0 Ders Girisi PDF

2021 – 2022 BAHAR YARIYILI ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN – EDEBİYAT FAKÜLTESİ
KIM0508
BİLİM ve TEKNOLOJİ
TARİHİ
H.T.
H.T.
ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN – EDEBİYAT FAKÜLTESİ
Bilimsel etkinlik, tarihinden bağımsız olarak anlaşılamaz, bilimin

2021 – 2022 BAHAR YARIYILI
geldiği noktayı anlamak ve kavramak için geçirdiği süreci iyi bilmeliyiz.

Bilimin tarihini kavramak için; önemli bilim adamlarının yaşantıları,
çalışmaları ve buluşlarını öğrenmek, çevrelerindeki kültürden,
toplumsal düzenlerini anlamak gerekir.
Bilim insanı, bilimsel sorun ve soruların kaynağını, buluş ve
ilerlemelerin geçmişini bilmeden, yaratıcı gücünü ortaya koyarak
gerçek çözümler üretemez.
Her bilimci, çalıştığı alanın geçmişinden gelen soru ve sorunları
bilmeli, geçmişteki çözüm önerilerinden haberdar olmalıdır.
Yakın dönem (son 40-50 yıl) bilimsel gelişmeler ve ilerlemelere
ilişkin bilim literatürü geniştir, ancak bilimin ortaya çıktığı dönemlerden
bu güne gelişini bilmek özel çaba gerektirir.
Bir çok Bilim Tarihçisi, modern bilimin Aristocu felsefik öğretiden
farklılaştığı 17. YY da bilim kelimesiyle bilimin doğduğunu, bilimin ise
Newton gibi kişilerin sırtında 1600-1680 arası dönemde icat edildiğini
ileri sürmektedirler.
H.T. Bilimin yararlı hale dönüşmesi ile teknoloji ortaya çıkmıştır.
Bilim tarihinin bir araştırma-bilim dalı haline gelmesi yakın dönemde

gerçekleşmiş ve bir Türk olan Aydın Sayılı (1913-1993) Dünya’daki ilk Bilim
Tarihi doktorası yapmış kişi olarak tarihe geçmiştir.
Ankara Erkek Lisesindeki bitirme sınavında bizzat bulunan
Atatürk’ün çok beğenmesi üzerine O’nun talimatı ve MEB
bursu ile ile Amerika’da Harvard Üniversitesinde eğitim alması
için 1933 yılında gönderilen Aydın Sayılı, 1942 yılında Harvard
Üniversitesi’nden ünlü bilim tarihçisi Prof. Dr. George Sarton
(1884-1956) yönetimindeki doktora tezini tamamlamıştır. Tezi
“İslam Dünyasında Bilim” başlığını taşıyordu.
Sayılı’nın Harvard eğitimi, İslam Dünyası ve fizik tarihi konularını kapsıyordu.
Türkiye’ye döndükten sonra Ankara Üniv. Dil-
Tarih Coğrafya Fakültesinde ve Türk Tarih
Kurumunda görev yaptı, “Ordinaryus
profesörlerimiz arasında yer aldı. Doktora tez
hocası George Sarton ile bağlantısını, hocasının
ölümüne kadar sürdürdü. Başta Sevim Tekeli olmak üzere pek çok bilim
tarihçisi yetişmesine ön ayak oldu. 5 TL nin arka yüzünde resmi bulunmaktadır.
Bilim, teknoloji ve bunlara bağlı olarak uygarlığın Dünya

üzerinde farklı dönemlerde farklı coğrafyalarda zirve yaptığını
biliyoruz. Günümüzde ise birkaç coğrafyada birden bilim ve
teknolojik gelişmeler hızlı gelişim sürecinde olup, bulundukları
coğrafyadaki uygarlık seviyesini yükseltmektedir.
Mezopotamya ve Mısır (MÖ 4000 – MÖ 500)
Antik Yunan ve ardılları (MÖ 600 – MS 400)
Çin ve kısmen Hint yükseltisi (MS 500 – MS 800)
Ortadoğuda İslam Yükseltisi (Abbasi Rönesansı) (MS 1000-1200)
Avrupa Rönesansı ve ardılları (MS 1500 – günümüze kadar)
Kuzey Amerika (MS 1900 – günümüze kadar)
Uzakdoğu (Japonya, Çin, Kore vd) (MS 1960 – günümüze kadar)
H.T.
Augusto Comte Paul Tannery George Sarton

1798 -1857 1843 -1904 1884 -1956
Bilimin tarihteki önemi geç anlaşıldığı için çok geç bir çalışma ve
ilgi alanı olan Bilim Tarihi, bugünkü durumuna yukarıda adı geçen
öncülerinin çabalarıyla gelmiştir.
Bilim tarihi artık ayrı bir araştırma-inceleme konusu, bağımsız bir
disiplin haline gelmeye başlamıştır.
H.T.
Bilim tarihi, Tarih’in temel konularının bir parçası olarak değil de, bilimin
gelişimi ile ele alınması daha kolay anlaşılmasına yardımcı olur.
Thomas Kuhn (1922-1996), Tarih, bilim ve

bilim felsefesi ilişkilerini incelediği “The
Essential Tension(Asal Gerilim)” yapıtında bilim
tarihinin tarihçinin ilgilerinden farklı olması
gerektiğini vurgular: “Şaşkınlık içinde anladım
ki, tarih, bilim felsefesiyle, belki de ayrıca bilgi
bilimciyle ilgili olabilirdi.
T. Kuhn’ u da etkileyen Rus asıllı Fransız

bilim tarihçi ve filozofu Alexandre Koyre
(1892-1964): “ Bilimsel keşifler ve bilim
tarihi, yalnızca mantıksal, ussal süreçlerin
tarihi değildir, bilimin temelinde us dışı,
mantık dışı, bilim dışı ögeler, metafizik,
dinsel, büyüsel, sanatsal ve hepsinden
önemlisi felsefi ögeler de bulunur.”
H.T.
Amerikalı tarihçi ve filozof Will Durant’ın, eşi Ariel’in de

desteği ile yazdığı 11 ciltlik "The Story of Civilization"

ansiklopedik eseri önemli bir kaynak oluşturmuştur.
H.T.
Abdülhak Adnan Adıvar Osmanlılarda bilimi araştıran ve Bilim

tarihi konusunda Türkiye’nin öncüsü olmuş bir tarihçi-gazeteci ve

düşünürdür.
1946 yılında yazmış olduğu Tarih
Boyunca İlim ve Din ve daha sonra
yazdığı Osmanlı Türklerinde İlim
kitapları, bu alandaki öncü Türkçe
kitaplar olmuştur.
1882 – 1955
Bu ders notlarının
hazırlanmasında da pek
çok kaynaktan
yararlanılmış, sürekli
güncellemeler yapılarak
bugünkü haline getirilmiştir.
H.T.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1. Bilim Tarihi, Colin A. Ronan, TÜBİTAK Akademik dizi Yayınları
2. Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, İmge Kitabevi

3. Bilim Tarihine Giriş, Sevim Tekeli ve arkadaşları, Nobel Yayıncılık
4. Bilim Tarihi, Celal saraç, MEB Yayınları
5. A History of Science, Henry Smith Williams, www.abika.com
6. Bilim ve Araştırma Notları, Y. Tonta, Hacettepe Üniv.
7. Karanlık Bir Dünyada Bilimin Mum Işığı, Carl Sagan, YKY
8. Modern Bilimin Oluşumu, Richard S. Westfall, TÜBİTAK
9. Kimya Tarihi, Zeki Tez, Nobel Yayın Dağıtım
10. Bilimin Öncüleri, Cemal yıldırım, TÜBİTAK
11. Bilim Tarihi Yazıları, Alexandre Koyre, TÜBİTAK
12. Teknolojinin Evrimi, George Basalla, TÜBİTAK
13. Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, James E. vd, Arkadaş Yayınevi
14. Bilim Tarihi, John Gribbin, Alfa Bilim Yayınları
15. Bilimin İcadı, David Wootton, YKY Yayınları
NOT: Bu slaytlar Uludağ Üniversitesi Fen – Edebiyat Fakültesi bünyesinde açılmış olan Bilim
ve Teknoloji Tarihi “Genel Seçmeli” dersi için hazırlanmıştır. Slaytların hazırlanmasında
yukarıdaki kaynaklar temel alınmışsa da, internet aracılığıyla erişilen pek çok ders notu,
resim, grafik ve dökümandan da çoğunlukla sistematik bir kaynak gösterme yöntemi
.T.
kullanılmadan yararlanılmıştır.
BAŞLIKLA İLGİLİ ÇALIŞMA SORULARI:

1. “Bilim Akli olmalıdır” ifadesini nasıl yorumluyorsunuz?

2. Bilimsel düşüncenin temeli olarak Diyalektik Düşünme Yöntemini
kısaca açıklayınız.
3. Bilim ve Teknolojik gelişmeler ilk olarak hangi nedenle ortaya çıkmıştır?
4. Bazı bilimcilerin aynı zamanda din adamı olmasını ve bilimsel
buluşların dinsel çevrelerde rahatsızlık oluşturmasını nasıl açıklarsınız?
5. Bilimsel buluş ile teknolojik buluş arasında ne fark vardır?
6. Bilimin araçları nelerdir?
7. Araştırma ne demektir?
8. Kendi lisans alanınızla ilgili nasıl bir bilimsel etkinlik içerisinde olmak ve
nasıl bir bilimsel gelişmeye neden olmak (katkı sağlamak) isterdiniz?
9. Kendi lisans alanınızda, sizce önemli bilimsel katkısı olmuş bir bilimsel
araştırıcının hayatı ve katkıları hakkında bilgi veriniz.
10. Bilim ve Teknoloji terimlerini siz nasıl tanımlarsınız?
H.T.
Bilimin İngilizcedeki “Science” kelimesi, bugünkü anlamıyla

oldukça yenidir. Latince “Scientia” kelimesine dayanan bu tanım,

zamanla anlamsal değişim geçirmiştir. Önceleri yalnızca ispata
dayalı kesin bilgi arayan disiplin veya uğraş, kesin bilgi yerine
kullanılıyordu. Bu bilginin gözlemden çok sezgiden türetileceğine
inanılıyordu. Ortaçağ üniversitelerinde okutulan 7 temel ders
(gramer, retorik, mantık, matematik, geometri, müzik ve astronomi
(daha çok astroloji) birer bilim ve sanat dalı olarak geçiyordu.
Deneysel bilime ise “doğa felsefesi” adı verilmekteydi.
Örneğin Newton’un ünlü kitabının başlığı, “Doğa Felsefesinin
Matematiksel Prensipleri” idi. Günümüzde ise, önceleri doğa
felsefesi denilen uğraş alanı bilim ile daha çok örtüşmektedir.
Aristo ile büyük ölçüde temsil edilen antik çağ biliminde gözlem
ve süreçlere verilen akılcı ve doğal nedenselliğe dayalı yanıtlar
veriliyordu. Örneğin yukarıdan bırakılan taş neden düşer sorusunun
yanıtı, çünkü taşın yeri evrenin merkezi, dolayısıyla Dünya’nın
merkezi olduğu, oraya ulaşmaya çalıştığı şeklindeydi.
H.T.
Aristo’ya göre; insan zihni veya ruhunda özel bir sezgi yeteneği
bulunmaktaydı ve düşünerek kesin doğrulara ulaşmak mümkündü.

Bu bilgileri aksiyom (sorgulanmadan kabul edilen bilgi) olarak
kullanarak doğal olgulara açıklamalar getirmek mümkündü.
Örneğin bir tohum, ağaç formunun cezbedici gücü ile değişim
geçirerek (ağaca öykünerek) şekil değiştirmekteydi.
H.T.
Gezegen ve yıldızlar, hiç madde içermeyen (saf form/ düşünce)

olan Tanrıya öykünerek mükemmel bir şekil olan dairesel

yörüngelerle Dünyanın çevresinde dönmekteydiler.
Aristoya göre ideal bilim; “itiraz edilemez öncüllere dayanan bir

mantıksal çıkarsama zincirinden oluşurdu”. Günümüzdeki bilim
anlayışından çok farklı olan bu yaklaşım bilim kelimesine
muğlaklık ve teolojik bir yaklaşım kazandırmaktaydı.
Aristo öğretisi büyük ölçüde kilisenin de desteğini alarak,
Francis Bacon gibi modern bilimin sorgulayıcı ve deneysel
gözlemlere ilişkin neden-sonuç ilişkilerini açıklamaya çalışan
H.T.öncülerinin inisiyatif kazandığı 17. YY ortalarına kadar sürdü.
Bugünkü “bilim kavramı”, deneysel ve doğrudan doğa gözlemlerine

dayanan bir uğraş alanı olarak önceleri “doğa felsefesi” veya “yeni
felsefe”, bu alanda çalışanlar da “doğa felsefecisi” gibi isimlerle

anılıyordu.17. YY da felsefe teriminden kaçınılarak “doğa bilimi”
terimi yaygınlık kazandı. Doğayı inceleyen kişilere de “doğa bilgini”
veya “natürelist” denmeye başlandı. Bilim ancak 19. YY başlarında
doğa bilimi teriminin bir kısaltması olarak kabul görmeye başladı.
Latince’de bilim kelimesine uygun bir karşılık bulunamazken, eski
Yunanca’da da durum çok iyi değildi. Fizik (ya da fizyoloji) ve fizik
bilgini ya da fizyolog gibi kelimeler kullanılmaya başlandı. Canlı ve
cansız tüm nesne ve varlıkların incelenmesi
anlamında kullanılan bu kelimeler giderek belli
ilgi ve çalışma alanlarıyla sınırlandılar.
Diğer ulusal diller de çok parlak değildi.
Örneğin Diderot döneminde Fransızca’da bilim
kelimesi yoktu.
H.T.
1492 de Amerika kıtası keşfedildiğinde, “Keşif” ve “icat” kelimeleri

yoktu. Portekizce`deki “Descobrir” kelimesi sonradan “Discover”
olarak kullanılmaya başlandı. Keşif ve keşfetme terimleri İngilizce

diline 1553-54 yıllarında girebildi ve uzun bir süre icat kelimesi
yerine de kullanıldı.
Oxford English Dictionary’e göre bilim kelimesinin 1779 yılında ilk
kullanılışı ile; “fiziksel evrene özgü fenomenlerle ve dayandıkları
yasalarla ilgili inceleme dallarını kapsayan düşünsel ve pratik
uğraş” açıklamasına yer verilmekteydi. Bilimci (scientist)
kelimesinin ilk kullanımı da 19. YY da başlayabildi. Bu Latince
kelimeye Yunanca ek
getirilerek üretilmiş yapay bir
kelimeydi, benimsenmesi çok
uzun sürdü.
“Bilimsel” (scientific) kelimesi
de gene 19. YY kullanılmaya
başlandı.
H.T.
Bilim; İnsanın diğer canlılardan farklı olduğunun ayırdında

olması ile, düşünme yeteneğinin ürünü olarak, Din ve Sanat gibi
ortaya çıkmaya başlamıştır. Dolayısıyla tarihi insanlık tarihi kadar
eskiye dayanmaktadır.
Bilimin tarihinden söz edebilmek
için bilimin ne olduğunun tanımı,
yararlı veya kullanışlı bilgi ve hatta
inanç ile ile ayrımının belirlenmesi
gerekir.
Ancak “bilim” terimi ile ilgili,
üzerinde uzlaşılmış tek bir tanım
bulmak çok kolay değildir.
H.T.
BİLİM tanımlaması, TDK Sözlüğü, Büyük Larousse gibi temel
kaynaklar incelendiğinde;
Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel

yöntemlere ve bilinen gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan
düzenli bilgi,
Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir
bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci,
Yoklanabilecek, deneye vurulabilecek bilgi kapsamına giren her şey.
Doğa, toplum, insan ve düşünce hakkında nesnel bilgilerin tümü,
Çeşitli duyusal olgu ve deneyimleri akılcı düşünce sisteminin
gerektirdiği şekilde düzene sokma amacıyla yapılan faaliyet,
Sistematik veya araştırma temelli bilgi dallarından her biri ve bu
alanlarla ilgili çalışmalar,
gibi tanımlar olduğu görülüyor. Yani hem belirli bir bilgiye, belirli bir
düşünme şekline, bilgiye ulaşılması için yapılan faaliyete ve bu kazanım
sürecine «bilim» denebilmektedir.
Buna göre; "BİLİM yaparak yaşanan BİLİM sürecinde belli bir
BİLİM dalında ulaşılan yeni bilgiye BİLİM denir" ifadesi komik
H.T. biçimde doğru olmaktadır.
“Nesnel dünyaya ve bu dünyada yer

alan olgulara ilişkin tarafsız gözlem ve
sistematik deneye dayalı zihinsel

etkinliklerin ortak adı, bütün bilimlerin
amacı genel doğruların ya da temel
yasaların bilgisine ulaşmaktır.”
TEKNOLOJİ tanımlaması için de benzer tanımlama zenginliğini

görmek mümkündür. Aynı temel kaynaklarda incelendiğinde;
Bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve
aygıtları kapsayan bilgi, uygulayımbilim
Sanayinin çeşitli dallarında kullanılan araç-gereçlerin, işleme
usullerinin ve yöntemlerin incelenmesine ilişkin bilgi,
Belli bir teknik alanda bilimsel ilkelere dayanan tutarlı bilgi ve
uygulamaların tümü gibi tanımlamalar bulunmaktadır.
H.T.
Bilim büyük bir entellektüel maceradır.

Bilim yapmak için gözlemler sonucu
elde edilen kanıtlara dayalı, sıkı bir
disiplin ile şekillenmiş canlı ve yaratıcı
bir hayal gücü gerekir. Doğaya bilim
yoluyla meydan okuyabilecek kadar
gelişmiş her uygarlıkta, en iyi beyinleri
kendine çekmiştir. Çünkü bilim, her ne
kadar gerekli olsa da, gerçekleri basit
olarak bir araya getirmek değildir; bilim,
bu gerçekler arasında kurulan mantık
ilişkilerinden oluşan ve bir varsayım veya bir kuram ortaya
koymaya olanak veren bir sistemdir.
COLIN A. RONAN
H.T.
Bu iki terimin literatürdeki kullanımı çok eskilere dayanmaz.

 Peki nasıl ortaya çıktılar?

 Birbirlerini nasıl etkilediler?
 Yolları ne zaman kesişti?
 Nasıl ve ne zaman bir öğretim alanı haline geldiler?
Bilimin ortaya çıkışı hiç kuşkusuz, bilme isteği ve merakından
kaynaklanmıştır. Dünyayı, yaşanılan ortamı, doğa olaylarını,
gökyüzünü, gözlenen olayları ve maddeyi, maddenin yapısını
anlama ve yorumlama isteğinden, çabalarından başlayan bir
serüven olduğunu düşünmek doğru gelmektedir.
Teknoloji ise en azından başlangıçta bilimsel süreçlerden ve
eğitimli kişilerden tamamen bağımsız olarak başlamış, yaşamı
ve üretimi kolaylaştıracak kullanışlı araç gerecin yapıldığı zanaat
ve mesleki ustalık çabalarının ürünü olarak yaşama karışmıştır.
H.T.
Bilimin Özellikleri
Gözlemsel olmalı:
Bilimin konusu gözlenebilir olaylar olmalıdır.
Gözlemlerle elde edilen veriler yardımıyla doğrulaması
yapılamayan bilgilerden kuşku duyulur.
Bilim sadece akla dayanmayı reddeder.
Bilim “pozitif”tir. Olması gerekeni değil, var olanı inceler.
“Pozitivizm” sorunları olgulardan hareket ederek ve bilimsel
yöntemler kullanarak çözmeye çalışır.
Bilim “olgu”larla ilgilenir, “değer”lerle değil.
Akıla Dayalı (Akli) olmalı:
Bilim aklidir, çünkü gözlemler, olgular ve ilişkiler akıl yoluyla
analize, senteze, betimlemeye, açıklamaya ve değerlendirme
sürecine tabi tutulur.
H.T.
Bacon (deneyci) – Descartes (akılcı-sezgisel)

Doğanın düzenli ve yöntemli bir biçimde araştırılması, gözlem, deneyler
aracılığıyla kavranan olgulara dayalı bir bilim sisteminin kurulması

temeldir. (Francis Bacon, John Locke, George Berkeley, David Hume)
Yalnızca akıl tarafından “açık ve seçik” olarak kavranan bilgiler
güvenilirdir. Açık ve seçik bilgileri sağlayan sezgi yanılmaz yargının
önkoşuludur. (Rene Descartes, Baruch Spinoza, G. Wilhelm von Leibniz)
Bacon, Novum Organum’da(1620) doğa felsefesinin
özünün doğa yasasını keşfetmek olduğunu ileri sürmüştü.
Fransız düşünür Rene Descartes (1596-1650);
“cogito ergo sum” yani "düşünüyorum, öyleyse
varım" demiştir.
Evrensel yasa fikrini, doğayı anlama girişiminin
odağına oturtan ilk kişi olan Descartes,
Galileo’nun mahkûm edilişini öğrenince,
hazırladığı “Hakikatin araştırılması; Dünya ya da Işık üzerine bir Deneme”
kitabının ancak ölümünden sonra basılmasını vasiyet etmiştir.
Ancak; "Res Cogitans Res Extensa" yani ruhsal ve cismi şeylerin ayrı
olarak ele alınmasını dile getirerek bilimde sekülerliğin temelini de atmıştır.
H.T.
Bilimsel Düşünce
Alman düşünür Immanuel Kant (1724-1804) akılcı ve deneyci
geleneği tek sistemde birleştirerek;

“Bütün bilgi deneyle başlar, ama bütünüyle deneyden çıkmaz.”
diyerek bir sentez yaklaşımı ileri sürmüştür.
Mutlak idealizm düşüncesinin savunucusu Friedrich Hegel;
“akılcı olan her şey gerçektir, gerçek olan her şey de akılcıdır.”
Günümüzde Bilimsel düşünce; “Olgular ve olaylar arasında ilişkiler bulmaya,
kanıtları değerlendirmeye ve bu yolla bir sonuca varmaya çalışan zihinsel
süreç, özgür, eleştirel, araştırıcı ve bağımsız düşünce” olarak tanımlanır.
Bilimin Temeli
Deney ve Gözlem
Birikim
Araştırmadır.
Bilim var olan ama henüz bilmediğimiz bir düzeni araştırır.
Global ekonominin kurallarının yaygınlaştığı, göç vd etkilerle büyük
nüfus hareketlerinin yaşandığı Dünyamızda sosyal bilimler açısından,
makro ve mikro kozmozun sınırsızlığını düşündüğümüzde teknik ve fen
bilimleri açısından yapılacak çok bilimsel araştırma, alınacak çok büyük
yol olduğunu söylemek mümkündür.
H.T.
Pozitivizmin kurucularından Auguste Comte

(1798-1857) ‘ye göre; bilimler, aralarında soyutluk
ve somutluk derecelerine göre sıralanır. Soyut

bilimler somut olanların temeli ve ön şartı
niteliğindedir. Bilimlerin sıralanışında birbirlerine
temel oluşturmaları esastır.
İlk bilim, en genel, en yalın ve başka hiçbir bilim
bilgisine gereksinim duyulmayan aritmetik ve sayı
bilgisidir. Bunu uzay bilgisi olan geometri izler.
Daha sonra mekanik gelir. Bu üç bilim, bilimlerin temeli olan
matematiği oluşturur. Comte’ye göre birinci bilim matematiktir. Daha
sonra Astronomi, üçüncü sırada Fizik ve dördüncü bilim olarak
Kimya gelir. Beşinci bilim Biyoloji, altıncı sırada ise toplum bilim
(sosyoloji) bulunmaktadır.
Comte’ye göre bilim; olguları gözleyerek aralarındaki bağıntıları,
eş deyişle kanunları kavramaya çalışan bir deney ve gözlem
alanıdır. Comte; bilim ancak gözlem sonuçlarını bildirebileceğini ve
sadece bu sonuçlar arasındaki ilişkileri gözleyebileceğini ileri sürer.
H.T.
Bilimin Doğası ve Ögeleri

Modern bilimin doğuşunda rol oynayan kişiler, bilime farklı açılardan
yaklaşmış ve farklı ögeler kazandırmıştır. Bunlar;

Kant : İdealizm (sentezci)
Comte : Pozitivizm
– Popper: Mantıksal pozitivizm
Spencer : Evrimcilik
Sartre : Varoluşçuluk (egzistansiyalizmn)
Camus : Absürtlük
Descartes : Akılcılık (rasyonalizm)
Bacon : Deneyselcilik (Ampirizm)
Doğrudan bilimle uğraşanların yeni şeyler öğrenme merakı ve isteği
konusundaki bu tedirginlik ve olumsuz söylemlerine karşı ünlü ozan Victor
Hugo; “Bilim sonsuz devinimi arar, bulur da”.
Bilimde her şey değişir, kabuk değiştirir, her şeyin yerini alır, Dün doğru
diye benimsenen şey yeniden ele alınır. O yüce bilim makinesi durmak
bilmeden çalışır, en iyiye ve doğruya ulaşma isteği hiç bitmez. Mutlak
olana yabancıdır. Bu değişim tedirginlik verici olsa da güzel bir şeydir.
H.T.
Bilimin ilk yıllarında merak ve bilmeye ilginin

yarattığı huzursuzluk, dinsel inanışlara şüpheyle
bakılır olması, bazı önemli kişilerin aleyhte

konuşmalarına yol açmıştır. Örneğin Blaise
Pascal merak için; “bir hastalıktır, herkesin
paylaştığı yanlışlarla yetinilmesi gerekir” diyecek
kadar ileri gidiyordu. “Bir şeyin gerçeğini bilme
şansı yoksa insanların düşünmesini durduracak
ortak bir yanılsamanın olması daha iyidir” diyordu.
Değişmez bir ahlak ve politika düzenini savunan ve bilimin sürekli
bilgi anlamında değişimlerinden rahatsızlık duyan Agusto Comte
de, yıldızların fiziksel yapısının araştırılmasının yasaklanmasını
savunuyor, “Evreni tam olarak bilmek elimizde olmadığı gibi bu
bilginin kazandıracağı önemli bir şey de yoktur” diyordu.
Pascal ve Comteyi birleştiren endişe, doğruyu gösteren mutlak bir
öğreti olması gerektiğine ilişkin düşünceleriydi.
Bilim dalları da farklı yaklaşımlarla ama çoğunlukla nakli ve akli
ayrımı temelinde sınıflandırılmıştır.
H.T.
BİLİMİN KAYNAKLARI
Doğa üstücülük (olayların kaynağını başka şeylerde,

etmen veya güçlerde arama)
 Yaşam ve canlılara ilişkin bireysel değerlendirmeler
(yaşantıların toplanması, kaydedilmesi, sistemli hale
getirilmesi ve bunlarla ilgili genel ilkelerin bulunması)
 Nicelik (ölçme)
Evrende meydana gelen her şey nicel ve ölçülebilirdir. (Thorndike)
 İlişkilerin keşfi (neden-sonuç ilişkisi)
 Gerçeğe yaklaşıklık (“mutlak doğrular” , “değişmez
gerçekler” )
H.T.
BİLİMSEL YÖNTEM
Açık seçik, denetlenebilir, yansız, akla uygun,
eleştirici, düzeltici, deneyici, seçici, duyarlığı yüksek,
olgusal düzeyde, bilinen en güvenli sorun çözme
yöntemi
Bilim (yeni bilgi) üretme yolu
Kanıtlanmış bilgi elde etmek için izlenen yol
Sorun çözmek için izlenen düzenli yol
Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın
bir sentezidir.
H.T.
BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL NİTELİKLERİ

Olayların incelenmesi
Olayların metafiziğe dayanmadan açıklanabilmesi
Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi olması
Tümevarım / tümdengelim ile geçerli/güvenilir bilgi
toplanabilmesi
Ancak; bilimsel uğraş ve çabalar hep inanç sistemlerinin baskısını
hissetmişler, zaman zaman da etkisine girmişlerdir.
Montaigne de, Lucretius’un “foedere naturae” yani doğa yasaları
üzerine yazdığı dört paragraflık yazısını okumuş ve “ O yasalarla
kısıtlı olan siz insanlarsınız, Tanrı isterse hepsinden azade olur”
diyerek doğa yasalarını ve doğayı anlama girişimini kısıtlamıştır.
H.T.
Bilimsel Yöntemin Aşamaları

1- Güçlüğün sezilmesi
2- Sorunun tanımlanması
3- Çözümün tahmin edilmesi
4- Gözlenebilir sınayıcıların belirlenmesi
5- Deneme ve değerlendirmelerin yapılması
6- Raporlaştırma
H.T.
Diyalektik Düşünme Yöntemi

Neden – sonuç ilişkileri ile, etmen olmadan değişim

olmayacağı yaklaşımını içeren analitik yaklaşım,
Yöntemli ve doğru düşünme, doğru kavramına, doğru
kabul edilen bilgiye varma sanatı
Her şey birbiriyle ilgilidir
Hiçbir şey statik (durağan) değildir, her şey oluş ve
değişim halindedir. Hiçbir süreç tamamlanmış değildir.
Nicel birikimler ve değişmeler nitel değişimi yani
başkalaşmayı ortaya çıkartır
Gerçek içsel çelişkiler içerir, her etki tepkiyi doğurur
ve ters yönde değişim istemini arttırır.
H.T.
Emre Kongar;
“Türkiye’de toplumsal bilimlerin eğitiminde

büyük bir sorun var, bilimsel araştırma
yöntemleri ve sistematik çözümleme modelleri
okutulmuyor, öğretilmiyor.”
“Yani toplumsal bilimlerin öğrencileri, fizik, kimya, hukuk ve iktisat
öğrencisi gibi tutarlı bir düşünce sistemi ile topluma bakmayı
öğrenmiyor. Bu ne yazık ki, ideolojik korkulardan ve bilimsel cehaletten
kaynaklanıyor.”
“Örneğin yeni ve doğruluğu kontrol edilebilir (yanlışlanabilir) bilgi
üretmenin tek yolu olan pozitivizm lanetlenebiliyor, Marksizmle
bağlantılı sayılan diyalektik düşünme şekli suç kapsamına alınabiliyor”
H.T.
Skolastik ilahiyatın zirve yaptığı dönemde, Bilimsel yaklaşımın seküler bir

düşünce şekline dönüşmesinde adına vurgu yapılması gereken üç kişiden

söz etmek gerekir.
Bunlardan Gratianus, hukuk konusunun yeniden ele alınarak rasyonel hale
getirilmesine katkı yaptı.
Diğer isim Robert Grosseteste, Aristoteles etkisiyle sistematik sınama
yöntemi ile bilimsel yöntem üzerinde durarak, Batı’da kesinliğe dönük ilgiyi
ve ölçüm merakını doğurdu.
Üçüncü isim Aquinolu Tommaso’dur. Akıl ve vahiy alanları arasına çizdiği
ayrımdan hareketle, seküler bakış açısının temellerini atarak Hıristiyanlığı
bir anlamda Aristotelesçileştirdi.
Sekülerizm fikri şehirlerin değişimine,
toplumsal yaşamın farklılaşmasına yol
açtı. Böylelikle “dinsel bilgilerin yanı
sıra pratik bilgilere de gerek duyulan”
kentlerde dinî okullardan üniversiteye
geçişin yolu açıldı ve giderek önem
kazandı.
H.T.
Bilimsel Araştırma
• Olayların incelenmesi, bilgilerin toplanması, düzenlenmesi, analiz ve
senteze tabi tutulması, yorumlanması, değerlendirilmesi ve anlamlı bilgiler

bütünü haline getirilmesi
• “Problemlere güvenilir çözüm yolları bulma süreci”
Güvenilir çözüm yolları bulunması “doğru” kararlar alınabilmesine,
“doğru” kararların alınabilmesi “doğru” bilgilerin kullanılmasına bağlıdır.
Toplumların araştırmaya gösterdikleri ilgi ve verdikleri önem ile bilim ve
teknolojide geri kalmışlık arasındaki paralellik olduğu bilinen bir durumdur.
Araştırma Çeşitleri
Temel araştırmalar
– Kuram geliştirmeye yönelik bilgi üretmek
– Var olan bilgiye yenilerini katmak
– Açıklama  Ayrıntı saptama  Neden-sonuç ilişkisi saptama 
Kuram geliştirme
Uygulamalı araştırmalar
– Üretilen bilgilerin değerlendirilmesiyle sorunların fiili çözümü
(aksiyon araştırmaları, AR-GE araştırmaları  Teknolojik gelişmeler)
H.T.

0 Ders Girisi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

0 Ders Girisi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2021 – 2022 BAHAR YARIYILI ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN – EDEBİYAT FAKÜLTESİ

Bilimsel etkinlik, tarihinden bağımsız olarak anlaşılamaz, bilimin

geldiği noktayı anlamak ve kavramak için geçirdiği süreci iyi bilmeliyiz.

Bilim tarihinin bir araştırma-bilim dalı haline gelmesi yakın dönemde

Bilim, teknoloji ve bunlara bağlı olarak uygarlığın Dünya

Augusto Comte Paul Tannery George Sarton

Thomas Kuhn (1922-1996), Tarih, bilim ve

T. Kuhn’ u da etkileyen Rus asıllı Fransız

Amerikalı tarihçi ve filozof Will Durant’ın, eşi Ariel’in de

desteği ile yazdığı 11 ciltlik "The Story of Civilization"

Abdülhak Adnan Adıvar Osmanlılarda bilimi araştıran ve Bilim

tarihi konusunda Türkiye’nin öncüsü olmuş bir tarihçi-gazeteci ve

2. Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, İmge Kitabevi

BAŞLIKLA İLGİLİ ÇALIŞMA SORULARI:

1. “Bilim Akli olmalıdır” ifadesini nasıl yorumluyorsunuz?

Bilimin İngilizcedeki “Science” kelimesi, bugünkü anlamıyla

oldukça yenidir. Latince “Scientia” kelimesine dayanan bu tanım,

bulunmaktaydı ve düşünerek kesin doğrulara ulaşmak mümkündü.

Gezegen ve yıldızlar, hiç madde içermeyen (saf form/ düşünce)

olan Tanrıya öykünerek mükemmel bir şekil olan dairesel

Aristoya göre ideal bilim; “itiraz edilemez öncüllere dayanan bir

Bugünkü “bilim kavramı”, deneysel ve doğrudan doğa gözlemlerine

felsefe”, bu alanda çalışanlar da “doğa felsefecisi” gibi isimlerle

1492 de Amerika kıtası keşfedildiğinde, “Keşif” ve “icat” kelimeleri

olarak kullanılmaya başlandı. Keşif ve keşfetme terimleri İngilizce

Bilim; İnsanın diğer canlılardan farklı olduğunun ayırdında

Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel

“Nesnel dünyaya ve bu dünyada yer

sistematik deneye dayalı zihinsel

TEKNOLOJİ tanımlaması için de benzer tanımlama zenginliğini

Bilim büyük bir entellektüel maceradır.

Bu iki terimin literatürdeki kullanımı çok eskilere dayanmaz.

 Peki nasıl ortaya çıktılar?

Bacon (deneyci) – Descartes (akılcı-sezgisel)

aracılığıyla kavranan olgulara dayalı bir bilim sisteminin kurulması

geleneği tek sistemde birleştirerek;

Pozitivizmin kurucularından Auguste Comte

ve somutluk derecelerine göre sıralanır. Soyut

Bilimin Doğası ve Ögeleri

yaklaşmış ve farklı ögeler kazandırmıştır. Bunlar;

Bilimin ilk yıllarında merak ve bilmeye ilginin

bakılır olması, bazı önemli kişilerin aleyhte

Doğa üstücülük (olayların kaynağını başka şeylerde,

BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL NİTELİKLERİ

Bilimsel Yöntemin Aşamaları

Diyalektik Düşünme Yöntemi

Neden – sonuç ilişkileri ile, etmen olmadan değişim

“Türkiye’de toplumsal bilimlerin eğitiminde

Skolastik ilahiyatın zirve yaptığı dönemde, Bilimsel yaklaşımın seküler bir

düşünce şekline dönüşmesinde adına vurgu yapılması gereken üç kişiden

senteze tabi tutulması, yorumlanması, değerlendirilmesi ve anlamlı bilgiler

You might also like