T.

C
MESİN ÜNİVERSİT
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
KİMYA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
KM 401 KİMYA MÜHENDİSLİĞİ LABORATUVARI
DENEY 6- SIVILARDA DİFÜZYON KATSAYISI TAYİNİ
Dr. Öğr. Üyesi Onur DÖKER
DENEY TARİHİ : 24.09.2019
Yumna MAAZ
17-157-939
GRUP 6
15-157-054 Sifa HASANI
15-157-059 Abdulbaset ALHALLAK
16-157-029 Nora ABDULLAH
16-157-903 Fatemah HIDAR
17-157-940 HanaSUBHI ALLOULO
14-157-062 Ertugrul AKARCESME
14-157-001 OSMAN OZKARAN

RAPOR VERILIS TARIHI : 01.10.2019

MERSIN

1
Sunum/Öz

Bu çalışmanın yü rü tü lmesi ve yö nlendirilmesindeki değerli

katkıları, çalışma boyunca gö sterdiği ilgi, teşvik ve her konudaki desteği
sebebiyle danışman hocam Sayın Yrd.Doç.Dr.Onur DÖKER’e
teşekkü rlerimi saygılarımla
sunarım.
6.Grup öğrencileri olarak '' Sıvılarda Difüzyon Katsayısı Tayini '' deneyi
yapıldı. Deneyde sıvıların difüzyon katsayılarının tayin edilmesi ve amprik
hesaplama yöntemi ile karşılaştırılması amaçlanmıştır. Deney
düzeneğinin anlatılması, gerekli bilgilerin aktarılması sonucunda deneye
başlandı. Deneyin amacına uygun yürütülebilmesi için gerekli
hassasiyetler göz önünde tutuldu ve deney sonuçlandı. Elde edilen
veriler not edildi.

Deney için verdiği bilgiler ve yardımlarından dolayı Arş. Gör. İsmail K.

AKBAY hocamıza teşekkür ederiz

SAYGILARIMLA
Yumna MAAZ

2
İÇİNDEKİLER

SUNUM/ÖZ……………………………………………………........................2
ÖZET…………………………………………………………..........................4

1.TEORİK BİLGİ……………………………………………..........................5

2.DENEYSEL YÖNTEM……………………………………..........................8

2.1. Deneyin Amacı………………………………………..........................8

2.2. Deney Sistemi…………………………………………........................8

2.3. Deneyin Yapılışı………………………………………........................8

3. BULGULAR VE TARTIŞMA……………………………..........................9

4. SONUÇLAR……………………………………………….........................10

5. SİMGELER ve KISALTMALAR………………………….........................11

6. KAYNAKÇA……………………………………………….........................11

7. EKLER………………………………………………………......................12

7.1. Veriler………………………………………………….........................12

7.2. Hesaplama………………………………………………......................12

3
ÖZET
Deneyin amacı sıvıların difüzyon katsayılarının tayin edilmesi ve ampirik
hesaplama yöntemleri ile karşılaştırılmasıdır.
Deneyin yapılışında difüzyon hücresi sistemi kullanıldı. Deneyin
yapımında 0.1 M ' lık HCl ve saf su kullanıldı.Titrasyon yapılmadan önce
alınan numunelere indikatör olarak fenolftalein kullanıldı. Titrasyon
işlemi için 0.01 M NaOH kullanıldı.
Difüzyon sonucu gerçekleşen molar değişimler HCl ve su için ayrı ayrı
kaydedildi.

4
1.TEORi
Fiziksel ve kimyasal süreçlerde kullanılan maddelerin özellikleri büyük
önem taşır.Proses mühendisliğinde genellikle akışkanların taşınması ve
dağıtılması işlemleri ağırlıklı olarak çalışılır. Bu nedenle proses
tasarımlarında ve kimya mühendisliği uygulamalarında kullanılan
akışkanların özelliklerinin bilinmesi gerekir. Akışkanlar için en önemli
özelliklerden biri difüzyon katsayısıdır. Akışkanlar mekaniği ve kütle
transferi işlemlerinde difüzyon katsayısının bilinmesi tasarımlarında
kolaylık sağlar. Bu deney düzeneğinde ise sıvı çözeltilerin sıvı içinde ve
gazların durgun gaz içinde difüzyonu incelenecektir.
Bu amaçla aşağıda kısaca verilen bilgilere gereksinim vardır. Durgun bir
akışkan içinde konsantrasyon farkı ile kütle transferinin olması difüzyon
olayı ile açıklanabilir. Suyla dolu bir bardağa mürekkep damlatıldığında,
mürekkebin mavi renginin yavaş yavaş tüm suya dağıldığı ve sonunda
üniform bir karışım elde edildiği bilinen bir gerçektir. Benzer bir davranışı
gazlar için de gözlemlemek mümkündür. Bu tip örneklerle gözlemlenen
difüzyon, kinetik teoriye göre moleküllerin termal enerjileri nedeniyle
yaptıkları hareketin bir sonucudur.Kütle transferi yüksek konsantrasyon
noktasından düşük konsantrasyon noktasına
doğru olur. Konsantrasyon kütlesel veya molar birimlerle ifade edilebilir.
Kütlesel akı; birim zamanda birim alandan geçen kütle miktarını
(kg/m2S) ve molar akı da birim zamanda birim alandan geçen mol
miktarını (mol/m2S) ifade eder
Kütle transferinde, bir maddenin difüzyonla olan transfer akısının o
maddenin konsantrasyon gradyanı ile orantılı olduğu ve bu orantı
katsayısının difüzyon katsayısı olduğu ifade edilir. Bu Fick‟in 1. Difüzyon
Yasası ile açıklanır. İki bileşenli sistemler için A‟nın B içindeki difüzyon
katsayısı DAB olarak gösterilirse, A bileşeni için Fick‟in 1. Yasası şu
şekilde ifade edilir
JA= -DAB . (dCA/ dy)
Burada; dCA/dy, y yönündeki konsantrasyon derecelenmesini ve (-)
işareti de difüzyonun konsantrasyon düşüşü yönünde meydana geldiğini
gösterir. Difüzyon katsayısı bileşenin bir karakteristik özelliğidir. Ayrıca
bileşenin sıvı, gaz, katı olmasına ve sıcaklık, basınç, konsantrasyon gibi
.özelliklerine bağlı olarak değişmektedir
5
Difüzyon katsayısının boyutu birim zaman başına alan (L2/t) olarak ifade
edilmekte ve çoğunlukla da birimi cm²/s’ dir. Moleküler ikili difüzyon
katsayısı büyüklük sırasına göre; gazlarda 1 – 10ˉ¹cm²/s, sıvılarda 10-5 –
10-6 cm²/s ve katılarda 10-6 – 10-20cm²/s aralığında değerler alır. Sıvı
fazdaki difüzyon katsayıları (DAB)’nin hesaplanılmasında değişik
metotlardan yararlanılmaktadır. Bu metotlardaki temel amaç,
difüzyonun meydana gelebilmesi için gerekli farkını oluşturabilmek ve
difüzlenen madde miktarını tespit etmektir

Difüzyon Katsayılarının Teorik Yöntemle Hesaplanması

Bu çalışmada teorik yöntemlerden Wilke-Chang , Scheibel ve Stokes-
.Einstein bağıntıları kullanılmıştır
Wilke-Chang Bağıntısı .1
Difüzyon katsayılarının teorik olarak hesaplanması için en çok kullanılan
bağıntılardan biridir. Teknik olarak Stokes - Einstein bağıntısının amprik
bir modifikasyonudur (Perry and Chilton,

Scheibel Bağıntısı .2
Scheibel, Wilke-Chang’ın su, metil alkol ve benzen ile ilgili eğrilerini
temel alarak çözünen ve solventin molar hacimlerini içeren genel bir
eşitliği ortaya koymuştur (Wilke and Chang, 1955). Böylelikle Wilke-
.Chang bağıntısındaki φ parametresine gerek kalmamaktadır
DAB = (KT)/ (μB .VA⅓)
:Stokes-Einstein Eşitliği .3

6
Stokes-Einstein veya Sutherland-Einstein eşitliği olarak bilinen eşitlik,
çözelti ortamında bulunan küresel bir molekülün veya parçacığın
difüzyon katsayısı ile sıcaklık, ortam viskozitesi ve parçacığın yarı çapı
.arasındaki ilişkiyi vermektedir
D=RT/6πηrN
;R, molar gaz sabiti (8.31 erg/m ol/derece)
;T, mutlak sıcaklık (°K)
;η, çözeltinin viskozitesi (poise, g/cm/saniye)
r, parçacığın yarıçapı (cm)
N, Avogadro sayısıdır

7
2.DENEYSEL YÖNTEM
.2.1Deneyin Yapılış Amacı
Sıvıların difüzyon katsayılarının tayin edilmesi ve ampirik hesaplama
yöntemleri ile karşılaştırılmasıdır
2.2.Deney Sisteminin Tanımı.

Sekil.1.iki hucre deney duzenegi

Sekil.1'de gosterilen Difüzyon hücresi, manyetik karıştırıcıyla karıştırılan
HCI ve saf su bölmeleri olmak üzere iki bölmeden oluşmaktadır. Bu iki
bölmeyi moleküler difüzyonun oluştuğu gözenekli bir yapı olan membran
birbirinden ayırmaktadır. Deney oda koşullarında gerçekleşmektedir.
.
Deneyin Yapılışı.2.3
Difüzyon hücresinin bir bölmesi 0,1M HCI ile diğer bölmesi ise saf su ile
dolduruldu ve manyetik karıştırıcı ile karışma sağlandı.3 saat beklenerek
membranın doygunluğa ulaşması sağlanıldı.Bekleme süresinin ardından
çözeltiler döküldü ve taze çözeltiler konularak deneye başlanıldı.Belirli
zaman aralıklarında ( 0dk, 15dk, 30dk, 45dk, 60dk ) 1 mL örnek alınarak
erlenlere konuldu.Alınan numuneler yaklaşık 20 mL saf su ile seyreltildi.
Erlenlere 2-3 damla fenolftalein damlatıldı ve 0,01M NaOH ile kalıcı
pembe renk meydana gelene kadar titre edildi.Harcanan NaOH
.miktarları not edildi

8
3.BULGULAR VE TARTIŞMA
ln[(CA10-CA20)/(CA1-CA2)]=(2.E.A/k.&.v) . DAB. T
(2.E.A/k.&.v): hucre sabiti =7.24*10^6
Tablo 3.1. Zamanla HCl ve suyun derişimi
t (zaman, min) CA1(mol/m^3) CA2(mol/m^3) ln(CA2o- CA1o)/(
CA2- CA1)

0 0.142 0.001 0
15 0.136 0.002 0.051
30 0.133 0.003 0.081
45 0.127 0.004 0.137
60 0.121 0.006 0.204

0.25

0.2 60, 0.2038

ln(CA2*-CA1/CA2-CA1)

0.15
45, 0.1366

0.1
30, 0.0812

0.05 15, 0.0509

0
15 30 45 60
zaman(tim)

Grafik 1. Zamana karşı, ln[(CA10-CA20)/(CA1-CA2)] grafiği

Grafikten elde edilen eğim yardımıyla DAB buluınur.

9
DAB=7.87*10^(-12) m^2/s bulunmuştur. Bulduğumuz sonuç deneysel
değerdir.

Wilke- Chang eşitliği yardımıyla teorik DAB bulunur. Teorik olarak

bulunan DAB =1,35*10^-9 hesaplanmıştır.

Başlangıç anında HCl çözeltisinden alınan 1 ml lik örnek ve 0.01 M

NaOH ile yapılan titrasyonda harcanan NaOH hacmi 14.2 ml olarak
belirlenmiştir.Teorik hesaplamalara göre bu sonucun 10 ml olması
gerekmektedir.Okuma sırasında yapılan hatalar,çözelti hazırlamada
yapılan ölçüm ve tartım hataları,safsızlık gibi nedenler bu sonuçta kayma
yaşanmasına sebep olabilmektedir.Kabul edilebilir hata değeri aralığında
olan bu kaymalar hesaplama sonuçlarını fazla etkilememiş ve deney
amacına uygun olarak tamamlanmış,edinilmesi gereken bilgiler
öğrenilmiştir.

10
4.SONUCLAR
Yapılan deneydeki amaç da sıvıların difüzyon katsayılarının
belirlenmesiydir.
Yapılan çalışmalar sonucunde elde edilen veriler kaydedildi ve
gerekli hesaplamalar yapıldı. Verilerin hatalı bulunmasında NaOH
'ın bürete doldurulurken gerekli hassasiyeti gösterilmemiş
olmasının etkisi olabilir. HCl'i derisimi yuksek oldugundan dolayi
sarfiyatların hatalı elde edilmesi verilerimizi etkilemiş olabilir.
Deneye başlanılmadan önce 3 saat boyunca sistem çalıştırılır. Bunun
nedeni membranın yatışkın olmasını sağlamaktır.

Deneysel olarak bulunan difüzyon katsayısının teorik değerden farklı

olmasının sebepleri deney sırasındaki okuma hataları ortam sıcaklığının
etkisi olabilir.

11
 5.SİMGELER ve KISALTMALAR

 DAB : Difüzyon katsayısı(m2/s)

 dCA/dy: y yönündeki konsantrasyon derecelenmesi

 N : Avogadro sayısı

 J : akı (kmol/m2.s)

 µ B : B bileşeninin T sıcaklığındaki viskozitesi,( cP)

 T, mutlak sıcaklık (K)

 μ: çözeltinin viskozitesi (poise, g/cm/saniye)

 R, molar gaz sabiti (8.314 J mol-1 K-1)

6.KANAKLAR

 http://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/046016/difüzy
on_kat_son.pdf
 http://oaji.net/articles/2014/1486-1417184891.pdf
 http://temekmuhendislik.com.tr/belgeler/28451b59fc1
789312a940950a620437a.pdf
 http://www.ekutuphane.teb.org.tr/pdf/tebakademi/mo
dern_farmasotk/10.pdf

12
7. HESAPLAMALAR
7.1 cozelti hazirlamasi
a) NaoH hazirlamasi
0.01 mol/L*500ml*1L/1000ml*40g/1mol=0.2
0.02 denyde 0.35g NaoH alindingiden dolayi seyretme yapildi
v*c=m/MA 0.5L*C=0.35g/40 g/mol=0.0175 M
b) HCL hazirlamasi
37g/100g coz*1.16g coz/1ml coz*1000ml/1L*1mol/36.2g=11.76mol/L
c) Fenolfetalin hazirlanmasi
1g ff/100 ml etanol=0.1ml

13
7.2 Veriler
Tablo 7.2 0.1 M ’lık HCl ve saf su için verilen zamanlarda harcanan NaOH
miktarları
Zaman (dk) Su için harcanan NaOH HCl için harcanan NaOH
(mL) (Ml

0 14.2 ml 0.1 ml
15 13.6 ml 0.2 ml
30 13.3 ml 0.3 ml
45 12.7 ml 0.4 ml
60 12.1 ml 0.6 ml

HCl derişiminin zamanla değişiminin bulunması için ;

M1 : Kullanılan NaOH derişimi (M)
V1: HCl titrasyonu için harcanan NaOH miktarı (ml)
M1.V1 = M2.V2
M2: t süre sonundaki HCl molaritesi (M)
V2: Titre edilen numune hacmi (ml)
ln(CA2o- CA10)/( CA2 - CA1)=β*DAB*t formülünden;
eğim=β* DAB β=7.42*10^6 olarak verilmiştir.
DAB = 7.8*10^-12 m^2/s
%Bağıl Hata=((Teorik- Deneysel)/Teorik) *100
%Bağıl Hata=((1,35*10^(-9)^- 7.8*10^(-12))/ 1,35*10^(-9))*100 = %99

14