PCA PITANJA I OSNOVNI POJMOVI PROUCAVANJA

POJAM I PREDMET SOCIJALNOG PRAVA

U pravnoj teoriji defini{e se u objektivnom i subjektivnom smislu.

U objektivnom smislu socijalno pravo se ozna~ava kao:

"skup pravnih normi i pravnih principa koji reguli{u odnose socijalne za{tite
kao jednu posebnu vrstu dru{tvenih odnosa", odnosno kao
"skup pravnih pravila i normi kojima se regulira socijalno obezbjedenje ljudi".

U subjektivnom smislu socijalno pravo se razmatra kroz ovlas}enje

fizi~kog lica - titulara
prava da od nadle`nog organa, odnosno drugog subjekta zahteva da mu
pru`i odredjene
socijalne prestacije, odnosno davanja ili ~injenja kako bi otklonio ili ubla`io
socijalni slu~aj,
odnosno zadovoljio stanje socijalne potrebe.

Teoreti~ari koji razmatraju socijalno pravo u subjektivnom smislu isti~u da je

to pravo
SUI GENERIS (jedinstven po svim karakteristikama)i da kao takvo ima slede}a obele`ja:
· da je li~no i da je neprenosivo;
· da nema definitivan karakter i da traje dok postoje stanja socijalne potrebe
koje ga
je izazvalo;
· da ima zadatak da stvori i odr`i uslove `ivota i napredovanja u `ivotu onim
licima
koja se nalaze u stanju socijalne potrebe
· da za svoj objekat ima i me{ovite prestacije socijalne naravi.

Kao najprihvatljivije mi{ljenje ~ini se ono koje razvrstava socijalno pravo na

op{ta i posebna
socijalna prava.
Op{te Socijalno Pravo, karakteri{e njegov predmet, a to su socijalne potrebe
koje radnici, gradjani i clanovi njihovih porodica zadovoljavaju i jedino mogu
zadovoijiti putem sticanja i ostvarivanja odredenih socijalnih prava.

Karakteristike op{teg socijalnog prava su:

·Normativni Socijalno-Politi~ki ciljevi Dru{tva i njihova razrada u na~elima
op{teg
socijalnog prava
· izvori prava - medunarodni i unutrasnji
· socijalno-pravni odnosi
· organizacija i izvori finansiranja socijalnih prava
· organizacija i postupak sticanja, ostvarivanja i zastita prava
· specificna obiljezja pojedinih oblasti posebnih socijalnih prava
Posebna prava predstavljaju razradu i konkretizaciju zajednickih obiljezja
opceg socijalnog
prava, pa se kao takva medusobno diferenciraju po svom predmetu.
Evidentno je postojanje mnogobrojnih pravnih odnosa iz kojih nastaju
socijalna prava,
odnosno prava na raznovrsne socijalne prestacije, a to je i predmet
reguliranja posebne
oblasti prava - socijalnog prava. U pitanju su raznovrsni socijalnopravni
odnosi.

Socijalnopravne odnose mo`emo shvatiti kao pravni odnos izmedju

odredjenog
fizi~kog lica, kao subjekta pravnog odnosa, odnosno titulara prava, s jedne, i
odredenog
organa, fonda ili druge institucije, s druge strane. Pretpostavka za postojanje,
odnosno
samo nastajanje ovog odnosa je da se titular prava nalazi u stanju socijalne
potrebe i da
ima pravo na osnovu zakona ili ugovora da zahteva od odredjenog subjekta
odredenu
socijalnu prestaciju, odnosno davanje ili cinjenje.

NASTANAK I RAZVOJ SOCIJALNOG OSIGURANJA

Socijalno osiguranje kao svetska pojava ima dosta dugu istoriju.
Bez obzira na osnovanu opasku da se u izvesnim starim civilizacijama ne mogu na}i
tragovi srodni onome {to se danas ozna~ava kao socijalno osiguranje s obzirom na razlike
koje postoje izmedju privrednog i dru{tvenog stepena razvoja tih civilizacija i industrijskog
dru{tva, ipak se moramo podsetiti na razvoj odredjenih oblika li~ne i porodicne sigurnosti
koji postoje jo{ od prvih dana ljudske istorije.
Naime, sa odredenim oblicima za{tite ~oveka, odnosno obezbjedjenja li~ne i porodi~ne
sigurnosti susre}emo se jo{ kod rodovskih zajednica i kod starih kultura.
U jednom broju rodovskih zajednica, jos na pocetku civilizacije, nalazimo tragove o
staranju o bolesnom clanu zajednice. Smatra se da se vec u ovoj uzajamnoj pomoci nalazi
izvor prve ideje o osiguranju.
I u zakonodavstvima starih kultura (indijske, budisticke, starohebrejske, grcke i rimske)
postojale su odredene odredbe o oblicima zastite coveka, odnosno o socijalnim slucajevima.

U feudalizmu, bogatiji slojevi drustva pruzaju pomoc starim, bolesnim ili iznemoglim koji
nemaju sredstava za zivot. To se cini neposredno ili uplatom doprinosa za odrzavanje tzv.
karitativnih udru`enja, odnosno raznih ustanova koje se brinu o socijalno ugro`enim licima.

Svakako, odredjenu ulogu u pru`anju pomoci ugrozenim licima imaju verske zajednice,
koje, po pravilu, imaju svoja razna dobrotvorna udruzenja, kao i razne ustanove za lijecenje,
smjestaj i brigu o starim, iznemoglim licima i sirocadi.

Lokalna zajednica ima posebno ulogu i znacaj u osiguranju socijalno ugrozenih lica. To se
prvenstveno odnosi na najrasprostranjeniji i najtezi socijalni rizik - bolest. Zabiljezeno je da
su opstine kao najnize lokalne zajednice u nekim zemljama imale pravo da u tu svrhu
raspisuju i naplacuju i posebne doprinose.

S pojavom udruzenja zanatlija, odnosno esnafa pojavili su se i novi oblici socijalnih

slucajeva. Po pravilima esnafa, majstor se brinuo o svojim radnicima za slucaj bolesti, a
esnaf, odnosno udruzenje za slucaj iznemoglosti. Krajem XVII i pocetkom XVIII stoljeca ova
humanitarna obaveza postepeno nestaje, jer cjelokupna aktivnost udruzenja zanatlija biva
usmjerena ka jacanju ekonomske moci majstora.
U razdoblju ekonomskog liberalizma u kojem je drzava bila nezainteresirana za reguliranje
uslova rada i socijalne zastite, radnici pocinju osnivati drustva za medusobnu uzajamnu
pomoc i tako samo sebe osiguravaju u slucaju nastupa nekog od socijalnih rizika.

Obuhva}eni su:
· rizici za slu~aj bolesti, svoje ili ~lanova porodice;
· rizici za slu~ajeve nesre}a na poslu, pa do
· iznemoglosti i smrti.

Ova dru{tva su prva uvela za{titu od socijalnih rizika za svoje ~lanove kao garantovana
prava.
Izvori sredstava bili su:
1) doprinos ~lanova i
2) doprinos ili pomo} poslodavca i dr`ave.

Socijalisticke ideje, solidarizam Leona Bruzoa (Leon Bouglois) i uticaj hriscanskih socijalista
doprinijeli su da se pojavi tzv. sistem prenosenja drustvenih dohodaka, i to kao:
· socijalna osiguranja, nastala u Njemackoj od 1883. do 1889. godine;
· osiguranje protiv nesrece na poslu, ostvareno u Engleskoj (1897), Francuskoj (1889) i
Danskoj
· osiguranje protiv nezaposlenosti, ustanovljeno u Velikoj Britaniji 1911,
· porodicna davanja, koja su se pojavila u Francuskoj pocetkom druge polovine XIX
stoljeca i bila predvidena belgijskim zakonodavstvom (1930), a zatim i francuskim (1932).

Ruzvelt i Cercil (Churchill) u Atlantskoj povelji od 1941. godine proklamiraju kao jedan od
svojih ciljeva potrebu "najpotpunije saradnje izmedu svih naroda u oblasti privrede, kako
bi se svima njima obezbijedili bolji uslovi rada, povoljniji privredni polozaj, i socijalno
osiguranje".

Tako socijalno osiguranje u svom novom obliku postaje jedno od znacajnih sredstava
sveobuhvatne ekonomske politike naprednih zemalja. Pomocu ovakve politike vlade nastoje
da privredna ekspanzija obezbijedi svojevrsni pravolinijski ritam istovremeno odstupajuci ili
znatno ublazujuci pojavu privredne krize.
U Nemackoj za vrijeme vladavine "zeljeznog" kancelara Bizmarka (Bismarck) donesen je
prvi:
Zakon o obaveznom osiguranju za slucaj bolesti 1883. godine, nakon kojeg slijedi donosenje
Zakona o obaveznom osiguranju za slucaj nesrece na poslu (1884. godine) i
Zakon o obaveznom osiguranju za slucaj iznemoglosti, starosti i smrti (1883. godine).
Primer Nema~ke sledi Austrija, Italija i druge zemlje.