇𝒕/𝒔𝟐

𝑭 = 𝒎 𝒙 𝒂 → 𝒌𝒈 𝒙 𝒎/𝒔𝟐 = 𝑵 (𝑵𝒆𝒘𝒕𝒐𝒏)

𝟏 𝒌𝒈𝒇 (𝑲𝒊𝒍𝒐𝒈𝒓𝒂𝒎 𝑭𝒐𝒓𝒄𝒆) = 𝟗, 𝟖𝟎𝟔𝟔𝟓 𝑵

𝟏 𝒍𝒃𝒇(𝑷𝒐𝒖𝒏𝒅 𝑭𝒐𝒓𝒄𝒆) = 𝟑𝟐, 𝟏𝟕𝟒 𝒍𝒃𝒎 𝒇𝒕/𝒔𝟐

𝟏 𝒍𝒃𝒇 𝑷𝒐𝒖𝒏𝒅 𝑭𝒐𝒓𝒄𝒆 = 𝒔𝒍𝒖𝒈 𝒇𝒕/𝒔𝟐

𝑵 = 𝟐, 𝟐𝟎𝟒𝟔 𝒍𝒃𝒎 𝒙 𝟑, 𝟐𝟖𝟎𝟖 𝒇𝒕/𝒔𝟐

𝑵 = 𝟕, 𝟐𝟑𝟑 𝒍𝒃𝒎 𝒇𝒕/𝒔𝟐

𝟏 𝑵 = 𝟎, 𝟐𝟐𝟒𝟖 𝒍𝒃𝒇

𝟏 𝒍𝒃𝒇 = 𝟒, 𝟒𝟒𝟖𝟐𝟐 𝑵

𝟏 𝒔𝒍𝒖𝒈 = 𝟑𝟐. 𝟏𝟕𝟒 𝒍𝒃𝒎 = 𝟏𝟒, 𝟓𝟗𝟑𝟗 𝒌𝒈

6
Örnek 2.1:
Bir cisim standart yerçekimi 𝑔 = 32,174 𝑓𝑡/𝑠 2 etkisi altında 1000 𝑙𝑏𝑓 ağırlığındadır.

a) Cismin kütlesinin değerini 𝑘𝑔 olarak,

b) Söz konusu cismin ayın standart yerçekimi 𝑔𝑎𝑦 = 1,62 𝑚/𝑠 2 etkisi altındaki ağırlığını 𝑁
olarak,
c) Bu cisme 400 𝑙𝑏𝑓 değerinde bir kuvvet etkidiğinde ay üzerindeki ve yeryüzündeki ivmeyi
hesaplayınız?

Çözüm:
1000 𝑘𝑔
a) 𝐹 = 𝑊 = 𝑚𝑔 𝑚= = 31,08 𝑠𝑙𝑢𝑔 𝑥14,5939 = 453,6 𝑘𝑔
32,174 𝑠𝑙𝑢𝑔

𝑚
b) 𝐹 = 𝑊𝑎𝑦 = 𝑚𝑔𝑎𝑦 = 453,6 𝑘𝑔 𝑥1,62 = 735 𝑁
𝑠2

c) 𝐹 = 400 𝑙𝑏𝑓 = 𝑚𝑎 = 31,08 𝑠𝑙𝑢𝑔 𝑥 𝑎 𝑓𝑡

𝑠2
400 𝑓𝑡 𝑚
𝑎= = 12,43 2 𝑥 0,3048 = 3,79 m/𝑠 2
31,08 𝑠 𝑓𝑡 7
Örnek 2.2:
Kalkış için 36 𝑘𝑔 yakıt tankına sahip bir uzay
aracının 4,5 𝑚/𝑠 2 ivmelenene kadar gerekli
kuvveti bulunuz? 𝑔 = 9,8 𝑚/𝑠 2

Çözüm:
Newton’un II. hareket kanunu uygulanırsa

෍ 𝐹 = 𝑚𝑎

𝐹𝑓 − 𝑊 = 𝑚𝑎

𝐹𝑓 = 𝑚(𝑎 + 𝑔)

𝑚 𝑚 𝑘𝑔𝑚 Yüzeye karşı

𝐹𝑓 = 36 𝑘𝑔 4,5 2 + 9,8 2 𝐹𝑓 = 514,8 2 = 514,8 𝑁 uygulanması
𝑠 𝑚 𝑠 gereken kuvvet
8
 Yoğunluk, Bağıl Yoğunluk ve Özgül Ağırlık
Yoğunluk ; birim hacim başına düşen kütle miktarıdır ve bu derste
𝝆 𝑟ℎ𝑜 simgesi ile gösterilecektir.

𝑚 kg 1 𝑚
𝜌= ( 3) 𝜌𝑣 = 1 olduğunda 𝜌= =
𝑉 𝑚 n 𝑣 𝑉

Not: Gazların yoğunluğu sıcaklık ve basınçtan önemli derecede

etkilenir.
Bağıl Yoğunluk; bir maddenin yoğunluğunun belirli
sıcaklıktaki standart bir maddenin (genellikle, atmosferik
şartlarda, 4oC’de sıcaklığında su ) yoğunluğuna oranı
olarak tanımlanır.
𝜌 Özgül ağırlık boyutsuz bir
SG =
𝜌𝐻2 𝑂@4𝑜𝐶 sayıdır.

Özgül Ağırlık, bir akışkanın bir hacim başına düşen ağırlığını

tanımlar ve bu derste 𝜸 (gamma) sembolü ile gösterilecektir.

Özgül Ağırlık,
𝛾 = 𝜌𝑔 birim hacim başına ağırlıktır. 9
Yoğunluk (kg/ m3)
Su yoğunluğunun sıcaklık ile değişimi

Sıcaklık (o C)

10
 İdeal Gaz Kanunu
• Hal denklemi: Bir maddenin basıncı, sıcaklığı ve özgül hacmi arasındaki
ilişkiyi veren herhangi bir bağıntıya denir.
• Bu denklemlerin en basit ve en çok bilineni mükemmel gaz hal
denklemidir. Bu denklem belirli sınırlar içinde gazların P-v-T ilişkisini
oldukça hassas bir biçimde verir.

Mükemmel gaz hal denklemi

Değişik maddelerin farklı

gaz sabitleri vardır.
R: gaz sabiti
MA: mol kütlesi (kg/kmol)
Ru: üniversal gaz sabiti 11
Kütle = Mol kütlesi  Mol sayısı
mükemmel gazın iki değişik haldeki
özelikleri arasında bir bağ kurabiliriz

Mükemmel gaz hal

denklemi birkaç Düşük basınç ve
değişik biçimde yüksek sıcaklıklarda
yazılabilir bir gazın yoğunluğu
azalır ve mükemmel
gaz gibi davranır.

Mükemmel gaz
bağıntısı çoğu zaman
Birim mol için gerçek gazlar için
verilen özelikler uygulanabilir değildir,
üstte bir çizgi bu nedenle bağıntının
belirtilir. kullanılacağı durum iyi
etüt edilmelidir.

12
Örnek 2.3:
25 𝐿 hava tankına sahip bir kompresörün
göstergesinde tank basıncı 3,5 𝑏𝑎𝑟 olarak
okunmaktadır. Tanktaki havanın sıcaklığını 20𝑜𝐶
kabul ederek, tanktaki havanın yoğunluğunu ve
ağırlığını bulunuz?
(𝑅 = 0,287𝑘𝑗/𝑘𝑔 − 𝐾 ; g = 9,807 m/𝑠2 )

Çözüm:
350000 𝑁/𝑚2 𝜌 = 3,5 𝑏𝑎𝑟 = 3,5 𝑥 105 = 350000 𝑃𝑎
𝑃 𝜌=
𝜌= 𝑗 𝑅 = 0,287𝑘𝑗/𝑘𝑔𝐾 = 287 𝐽/𝑘𝑔𝐾
𝑅𝑇 287 𝑥 273,15 + 20 𝐾
𝑘𝑔𝐾

ρ = 4,16 kg/𝑚3

𝑊 = 𝜌 𝑥 𝑔 𝑥 (ℎ𝑎𝑣𝑎 𝑡𝑎𝑛𝑘𝚤𝑛𝚤𝑛 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖)

𝑘𝑔 𝑚 3
𝑊 = 4,16 𝑥 9,807 𝑥 0,025 𝑚 𝑊 = 1,02 𝑁
𝑚3 𝑠2
13
Örnek 2.4:
Türkiye’de yaygın olarak lastik basıncı
𝑝𝑠𝑖 𝑃𝑜𝑢𝑛𝑑𝑠 𝑝𝑒𝑟 𝑠𝑞𝑢𝑎𝑟𝑒 𝑖𝑛𝑐ℎ olarak
ifade edilmektedir. Lastik basıncı
35 𝑝𝑠𝑖 = 35 𝑙𝑏𝑓/𝑖𝑛2 olması gereken taşıt
deniz seviyesinde seyir halinde
iken, lastik 15𝑜𝐶’de hava ile doludur. Bu
lastiğin hacmini, içerisindeki havanın
yoğunluğunu ve ağırlığını bulunuz?
(𝑅 = 0,287𝑘𝑗/𝑘𝑔 − 𝐾 ; g = 9,807 m/𝑠2 ) 𝑊 = 225 𝑚𝑚
𝐻 𝐻
0,75 = =
(𝜋 = 3,14 ) 𝑊 225 𝐻 = 168,75 𝑚𝑚

𝐷 = 16 𝑖𝑛𝑐ℎ = 406,4 𝑚𝑚
Çözüm:
𝐻2 𝐷2
𝐿𝑎𝑠𝑡𝑖𝑘 𝐻𝑎𝑐𝑚𝑖 = 𝑊 𝑥 𝜋𝑥 −𝜋𝑥
4 4

575,152 − 406,42
𝐿𝑎𝑠𝑡𝑖𝑘 𝐻𝑎𝑐𝑚𝑖 = 225 𝑥 3,14 𝑥
14 4
L𝑎𝑠𝑡𝑖𝑘 𝐻𝑎𝑐𝑚𝑖 = 29255557,85 𝑚𝑚3

L𝑎𝑠𝑡𝑖𝑘 𝐻𝑎𝑐𝑚𝑖 = 0,29256 𝑚3 14

 𝑃
𝜌=
𝑅𝑇

241316,6 𝑁/𝑚2
𝜌=
𝑗
287 𝑥 273,15 + 15 𝐾
𝑘𝑔𝐾

ρ = 2,82 kg/𝑚3

1 𝑝𝑠𝑖 = 6894,76 𝑃𝑎

𝑃 = 35 𝑝𝑠𝑖 = 241316,6 𝑃𝑎 = 2,4 𝑏𝑎𝑟

𝑊 = 𝜌 𝑥 𝑔 𝑥 (𝐿𝑎𝑠𝑡𝑖𝑘 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖)

𝑘𝑔 𝑚 3
𝑊 = 2,82 𝑥 9,807 𝑥 0,29256 𝑚
𝑚3 𝑠2

𝑊 =8𝑁
15
Örnek 2.5:
12742 𝑘𝑚 çapındaki dünyamızın,17 𝑘𝑚 kalınlığındaki
Troposfer katmanı ortalama 0,6 𝑘𝑔/𝑚3 yoğunluğundaki hava
ile dolu olduğu düşünülürse Troposfer katmanında bulunan
havanın toplam kütlesini ve molekül sayısını bulunuz?

𝐻𝑎𝑣𝑎𝑛𝚤𝑛 1 𝑚𝑜𝑙𝑒𝑘ü𝑙ü𝑛ü𝑛 𝑘ü𝑡𝑙𝑒𝑠𝑖 = 4,8 𝑥 10−23 𝑔𝑟𝑎𝑚/𝑚𝑜𝑙𝑒𝑘ü𝑙

π = 3,1416

Çözüm:
4
𝐷ü𝑛𝑦𝑎𝑛𝚤𝑛 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐴𝑙𝑎𝑛𝚤 = 4 𝜋 𝑟 2 = 4 𝑥 3,1416 𝑥 63712 = 510.064.472 𝑘𝑚2 𝐾ü𝑟𝑒𝑛𝑖𝑛 𝐻𝑎𝑐𝑚𝑖 = 𝜋 𝑟3
3

𝑚𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 = න 𝜌 𝑥 (𝑇𝑟𝑜𝑝𝑜𝑠𝑓𝑒𝑟 𝑇𝑎𝑏𝑎𝑘𝑎𝑠𝚤𝑛𝚤𝑛 𝐻𝑎𝑐𝑚𝑖)

𝑚𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 = 0,6 𝑥 109 𝑘𝑔/𝑘𝑚3 𝑥 510.064.472 𝑘𝑚2 𝑥 17𝑘𝑚

𝑚𝑡𝑜𝑝𝑙𝑎𝑚 = 6,12 𝑥 1017 𝑘𝑔

6,12 𝑥 1020 𝑔𝑟𝑎𝑚

𝑁(𝑚𝑜𝑙𝑒𝑘ü𝑙 𝑠𝑎𝑦𝚤𝑠𝚤) = 𝑁 = 1,275 𝑥 1043 𝑚𝑜𝑙𝑒𝑘ü𝑙
4,8 𝑥 10−23 𝑔𝑟𝑎𝑚/𝑚𝑜𝑙𝑒𝑘ü𝑙

16
 Viskozite
Özgül ağırlık ve yoğunluk bir akışkanın akışını karakterize etmek için yetersiz
kalmaktadır. Akışkanların yoğunlukları aynı olsa bile farklı akış özellikleri
göstermektedir.
Bir akışkana uygulanan kayma gerilmesi 𝜏 arttıkça şekil değiştirme açısı (𝛿𝜃)
artar. Kayma gerilmesi ile şekil değiştirme hızı arasındaki ilişki doğru orantılıdır.

𝛿𝜃 𝛿𝑢𝛿𝑡 𝑑𝜃 𝑑𝑢 𝜏 𝑑𝑢
𝜏∝ 𝑡𝑎𝑛𝛿𝜃 = = =
𝛿𝑡 𝛿𝑦 𝑑𝑡 𝑑𝑦 𝜇 𝑑𝑦
Kayma
gerilmesi ile
şekil değiştirme
hızı arasındaki
orantı sabiti
viskoziteyi verir.

𝒅𝒖
𝝉=𝝁
𝒅𝒚

17
 Newton tipi olmayan akışkanlar
Kayma
Gerilmesi İdeal Bingham
Plastik
𝑑𝜃
𝜏=𝜇 denklemine uymayan
𝑑𝑡

akışkanlara Newton tipi Plastik Kabaran

olmayan akışkan denir.
Newton
Bingham Plastik akışkanlarının tipi
akmaya başlaması belirli bir
Akma Sanki-
kayma gerilmesinden sonra Gerilmesi Plastik
gerçekleşmektedir.

Şekil değiştirme hızı

18
 Viskozite Türleri
Dinamik viskozite (𝝁): 𝑑𝜃
𝑠 𝑘𝑔 𝜏=𝜇
𝑁. 2 = 𝑃𝑎. 𝑠 =
𝑚 𝑚𝑠 𝑑𝑡
𝑔 1 𝑃 = 0,1 𝑃𝑎. 𝑠
𝑝𝑜𝑖𝑠𝑒 𝑃 =
𝑐𝑚𝑠 1000 𝑐𝑃 = 1 𝑃𝑎. 𝑠

Dinamik viskozitenin cgs birimi, Jean Louis Marie Poiseuille adına ithafen
poise (P) dir. Genellikle yüzde birlik miktarı olan centipoise (cP) kullanılır.
Örneğin; suyun viskozitesi 20°C'de 1.0020 cP’dir.
𝜇
𝜐=
Kinematik viskozite (𝝊):
𝜌
𝑚2 𝑐𝑚2
𝑦𝑎𝑑𝑎 𝑠𝑡𝑜𝑘𝑒 𝑆𝑡 = 1000000 𝑐𝑆𝑡 = 1 𝑚2 /𝑠
𝑠 𝑠

Pek çok durumda, viskoz kuvvetlerin atalet kuvvetlerine olan oranı ile ilgilenilir.
Atalet kuvvetlerinin akışkanın yoğunluğu (𝜌) ile karakterize edildiği bilindiğinden
bu oran kinematik viskozite olarak adlandırılır.
Kinematik viskozite George Gabriel Stokes'un adına ithafen stokes olup S veya
St şeklinde kısaltılır. Bazen centistokes (cS veya cSt) şeklinde de kullanılır. 19
Örnek 2.6:
Hareketli Levha
Dinamik viskozitesi 0,29 𝑘𝑔/𝑚𝑠
olan 20𝑜𝐶 deki SAE 30 yağı üzerine
kayma gerilmesi uygulanmaktadır.
Sürtünmeli
Haraketli levhanın hızı 3 𝑚/𝑠 ve iki
Akışkan
levha arasındaki mesafe 2 𝑐𝑚 dir.
Akışkana uygulanan kayma
gerilmesini hesaplayınız?
Sabit Levha
Çözüm:
𝑑𝑢 𝑉
𝜏= =𝜇
𝑑𝑦 ℎ

𝑘𝑔 3 𝑚/𝑠 𝑘𝑔𝑚 𝑁
𝜏 = 0,29 𝑥 = 43,5 2 = 43,5 2 = 43,5 𝑃𝑎
𝑚𝑠 0,02 𝑚 𝑠 𝑚

20
Örnek 2.7:
Aşağıda ebatları verilmiş kutunun 5 𝑚/𝑠 hızla çekilebilmesi için gerekli en düşük
kuvveti bulunuz?

Kutunun ebatları 80 𝑥 50 𝑥 45 𝑐𝑚

5 𝑚/𝑠
𝐹
𝑌𝑎ğ𝚤𝑛 𝑑𝑖𝑛𝑎𝑚𝑖𝑘 𝑣𝑖𝑠𝑘𝑜𝑧𝑖𝑡𝑒𝑠𝑖 = 4,5𝑥10−2 𝑁𝑠/𝑚2
𝑌𝑎ğ 𝑘𝑎𝑙𝚤𝑛𝑙𝚤ğ𝚤 = 10 𝑚𝑚

Çözüm:

𝐴 = 80 x 50 = 4000 𝑐𝑚2 = 0,4 𝑚2

𝑑𝑢 𝐹 𝑉 𝑉
𝜏= =𝜇 𝐹=𝜇𝐴
𝑑𝑦 𝐴 ℎ ℎ

𝑉 0,045 𝑁𝑠 2
5 𝑚/𝑠
𝐹=𝜇𝐴 = 𝑥 0,4 𝑚 𝑥 =9𝑁
ℎ 𝑚2 0,01 𝑚
21
Örnek 2.8:
10 𝑐𝑚 çapında ve 7 𝑐𝑚 uzunluğunda bir 10,4 cm
piston, çapı 10,4 𝑐𝑚 olan bir silindir içinde
hareket etmektedir. Piston ile çeper arası 10 cm
viskozite katsayısı 0,066 𝑃𝑎. 𝑠 olan bir yağ ile
yağlanmaktadır. Pistona 0,8 𝑚/𝑠’lik bir hız 710,
cm
04
sağlanabilmesi için eksenel olarak uygulanması 10,04
cm cm
gerekli kuvveti bulunuz?

Çözüm:
𝐴 = 𝜋𝐷𝐿 = 3,14 𝑥 0,1 𝑥 0,07 = 0,022 𝑚2

(10,4 − 10)
𝑦 = 𝑥 10−2 = 2 𝑥 10−3 𝑚
2

𝜕𝑢 𝑁𝑠 0,8 𝑚/𝑠
𝐹= = 0,066 2 𝑥 𝑥 0,022 𝑚 2
= 0,093 𝑁
𝜕𝑦 𝑚 2𝑥10−3 𝑚
22
23
 Kinematik viskozitenin ölçümü
ASTM D445 metodu ile kinematik viskozitenin tayininde kullanılan
Capillary tüplerine ve cihazına örnek.

24
Sıcaklığın viskozite üzerine etkisi

Dinamik viskozite, , (N.s/m2)

Sıcaklık (o C) 25
Bazı akışkanların viskozite değerleri

26
 Reynolds Sayısı
Tüm Newton tipi akışkanların viskoz davranışlarını belirleyen boyutsuz
parametre Reynolds (𝑅𝑒 ) sayısıdır. Reynolds sayısı, iki tip kuvvetin belli bir
akış şartı altında birbirine olan göreceli önemini verir.

Düzlemsel bir Levhada Reynolds sayısının hesap edilmesi:

𝜌 = 𝐴𝑘𝚤ş𝑘𝑎𝑛𝚤𝑛 𝑦𝑜ğ𝑢𝑛𝑙𝑢ğ𝑢 𝑘𝑔/𝑚3
𝜌𝑉𝐿 𝜇 𝑉𝐿
𝑅𝑒 = 𝜗= 𝑅𝑒 = 𝑉 = 𝐴𝑘𝚤ş𝑘𝑎𝑛𝚤𝑛 ℎ𝚤𝑧𝚤 𝑚/𝑠
𝜇 𝜌 𝜗
𝐿 = 𝐿𝑒𝑣ℎ𝑎 𝑢𝑧𝑢𝑛𝑙𝑢ğ𝑢 (𝑚)

Dairesel kesitte akış için Reynolds sayısının hesap edilmesi:

𝜌 𝑉𝐷 𝜇 𝑉𝐷
𝑅𝑒 = 𝜗= 𝑅𝑒 = 𝐷 = 𝐵𝑜𝑟𝑢 ç𝑎𝑝𝚤 (𝑚)
𝜇 𝜌 𝜗

Akış problemlerinde ilk yapılması gereken Reynolds sayısını tespit etmektir.

Çok düşük Reynolds sayısı atalet etkilerinin önemli olmadığı sürtünmeli
akışın sürünme hareketi yaptığını gösterir.

27
Örnek 2.9a:
0,91 bağıl yoğunluğa, 0,38 𝑁𝑠/𝑚2 dinamik
viskoziteye sahip Newtoniyen bir akışkan
25 𝑚𝑚 çapındaki bir borudan 2,6 𝑚/𝑠 hız
ile akmaktadır. Bu akışkanın Reynolds
sayısını hesaplayınız?
(𝜌𝐻2𝑂@4𝑜𝐶 = 1000 kg/m3)

Çözüm:
𝑘𝑔 3
𝜌 = 𝑆𝐺 𝑥 𝜌𝐻2𝑂@4𝑜𝐶 = 0,91 𝑥 1000 = 910 𝑘𝑔/𝑚
𝑚3

𝜌 𝑉 𝐷 910 𝑘𝑔/𝑚3 𝑥 25𝑥10−3 𝑚 𝑥 2,6 𝑚/𝑠

𝑅𝑒 = =
𝜇 0,38 𝑁𝑠/𝑚2

𝑅𝑒 = 156

28
 Kritik Reynolds Sayısı
Akışkanlar mekaniğinde Reynolds sayısı(Re), bir akışkanın, atalet kuvvetlerinin
(V,D), viskozite kuvvetlerine (μ/ρ) olan oranıdır ve sonuç olarak bu değer bu iki
tip kuvvetin belli bir akış şartı altında birbirine olan göreceli önemini verir.

• Reynolds sayısı, laminer akış ve türbülanslı akış gibi değişik akış rejimlerini
nitelemek için kullanılır.

• Akışın türbülanslı olmaya başladığı Reynolds sayısına kritik Reynolds sayısı

denir.

• Farklı geometriler ve akış şartları için kritik Reynolds sayısının değeri

farklıdır.

• Dairesel borudaki iç akış için kritik Reynolds sayısının genelde kabul edilen
değeri 2300’dür.

𝑅𝑒 ≈ 2300 Laminer akış

2300≈𝑅𝑒≈4000 Geçiş akışı
𝑅𝑒 ≈ 4000 Türbülanslı akış
29
Plaka girişinden kritik bir mesafeye (Xkrt) kadar gelişen akış laminerdir. Bu kritik
mesafeden itibaren, belirli mesafe aralığı için, laminer-türbülans arası bir geçiş
akışı olmaktadır. Bu geçiş mesafesinden (Xgç) sonra akış tamamıyla türbülanslı
akış olur. Düz plaka üzerinde kritik Reynolds sayısını belirlemek için aşağıdaki
formül kullanılabilir.

𝜌 𝑉 𝑥𝑘𝑟𝑡
𝑅𝑒,𝑥𝑘𝑟𝑡 =
𝜇

30
Örnek 2.9b:

31
 Laminer-Türbülanslı Akış
• Laminer: Düzgün akım
çizgilerine sahip oldukça
düzenli akışkan hareketi.
• Türbülanslı: Hız çalkantıları ve
girdapların görüldüğü
oldukça düzensiz akışkan
hareketi.
• Geçiş akışı: Laminer ve
türbülanslı akış arasındaki
geçiş akışı.
• Reynolds sayısı, bir akışın
laminer mi yoksa türbülanslı
mı olduğuna karar vermede
kullanılan parametredir.
 Sıkıştırılabilirlik (Bulk Modulu)

𝑑𝑉/𝑉 pozitif basınç değişimi altında hacimde azalma olacağı için negatiftir.
33
34
Bazı yakıtların bulk modulleri

SI Units

(109 Pa, N/m2)

Acetone 0.92

Carbon Tetrachloride 1.32

Ethyl Alcohol 1.06

Gasoline 1.3

Glycerin 4.35

Mercury 28.5

Paraffin Oil 1.66

Petrol 1.07 - 1.49

SAE 30 Oil 1.5

Seawater 2.34

Water 2.15

35
 Gazlarda Sıkışma ve Genişleme
Bir gaz sıkıştırıldığı zaman veya genişlediği zaman basınç ile yoğunluğu
arasında arasındaki ilişki prosesisin doğasına bağlıdır. Eğer sıkıştırma ve
genişleme sabit sıcaklık (izotermal) altında yapılıyorsa

İzotermal proses

Eğer sıkıştırma veya genişleme işlemi sırasında

akışkan ile çevre arasında ısı alışverişi olmuyor
(adyabatik) ve proses sürtünmesiz bir ortamda
gerçekleşiyor ise izantropik olarak tanımlanır.

İzantropik proses

Özgül ısılar
oranı

36
 Ses Hızı (Akustik Hız)
Akışkanın sıkıştırılabilirligin önemli bir sonucu da akışkanın yayılımı sırasında
bazı noktalarda bozulmaların olmasıdır. Ses hızı basınç ve yoğunluktaki
değişimler ile alakalıdır.

ya da bulk modulune bağlı olarak

prosessin izantropik bir ortamda gerçekleştiği varsayılırsa

İdeal gaz için İdeal gaz için ses hızı

Sıcaklık arttıkça ses hızı artacaktır.

37
 Sıkıştırılabilir-Sıkıştırılamaz akış
• Akış esnasında yoğunluk
değişiminin çok küçük olduğu
durumlarda akış sıkıştırılamaz
olarak kabul edilir.
• Sıvı akışlarda genelde sıkıştırılamaz
akış sınıfına girer.
• Gaz akışları ise genelde
sıkıştırılabilirdir, özellikle yüksek
hızlı akışlar.
• Mach sayısı, Ma = V/c
sıkıştırılabilirlik etkilerinin önemli
olup olmadığına karar vermede
önemli bir parametredir.

𝑉 𝐴𝑘𝚤ş ℎ𝚤𝑧𝚤
𝑀𝑎 = =
𝑐 𝑆𝑒𝑠 ℎ𝚤𝑧𝚤 Yüksek hızlı gaz akışlarının görüldüğü
roketler, hava taşıtları ve diğer
Ma < 0.3 : Sıkıştırılamaz sistemlerde yapılan incelemelerde) akış
Ma < 1 : Sesaltı hızı genellikle boyutsuz Mach sayısı ile
Ma = 1 : Sonik
Ma > 1 : Sesüstü ifade edilir.
Ma >> 1 : Hipersonik
38
Örnek 2.10:
11000 𝑚’de, −55 𝑜𝐶 atmosfer sıcaklığında, 855 kmh at -55oC
saatte 855 𝑘𝑚 hızla giden bir jet uçağı için
ses hızını ve Mach (Ma) sayısını
hesaplayınız? 11000 m
(𝑅 = 287,058 𝐽/𝑘𝑔𝐾; 𝑘 = 1,4)

Çözüm:
𝑐 = 𝑘𝑅𝑇

𝑐= 1,4 𝑥 287,058 𝐽/𝑘𝑔𝐾 𝑥 (273,15 − 55 𝐾)

𝑐= 87670,38 = 296 𝑚/𝑠

𝑉 = 855𝑘𝑚/𝑠𝑎𝑎𝑡 𝑥 0,2777 = 237,5 𝑚/𝑠

𝑉 237,5 𝑚/𝑠
𝑀𝑎 = = = 0,8
𝑐 296 𝑚/𝑠

𝑀𝑎 < 1 𝑢ç𝑎𝑘 𝑠𝑒𝑠𝑎𝑙𝑡𝚤 𝑠𝑢𝑏𝑠𝑜𝑛𝑖𝑐 ℎ𝚤𝑧𝚤𝑛𝑑𝑎 𝑢ç𝑚𝑎𝑘𝑡𝑎𝑑𝚤𝑟.39

 Yüzey Gerilimi
Serbestçe genişlemeyen sıvılar ikinci bir sıvı ile veya gaz ile bir ara
yüzey (zar) oluştururlar. Sıvının iç kısımlarındaki moleküller çok yakın
kümelendikleri için birbirlerini iterler. Yüzeye yakın moleküller ise
kohezyon kuvvetinden dolayı birbirlerini çekerler ve kompakt bir yüzey
oluştururlar.
Bir damla için yüzey gerilmesi hesabı:

Kesite dik alanda iç ve dış kuvvet dengesi

40
Yüzey geriliminin sıcaklık ile değişimi

41
 Kılcallık Etkisi
Kılcallık etkisi küçük çaplı bir boruda sıvının yükselmesi veya alçalmasıdır.

Borudaki eğri yüzey menisküs olarak adlandırılır.

a) Suyun menüsküsü yukarı doğrudur çünkü su ıslatan bir akışkandır.
b) Kılcal yükselme miktarını veren bağıntı şekildeki kuvvet dengesi elde
edilebilir.
c) Civanın menüsküsü aşağı doğrudur çünkü civa ıslatmayan bir akışkandır.

42
Örnek 2.11: Çözüm:
20𝑜𝐶 sıcaklığındaki saf suyun yüzey
gerilim yüksekliği 1 𝑚𝑚 olduğu şartlarda
minimum beher çapını bulunuz?

43
Buharlaşma basıncı ve kavitasyon
• Buhar basıncı Pv,bir maddenin belirli
bir sıcaklıkta sıvısıyla faz dengesi
halinde olan buharının yaptığı
basınçtır şeklinde tanımlanır.
• P, Pv’nin altına düştüğünde sıvı yerel
olarak buharlaşır ve buhar kabarcıkları
oluşturur.
• Buhar kabarcıkları yerel basınç P,
Pv’nin üzerine çıktığında göçer.
• Kabarcıkların göçmesi yıkıcı etkilere
sahip basınç dalgalanmaları
oluşturarak makina ve ekipmanlara
zarar verir.
• Kavitasyon gürültülü bir olaydır ve
yapısal titreşimlere yol açabilir.

44
 Enerji ve özgül ısılar
• Toplam enerji E farklı formlardan oluşmaktadır: Isıl, mekanik,
kinetik, potansiyel, elektrik, manyetik, kimyasal, ve nükleer.
• Enerji birimi joule (J)’dür.
• Mikroskobik enerji
– İç enerji u, durgun (akmayan) akışkanlar için tanımlanır ve moleküler
aktivitenin bir sonucu olarak gösterilir.
– Entalpi h=u+Pv akan bir akışkan için tanımlanır ve akış enerjisi (Pv)’yi
içerir.
• Makroskobik enerji
– Kinetik enerji ke=V2/2
– Potansiyel enerji pe=gz
• Elektrik, manyetik, kimyasal ve nükleer enerjinin olmadığı
durumlar için toplam enerji: eakan=h+V2/2+gz.

45
Bölüm sonunda elde edilen formüller

46