GENEL KİMYA

İlkeler ve modern
uygulamalar
Petrucci • Harwood • Herring
8th Edition

BÖLÜM 7: TERMOKİMYA
 İçindekiler

1. Termokimyada bazı terimler

2. Isı
3. Tepkime ısısı ve kalorimetri
4. İş
5. Termodinamiğin birinci yasası
6. Tepkime ısısı (U ve H)
7. H’ın dolaylı olarak bulunması:Hess yasası
8. Standart oluşum entalpisi
9. Enerji kaynağı olarak yakıtlar
10. Yağlar, karbohidratlar ve enerjinin depolanması
• Enerji oluşum kaynakları;

~ kimyasal

~ nükleer

~ güneş (solar)

~ jeotermal

~ rüzgar / su
DÜŞÜNELİM !!!!!!

Spor yaparken vücudumuzun

terlemesini nasıl açıklayabiliriz?

Vücudumuz, terleme yolu ile

kendini soğutmaya çalışmaktadır.

Faz değişimleri sırasında enerji

değişimi olduğunu biliyoruz.
TERMOKİMYA

TERMOKİMYA,

KİMYASAL TEPKİMELERE

EŞLİK EDEN ISIYI İNCELER.

Termokimyada bazı terimler
 EVRENİN İNCELENMEK ÜZERE SEÇİLEN
BÖLÜMÜNE SİSTEM ADI VERİLİR.

SİSTEMİN DIŞINDA KALAN EVREN PARÇASINA

ÇEVRE ADI VERİLİR.

ENERJİ İŞ YAPABİLME KAPASİTESİDİR.

 ENERJİ NEDİR?

ENERJİ

KİNETİK POTANSİYEL
ENERJİ ENERJİ
(EK) (EP)

Hareket enerjisi Pozisyona bağlı enerji

(depolanmış enerji)
 KİNETİK ENERJİ

EK = ½ m v2

İŞ
W= kuvvet x yol = m (kütle, kg)x a (ivme,
m/s2 ) x d (yol, m)

kg.m/s2 x(m) = kg m2 s-2

1 joule (j) = 1 kg m2 s-2

Toplam enerji = Kinetik Enerji + Potansiyel Enerji
E = EK + EP

Tenis topunun zıplama sonrası yavaşlaması, kinetik

enerjisinin azalmasını açıklarken aynı zamanda
potansiyel enerji artışını açıklar.
 Doğadaki EĞİLİM
• Düzenli  Düzensiz

 

• Yüksek enerji  Düşük enerji


 Kimyasal Reaksiyonlarda Enerji Değişimi

ISI, sıcaklık farkının bir sonucu olarak, bir sistemle çevresi

arasında aktarılan enerjidir.

Sıcaklık Termal Enerji

900C 400C
 Sıcak bir cisimden soğuk bir cisme enerji aktarımı ISI ile olur.
Sıcak cismin molekülleri, çarpışma sonucu soğuk cismin
moleküllerine kinetik enerji aktarırlar. ISI aktarımı iki cismin
ortalama kinetik enerjileri aynı oluncaya dek devam eder.

ISI AKIMI sadece sıcaklıkta değişikliğe sebep olmaz, aynı

zamanda maddenin halini de değiştirebilir.
James JOULE (1818- 1889)

Amatör bilim adamı;

Esas işi bira satış dükkanı işletmek.

Evde kurduğu laboratuvar ile bilimsel
araştırmalar yapmıştır.

Hassas ISI ölçümleri ile enerjinin

korunumu ilkesinin temelini
oluşturmuştur.
 SABİT SICAKLIKTA GERÇEKLEŞEN BİR
İŞLEME İZOTERMAL DENİR.

ISI KAYBEDİLİR, ISI KAZANILIR, ISI AKIŞI

OLUR, SİSTEM ÇEVRESİNE ISI VERİR ŞEKLİNDE
AÇIKLAMALARDA BULUNSAKTA,

SİSTEM ISIYA SAHİP

DEĞİLDİR.
 SİSTEMİN SAHİP OLDUĞU ENERJİ,
İÇ ENERJİDİR.

ISI YALNIZCA SİSTEMİN SINIRLARINDAN

ÇEVREYE AKTARILAN ENERJİ BİÇİMİDİR.

SİSTEM VE ÇEVRE ARASINDAKİ ENERJİ AKTARIMI, ISI VE İŞ ŞEKLİNDE OLUR

 ISI
ISININ MİKTARI (q), BİR MADDENİN
SICAKLIĞINI NE KADAR DEĞİŞTİRDİĞİNE
BAĞLIDIR. KISACA;

• SICAKLIĞIN NE KADAR DEĞİŞTİĞİNE,

• MADDENİN MİKTARINA,
• MADDENİN NİTELİĞİNE
(ATOM VEYA MOLEKÜL TÜRÜNE) BAĞLIDIR.
 ISI BİRİMLERİ

• KALORİ (cal)
– Bir (1) gram suyun sıcaklığını bir santrigrat
derece yükseltmek için gerekli ısı miktarıdır.
• Joule (J)
– SI sisteminde ISININ birimidir.

1 cal = 4,184 J
 SİSTEME ENERJİ
İÇ ENERJİDEKİ SİSTEME ENERJİ
ISI YOLUYLA
DEĞİŞİM = VERİLİR. + İŞ İLE SAĞLANIR.

U = q (ısı) + w (iş)

q
q U bir banka olduğunu düşünelim:
Birikimleri iki türde saklasın
(q & w)

w Aynı zamanda kredi olarak da

w genel kullanıma sunabilsin.
U
 ISI KAPASİTESİ
BİR SİSTEMİN SICAKLIĞINI BİR DERECE
DEĞİŞTİRMEK İÇİN GEREKLİ ISI MİKTARINA, O
SİSTEMİN ISI KAPASİTESİ DENİR.

– Molar Isı Kapasitesi

• Sistem 1 mol madde ise q = mcT
– Özgül ısı kapasitesi, c.
• Sistem 1 g madde ise q = CT

SUYUN ÖZGÜL ISISI 0-100 0C ARASINDA YAKLAŞIK,

1 cal g-1 0C-1 = 4,18 j g-1 0C-1
Örnek 7-1
7,35 g suyun sıcaklığını 21,0 santigrat dereceden 98,0 santigrat
dereceye yükseltmek için gereken ısı miktarı nedir? Suyun özgül
ısısı 4,18 j g-1 0C-1

ΔT= 98,0- 21,0 = 77 0C sıcaklık değişimi

q= mcT = 7,35 g x 4,18 J/g°C x 77 °C = 2,36. 103 j = 2,36 kj

ALIŞTIRMA , A VE B ÇÖZÜMLERİ
869 g demir bloğu 94 0C’den 5 0C soğutulursa, ne kadar ısı oluşur?

C Fe = 0.444 J/g • 0C

T = Tson – Tilk = 50C – 940C = -890C

q = mC = 869 g x 0.444 J/g • 0C x –890C= -34,000 J

q  0 sistem çevreye ısı verir

q  0 sistem çevreden ısı alır
Örnek:
250 g suyun sıcaklığını 20oC’den 56oC yükseltmek için gerekli
olan ısıyı hesaplayınız.

q = m x c x (Tson - Tilk)
q = 250g x 4.18 J/g oC x (56oC - 20oC)
q = 37 620 J = 38 kJ
Örnek:
15g bakır metali için sıcaklığın 25oC’den 60oC’ye yükseltilme sırasındaki ısısı 204.75 J
olarak ölçülmüştür. Bakır metalinin özgül ısısını hesaplayınız.

q= mcΔT

204.75 J = 15 g x c x (60oC - 25oC)

204.75 J= 15 g x c x 35oC
204.75 J= 525 g oC x c
c = 204.75 J ÷ 525 g oC = 0.39 J/ g oC
Sıcaklık değişimi pozitif ise q değeri de pozitiftir ve ISININ
sistem tarafından KAZANILDIĞINI belirtir.

q  0 ise sistemden çevreye ısı aktarılır

q  0 ise çevreden sisteme ısı aktarılır
Enerjinin korunumu yasası: Sistem ve çevresi arasındaki etkileşimlerde
toplam enerji sabit kalır, enerji yoktan var edilemez, var olan enerji yok
edilemez.

qsistem + q çevre = 0

qsistem = - q çevre
Özgül ısının deneysel olarak belirlenmesi

KURŞUN

yalıtma yalıtma
Örnek 7-2
Kurşunun özgül ısısının deneysel verilerle hesaplanması; 150 g kurşun örneği kaynar
su sıcaklığına (100 0C) dek ısıtılır. Isıya karşı yalıtılmış behere 50 g su konularak
sıcaklığı ölçüldüğünde 22 0C olarak ölçülmektedir. Sıcak kurşun beheri bu suyun
içersine daldırıldığında suyun sıcaklığı 28,8 0C olarak ölçülmüştür. Kurşunun özgül
ısısını hesaplayınız.

qkurşun = -qsu

qsu = mcT = (50.0 g)(4.184 J/g °C)(28.8 - 22.0)°C

qsu = 1.4x103 J

qkurşun = -1.4x103 J = mcT = (150.0 g)(c)(28.8 - 100.0)°C

ckurşun = 0.13 Jg-1°C-1

 Çizelge 7-1
Çeşitli elementlerin özgül ısıları
(j g-1 0C-1 )
Kurşun 0,128
Bakır 0,385
Demir 0,449
Alüminyum 0,903
Magnezyum 1,024
Selenyum 0,321
Kükürt 0,706
Fosfor 0,777
Tellür 0,202
Arsenik 0,329
 Özgül ısı değerinin önemi
Tablodan görüldüğü gibi Al özgül ısısı diğer metallere kıyasla
yüksektir. Bu metalin donmuş yiyeceklerin çözündürülmesinde
kullanılmasının sebebini açıklamaktadır.
BİLEŞİKLER, MOLEKÜL SEVİYELERİNİN
KARMAŞIKLIĞINDAN DOLAYI, İÇ ENERJİYİ
ELEMENTLERE ORANLA DAHA ÇOK
DEPOLAYABİLİRLER. BU NEDENLE YÜKSEK ÖZGÜL
ISIYA SAHİPTİRLER.
Suyun özgül ısısının yüksek olmasının etkisi, göllerin bulundukları
bölgelerin üzerindeki etkilerinde de görülür. Yazın daha geç ısınıp,
kışın daha geç soğumaları nedeniyle göle yakın çevrede kış daha
ılıman yazlarda daha serin geçebilir.
 Tepkime ısısı ve kalorimetri
• Kimyasal enerji
– Sistemin iç enerjisi ile ilgilidir. Kimyasal bağlar ve
moleküller arası çekim kuvvetleri ile ilgilidir.

• Tepkime ısısı, qtep.

– SABİT SICAKLIKTA yürüyen bir kimyasal
tepkimede sistem ile çevresi arasında alınıp-verilen
ISI miktarıdır.
 Tepkime ısısı

• Ekzotermik tepkimeler
– Isı oluştururlar, qtep. < 0.
• Endotermik tepkimeler
– Isı tüketirler, qtep. > 0.
• Kalorimetre
– Tepkime ısıları, ısı miktarını ölçmek için
kullanılan bir düzenektir.
Fosil yakıtlarının yanması EKZOTERMİK
tepkimedir.

Fotosentez ENDOTERMİK
tepkimedir.

NaCl’den Na+ ve Cl- iyonlarına iyonlaşması,

ENDOTERMİK tepkimedir.
Ekzotermik proses, sistemin çevreye ısı vermesi ile gerçekleşir.

2H2 (g) + O2 (g) 2H2O (s) + energy

H2O (g) H2O (s) + energy

Endotermik proses, sistem çevreden ısı alarak gerçekleşir.

energy + 2HgO (s) 2Hg (s) + O2 (g)

energy + H2O (k) H2O (s)

 Kalorimetre bombası

YANMA TEPKİMELERİNDE AÇIĞA

ÇIKAN ISIYI ÖLÇMEK İÇİN KULLANILIR.

qtep. = -qcal

qcal = qbomba + qsu + qtel +…

heat
Kalorimetredeki ısı transferi

qcal = miciT = CT

Kalorimetrenin ısı kapasitesi, kalorimetreyi aynı şartları
sağlayacak şekilde kurarsak hesaplanabilir.

KALORİMETRENİN SICAKLIĞINI 1 0C
YÜKSELTMEK İÇİN GEREKLİ ISI MİKTARI
KALORİMETRENİN ISI KAPASİTESİ OLARAK
ADLANDIRILIR.
KALORİMETRE KALORİMETRE BOMBASI
Örnek 7-3
Kalorimetre bombası ile tepkime ısısının belirlenmesi;
1.010 g C12H22O11 (sakkarozun) kalorimetre ile yakılması sırasında kalorimetrenin
sıcaklığını 24.92 den 28.33°C’ye çıkardığı gözlenmiştir. Kalorimetrenin ısı
kapasitesi 4.90 kJ/°C olduğuna göre,
(a) Sakkarozun (C12H22O11) yanma ısısını kJ/mol cinsinden hesaplayınız.
(b) Bir çay kaşığı şekerin (yaklaşık 4,8 g) yalnızca 19 kalori içerdiğini doğrulayınız.

qkalorimetre:

qcal = CT = (4.90 kJ/°C)(28.33-24.92)°C = (4.90)(3.41) kJ

= 16.7 kJ

qtep. :
Bu değer 1.010 g başına
qtep. = -qcal = -16.7 kJ
yanma sısını verir.
Example 7-3
7-3
-16.7 kJ
qrxn = -qcal = = -16.5 kJ/g
1.010 g

343.3 g
qrxn = -16.5 kJ/g x
1.00 mol

= -5,65 .103 kJ/mol (a)

Bir çay kaşığı şeker için yanma ısısı:

4.8 g 1.00 kcal

qrxn = (-16.5 kJ/g) ( )( )= -19 kcal/ çay kaşığı (b)
1 çay kaş 4.184 kJ
1 kcal=1 besin kalorisi
 Sf.229

ALIŞTIRMA

A ( -3823,25 kj/mol)
B (6,26 kJ/°C)
 Kahve fincanı kalorimetresi

Genel Kimya laboratuvarında

kalorimetre bombası yerine
kullanılan en basit düzenektir.
– Poliüretan köpük fincan yalıtılmış
bir sistem olarak düşünülür.
– Tepkime ısısının yalnızca,
kalorimetredeki sıcaklık değişimini
sağlayan ısı miktarının negatif
işaretlisi olarak alınır ve şu eşitlik
kullanılır.

ISI giriş ve çıkışı yoktur.

qtep = -qcal
Örnek 7-4
Kuvvetli bir asit ile kuvvetli bir bazın nötürleşmesi, su vermek
üzere oluşturduğu tepkimedir.

H+ (aq) + OH- (aq) H2O (s)

Her ikiside 21,1 0C’de olan 100 mL 1 M HCl ve 100 mL 1 M

NaOH çözeltileri poliüretan köpükten yapılmış bir kalorimetre
kabına konuluyor. Tepkime sıcaklığının 27,8 0C’ye yükseldiği
gözlemleniyor. Oluşan 1 mol suyun tepkime ısısı ne kadardır?
Tepkime ekzotermik mi? Endotermik midir?
Tepkime nötürleşme tepkimesi olduğuna göre, tepkime ısısı qnötr gösterilirse;
qnötr = - qkal

qkal = 200 mL x x 4,18 x (27,8- 21,1 0C) = 5,6.103 J

1,0 g j

q = - q=kal =- -5,6
qnötr
nötr
5,6.10kJ
3
mL J = /-5,6
0,1kJ mol
g 0C H O = -56 kJ /mol H2O
2

Isı değeri negatif olduğundan EKZOTERMİK

100 mL deki H ve OH mol miktarları;
+ -

reaksiyondur.
0,1 L x 1,0 M ( mol/L) x ( 1mol H+ / 1 mol HCl) = 0,1 mol H+
O,1 mol
0,1 L x 1,0 M ( mol/L) x ( 1mol OH- / 1 mol NaOH) = 0,1 mol OH- H2O
 Sf. 230

ALIŞTIRMA

A ve B
 İŞ
• Kimyasal tepkimelerin ısı W= Fx yol

değişimi ile yürüdüğünü

gördük.
• Aynı zamanda bazı
tepkimelerde İŞ alış-verişi
de olur.

• Atmosfer basıncına karşılık

gaz oluşur.
• Hacim değişir.
• Basınç-hacim İŞİ denilir.
 Basınç- hacim işi

İş w ile gösterilirse,
w=Fxd
= (P x A) x h
= PV
w negatif ise SİSTEM İŞ YAPAR w = - PdışV
w pozitif ise SİSTEME İŞ YAPILIR.
 Basınç atm ve hacim L olarak kullanıldığında işin
w = - PdışV birimi L.atm olur.

L.atm biriminin SI karşılığı Joule birimidir.

İki iş birimi arasındaki ilişki R gaz sabitinden elde

edilebilir.

8,314 m3 Pa mol-1 K-1 = 8,314 m3 N m-2 mol-1 K-1 = 8,314 kg m2 s-2 mol-1 K-1

8,314 J mol-1 K-1 = 0,082 L atm mol-1 K-1

8,3145 J
= 101, 33 J / L atm
0,082057 L atm
Example
Örnek 7-57-3
Basınç-hacim iş hesaplaması;
İlk basınç değeri 2,40 atm ve son basınç değeri 1,30 atm olan 0.100 mol He gazı 298
K’de bulunmaktadır. Sabit sıcaklıkta bu gaz genleştirildiğinde joule cinsinden
yapılacak işi hesaplayınız.
İdeal gaz olduğunu düşünerek hacim hesaplaması yapılır:
Vi = nRT/P
= (0.100 mol)(0.08201 L atm mol-1 K-1)(298K)/(2.40 atm)
= 1.02 LSONUCUN V =NEGATİF İŞARETLİ
İP
Vs = 1.88 L
UCU: EĞER BASINÇ
1.88-1.02 BİRİMİ
L = 0.86 L kPa
OLARAK OLMASI HELYUM GAZININ
KULLANILIYORSA DİREKT
w = -Pdış V ÇEVREYE
OLARAK JOULE İŞ YAPTIĞININ
HESAPLANIR.
101 J
GÖSTERGESİDİR.
= -(1.30 atm)(0.86 L)
1 L atm
= -1.1.102 J
 Sf. 232

ALIŞTIRMA

A ve B
 Termodinamik
Hal fonksiyonları, sistemin özellikleri ile ilgilidir. Bu
şartların nasıl başarıldığı ile değil.
Enerji; basınç, hacim, sıcaklık vb. faktörler

Her iki dağcının potansiyel enerjisi bulundukları noktaya

farklı yollardan ulaşmış olsalar bile aynıdır.
 TERMODİNAMİĞİN BİRİNCİ YASASI

Enerji; bir formdan diğer bir forma çevrilebilir fakat yaratılamaz

veya yok edilemez.

Isı ve iş, sistemin çevresi ile enerji değişiminlerindeki bir

araçtır. Isı ve iş sadece sistemdeki değişiklik durumunda
mevcuttur. ISI (q), İŞ (w) ve iç enerji değişimi (U)
arasındaki ilişki enerjinin korunumu yasasına uyar ve

1. termodinamik yasası olarak bilinir.

 TERMODİNAMİĞİN BİRİNCİ YASASI
• İç enerji , U.
– Bir sistemdeki potansiyel ve kinetik enerjilerinin
toplamıdır.

AB
U1 U2

ΔU= U2-U1
 U = q + w

Çevresi ile ısı-iş alış-verişi yapamayan yalıtılmış bir sistem dikkate alındığında,
U= 0’dır. Buna göre,

YALITILMIŞ BİR SİSTEMİN ENERJİSİ SABİTTİR.

SİSTEME SİSTEMDEN
GİREN ENERJİ ÇIKAN ENERJİ
POZİTİF NEGATİF
İŞARETLİ İSE, İŞARETLİ İSE,
q > 0 ve w > 0 q < 0 ve w < 0
 TERMODİNAMİĞİN 1. YASASI

U < 0
U > 0;
SİSTEME
SİSTEMDEN
GİREN
ÇIKANDAN
ENERJİDEN
DAHA FAZLA
DAHA FAZLA
ENERJİ
ENERJİ
SİSTEME
SİSTEMDEN
GİRERSE OLUR.
ÇIKARSA
OLUR.
ÖRNEK 7-6
Bir gaz genleşirken 25 J’luk bir ısı almakta ve dışarıya 243 J’luk
iş yapmaktadır. Gazdaki U nedir?

U = q + w = + 25 J + (-243 J) = -218 J

Sf. 233’te Alıştırma A ve B

 Hal fonksiyonları

• Sistemi sıcaklık, basınç ve içerdiği madde

miktarına göre tanımlarız. Bu bilgiler sistemin
halini belirtir.

• Sistemin belirli bir hali için belli bir değeri olan

özelliğe hal fonksiyonu denir.
BİR SİSTEMİN İÇ ENERJİSİ BİR HAL FONKSİYONUDUR.
 Olağan gelişen kimyasal ve fiziksel prosesler
• Şelale tepeden aşağıya doğru akar.
• Bir adet kesme şeker bir fincan kahvede çözülür.
• 1 atm basınçta, su 0 0C’nin altında donar ve buz ise 0 0C’nin üzerinde erir.
• Isı sıcak olan objeden soğuk olan objeye doğru akar.

Olağan

Olağan olmayan
İÇ ENERJİNİN DEĞERİNİ BELİRLEMEK İÇİN BASİT BİR
HESAPLAMA VE ÖLÇME YÖNTEMİ YOKTUR.

YANİ, BİR SİSTEM İÇİN İÇ ENERJİ DEĞERİ OLAN U

DEĞERİNİ SUYUN 20 0C’DEKİ YOĞUNLUĞU 0,99820 g/mL
YAZDIĞIMIZ KADAR KOLAY YAZAMAYIZ.

İÇ ENERJİ DEĞİŞİMİNİN
DEĞERİ, ÇEVREDEN
SİSTEME VERİLEN VE 1
HALİNDEN 2 HALİNE
GEÇEBİLMESİ İÇİN
AKTARILMASI GEREKEN
ISI MİKTARIDIR.
 Yola bağlı fonksiyonlar

İç enerji ve iç enerji değişiminin aksine, ISI (q) ve İŞ

(w) hal fonksiyonları değildir.

Bu fonksiyonların değeri sistemdeki değişiklik için

izlenen yola bağlıdır.

298 K ve 2,40 atm basınçta 1

mol He ele alırsak (Hal 1), 1,30
atm basınca dek genleştirelim
(Hal 2).
Hal1’den Hal 2’ye tek
basamakta geçtiğini düşünelim.
Vi = nRT/P
= (0.100 mol)(0.08201 L atm mol-1 K-1)(298K)/(2.40 atm)
= 1.02 L
Vs = 1.88 L
ÖRNEK 7-5 çözümü
w = -Pdış V
101 J
= -(1.30 atm)(0.86 L) 1 L atm
= -1.1.102 J

EĞER İKİ BASAMAKTA GERÇEKLEŞİRSE;

w = -Pdış V
İŞ BİR HAL FONKSİYONU DEĞİLDİR VE
= -(1.80 atm)(1.36 l – 1.02 L) – 1,30 atm x (1,88 L – 1,36 L)

İZLENEN
= -1.3 L atm. YOLA
101 J = -1.3. 102 JBAĞLIDIR.
1 L atm
 TEPKİME ISILARI: U ve H
Tepkenler → Ürünler
Ui Us

U = Us - Ui U = qtep + w

Tepkenler ve ürünler kalorimetre

bombasında olduğuna göre hacim sabittir.

Hacim sabit kaldığında da İŞ yapılmaz .

U = qtep + 0 = qtep = qv

Fakat, genellikle kimyasal tepkimeleri kalorimetre bombasında gerçekleştirmeyiz.

Peki bu durumda tepkime ısısı nasıl karşılanır?????
 TEPKİME ISISI
Sabit basınçtaki bir işlemdeki ısı aktarımını belirten bir hal fonksiyonu
kurabiliriz.

qV = qP + w
w = - PV ve U = qv, bildiğimize göre:
H, ENTALPİ OLARAK İSİMLENDİRİLİR.
U = qP - PV
qP = U + PV
H = U + PV EŞİTLİĞİ İLE İFADE EDİLİR.
Tüm hal fonksiyonları için, yeni bir fonksiyon tanımlayalım.
ENTALPİ DEĞİŞİMİ DE H İLE BİR İŞLEMDEKİ
H = U + PV ve değişime göre düzenlemelerle,
İLK VE SON HALLERE GÖRE YAZILARAK
H = Hf – Hi = U + PV
HESAPLANIR.
Sabit basınç ve sıcaklıkta çalırsak; H = U + PV = qP
KAFAM KARIŞTI NE
KADAR DA ÇOK
FORMÜL VAR !!!

H = U + PV

Formülü tepkime ısıları ile rahatça

ilgilenmemize yardımcı olan
genel bir eşitliktir.
Tepkime ısılarının karşılaştırılması
2 CO (g) + O2 (g) 2 CO2 (g)

U = H - PV
= -563.5 kJ/mol
Sabit = qV
hacim

PV = P(Vs – Vi)

= RT(ns – ni)
= -2.5 kJ
Sabit qP = -566 kJ/mol
basınç = H
Örnek 7-7
1,00 kg sakkarozun (C12H22O11 ) tam yanmasından açığa çıkacak ısı
ne kadardır?
İP UCU: H’NİN BİRİMİ TEPKİMENİN MOLÜ BAŞINA
KİLOJOULE OLARAK VERİLİR.

C12H22O11 + 12 O2  11 H2O + 12 CO2 ΔH= -5,65.103 kJ

sakkarozun yanma ısısı; -5,65.103 kJ olduğuna göre;

 Sf. 239
ALIŞTIRMALAR
 HAL DEĞİŞİMLERİNDE ENTALPİ DEĞİŞİMİ
Mol buharlaşma entalpisi:

H2O (s) → H2O(g) H = 44.0 kJ at 298 K

Mol erime entalpisi:

H2O (k) → H2O(s) H = 6.01 kJ at 273.15 K
 H2O (k) H2O (s)

The melting point of a solid or the

freezing point of a liquid is the
temperature at which the solid and
liquid phases coexist in equilibrium

Sublimation
H2O (k) H2O (g)

Deposition
Freezing
Melting
Molar heat of sublimation (Hsub) is
the energy required to sublime 1 mole
of a solid.

Hsub = Hfus + Hvap

( Hess’s Law)
 H2O (k) H2O (s) H = 6.01 kJ

H2O (s) H2O (g) H = 44.0 kJ

266 g beyaz fosfor (P4) hava ile yandığında ne kadar ısı oluşur?

P4 (k) + 5 O2 (g) P4O10 (k) Htepkime = -3013 kJ

1 mol P4
266 g P4 x x -3013 kJ = - 6470 kJ
123.9 g P4 1 mol P4
Example
Örnek 7-87-3
50,0 g suyun 10.0°C’deki sıvı halinden 25.0°C’de buhar haline
gelmesi için gerekli olan entalpi değişimi nedir?
Problem iki kısma ayrılarak çözümlenir:
1. Basamak: sıvı 10.0°C’den 25°C’ye ısıtılır.
2. Basamak: 25°C’de tamamen buharlaştığı düşünülür.

1. Basamakla ilgili hesaplamalar:

? kJ = (50.0 g)(4.184 J/g °C)(25.0-10.0)°C x 1 kJ / 1000 J = 3,14 kJ
2. Basamakla ilgili hesaplamalar:
H2O (s) → H2O(g) H = 44.0 kJ at 298 K

= (50.0 g) x (1 mol H2O / 18,02 g) x (44,0 kj / 1 mol H2O) = 122 kJ

Toplam entalpi değişimi:
H = 3.14 kJ + 122 kJ = 125 kJ
 Sf.240

ALIŞTIRMALAR
Standart haller ve standart entalpi değişimleri
• Tepkenler ve ürünler için standart bir hal belirlenir.
• Tepkimenin entalpi değeri de Standart Entalpi olarak
isimlendirilir, H°
Standart hal
• Katı veya sıvı bir maddenin standart hali Saf element veya
bileşiklerinin 1 bar basınç altında ve ilgilenilen sıcaklıktaki
halidir.
• Gazların standart hali ise 1 bar basınç ve ilgilenilen sıcaklıktaki
ideal gaz olarak davrandığı hal olarak kabul edilir. Bu durumda
H° sıcaklığa bağımlıdır ve entalpi değişim çizelgelerinde
sıcaklık belirtilmesi gereklidir.
 Neden H sıcaklığa bağlıdır?

İki farklı sıcaklıktaki H° değerleri arasındaki

fark, tepkenlerin ve ürünlerin sabit basınçta, bir
sıcaklık değerinden diğer sıcaklığa getirildiğinde
ne kadar ısı değişimi olduğuna bağlıdır.
 Entalpi diyagramları

A  B
Tepkenler ürünler
H1 H2
ΔH= H2-H1
 Enerji Diyagramları

Ekzotermik tepkime Endotermik tepkime

(a) Activation energy (Ea) for the forward reaction 50 kJ/mol 300 kJ/mol
(b) Activation energy (Ea) for the reverse reaction 150 kJ/mol 100 kJ/mol
(c) H -100 kJ/mol +200 kJ/mol
 H değerinin dolaylı yolla belirlenmesi:
Hess yasası
• H bir kapasite özelliğidir.
– Entalpi değişimi sistemdeki madde miktarı ile doğru orantılıdır.

N2(g) + O2(g) → 2 NO(g) H = +180.50 kJ

½N2(g) + ½O2(g) → NO(g) H = +90.25 kJ

 H işareti tepkime tersine döndürüldüğünde değişir.

NO(g) → ½N2(g) + ½O2(g) H = -90.25 kJ

 Hess’s Law
• Tepkime ısılarının toplanabilirliği yasası, HESS YASASI
– Bir işlem basamaklar veya kademeler şeklinde yürüyorsa, toplam (net)
işlemin entalpi değişimi, tek tek basamakların ya da kademelerin entalpi
değişimleri toplamına eşittir.

½N2(g) + ½O2(g) → NO(g) H = +90.25 kJ

NO(g) + ½O2(g) → NO2(g) H = -57.07 kJ

½N2(g) + O2(g) → NO2(g) H = +33.18 kJ

Hess Yasasını şematik olarak gösterimi
 H2O (s) H2O (l)

The melting point of a solid or the

freezing point of a liquid is the
temperature at which the solid and
liquid phases coexist in equilibrium

Sublimation
H2O (s) H2O (g)

Deposition
Freezing
Melting
Molar heat of sublimation (Hsub) is
the energy required to sublime 1 mole
of a solid.

Hsub = Hfus + Hvap

( Hess’s Law)
 Hess Yasasının uygulamaları-1
Aşağıdaki tepkimenin entalpi değişimi bulmaya çalışalım.

3 C (grafit) + 4 H2 (g) C3H8 (g) H0 = ?

a) C3H8 (g) + 5 O2 (g) 3 CO2 (g) + 4 H2O (s) H0 = -2219,9 kJ

b) C(grafit) + O2 (g) CO2 (g) H0 = -393,5 kJ

c) H2 (g) + 1/2 O2 (g) H2O (s) H0 = -285,8 kJ

3 CO2 (g) + 4 H2O (s) C3H8 (g) + 5 O2 (g H0 = +2219,9 kJ

3C(grafit) + 3O2 (g) 3CO2 (g) H0 = 3x(-393,5) kJ
4H2 (g) + 2 O2 (g) 4H2O (s) H0 = 4x(-285,8)kJ
3 C (grafit) + 4 H2 (g) C3H8 (g) H0 = +2219,9 + 3x(-393,5) + 4x(-285,8) = -104 kJ

Sorudan yaralanarak, C3H8 oluşacak tepkime için a) tepkimesi ters çevrilir, b) tepkimesi 3 ile çarpılır, c) tepkimesi ise
4 ile çarpılarak

Tüm eşitlikler toplanır. Oluşum tepkimesine ait entalpi değişim değeri de hesaplanmış olur.
Hess Yasasının uygulamaları-2
NaCl KRİSTALİNİN ÇÖZÜNMESİ

Hsoln = Step 1 + Step 2 = 788 – 784 = 4 kJ/mol

Hess Yasasının uygulamaları-3

Sf. 243

ALIŞTIRMALAR

A ve B
 Standart oluşum entalpisi
H °oluşum AB
H1 H2 ΔH=H2-H1

• İç enerjinin mutlak değeri ölçülemediği gibi entalpi değeri

de mutlak olarak ölçülemez.

• Standart oluşum entalpisi H°ol , standart halde 1 mol

maddenin, standart haldeki elementlerinin referans
hallerinden oluşması sırasındaki entalpi değişimidir.
Saf elementlerin en kararlı (referans) hallerinde standart oluşum entalpileri
‘sıfır’ dır

H0 (O2) = 0 H0 (C, graphite) = 0

H0 (O3) = 142 kJ/mol H0 (C, diamond) = 1.90 kJ/mol

Standart oluşum entalpileri
Örnek 7-10
298 K’de formaldehitin standart oluşum entalpisi, -108,9 kJ/moldür. Buna
uygun bir kimyasal eşitlik yazınız.

C (grafit) + H2 (g) + O2(g)  HCHO ΔH°ol = -108,9 kJ/mol

H1 H2 ΔH°ol = H2-H1
ΔH°ol = H2-0
 Sf. 246

ALIŞTIRMA

A VE B
STANDART TEPKİME ENTALPİSİ

Hoverall = -2Hf°NaHCO3+ Hf°Na2CO3

+ Hf°CO2 + Hf°H2O
Ekzotermik tepkimeler
Endotermik tepkimeler
Reaksiyon entalpileri

H0TEP = H°BOZUNMA + H° OLUŞUM

H0TEP = Hf°ÜRÜNLER- Hf° TEPKENLER

 ÖRNEK 7-11
Doğal gazın bir bileşeni olan etanın (C2H6(g)) standart yanma
entalpisi nasıl hesaplanır?
Tepkime yazılır:
C2H6 (g) + 7/2 O2 (g) 2 CO2 (g) + 3 H2O (s) H0 = ?

H0TEP = Hf°ÜRÜNLER- Hf° TEPKENLER

H0 = { 2 mol CO2 x H0 ol (CO2) + 3 mol H2O x H0 ol (H2O)} – { 1 mol C2H6 x H0

ol (C2 H6) + 7/2 mol O2 x H0 ol (O2) }

H0 = - 787,0 kJ – 857,4 kJ + 84,7 kJ = - 1559,7 kJ

 Örnek 7-12
Benzenin oluşum entalpi değerini Çizelge 7.2’deki değerlerden yaralanarak
hesaplayınız.

2 C6H6 (s) + 15O2 (g) 12CO2 (g) + 6H2O (s)  kJ

? 0 -393,5 -285,8

H0 = [ 12H0 (CO2) + 6H0 (H2O) ] - [ 2H0 (C6H6) ]= -6535 kJ

tep f f f

H0 = { -4722 kJ- 1715 kJ} + 6535 kJ / 2 mol benzen= 49 kJ /mol benzen
oluşum
 Benzen (C6H6) hava şartlarında karbondioksit ve su vermek üzere
yanar. 1 mol benzen yakıldığında salınacak ısı ne kadardır?
Benzenin standart oluşum entalpi değeri 49.04 kJ/mol’dür.

2C6H6 (s) + 15O2 (g) 12CO2 (g) + 6H2O (s)

H0 =  H0 (ürünler) -  H0 (tepkenler)

tep oluşum oluşum

H0 = [ 12H0 (CO2) + 6H0 (H2O) ] - [ 2H0 (C6H6) ]

tep f f f

H0 = [ 12 × -393.5 + 6 × -285.8 ] – [ 2 × 49.04 ] = - 6535 kJ

tep

-6535 kJ
= - 3267 kJ/mol C6H6
2 mol
 Çözeltilerde iyonik tepkimeler

Sulu çözeltilerde gerçekleşen kimyasal tepkimelerin çoğu iyonlar

arası tepkimeler olarak düşünülür ve net iyonik eşitliklerle
gösterilirler.
H+ (aq) + OH- (aq) H2O (s)  kJ

Nötürleşme tepkimesini oluşum entalpilerinden yaralanarak

hesaplayabiliriz. İyonların oluşum entalpilerini elde etmek kolay
değildir. Bu nedenle bir iyon seçerek bu iyonun sulu çözeltilerde
sıfır entalpiye sahip olduğu kabullenmesi yapılır.
Örnek 7-13
Baryum sülfatın çökelmesindeki entalpi değişimi nedir?

Ba2+ (aq) + SO42- (aq) BaSO4 (k) 

-537,6 -909,3 - 1473

H0 = 1 mol BaSO4 x  H0oluşum (BaSO4) – { 1 mol Ba2+ x  H0oluşum (Ba2+) + 1

mol SO4 2- x  H0oluşum (SO4 2-) }

= -1473 kJ + 537,6 kJ + 909,3 kJ = -26 kJ

Enerji kaynağı olarak yakıtlar
 FOSİL YAKITLAR

• Fosil yakıtlar
– Yanma ekzotermiktir.
– Yenilenemez yakıtlardır.
– Çevresel kirlilik oluşumu.
 Fosil yakıtlar

• Petrol, kömür ve doğal gaz başlıca fosil yakıtlarındandır.

• Enerjinin elde edilmesinde yararlandığımız fosil yakıtları
gerek taşınma problemleri gerekse yanma sonrasında
çevreye verdiği olumsuz etkiler oldukça fazladır.
 Glukozun fotosentezle oluşumu endotermik bir
tepkimedir.

6 CO2 (g) + 6 H2O (s) C6H12O6 (k) + 6 O2 (g) H0= + 2,8.103 kJ

Eğer tepkime yanma tepkimesi olarak ters çevrilirse, ISI açığa

çıkar. Yani YANMA Ekzotermiktir.

Yanma ısısı daha yüksek olan yakıt daha iyi bir yakıttır.
 Kömürün gazlaştırılması

Doğal gazdan önce (yaklaşık 1940 yıllar) kömürden elde

edilen hava gazı daha yaygın kullanılmaktaydı.

Hava gazı, sıcak kömür üzerinden su buharı ve hava

geçirilerek üretilmektedir.
HAVA GAZININ VERDİĞİ ISI, DOĞAL GAZIN

VERDİĞİNİN
Tipik bir hava gazı; YALNIZCA
% 23 CO, % 18%
H210-15’İ
, % 8 COKADARDIR.
2 , % 50 N2, %

1 CH4 içermektedir.
 Kömürün gazlaştırma tepkimeleri

GAZLAŞTIRMA TEPKİMELERİ OLDUKÇA

ENDOTERMİKTİR. TEPKİME İÇİN GEREKLİ
OLAN ISI, KÖMÜRÜN KONTROLLÜ OLARAK
KISMEN YAKILMASIYLA SAĞLANIR.
 Kömürün sıvılaştırılması
Kömürden sıvı yakıt elde etmenin ilk basamağı
genellikle yanma tepkimesidir. Katalizör eşliğinde sıvı
hidrokarbonlar elde edilir.
 Fosil yakıt kullanımındaki sorunlar

Fosil yakıtların kullanımındaki önemli sorunlar;

• Fosil yakıtlar kısa süre içersinde yenilenemez.
Oluşumları için çok uzun zaman gerektirdiği için
YENİLENEMEZ ENERJİ kaynakları olarak bilinir.
• Çevresel etkileri
Küresel ısınma
ÇEVRESEL ETKENLER
YENİLENEBİLİR ENERJİ
 İnsanda bulunan
başlıca yağ asidi
(CH3(CH2)14 COOH + 23 O2 (g) 16 CO2 PALMİTİK ASİTTİR
(g) + 16 H2O (s)
[(CH3(CH2)14 COOH]

H0= -9977 kJ
 SORU ÇÖZÜMLERİ
• 75,0 g’lık bir Ag parçası 80,0 °C ‘ye kadar ısıtılıyor ve 23,2 ° C’deki 50,0
g su içine atılıyor. Ag-H2O karışımının sıcaklığı 27,6 ° C olduğuna göre
gümüşün özgül ısısı nedir?

• q Ag = - q su
• q su = mx özgül ısıx ΔT= 50,0g x 4,18 Jg-1 °C-1 (27,6-23,2) °C = 919,6 J

• q Ag = - 919,6 J = 75,0 g x özgül ısı x (27,6 – 80,0) °C

• Özgül ısı (Ag) = 0,234 Jg-1 °C-1

•
• Bir numune kalorimetre bombasında yakıldığında 5228 cal ısı açığa çıkmakta
ve kalorimetrenin sıcaklığı 4,39 °C yükselmektedir. Kalorimetrenin ısı
kapasitesini hesaplayınız ( kJ/°C).
• 5228 cal x 4,18 J/ 1 cal x 1 kJ / 1000 J = 21,8 kJ
• qtep = - q kalorimetre q kalorimetre = ısı kapasitesi x ΔT
• 21.8 kJ = ısı kapasitesi x 4,39 °C
• ısı kapasitesi = 4,96 kJ/°C
• 283 g sönmüş kireç Ca(OH)2 elde edilirken kaç kJ ısı açığa çıkar?
• Ca(OH)2 : 74 g/mol
• CaO (k) + H2O(s)  Ca(OH)2(k) ΔH° = - 65,2 kJ

• 283 g x 1 mol / 74 g x - 65, 2 kJ / 1 mol = - 249,3 kJ

• 465 g lık bir demir külçesi fırından alınıyor ve yalıtılmış bir kaptaki 375 g
suya daldırılıyor. Sıcaklık 26 °C den 87 °C e yükseliyor. Demirin özgül ısısı
0,449 J g-1 °C-1 olduğuna göre, demirin ilk sıcaklığı nedir?

• q su = - q Fe

• qsu = mxCxΔT = 375 g x 4,18 J g-1 °C-1 x (87-26) °C = 95617,5 J

• q Fe = - 95617,5 J = 465 x 0,449 J g-1 °C-1 x (87- Tilk)

• Tilk = 545 °C
• 237 g buzlu suyun sıcaklığını 4,0 den 37,0 °C ye çıkarmak için kaç kJ ısı
gereklidir?

q= mx özgül ısı x ΔT = 237 g x 4,18 J g-1 °C-1 x ( 37,0-4,0) °C = 32691,78 J

32,69 kJ
• Bir gaz 748 mmHg basıncına karşı 3,5 L genleştiğinde yapılan iş miktarını
a) Latm b) joule c) kalori cinsinden hesaplayınız.
• 748mmHg x 1 atm /760 mmHg = 0,98 atm

• a) w= - P ΔV w= - 0,98 atm x 3,5 L = -3,43 Latm

• b) -3,43 Latm x 101,3 J / 1 Latm = -347,4 J

• c) -347,4 J x 1 kal / 4,18 J = -83,1 kal

• 23 C sabit sıcaklıkta 0,225 mol N2 gazı , 0,75 atm lik dış basınca karşı
hacmi 1,5 L oluncaya kadar genleştirildiğinde yapılan iş kaç joule dür?

• w = - P ΔV = - 0,75 atm x( +1,5 L) = - 1,25 Latm x 101,3 J / 1 Latm= -

114 J
• Sistem
• a) 58 J ısı soğurur 58 J iş yaparsa
• b) 280 cal ısı açığa çıkarır , sisteme 1,25 kJ iş
yapılırsa
sistemin iç enerjisindeki değişim ne olur?
ΔU= q + w
a)ΔU= 58 +(-58) = 0
b) 280calx 4,18 J/1cal x1 kJ/ 1000 J= 1,17 kJ
ΔU= (- 1,17)+ (+1,25) = 0,08 kJ
• NH3 ün standart oluşum entalpisi -46,11 kJ/mol NH3 dır. Aşağıdaki
tepkimenin ΔH° değeri nedir?
• 2/3 NH3(g)  1/3 N2(g) + H2(g) ΔH° =?

N2(g) + 3 H2(g)  2 NH3(g) ΔH°ol = -46,11 kJ/mol

ΔH°ol = 2x(-46,11 kJ/mol = - 92,22 kJ

2 NH3(g)  N2(g) + 3 H2(g) / 3 ΔH°ol = (+ 92,22 kJ )/ 3

2/3 NH3(g)  1/3 N2(g) + H2(g) ΔH° = 30,74 kJ
• 1,3 bütadien (C4H6), n-bütan (C4H10), ve H2 nin mol başına yanma ısıları
sırasıyla -2540,2; -2877,6; -285,8 kJ’dür. Bu verilerden 1,3-bütadien’ in
n-bütana hidrojenlenme ısısını bulunuz.

• C4H6 (g) + 2H2(g)  C4H10(g) ΔH°=?

• C4H6 + 11/2 O2  4CO2 + 3H2O ΔH°= -2540,2 kJ/mol aynı kalır

• C4H10 +13/2 O2  4CO2 + 5H2O ΔH°= -2877,6 kj/mol ters çevir
• H2 + ½ O2  H2O ΔH°= -285,8 kJ/mol x2
• C4H6 + 11/2O2  4CO2 + 3H2O ΔH°= -2540,2 kJ/mol
• 4CO2 + 5H2O  C4H10(g) +13/2 O2 ΔH°= +2877,6 kj/mol
• 2H2 + O2  2 H2O ΔH°= 2x(-285,8 kJ/mol)= - 571,6 kJ
• C4H6 + 2H2  C4H10(g) ΔH°= (-2540,2)+ 2877,6 + (-571,6) = - 234,2 kJ