T.C.

SAKARYA UYGULAMALI BİLİMLER

ÜNİVERSİTESİ

TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ

FİZİK II DERS NOTLARI

3. HAFTA

2019-2020 Bahar Dönemi

BÖLÜM 2. GAUSS KANUNU

2.1. ELEKTRİK AKISI

Elektrik akısı, bir yüzeyden geçen elektrik alan çizgilerinin sayısının bir ölçüsüdür.
Kapalı yüzey içinde net bir yük bulunduğunda, yüzeyden geçen alan çizgilerinin net sayısı bu
net yükle orantılıdır. Çizgi sayısı yükü çevreleyen yüzeyin şeklinden bağımsızdır.

Şekil 2.1. Alana dik A yüzölçümlü bir düzlemden geçen düzgün bir elektrik alanının alan çizgileri.

Birim yüzeyden geçen elektrik alan çizgilerinin sayısı, elektrik alanının büyüklüğü ile
orantılı olduğundan, Şekil 2.1’deki A yüzölçümünden geçen alan çizgilerinin sayısı EA ile
orantılıdır. Elektrik alan şiddeti E ile alana dik A yüzölçümünün çarpımına Φ elektrik akısı
denir.

Φ = EA (2.1)

E ve A’nın birimleri SI’ya göre alındığında, elektrik akısının birimi N.m2/C olur.

A′ = Acosθ

Şekil 2.2. Alanla θ açısı yapan bir A yüzölçümünden geçen düzgün elektrik alan çizgileri
Göz önüne alınan yüzey alana dik değilse, yüzeyden geçen alan çizgilerinin sayısı
(akı) daha azdır. Şekilde A yüzölçümünden geçen alan çizgilerinin sayısı, alana dik A′
izdüşüm yüzölçümünden geçenlerinkine eşittir. A ve A′ yüzeylerinden geçen akılar aynı
olduğundan istenilen akı için

Φ = EAcosθ

bulunur.
Şekil 2.3’teki gibi daha genel bir durumda, yüzeyin çok sayıda ∆A yüzölçümlü küçük
yüzey elemanlarına bölündüğünü düşünelim. Bu durumda, doğrultusu yüzeye dik i. yüzey
elemanının yüzölçümü ∆Ai olmak üzere bu küçük yüzey elemanından geçen ∆Φi elektrik akısı

∆Ai
Ei
θ

Şekil 2.3. ∆Ai yüzölçümlü küçük bir yüzey elemanı.

∆Φi = Ei.∆Ai = Ei∆Aicosθ

ile verilir. Yüzeyden geçen toplam akıyı, bütün elemanların katkısını toplayarak buluruz. O
halde elektrik akısının genel tanımı şöyledir:

Φ = lim
ΔA i →0
∑ E .ΔA
i i = ∫ E.dA
yüzey

Genelde Φ’nin değeri, hem elektrik alanının desenine hem de alınan yüzeye bağlıdır.
Kapalı bir yüzeyden (Kapalı yüzey, uzayı iç ve dış bölgelere ayıran yüzey olarak
tanımlanır. Örneğin, küre kapalı bir yüzey oluşturur.) geçen net ΦC akısı

Φ C = ∫ E.dA = ∫ E n dA
şeklinde ifade edilir. Burada En, elektrik alanının yüzeye dik bileşenleri olup, C alt indisi
kapalı bir yüzeyi göstermektedir.

Örnek: Şekildeki gibi kapalı bir üçgensel kutunun yatay bir E = 7,8.104 N/C’luk bir elektrik
alanında bulunduğunu düşünelim.
a) Düşey dikdörtgen yüzeyden,
b) eğik yüzeyden,
c) kutunun tüm yüzeyinden geçen elektrik akısını hesaplayınız.

30 cm

10 cm

Çözüm:
a) A1 = 0,1.0,3 = 0,03 m2
Φ1 = EAcosθ = 7,8.104.0,03.cos180 = -2340 N.m2/C
b) A2 = 0,2.0,3 = 0,06 m2
Φ2 = EAcosθ = 7,8.104.0,06.cos60 = 2340 N.m2/C
c) Kenar yüzeyler ve tabanın normaliyle E elektrik alanı dik olduğundan bu yüzeylerden
geçen akı sıfırdır.
O halde toplam akı Φ = -2340 + 2340 = 0 olur.

Örnek: Bir elektrik alanı, a ve b sabit olmak üzere, E = azi + bxk ile veriliyor. Şekilde

gösterilen üçgen yüzeyden geçen elektrik akısını bulunuz.

y=h

x
x=ω
 Çözüm:
y

y=h
Φ = ∫ E.dA = ∫ E z dA

ω
Φ = ∫ bxydx x
x=ω
0 dA=ydx

ω
bh
∫ωx
2
= dx
0

bh  x 3
ω
 h y h
= = y= x
ω 3  ω x ω
 0 

1
Φ= bhω 2
3

Örnek: 6 m kenarlı kare tabanlı, 4 m yükseklikli bir piramit 52 N/C’luk düşey bir elektrik

alanına konuluyor. Piramidin eğik dört yüzeyinden geçen toplam elektrik akısını hesaplayınız.

4m
6m

6m

Çözüm:

Tabandan geçen elektrik alan çizgilerinin sayısı piramidin eğik dört yüzünden geçen

toplam elektrik akısına eşittir.

Tabanda geçen akı Φ = EAcosθ

 Φ = 52.36.(-1)

Φ = -1872 N.m2/C

Eğik dört yüzeyden geçen akı Φ = 1872 N.m2/C

Örnek: Merkezi kartezyen koordinat sisteminin orijininde bulunan 10 cm yarıçaplı, içi boş,

yalıtkan bir kürenin merkezinde 10 µC’luk bir yük bulunmaktadır. Bu küreye z ekseni

boyunca 1 mm yarıçaplı bir delik açılıyor. Bu delikten geçen elektrik akısını hesaplayınız.

1 mm

10 cm
y
10 µC

Çözüm:

q
a) E=k A = πd2
r2

q
Φ = EA = k 2
.πd2
r

10.10 -6
Φ = 9.109. .π(0,001)2
(0 ,1 ) 2

Φ = 28,26 Nm2/C

Kaynaklar [1]: Fen ve Mühendislik için Fizik II (Elektrik ve Manyetizma), R.A.Serway; Çeviri
Editörü: Kemal Çolakoğlu, (5. baskıdan çeviri), Palme Yay., 2002.