Ê -

Rev. Zoramsanga

Tûnlai kan coronavirus chuan kum zabi 16-naa hripui lên laia Martin Lutheran Kristiante
awm dân tûr a ziah a tilar thar leh viau mai a. Ngaih pawh a ngaihnawm na rawh e.

Kum 1490 atanga kum 1650 bâwr thleng khan Europe khawmualpuiah hri a lêng deuh fo
mai a, kum 9 danah vawi khat a lêng ang a ni e an ti. Hetianga hripui a lo thlen apiang hian
mihring 30% vel zetin an thihpui ţhîn a ni âwm e. Kohhran Siamţhatnaa a hnârkaitu, Martin
Luther-a te khua Wittenberg, Germany-ah pawh kum 1527 khan hripui a lêng chiam mai a.
Mi tam takin khua an chhuahsan a. Chutah chuan Kristiante tana zawhna lian tak chu: hri
lêng hi Kristianten tlânchhiatsan ve tûr a ni em, tih a ni. He zawhna hi kohhran
rawngbâwltute tân a lian lehzual a.

Martin Luther-a hi he zawhna chhâng tûr âwm tak pawh a ni: amah ngeiin hripui chu awm
chilhin a rawngbâwlna a chhunzawm reng a, a hnuah phei chuan ama fanu ngeiin a thih
phah ta hial a. A nunah 'hlauh vanga tlânchhia' a awm lo va; chutih rualin, hri lêng a thlîr
dân a fîm fak a, hetiang hun atân mi a tifing thei hle âwm e.

. ê â â

A lehkhathawn ziah hi a thui viau a, a pawimawh zual hetiang hi a ni e:

) ê

Pathian phatsanna tûr emaw, kan vengten an tuar phahna tûr emaw a nih loh chuan mi
tinin mahni nunna humhim kan tum tur a ni a; hei hi Pathianin mihring rilrua a dah sa a ni
tiin Luther-a chuan a sawi. Paula ngei pawhin, " â ;
â ţ î " a tih kha (Eph 5:29). Luther-a te hun lai hian Kristian
ţhenkhat chuan hripui laka fimkhur emaw, mahni invênhim emaw ţul an ti lo va; chutiang
ngaih dân chu Luther-an a haw hle a. Kan nun tihsei nân rim taka thawkin ei tur kan hmu a,
chhiatna pumpelh tûrin kan invêng hrâm hrâm a ni si a; hri lêng laka invên phei chu kan tih
mâkmawh a ni. Abrahama meuh pawhin thihna pumpelh nân a nupui chu a farnu angin a
chhâl a, Isaka pawh chuti bawk; Jakoba chu Esauva kuta a thih loh nân a tlân bo va; Davida
pawhin thihna pumpelh tûrin Saula leh Absaloma te a tlânchhiatsan a; Elija pawhin
Jezebelin thinûrna a tlânchhiatsan a; Mosia chu Aigupta aţangin Midian ramah a tlânchhia
a; Tirhkoh Paula pawh a sa him nan hmêlmate lak ata a bihrûk châng a awm.

Hri lêng lak ata sa himna zawn a ţul lo nia kan hriat chuan, kan chênna in kâng sela tlan
chhuah a ţul bik dawn em ni? Kan ril a ţâm pawhin, "Pathian ro rêl a ni e" tiin chaw kan
nghei rêng mai dâwn em ni ang? Indona lo thleng sela, hmêlmate chem sei chu tlân chhe
lovin kan lo tuar mai dâwn em ni? Tuiah tla ila, "Pathian ro rêl a ni e" tiin che lovin kan
awm reng mai dâwn em ni ang?
Hetiang hian Luther-an a hun laia Kristian ţhenkhat ngaihtuahna zîktluak lo chu,
chhunzawmsakin a tawpna a dik loh dan a lantir a ni (reductio ad absurdum).

) ê , â

Keimahniin hri kan vei a nih chuan, mi dangte kai chhâwng lo tûrin kan inkhung hrang tûr a
ni, tih chu Luthera ngaih dân a ni a. Bible-ah pawh phârte chu an vêngte dinhmun
tiderthâwng lo tûrin khaw pâwnah awm tura hriattir an ni a (Lev 13-14). Hri lên lai phei
chuan hetianga inkhunghran hi mi dang kan hmangaihna lantirna a ni a, mahni pawh kan
dam chak zawk ang, a ti.

Fimkhur a ţûl tih hre reng siin, kan fimkhur duh lova, mi dang kan kai chhâwnga, an thih
phah a nih phei chuan tualthat ang kan ni tiin Luthera chuan a sawi. Mi ţhenkhat phei
chuan mi dang kai chhawn an tum lui tlat zâwk a, dam ţha reng angin tual an lêng a,
anmahni lahin pawi tihna an nei lo va, an nui liam mai mai a. Chutiang mi lek phei chu
mihring pawh an ni phâk lo va, an hnêna thu hrilhin awmzia a awm lo va, thuneituten
manin na takin an hrem tur a ni a ti. Chutiang mite kianga awm ai chuan ramsa bula awm
pawh a ţha zawk a ti nghe nghe.

"Chuvangin, i ţhatpui tûr damdawi ei la; i chênna in, huan leh kawtlai pawh damdawi
hmangin thian fai la; nangmah mamawhtu che emaw, hripui vei hnua dam leh tawh emaw
an nih loh chuan mi dang bulah kal lo la, mi awmna hmun hêl rawh; khawpui kâng ţhelh
mih tum ang hrimin bei ang che" tiin a ziak. Mi dang kai chhâwng lo tûra fîmkhur tûrin
Kristiante chu a fuih nasa hle.

) ( )ţ û
û ,

Kan vêngte zîngah hri avânga dam lo an àwma, ţanpuitu an nei lo a nih chuan, mahniin kan
kài ve hlauhawm pawh ni sela kan pui tûr a ni, tih chu Luthera ngaih dan a ni bur mai.
"Mahni sa himna a derthâwn loh chauhva mi dang puih tumtu chuan tu mah a ţanpui ngai
lovang... I bula damlo i ngaihven lo a nih chuan, Krista pawh dam lovin let reng sela i
ngaihven chuang lo vang. 'A hring a hranin Krista rawn lang sela chu a rawng ka bawl ngei
ang' tia i inhnemna chu mahni inbumna, chapona, inhampuarna satliah a ni ang" a ti. I bula
damlo chu enkawltu tur an àwm a, nangmah an mamawh hran lo che a nih chuan, awm ve
emaw kalsan emaw chu i zalênna a ni e, tiin a ziak bawk. Damlote puitu têr mi dang ang
áwma, an indaih a nih chuan mahni sahimna tûra hmun him lam pan chu a pawi lo ve, a ti.
Kristiante kan rinna chak zâwng a inchen loh avângin, kan inpêk dânah pawh tho thil ang
ţhap chu kan ni thei lo ve, tih chu Luther-a ngaih dân a ni.

Kristiante damlo pui tûra a phût ang bawkin, sawrkâr lam thuneitute pawh a phût a:
sawrkâr hna chu mipui tâna rawng bâwl hna a ni a, Pathian rawngbâwlna tho a ni a, hripui
lên lai pawhin thuneitute chu an mawhphurhna hlen turin anmahni hmunah an awm tûr a
ni, a ti.

) û â
Kristiante chu biak inah kalin, Pathian thu ngaithlain, hetiang hun hmachhawn tur hian kan
inbuatsaih lâwk reng tûr a ni a. Hrisel ţhat laia Pathian thu ngaihsak duh si lova, dinhmun
chhe bera din hnua mangan leh chûk chu a ţha lo hlein a hria a. Kristiante chu nung tûr leh
thi tûrin kan inpeih reng tûr a ni, a ti.

. ê ...

Luther-a hi kan zîngah awm ta se eng nge a sawi ang le? Kristiante hi theih tâwpa fîmkhur
tûrin min chah ang a; kan him nân leh kan vêngte him nân, a ţûl a nih chuan mahni hmun
ţheuhah tawm mai tûrin min chah a rinawm. Kan bulah puih ngai an awm a nih chuan, pui
thei tûra thiamna nei zawnsak tûr leh, puitu an nei lo a nih chuan keimahniin pui tûrin min
chah ang. Sawrkâr hmanga rorêlna hi mipui ţhatna tûra Pathian ruat a nih avangin, kan
himna atâna sawrkâr thu chhuak chu zâwm tûrin min fuih bawkin a rinawm. Hetiang
hunah hian damlo enkawl tûra inpe, mi thiam doctor te leh nurse leh damdawi ina thawk
dang te, dân lekkawhtu police te, mipui hma ngaitu sawrkar hnathawk te kan nei hi a
lawmawm zual. Hri a lên chiah hian hêng hnate hi rawngbâwlna a ni tih a fiah.

Rom lalrama Kristiante a tlêm zâwk an nih lai khan, hripui lên laiin Kristianten damlo an
bawihsâwm nasa a, Kristian ni ve lote thlengin an enkawl a; Kristian an awmna khawpuiah
chuan hri avânga thi an tlêm bik niin historian-ten an ziak. Kristian pawh an pun phah nasa
hle a ni awm e. Chona a ni.

Zawhna chhân harsa tak tak a awm. Kohhran hruaitute tân chuan 'kohhran inkhâwm
buatsaih tûr a ni em' tih hi hriatthiam a har hle ang. Ram danga kan Kristianpuite pawh an
ngaih dân a inang lo va: ţhenkhat chuan biak in pawh khâr hrih mai tûr a ni e, an tih laiin,
ţhenkhat chuan khâr hauh loh tur a ni, an ti thung a. Hri lên lai hian mipui an khua a har a,
thlamuantu an mamawh a; chutiang mite tân chuan fîmkhur tak siin inkhâwm kalpui zêl tûr
a ni, ti pâwl an awm. Tûn hri lêng tipunluntu chu sakhaw inhmuh khâwm hi a ni, ti pâwl an
awm bawk a. Eng pawh ni se, he thu hi chu tualchhûng dinhmun azira tualchhûngin an rêl
fel chi a nih hmêl.

Zawhna harsa dang chu: Kristian rilru put avângin, mahni dinhmun derthâwngah indah
ngam pawh ni ila, ka chhûngte dinhmun tihderthâwn lehzêl hi a dik em? Hei hi Luther-a
ngei pawhin chhân lohvin a dah a, ama fanu pawh a chân ta a nih kha. Luther-a chuan Krista
rawngbâwltu a nihna a dah lian zâwk a, mi dang ţanpui a duh avangin an chhûngkaw himna
ngei pawh a thâp niin a lang. Ngaih dân siam thiam a har viau.

Kristiante hian Pathian leh a thilsiamte inlaichînna kan thlir dân kan siam ţhat hret a ţûl
âwm mang e. India ramah hian mi tam tak kan chêng a; zalên taka kan chên ho theih nân,
mi tin chunga thlei bîk nei lova ro rêl tûr, Dân kan siam a; tihdanglam mai mai theih a ni tûr
a ni lo. Chutiang bawkin, Pathianin khawvêl a siam hian mihring leh nungcha chi hrang
hrang kan chên hona tûrin leilung dânte a siam a, duhsak bîk neiin mi ţhenkhat tân leilung
dân chu tidanglam sek mai sela chên ho a har viau thei. Chuvângin, Kristiante hian kan
mihringpui dangten an tawn leh tuar ang chu kan tawngin kan tuar ve fo a nih hi. Leilung
dân tidanglam fo si lova Pathian a inpuan theihna chu kan thinlungah a ni a, chutah chuan a
hnathawh a lang ber ţhîn, tiin CS Lewis-a pawhin a sawi a nih kha maw.