KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

1. GİRİŞ

Hava akış deneyinin amacı sıkıştırılabilen bir akışkan olan havanın akış debisinin
ölçülmesi ve bu ölçümün gerçekleştirileceği akış ölçerler hakkında bilgi verilmesidir.
Ayrıca orifismetre için K değerinin belirlenmesi gerekmektedir.

2. KURUMSAL TEMEL

Venturimetre, orifismetre ve pitot tüpü akış debileri hakkında bilgi vermektedir.

Venturimetre ve orifismetrenin çalışma prensipleri incelenmiştir.

2.1. Bernoulli Denklemi

Kinetik enerji ve potansiyel enerji bir akışkanın toplam enerjisidir. Kinetik enerji,
akışkanın birim ağırlığının hızı ile sahip olduğu iş yapabilme durumuna denir.
Potansiyel enerjinin içinde barındırdığı iki tür enerji vardır bunlardan biri basınç
enerjisidir. Basınç enerjisi, serbest su yüzeyinden dikkate alınan noktaya kadar olan su
sütununun ağırlığına eşit olan enerjiye denir. Bir diğeri ise konum enerjisidir. Bu enerji
türü yerçekimi etkisi, yüksekliği ve konumundan kaynaklı olup sahip olduğu enerji
türüdür. Bir karşılaştırma düzlemine göre belirlenir. Toplam potansiyel enerji ise o
noktada ki basınç ve konum enerjilerinin toplamına eşittir [1].

Basınç Enerjisi: 𝑉(𝑃1 − 𝑃2 )

Potansiyel Enerji: 𝑚𝑔(𝑧1 − 𝑧2 ) = 𝜌𝑉𝑔(𝑧1 − 𝑧2 ) = 𝛾𝑉(𝑧1 − 𝑧2 )

𝑢22 −𝑢12 𝑢22 −𝑢12 𝑢22 −𝑢12

Kinetik Enerji: 𝑚 ( ) = 𝜌𝑉 ( ) = 𝛾𝑉 ( )
2 2 2𝑔

P: Basınç z: Yükseklik g: Yerçekimi ivmesi

V: Hacim 𝑢: Hız m: Kütle 𝜌: Özgül kütle 𝛾: Özgül hacim

İdeal boyutlu akıma enerjinin korunumu prensibi uygulanırsa sürtünme, iş ve ısı

kayıpları ihmal edilirse:

1
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

𝛾𝑉(𝑢22 − 𝑢12 ) = 𝑉(𝑃1 − 𝑃2 ) + 𝛾𝑉(𝑧1 − 𝑧2 )

(𝑢22 − 𝑢12 )/2 = 𝑧1 − 𝑧2 + (𝑃1 − 𝑃2 )/𝛾

𝑢2 𝑃 𝑃
(2𝑔1 ) + ( 𝛾1 ) + 𝑧1 = (𝑢22 /2𝑔) + ( 𝛾2 ) + 𝑧2

Bu eşitlik ideal akışkan için enerji denklemi bilinen diğer bir adıyla Bernoulli
denklemi olarak isimlendirilir. Bernoulli denklemi birim kütleye etki eden enerji olarak
ifade edilirse akımın enerjisi akım çizgisi boyunca aşağıdaki gibi olur [1].

𝑢2 𝑃
𝑚 ( 2 ) + 𝑚 (𝜌) + 𝑚𝑔𝑧 = 𝑆𝑎𝑏𝑖𝑡

Bernoulli denkleminin türetilmesinde yapılan kabullerden biriside yoğunluğun sabit

ve bunun sonucu olarak akışın sıkıştırılamaz olduğudur. Bu şart sıvılarda ve ayrıca
Mach sayısının 0,’den küçük olan gazlar için sağlanır. Gazların sıkıştırılabilirlik etkileri
ve bunun sonucunda yoğunluk değişimleri göreceli olarak düşük hızlarda göz önüne
alınmayabilir. Sürekli olmayan sıkıştırılabilir akış için [4]:

𝑑𝑃 𝜕𝑢 𝑢2
∫ + 𝜕𝑡 𝑑𝑠 + + 𝑔 ∗ 𝑧 = 𝑠𝑎𝑏𝑖𝑡
𝜌 2

o Bernoulli denkleminin başlıca kullanım sınırları:

i. Sürekli akış
ii. Sürtünmesiz akış
iii. Mil işinin olmaması
iv. Sıkıştırılamaz akış
v. Isı transferinin olmaması
vi. Bir akım çizgisi boyunca akış

2
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.2. Sınır Tabaka Oluşumu

Akışkanlar mekaniği, akışkanların hareketi ile uğraşan bir sürekli ortam mekaniği
dalıdır. Genellikle herhangi bir akış esnasında akışkan tabakaları farklı hızlarda hareket
ederler ve viskozitesi, uygulanan kuvvete karşı direnç gösteren tabakalar arasındaki
yüzey gerilimlerinden dolayı ortaya çıkmaktadır [2].

Şekil 1. Katı sınırda ki sınır tabakası oluşumu

Isaac Newton’un öne sürmesiyle, laminer ve paralel akışta, tabakalar arasındaki

yüzey gerilim (𝜏) bu tabakaya dik yöndeki hız gradyanları ise (𝜕𝑢/𝜕𝑦) ile orantılıdır
[2]
.

𝜕𝑢
𝜏 = 𝜇 ∗ (𝜕𝑦)

𝜇 Sabiti, viskozite sabiti ya da dinamik viskozite olarak bilinir. Su ve gazların çoğu

Newton yasasına uyarlar. Bu yasaya uyan akışkanlar Newtonian akışkanlar olarak
isimlendirilirler. Bu yasaya uymayan akışkanlar ise Newtonian olmayanlar olarak
isimlendirilir [2].

2.3. Reynolds Sayısı

Akış türlerinden bahsetmek gerekirse laminer, ediler ve anaforlar mevcut

olmaksızın akışkan tabakalarının birbiri üzerinden kaydığı düşük hızdaki bu ilk akış
tipine denir. Akışkana çalkantılı bir özellik veren edilerin mevcut olduğu, yüksek
hızlardaki ikinci tip akış tipine türbülent akış denir [3].

3
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

Laminer akıştan türbülent akışa geçişin sadece hızın fonksiyonu değil, aynı
zamanda akışkanın yoğunluk ve viskozitesi ile boru çapının da fonksiyonu olduğunu
göstermiştir. Bu değişkenler, boyutsuz olan Reynolds sayısı içinde bir araya getirilir
[3]
:

𝐷∗𝑢∗𝜌
𝑁𝑅𝑒 = 𝜇

𝑁Re : Reynolds sayısı D: Boru çapı, m ρ: Akışkan yoğunluğu, kg/m^3

μ: Akışkanın viskozitesi, Pa.s u: Akışkanın ortalama hızı, m/s

Türbülent akışa yol açan akış kararsızlığı, akış hattı içindeki kinetik veya
eylemsizlik kuvvetlerinin viskoz kuvvetlere oranı ile belirlenir. Kısacası Reynolds
sayısını atalet kuvvetlerinin, viskoz kuvvetlere oranı şeklinde tanımlayabiliriz.
Reynolds sayısı 2100’den daha küçük olduğunda akış daima laminerdir. Reynolds ayısı
4000’den büyük olduğunda, çok özel durumlar hariç akış türbülenttir. İkisinin arası
geçiş bölgesi diye adlandırılır ve bu bölgede akış, borusal sistemin ayrıntılarına bağlı
olarak laminer veya türbülent olabilir ve bu önceden tahmin edilemez [3].

2.4. Mach Sayısı

Hareket halindeki bir kütlenin hızının, kütlenin bulunduğu şartlardaki ses hızına
oranıdır. Mach sayısı, Ma=V/c sıkıştırılabilirlik etkilerinin önemli olup olmadığına
karar vermede kullanılır [5].

Ma<0,3 : Sıkıştırılamaz, Ma<1: Sesaltı, Ma=1: Sonik,

Ma>1: Sesüstü, Ma>>1: Hipersonik

o Süreklilik denklemi ise

𝑄 = 𝑉𝑎 ∗ 𝐴𝑎 = 𝑉𝑏 ∗ 𝐴𝑏

4
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.5. Pitot Tüpü

Pitot tüpü, bir boru veya kapalı bir sistemde akış içinde belirli bir noktadaki yerel
hızı ölçmek için kullanılır. Çarpma tüpünün deliği akış yönüne dik, statik tüpün deliği
ise akış yönüne paraleldir [2].

Şekil 2. Pitot tüpü

𝑃1 𝑢12 𝑃2 𝑢22
+ 𝑔𝑧1 + = + 𝑔𝑧2 + + ℎ𝑓
𝜌 2 𝜌 2

𝑃1 𝑢2 𝑃2
+ =
𝜌 2 𝜌

2(𝑃1 −𝑃2 )
𝑢=√ 𝜌

Gerçek durumlar için bu eşitlikte sapmalar meydana gelmektedir. Bu yüzden Cp ilave

edilir ve böylece:

2(𝑃1 −𝑃2 )
𝑢 = 𝐶𝑝 √ 𝜌

𝑃1 − 𝑃2 = (𝜌 − 𝜌𝑚 )𝑔𝛥ℎ

2(𝜌𝑚 −𝜌)𝑔𝛥ℎ
Yerel hız: 𝑢 = 𝐶𝑝 √ 𝜌

5
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.6. Venturimetre

Ölçülebilir bir basınç farkı, boru kesit alanında kademeli bir daralma ve tekrar
genişleme yolu ile sağlanır. Bu süreçte ani daralma ve genişlemeden dolayı enerji kaybı
meydana gelir lakin venturi eşitliğinin türetilmesi için ihmal edilir [2].

Şekil 3. Venturimetre

𝑃1 𝑢12 𝑃2 𝑢22
+ 𝑔𝑧1 + = + 𝑔𝑧2 +
𝜌 2 𝜌 2

1ve 2 noktaları için süreklilik denkleminden;

𝜋𝐷12 𝜋𝐷22 𝐷 2
𝑢1 = 𝑢2 𝑢1 = 𝑢2 (𝐷2 )
4 4 1

Bernoulli denkleminde yerine koyulursa;

𝐷 4 2(𝑃1 −𝑃2 ) 𝐷 4 2(𝑃1 −𝑃2 )

𝑢22 − 𝑢12 (𝐷2 ) = 𝑢22 [1 − (𝐷2 ) ] =
1 𝜌 1 𝜌

1 2(𝑃1 −𝑃2 )
𝑢2 = ∗√ Enerji kaybı için boyutsuz venturi düzeltme katsayısı
𝐷 𝜌
√1−(𝐷2 )^4
1

Cv ile çarpılır.

𝐷 𝐶𝑣 2(𝑃1 −𝑃2 ) 𝐶𝑣 2(𝑃1 −𝑃2 )

𝛽 = 𝐷2 𝑢2 = ∗√ 𝑢2 = ∗√
𝐷 𝜌 √1−𝛽^4 𝜌
1 √1−(𝐷2 )^4
1

6
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.7. Orifismetre

Venturimetrenin dezavantajının çok olmasından dolayı orifismetre tercih edilir.

Venturimetre oldukça geniş alan kaplar ve pahalıdır. Aynı zamanda boğaz çapı sabittir
ve akış hız aralığı değiştiğinde, yanlış basınç farkları oluşturabilir. Bu olayları
engellemek için orifismetre tercih edilir. Orifismetre de ise büyük bir kalıcı yük veya
güç kaybı gerçekleşebilir [3].

Şekil 4. Orifismetre

𝐶0 2(𝑃1 −𝑃2 )
𝑢2 = √
𝐷 𝜌
√1−(𝐷0 )^4
1

7
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

3. DENEYSEL YÖNTEM

Deney sistemi pompa, iris damperi, venturimetre, orifismetre ve basınç

düşüşlerinin okunduğu manometreden meydana gelmektedir. Pompa çalıştırıldı.
İris damperi sayesinde akış miktarı ayarlandı. Manometrelerden farklı akış
debilerine göre üç kere okuma yapıldı ve not alındı. İris damperinin konumu
değiştirilerek dört kez okuma yapıldı. Tabloya ortalama değerleri alınarak
hesaplandı.

4. HESAPLAMALAR ve SONUÇLAR

Akış h12(cm) h14(cm) P1 (Pa) P2 (Pa) Q(m^3/s) Vgerçek (V1) Vhesaplama (V2)
100% 30,9 31,6 3021,164 3089,605 0,000915 0,1438289 0,410357488
30,9 31,7 3021,164 3099,382 0,001083 0,1702295 0,396114125
31 31,6 3030,941 3089,605 0,000938 0,1474379 0,343044895
ortalama 30,93333 31,63333 3024,42 3092,861 0,001013 0,1592267 0,370530835
75% 31 31,6 3030,941 3089,605 0,000938 0,1474379 0,343044895
31 31,6 3030,941 3089,605 0,000938 0,1474379 0,343044895
31 31,6 3030,941 3089,605 0,000938 0,1474379 0,343044895
ortalama 31 31,6 3030,941 3089,605 0,000938 0,1474379 0,343044895
50% 30,9 31,5 3021,164 3079,827 0,000938 0,1474379 0,343044895
31 31,5 3030,941 3079,827 0,000856 0,1345489 0,313155712
30,9 31,5 3021,164 3079,827 0,000938 0,1474379 0,343044895
ortalama 30,93333 31,5 3024,42 3079,827 0,000911 0,143194 0,333389519
25% 30,7 30,9 3001,61 3021,164 0,000539 0,0847218 0,199039317
30,7 31 3001,61 3030,941 0,00066 0,103741 0,243772383
30,5 30,9 2982,055 3021,164 0,000762 0,1197737 0,281484102
ortalama 30,63333 30,93333 2995,088 3024,42 0,00066 0,103741 0,243772383
0% 30,4 30,4 2972,278 2972,278 0 0 0
Tablo 1. Venturimetre için ölçülen ve hesaplanan değerler

8
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

Akış h6(cm) h7(cm) P1 (Pa) P2 (Pa) Q(m^3/s) Vgerçek(V1) Vhesaplama(V2) K

100% 37,2 30,9 3637,13 3021,164 0,000915 0,1820334 0,466004584 0,385915
37,3 30,9 3646,907 3021,164 0,001083 0,2154559 0,551566081 0,453189
37,3 31 3646,907 3030,941 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,395616
ortalama 37,26667 30,93333 3643,651 3024,42 0,001013 0,2015299 0,515915457 0,42612
75% 36,8 31 3598,021 3030,941 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,412316
36,8 31,1 3598,021 3040,719 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,415917
36,8 31,1 3598,021 3040,719 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,415917
ortalama 36,8 31,06667 3598,021 3037,463 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,414707
50% 35,6 31 3480,694 3030,941 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,462983
35,6 31 3480,694 3030,941 0,000856 0,1702957 0,435956201 0,422509
35,6 31 3480,694 3030,941 0,000938 0,1866091 0,47771836 0,462983
ortalama 35,6 31 3480,694 3030,941 0,000911 0,1812376 0,463967405 0,449656
25% 33,2 30,7 3246,04 3001,61 0,000539 0,1072306 0,274509804 0,360878
33,2 30,6 3246,04 2991,832 0,00066 0,1313028 0,336134454 0,43331
33,1 30,6 3236,263 2991,832 0,000762 0,151595 0,388082506 0,510183
ortalama 33,16667 30,63333 3242,785 2995,088 0,00066 0,1313028 0,336134454 0,438968
0% 31,2 30,4 3050,496 2972,278 0 0 0 0
Tablo 2. Orifismetre için ölçülen ve hesaplanan değerler

Venturimetre için %75 açıklıkta ortalama hesaplama değeri göstermek gerekirse:

h12= 31cm =0,31m h14= 31,6 cm = 0,316 Dar kesit çapı=0,059m Boru çapı = 0,09m

𝑘𝑔 𝑚
𝑃1 = 𝜌 ∗ 𝑔 ∗ ℎ = 997 3
∗ 9,80665 2 ∗ 0,31𝑚 = 3030,941𝑃𝑎
𝑚 𝑠

𝑘𝑔 𝑚
𝑃2 = 𝜌 ∗ 𝑔 ∗ ℎ = 997 ∗ 9,80665 ∗ 0,316𝑚 = 3089,605𝑃𝑎
𝑚3 𝑠2

𝜋 ∗ 𝐷2 𝜋 ∗ (0,059)2
𝐴2 = = = 2,734 ∗ 10−3 𝑚2
4 4

𝜋 ∗ 𝐷2 𝜋 ∗ (0,09)2
𝐴1 = = = 6,362 ∗ 10−3 𝑚2
4 4

𝐷2 0,059
𝛽= = = 0,6556
𝐷1 0,09

2∗(𝑃 −𝑃 )
1 2 −3 2∗(3089,605−3030,941)
𝑄 = 𝐶𝑑 ∗ 𝐴2 ∗ √ 𝜌∗(1−𝛽 4 ) = 1 ∗ 2,734 ∗ 10
∗√ = 0,000938
997∗(1−0,65564 )

m^3/s

9
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2 ∗ (𝑃1 − 𝑃2 ) 2 ∗ (3089,605 − 3030,941) 𝑚

𝑉2 = 𝐶𝑑 ∗ √ 4
=1∗√ 4
= 0,343045
𝜌 ∗ (1 − 𝛽 ) 997 ∗ (1 − 0,6556 ) 𝑠

𝑄 0,000938 𝑚
𝑄 = 𝑉1 ∗ 𝐴1 = 𝑉2 ∗ 𝐴2 𝑉1 = = = 0,1474379
𝐴1 6,362 ∗ 10−3 𝑠

Karekök içerisin de P1-P2 değeri negatif çıktığı için P2-P1 değeri alındı.

5. TARTIŞMA ve YORUM

Deney sonucunda akışkan hızı ve debi arttıkça boru içinde akışkan ile yüzey
arasındaki sürtünme de artar. Bu nedenle enerji kayıpları da artmış olur. Debiler
değiştikçe basınç farkları da değişim göstermektedir. Boruların sürtünme katsayısı
bilinmediği için Cd değeri 1 kabul edilip işlemler öyle gerçekleştirilmiştir. Orifismetre
ani daralan alanlara sahip olduğundan dolayı ani basınç düşüşlerine de sahiptir.
Deneysel olarak belirlenen orifismetre kat sayısı hesaplanmıştır. Reynolds sayısı
20000’nin üzerinde ve ß değeri 0,5’ten küçük ise yaklaşık olarak sabittir. Tablolara
bakıldığında aynı akış debisinde akmalarına rağmen farklı hız değerlerine sahiptirler.
Orifismetrenin hız değerleri küçük farklarla da olsa venturimetreden yüksektir. Bunun
sebebi akış sırasında bağlantı elemanlarından gerçekleşen kayıplar, iş ve ısı olarak
sıralanabilir.

10
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

6. KAYNAKÇA

[1] aves.akdeniz.edu.tr/ImageOfByte.aspx?Resim=8&SSNO=8&USER=1306, Mart

2019

[2]http://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/046016/Venturimetre_deney_f%C3%B6y
%C3%BC.pdf, Mart 2019

[3] Geankoplis C.J., Taşınma Süreçleri ve Ayırma Süreci İlkeleri, Sinan Yapıcı, İzmir
Güven Kitabevi, İzmir, 2015

[4] http://eng.ege.edu.tr/~gunerhan/AkMekI/DersNotu03.pdf, Mart 2019

[5] http://www.yildiz.edu.tr/~atayil/Bolum1.pdf, Mart 2019

11
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü