Genel Kimya

İlkeler ve Modern Uygulamalar

Petrucci • Harwood • Herring
8inci Baskı

Bölüm 2: Atomlar ve Atom Kuramı

1
 İçerik

• Kimyada İlk Buluşlar

• Atom

• Kimyasal Elementler

• Atom Kütleleri

• Periodik Çizelgeye Giriş 2

 İlk Buluşlar

Kütlenin Korunumu Kanunu - Lavoisier 1774

Sabit Oranlar Yasası - Proust 1799

Katlı Oranlar Kanunu

3
Kütlenin Korunumu Kanunu
Kimyasal bir Tepkimeden çıkan ürünlerin kütleleri
toplamı tepkimeye giren maddelerin kütleleri
toplamına eşittir.

elektroliz
2 H2O (s) 2 H2 (g) + O2 (g)
100.0 g 11.2 g 88.8 g

D
Cu (k) + S (k) CuS (k)
63.55 g 32.07 g 95.62 g

4
Sabit Oranlar Yasası – Bir bileşiğin bütün örnekleri
aynı bileşime sahiptir.

Bileşenler kütlece sabit bir oranda birleşirler.

Na (k) + Cl2 (g) NaCl (k) + ½ Cl2

23.0 g 71 g 58.5 g 35.5 g
46 90 g 117 g 19 g

23.0 g 46.0 g 0 .647

= =
35.5 g 71 g

5
Katlı oranlar yasası – Eğer iki element birden fazla bileşik
oluşturursa, bu elementlerin herhangi birinin sabit oranıyla birleşen
diğer elementin kütleleri arasında küçük tamsayılarla ifade
edilebilen bir oran vardır.

H O O/H

H2O2 11.2 g 178 g 15.9

=2
H2O 11.2 g 88.8 g 7.93

C O O/C

CO2 42.9 g 114 g 2.66

=2
CO 42.9 g 57.1 g 1.33 6
 Atomun Yapısı
Rutherford
proton 1919

James Chadwick
nötron 1932

7
 Temel Parçacıkların Özellikleri
Parçacık Kütle Yük
g Coulombs (e)
Elektron 9.109 x 10-28 0.0005486 akb –1.602 x 10-19 –1
Proton 1.673 x 10-24 1.0073 akb +1.602 x 10-19 +1
Nötron 1.675 x 10-24 1.0087 akb 0 0

Akb (atomik kütle birimi) = Karbon-12 atomunun kütlesinin 1/12 si

Atomların Ölçeği
En büyük atomun kütlesi = 4.8 x 10-22 g ( = 240 akb)
ve çapı= 5 x 10-10 m (= 5.0 Å)
8
Tanımlar I: Simgeler, İzotoplar, ve Sayılar

Z
E Atomun veya Izotopun Kimyasal Simgesi

E = Elementin Simgesi
A = Kütle numarası= A = Z + N = Atomun Proton ve Nötronlarının
sayılarının toplamı

Z = Atom numarası= Atomun Protonlarının sayısı

N = Atomun Nötronlarının sayısı

İzotop = Aynı sayıda proton içeren, fakat farklı sayıda nötron içeren
atomlara birbirinin izotopu denir. (E aynı, Z sayıları aynı,
A sayıları farklı) 9
10
 Nötür Atomlar
• 51 Cr = P+ (24), e- (24),
• N (27)

• 239 Pu = P+(94), e- (94),

• N (145)

• 15 N = P+(7), e-(7), N(8)

• 56 Fe = P+(26), e-(26),
• N (30)

• 235 U =P+(92), e-(92),

• N (143)
11
 İyonlar
• Elektron alan veya elektron veren atomlar
iyon adını alır ve net bir yük taşırlar.

• Yük= Proton sayısı-Elektron sayısı

A + A -

Z
E Z
E

12
 Tanımlar II: AKB, Dalton, 12C Std.
AKB (Atomik Kütle Birimi) = Karbon-12 atomunun kütlesinin 1/12 si
Hidrojen kütlesi 1.008 akb.
Dalton (D) = AKB nin yeni adı,
1 dalton = 1 AKB
12C kütlesi =12.00 dalton.

İzotop = Bir elementin aynı sayıda proton, fakat farklı sayıda

nötron içeren atomlarına birbirinin izotopu denir.
(E aynı, Z sayıları aynı, A sayıları farklı)

İzotop Kütlesi= Bir İzotop kütlesinin 12C İzotop kütlesine oranı

Atom Kütlesi= “Atom Ağırlığı” = Bir elementin doğal izotoplarının

ağırlıklı atom kütlelerinin (doğada bulunma oranlarına göre)
ortalamasıdır. 13
 Hidrojenin İzotopları
db% akb

• 1 H
1 1 Proton 0 Nötron 99.985 % 1.00782503
• 2 H
1 (D) 1 Proton 1 Nötron 0.015 % 2.01410178
• 3 H
1 (T) 1 Proton 2 Nötron -------- ----------
• Hidrojenin atomik kütlesi = 1.008 akb
db%: Doğada bulunma yüzdesi

• 3H is Radyoaktifdir ve yarılanma süresi 12 yıldır.

• H2O Normal su “hafif su”

• kütle= 18.0 g/mol, K.N. = 100.0 0C
• D2O ağır su
• kütle = 20.0 g/mol, K.N. = 101.42 0C
14
 Oksijenin İzotopları
• 16 O
8 8 Proton 8 Nötron
% 99.759 15.99491462 akb

• 17 O
8 8 Proton 9 Nötron
% 0.03 16.9997341 akb

• 18 O
8 8 Proton 10 Nötron
% 0.204 17.999160 akb

15
 Elementlerin Atom Kütleleri:
Periyodik tabloda gösterilen atom kütleleri elementlerin
doğadan alınan örneklerinin ortalamasıdır. Bu örnekler
elementlerin değişik kütleye sahip izotoplarının bir
karışımıdır.
İzotop Kütle (akb) Doğada bulunma Atom Kütlesi
Oranı (akb)
16O 15.994 915 x 0.997 587 = 15.956 31
17O 16.999 133 x 0.000 374 = 0.006 358

18O 17.999 16 x 0.002 039 = 0.036 700

Ağırlıklı Ortalama = 15.9994 akb
16
 Bir Elementin Atom Kütlesinin
Hesaplanması
Problem: Magnezyum atom kütlesini hesaplayınız!
Magnezyumun 3 karalı izotopu mevcuttur, 24Mg (%78.7);
25Mg (%10.2); 26Mg (%11.1).

İzotop (db%) Kütle (akb ) (dbo) Kütleye Katkısı

24Mg (%78.7) 23.98504 akb x 0.787 = 18.876226 akb
25Mg (%10.2) 24.98584 akb x 0.102 = 2.548556 akb
26Mg (%11.1) 25.98636 akb x 0.111 = 2.884486 akb

24.309268 akb
db%: Doğada bulunma yüzdesi
dbo:doğada bulunma oranı

Anlamlı sayılarla= 24.31 akb 17

 TANIMLAR
• ELEMENT – Kimyasal olarak kendinden daha basit maddelere
ayrıştırılamayan maddelere element denir.

• BİLEŞİK – Bir veya daha fazla elementin belirli oranlarda

kimyasal olarak birleşmesi ile oluşan maddelere bileşik denir.

• PERİYODİK TABLO - Elementlerin özelliklerine göre

sınıflandırılarak dizilmesi sonucu oluşan tablo.

• MENDELEEV in Periyodik Tablosu:

– Dikey gruplar ( aileler) elementlerin kimyasal özelliklerine göre
sınıflandırılmasıyla oluşmuştur (oksijenle birleşme oranına göre)

18
 Periyodik Tablo
Ana Grup Ana Grup
Elementleri Elementleri
Amerikan

IUPAC

Geçiş
Elementleri
Periyot

İç Geçiş Elementleri

19
IUPAC= Uluslararası Kimya ve Uygulamalı Kimya Birliği (Avrupa)
 Periyodik Tablo
H He
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Z Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr Y Zr NbMo Tc Ru Rh Pd Ag n
Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi P At Rn
Fr Ra Ac Rf Du Sg Bo Ha Me o

Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er TmYb Lu
Th Pa U Np Pu AmCm Bk Cf Es F MdNo Lr
m
Metaller Yarı-metaller
Metalloidler
Ametaller 20
Metaller, Ametaller ve Yarı-Metaller (Metaloidler)

Metaller

Yarı-metaller Ametaller
Metaloidler
21
 Gruplar - Periyodik Tablo
Element Grupları (Dikey Gruplar)
Grup IA - Alkali Metaller
Grup IIA - Alkali Toprak Metalleri
Grup IIIA - Boron Ailesi
Grup IVA - Karbon Ailesi
Grup VA - Azot Ailesi
Grup VIA - Oksijen Ailesi (Kalkojenler)
Grup VIIA - Halojenler
Grup VIIIA - Soy Gazlar
Diğer Gruplar ( Dikey ve Yatay Gruplar)
Grup IB - 8B – Geçiş Metalleri
Periyot 6 Grubu - Lantanitler
Periyot 7 Grubu - Aktinitler 22
 The Periodic Table of the Elements
H He
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr Y Zr NbM Tc R Rh Pd A Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Hf Ta oW Re uOs Ir Pt gAu Hg Tl Pb Bi P At Rn
Fr Ra Ac Rf Du Sg Bo HaMe o

Ce Pr Nd Pm Sm E Gd Tb Dy Ho Er TmYb Lu
Th Pa U Np Pu Am u C Bk Cf Es Fm Md No Lr
m
Alkali Metaller Halojenler

Alkali Toprak
Soy Gazlar 23
Metalleri
 The Periodic Table of the Elements
H He
Li Be B C N O F Ne
NaM Al Si P S Cl Ar
K gCa Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La H Ta W Re O Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
Fr R Ac fRf Du Sg Bo sHa Me
a
Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Th Pa U Np Pu AmC Bk Cf Es Fm Md No Lr
m
Boron Ailesi Azot Ailesi

Karbon Ailesi Oksijen Ailesi 24

 Elementlerin Periyodik Tablosu
H He
Li B B C N O F Ne
Na eMg Al Si P S Cl Ar
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr Y Zr NbMo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi P At Rn
Fr Ra Ac Rf Du Sg Bo Ha Me o
Geçiş Metalleri

Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb DyHo Er TmYb Lu
Th Pa U Np Pu AmCmBk Cf Es Fm Md No Lr

Lantanidler: Nadir
Toprak Elementleri Aktinidler
25
 Periyodik Tablo
En Muhtemel İyon Yükleri
+1 İyon Yükün ile IUPAC Grup numarası arasındaki bir ilişki vardır 0

H +2 +3 ±4 -3 -2 -1 He
Li Be B C N O F Ne
Na M +3 +4 +5 +1 + 2 Al Si P S Cl
Ar
K gCa Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge A Se Br Kr
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In S sSb Te I Xe
Cs B La Hf Ta W Re O Ir Pt Au Hg Tl n Pb B Po At Rn
a s Me i
Fr Ra Ac Rf Du Sg Bo Ha

+3 Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er TmYb Lu
+3 T P U Np Pu AmC Bk Cf Es FmMd No Lr
26
h a m
IUPAC= Uluslararası Kimya ve Uygulamalı Kimya Birliği (Avrupa)
 Periyodik Tablo
• Atom kütlelerinin okunması.
• Ana grup elementlerinin kararlı iyonlarının
bulunması.
• Elektron dağılımlarının bulunması.
• Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin
periyodik tablodaki yerine göre nasıl değiştiği.

27
 İyonik Bileşiklerin Formülleri

Örneğin, katı sodyum klorür üç

boyutlu ağ örgü yapıda dizilmiş eşit sayıda Na+ ve
Cl− iyonlarından oluşur

Şekil 2.13 (a) Katı NaCl’ün yapısı. (b) Gerçekte katyonlar anyonlarla
temas halindedir. (a) ve (b)’de daha küçük olan küreler Na+ iyonlarını,
büyük küreler ise Cl− iyonlarını temsil etmektedir. (c) NaCl kristalleri.
Magnezyum havada yandığında
hem magnezyum oksit hem de
magnezyum nitrür oluşur.
 2.7 Bileşiklerin Adlandırılması

Organik bileşikler karbon içerirler ve karbon çoğu zaman hidrojen, oksijen, azot, ve kükürt elementleri ile bileşik halinde bulunur. Geriye
kalan diğer bütün bileşikler inorganik bileşikler olarak sınıflandırılır. Ancak, karbon monoksit (CO), karbon dioksit (CO2),
karbon disülfür (CS2) gibi karbon içeren bileşikler ve siyanür (CN−), karbonat (CO3 2−) ve bikarbonat (HCO3 −) grupları
içeren bileşikler inorganik olarak düşünülür

İyonik Bileşikler.
Solda FeCl2, sağda FeCl3 görülmektedir.
 Moleküler Bileşikler
HCl :hidrojen klorür
HBr :hidrojen bromür
SiC: silisyum karbür
Ön Ek Anlamı
Mono- 1
CO karbon monoksit
Di- 2
CO2 karbon dioksit
Tri- 3
SO2 kükürt dioksit
Tetra- 4
SO3 kükürt trioksit
Penta- 5
NO2 azot dioksit
Hekza- 6
N2O4 diazot tetroksit
Hepta- 7
Okta- 8
Nona- 9
B2H6 diboran Deka- 10
CH4 metan
SiH4 silan
NH3 amonyak
PH3 fosfin
H2O su
H2S hidrojen sülfür
Örnek 2.7
Aşağıdaki moleküler bileşikleri adlandırınız: (a) SiCl4 ve (b) P4O10.

Çözüm (a) Dört tane klor atomu bulunduğundan bileşik silisyum tetraklorürdür.
(b) Dört tane fosfor ve on tane oksijen atomu vardır ve bileşik tetrafosfor dekoksittir. Deka ekinden “a” harfinin
düşürüldüğüne dikkat ediniz.
Alıştırma Aşağıdaki moleküler bileşikleri adlandırınız: (a) NF3 ve (b) Cl2O7.

Örnek 2.8
Aşağıdaki moleküler bileşiklerin kimyasal formüllerini yazınız:
(a) karbon disülfür ve
(b) disilisyum hekzabromür.

Çözüm (a) Bileşikte iki tane kükürt, bir tane karbon atomu bulunduğundan formül CS2’dir.
(b) Bileşikte iki tane silisyum ve altı tane brom atomu vardır. Bu nedenle formül Si2Br6
dır.

Alıştırma Aşağıdaki moleküler bileşiklerin kimyasal formüllerini yazınız: (a) kükürt

tetraflorür ve (b) diazot pentoksit.
 Asitler ve Bazlar , Asitlerin Adlandırılması

Asit suda çözündüğünde hidrojen iyonları (H+) veren bir madde olarak tanımlanabilir. (H+ bir
protona eşdeğer olduğundan, proton olarak da adlandırılır.)
HCl :hidrojen klorür
HCl :hidroklorik asit
Hidrojen, oksijen ve bir diğer element (merkez elementi) içeren asitlere oksiasitler denir.

1. “ik” asidine bir tane O atomunun eklenmesi: Bu durumda asit

“per. . . . ik” asit olarak adlandırılır. Örneğin, (HClO3) asitine (“ik”)
bir tane O atomu eklenmesi ile klorik asit (HClO3) perklorik asite
(HClO4) dönüşür.
H2CO3 karbonik asit
HClO3 klorik asit 2. “ik” asidinden bir tane O atomunun çıkarılması: Bu durumda asit
“öz” asiti olarak adlandırılır. Buna göre, nitrik asit, (HNO3), nitröz
HNO3 nitrik asit
asite (HNO2) dönüşür.
H3PO4 fosforik asit
H2SO4 sülfürik asit 3. “ik” asidinden iki tane O atomunun çıkarılması: Bu durumda asit
“hipo. . . öz” asiti olarak adlandırılır. Buna göre, HBrO3, HBrO’ya
dönüştüğünde asit hipobromöz
asit olarak adlandırılır.
Bazların Adlandırılması
Baz, suda çözündüğünde hidroksit iyonları (OH−) veren bir madde olarak tanımlanabilir.
Aşağıda bazı örnekler verilmiştir:
NaOH sodyum hidroksit
KOH potasyum hidroksit
Ba(OH)2 baryum hidroksit

Hidratlar
Hidratlar bileşimlerinde belli sayıda su molekülü bulunan bileşiklerdir.
BaCl2 ·2H2O baryum klorür dihidrat
LiCl .H2O lityum klorür monohidrat
MgSO4·7H2O magnezyum sülfat heptahidrat
Sr(NO3)2·4H2O stronsiyum nitrat tetrahidrat

Şekil 2.16 CuSO4 · 5H2O (solda)

mavidir.CuSO4 (sağda) beyazdır.
 2.8 Organik Bileşiklere Giriş
Organik bileşiklerin kimyası büyük oranda, molekülde belli biçimde bağlanmış bir veya birkaç atomun oluşturduğu
fonksiyonel gruplara bağlıdır. Örneğin metan molekülündeki bir H atomu, bir hidroksil (−OH), bir amin (−NH2), ya da bir
karboksil (− COOH) grubu ile yer değiştirirse aşağıdaki moleküller oluşur.