KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

1. GİRİŞ
Taşınımla gerçekleşen ısı aktarımı olayını taşınımın mekanizmalarına
uygulayarak incelenmiştir. Doğal ve zorlanmış taşınım mekanizmaları ile ısı
aktarımının temel ilkelerinin deney sistemi üzerinde uygulanması ile gerçekleşmiştir.
2. KURAMSAL TEMEL
Termodinamik, bir sistemin denge durumuyla ilgilenir. Denge halindeki bir sistemi
başka bir denge durumuna getirmek için sistem ile çevresi arasında ısı ve iş alışverişi ile
enerji değişimini inceler. Isı transferi olayında ise, ısıl dengesi bozulmuş bir sistem ile
ilgilenir. Isı sistem sınırında geçişte geçen enerji şekli olarak bilinir. Isı kavramı, sıcaklık
farkından dolayı yüksek enerjili bir ortamdan düşük enerjili bir ortama transfer edilen
enerji olarak tanımlanır [1].
2.1. Isı Transfer Mekanizmaları
Enerjinin ısı olarak transferi her zaman yüksek sıcaklıkta ki ortamdan düşük
sıcaklıktaki ortama doğru akar. Bu durumda ki enerji transfer hızını bulmamızı sağlayan
bilim dalına ısı transferi denir. Isı üç farklı mekanizma ile iletilir ve bunlar; iletim, taşınım
ve ışınımdır. Isı transfer mekanizmalarının hepsinde sıcaklık farkı olmak zorundadır [1].

Şekil 2.1. Isı transfer türleri

İletim, parçacıklar arası etkileşmenin sonucu olarak enerjiyi bir maddenin daha
yüksek enerjili parçacıklarından bitişiklerindeki daha düşük enerjili olanlara
aktarılmasıdır. Taşınım, bir katı yüzey ve bitişiğindeki hareket halinde olan sıvı veya gaz
akışkan arasındaki ısı aktarılması biçimidir. İletim ile olan akışkan hareketinin bileşik
etkilerini içerir. Işınım, atom veya moleküllerin elektronik düzenlerindeki değişiminin bir
sonucu olarak, maddeden elektromanyetik dalga veya fotonlar şeklinde yayılan enerjidir
[2].

1
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

2.2. Taşınım ile Isı Transferi

Taşınım, bir katı yüzey ile ona bitişik, hareket halinde olan sıvı veya gaz akışkan
arasındaki enerji aktarım biçimidir ve iletim ile akışkan hareketinin bileşik etkilerini içerir.
Taşınım da önemli olan ortamlardan birisinin hareketli olmasıdır aksi durumda iletim
meydana gelir. Bu mekanizma da hareketli akışkan molekülleri yüzey ile temasları sonucu
aldıkları enerjiyi akışkan boyunca aktarırlar [1]. Genel olarak doğal ve zorlanmış taşınım
olmak üzere iki tiptir. Zorlanmış taşınımda akışkanın hareketi dış bir etkene bağlı, doğal
taşınımda hareket sıcak ve soğuk parçacıkların yoğunluk farkından kaynaklanır. Doğal
taşınımda, akışkan içindeki sıcaklık farkları arttıkça; zorlanmış taşınımda ise, akımın hızı
azaldıkça transfer edilen ısı miktarı artar [3].

Isı değiştiricilerin uygulamalarında bazen kaynama ya da yoğuşma taşınım

katsayısının bilinmesi gerekir. Kaynama ile ısı transferi içeren sistemlere örnek olarak bir
soğutma/klima sisteminin evaporatörü, yoğuşma ile ısı transferine örnek olarak yine aynı
sistemin kondenseri gösterilebilir [3].

Şekil 2.2. Isı taşınım türleri ve örnekleri

Isı taşınım yasası Newton’un soğutma yasasıyla ifade edebiliriz. Bu ısı transfer
mekanizmasında ısı transfer hızı, ortamlar arasındaki sıcaklık farkı, yüzey alanı ve ısı
taşınım katsayısı ile doğru orantılıdır [1].
𝑄̇ = ℎ𝐴 (𝑇𝑠 − 𝑇∞) (1)
Yerçekimi ortamında ağır bir akışkanla yer değiştiren daha hafif bir akışkanı yukarı
doğru iten bir kuvvet vardır. Akışkana yukarı doğru uygulanan bu kuvvete kaldırma

2
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

kuvveti denir. Doğal taşınım da akışkan hareketini sağlayan kaldırma kuvvetidir. Isının
artması ile havanın hacmi artar ve yoğunluk azalır. Isı transferinin sıcaklık farkı cinsinden
ifade edilmesi istenir fakat özgül kütle farkının sıcaklık farkı cinsinden ifade edilmesini
gösteren bir özelliğin bilinmesi gerekir. Bu özellik hacimsel genleşme katsayısıyla (β=1/T)
tanımlanır. Doğal taşınımın olabilmesi için 𝐺𝑟𝐿 /𝑅𝑒𝐿2 ≫ 1 oranından yararlanılır. Bu
oranda GrL: Grashof sayısıdır ve akışkan üzerinde etkiyen kaldırma kuvvetinin viskoz
kuvvetine oranı olarak tanımlanır. ReL2: Reynolds sayısı olarak bilinir ve akışkan parçacığı
üzerine etkiyen atalet kuvvetlerinin viskoz kuvvetlerine oranı olarak bilinir. Doğal taşınım
da akış rejimi Grashof sayısına bağlıdır. Doğal taşınım birçok uygulamada etkilidir. Doğal
taşınım, düşük maliyet ve yüksek ısı transferi miktarı sağladığından dolayı cihazların
kullanılmasında tercih edilen bir soğutma yöntemidir [1].

Zorlanmış taşınımda, akışkan yüzey üzerindeki hareketi fan, pompa gibi dış
etmenlerle sağlanır. Zorlanmış taşınımda doğal taşınım etkileri göz ardı edilir. Bu yüzden
zorlanmış taşınım 𝐺𝑟𝐿 /𝑅𝑒𝐿2 <<1 şeklinde ifade edilir [1].

Zorlanmış taşınımda levha, boru demetleri gibi sınırlandırılamayan bir serbest akış
hareketi olduğunda “dış akış” tanımlaması yapılırken, akışkan hareketi boru veya kanal
gibi sınırlı yüzeylerde oluyorsa “iç akış” söz konusudur [1].

Karma taşınımda doğal taşınım etkilerinin imal edilmediği, kararsız bir sıcaklık
gradyanı etkisinden bahsedildiğinde oluşur. Çok düşük Reynolds sayılarında doğal
taşınımı ihmal etmek hataya sebep olabilir [1].

3
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

3. DENEYSEL YÖNTEM

Şekil 3. Deney düzeneği

Bu deney düzeneği doğal ve zorlanmış taşınım sistemlerini içermektedir. Sistem
dikdörtgen kesitli dikey bir kanal, güç kontrol ünitesi, kanal içerisine yerleştirilmiş bir fan,
kanal içerisine yerleştirilecek olan farklı tipte yüzeyler, sıcaklık sensörleri ve hız
ölçerlerden meydana gelmektedir.

Kontrol ünitesi sayesinde hedef yüzeylere verilebilen ısıl güç ayarlanabilmektedir.

Fan tamamen kapatılabilir ya da değişik devirlere ayarlanarak kanal içerisinde hız değerleri
elde edilir. Kanal içerisine farklı yüzeyler takılarak farklı değerlere ulaşan sıcaklıkları
okunabilmektedir. Bu sıcaklık farkı yüzey ile hava arasında taşınımla ısı aktarımına
sebebiyet vermektedir.

Düzlem plaka şeklindeki ısıtıcı kanala yerleştirildi. İstenilen miktarda ki ısıl güç
kontrol ünitesinden ayarlandı. Bu süreçte sistemin rejime oturması beklenildi. Değerler
yaklaşık olarak değişmemeye başladığı noktada 25 saniye kadar beklenildi ve plaka yüzey
sıcaklığı ile kanal içerisindeki hava sıcaklığı ölçüldü. Zorlanmış taşınım için fan ayarı 1
m/s ve 2 m/s ayarlanarak çalıştırıldı ve bu durumdaki gözlemler de not edildi. Aynı
işlemler kanatlı ısıtıcı ile de gerçekleştirildi.

4
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

4. HESAPLAMALAR ve SONUÇLAR

Tablo 1. Düzlem plaka şeklindeki ısıtıcı ile taşınım olayı ölçüm verileri
Hava Hızı V Yüzey Sıcaklığı Havanın Giriş Ölçüm Alınan
(m/s) Ty (℃) Sıcaklığı T2 Nokta T3
Doğal
Taşınım 0 57,3 20,2 22,1
Zorlanmış 1 54,6 19,8 20,2
Taşınım 2 49,7 19,8 20,1

Düzlem plaka için yapılan hesaplamalar:

Ortam sıcaklığı T∞= (20,2+22,1) /2=21,15℃)

= (19,8+20,2) /2=20℃

= (19,8+20,1) /2 = 19,95℃

Sıcaklık farkı Ty- T∞= 57,3- 21,15=36,15℃

= 54,6- 20= 34,6℃

= 49,7- 19,95= 29,75℃

Isı aktarım katsayısı: Q = hA(Ty − T∞ ) (1)

Q
h = A(T (2)
y −T∞ )

h1 = 10 W/ 0,092*36,15= 3,0068 W/m2℃

h2= 10 W/ 0,092*34,6= 3,142 W/m2℃

h3= 10 W/0,092*29,75=3,654 W/m2℃

Tablo 2. Düzlem plaka şeklindeki ısıtıcı için hesaplanan değerler

Hava Yüzey Ortam Sıcaklık Isıtıcı Isıtıcı Isı Aktarım

Hızı V Sıcaklığı Sıcaklığı Farkı Ty- Gücü Yüzey Katsayısı
(m/s) Ty (℃) T∞ (℃) T∞ (℃) (W) Alanı (m ) (W/m2℃)
2

Doğal
Taşınım 0 57,3 21,15 36,15 10 0,092 3,0068
Zorlanmış 1 54,6 20 34,6 10 0,092 3,142
Taşınım
2 49,7 20,1 29,75 10 0,092 3,654

5
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

Tablo 3. Kanatlı ısıtıcı ile taşınım olayı ölçüm verileri

Hava Hızı V Yüzey Sıcaklığı Havanın Giriş Ölçüm Alınan

(m/s) Ty (℃) Sıcaklığı T2 Nokta T3
Doğal
Taşınım 0 41,9 20,4 23,1
Zorlanmış 1 37,8 20 20,8
Taşınım 2 34,2 19,7 20,1

Kanatlı ısıtıcı için yapılan hesaplamalar:

Ortam sıcaklığı T∞= (20,4+23,1) /2 = 21,75℃)

= (20+20,8) /2 = 20,4℃

= (19,7+20,1) /2 = 19,9℃

Sıcaklık farkı Ty- T∞= 41,9- 21,75 = 20,15℃

= 37,8- 20,4 = 17,4℃

= 34,2- 19,9 = 14,3℃

Isı aktarım katsayısı: Q = hA(Ty − T∞ ) (1)

Q
h = A(T (2)
y −T∞ )

h1 = 10 W/ 0,112*20,15= 4,431 W/m2℃

h2= 10 W/ 0,112*17,4= 5,1314 W/m2℃

h3= 10 W/0,112*14,3=6,244 W/m2℃

Tablo 4. Kanatlı plaka şeklindeki ısıtıcı için hesaplanan değerler

Isıtıcı
Hava Ortam Sıcaklık Isıtıcı Isı Aktarım
Yüzey Yüzey
Hızı V Sıcaklığı Farkı Ty- Gücü Katsayısı
Sıcaklığı Alanı
(m/s) T∞ (℃) T∞ (℃) (W) (W/m^2℃)
Ty (℃) (m^2)
Doğal
Taşınım 0 41,9 21,75 20,15 10 0,112 4,431
Zorlanmış 1 37,8 20,4 17,4 10 0,112 5,1314
Taşınım 2 34,2 19,9 14,3 10 0,112 6,244

6
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

Düzlem Plaka Isıtıcı Grafiği

4

3,5
3,654
3
3,142
Isı Aktarım Katsayısı

3,0068
2,5

1,5 h değerleri

0,5

0
0 1 2
Hava Hızı V (m/s)

Şekil 4. Düzlem plaka için hıza karşı ısı aktarımı katsayısı değişimi

Kanatlı Plaka Isıtıcı Grafiği

7

6
6,244
5
Isı Aktarım Katsayısı

5,1314
4 4,431

3 h değerleri

0
0 1 2
Hava Hızı V (m/s)

Şekil 5. Kanatlı plaka için hıza karşı ısı aktarımı katsayısı değişimi

7
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

6
6,244
Isı Aktarım Katsayısı W/m2℃

5
5,1314

4 4,431

3,654 düzlem plaka h

3
3,0068 3,142 kanatlı plaka h
2

0
0 1 2
Hava Hızı V (m/s)

Şekil 6. Kanatlı ve düzlem plaka için ısı aktarım katsayısının ve hava hızının değişimi

8
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

5. TARTIŞMA ve YORUM

Bu deney sistemin de kanatlı ve düzlem plaka kullanılarak taşınım ile ısı transferi
olayında nasıl bir etkiye sahip olduklarına bakılmıştır. Bilindiği üzere ısı transferi olayları
kullanılan plakanın yüzey alanına göre değişmektedir. Çünkü yüzey alanı ne kadar geniş
ise ısı kaybı da bir o kadar fazla olur. Zorlanmış taşınım olayında bir fan kullanılarak ani
şekilde bir hava geçişi oluşmuştur. Bu fan ısı transfer olayını hızlandırmıştır ve bu durum
ısı aktarım katsayısına yansımıştır. Kanatlı ve düzlem plaka aynı anda incelendiği duruma
yani şekil 5’e bakıldığı zaman, kanatlı plakanın düzlem plakadan daha büyük ısı aktarım
katsayısına sahip olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum yüzey alanlarından
kaynaklanmaktadır. Deney boyunca ortam sıcaklığına da dikkat edilmelidir. Çünkü deney
sistemi ortam sıcaklığında ki ani artış ve düşüşlerden etkilenmektedir.

9
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü
 KBM0308 Kimya Mühendisliği Laboratuvarı I

6. KAYNAKÇA

[1] Yıldırım O., Mini Kanallarda Isı Transferinin Deneysel ve Sayısal Olarak İncelenmesi,
Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi-Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2018.

[2] Çengel Y.A. ve Boles M.A., Termodinamik Mühendislik Yaklaşımıyla, Ali Pınarbaşı,
Palme Yayıncılık, Ankara, 2013.

[3]
http://eng.harran.edu.tr/moodle/moodledata/20/Yesilata/Ders_Notlari/3HeatT_ch3_pg79-
109.pdf, Mart 2019.

10
Bursa Teknik Üniversitesi DBMMF Kimya Mühendisliği Bölümü