KORENI SOCIJALNOG PRAVA
TENDENCIJE MEĐUNARODNOG PRAVA U „ Prvi vidovi pomaganja siromašnom,
STVARANJU SOCIJALNE SIGURNOSTI –
ISTORIJAT SOCIJALNOG PRAVA
MIR, SOCIJALNA PRAVDA I
SOCIJALNA SIGURNOST
(naziv ispitnog pitanja - treba učiti i uvod
u knjizi)
primeri
„ U staroj Grčkoj je npr. postojalo «Kanonia»,
osiguranje trgovaca protiv gubitaka i neprilika na
putovanjima. Slične odredbe imao je
Hamurabijev zakonik (2123-2081. pre nove ere).
„ Izvesni oblici socijalnog zbrinjavanja postojali su
i u vreme Likurga (Sparta), Solona (Atina).
„ U Rimu su prve mere socijalne politike i
zbrinjavanja u korist siromašnih seljaka i robova
uveli Tiberije i Grah, nakon mnogobrojnoh
socijalnih protesta osiromašnih plebejaca (tzv.
«proles»), (133-123 pre nove ere), čime su,
kako se navodi, spasili rimsku državu od
propasti.
SREDNJI VEK
„ Ulogu socijalnog zbrinjavanja stanovništva
preuzima crkva, smatrajući dobročinstvo
kao religijsku dužnost (milosrđe).[1]
„ bili razvijeni i vidovi pomaganja
siromašnima od strane lokalnih zajednica
(opština) i poslovnih udruženja
(korporacija, cehova).[2]
nemoćnom i bolesnom stanovništvu,
porodicama bez hranitelja, ratnim
invalidima pominju se još u Mesopotamiji,
Grčkoj i Rimu
„ Oblici zbrinjavanja u Grčkoj i Rimu:
- besplatno se delila hrana,
- veleposednici su obavezivani da zapošljavanju
slobodnjake,
- nezaposleni slobodni građani zapošljavani na javnim
radovima,
- pomoć porodici posle smrti hranitelja,
- izvesna zaštita nemoćnim i bolesnim robovima.[1]
RIM
„ sirotinji se besplatno delio hleb, žito i meso,
„ suzbijano je zelenaštvo,
„ ograničavano je dužničko ropstvo,
„ veleposednici su obavezivani da zapošljavanju
slobodnjake,
„ nezaposleni slobodni građani su zapošljavani na javnim
radovima
„ postojala je i ustanova "Collegio Teniorum" - uplaćivanje
mesečne rate da bi porodica posle smrti oca dobila
pomoć u novcu.
„ izvesna zaštita pružala se i nemoćnim i bolesnim
robovima
„ u četvrtom veku pre Nove ere Rimsko carstvo je
finansijski podupiralo pružanje lekarske pomoći
građanima.
primeri
Godine 1571. godine u Švedskoj i Finskoj doneti
„
su dekreti kojima je bila predviđena obaveza
opština da se staraju o bolesnima i organizuju
domove za bolesne.
„ Engleska je za vreme Elizabete (1601) donela
Zakon o pomoći siromašnima, kojim je uvedena
dužnost opštine da se stara o nezbrinutim
osobama.
„ U Hamburgu su još 1270. godine bili doneti
propisi kojima je bila ustanovljena obaveza
majstora da pomogne bolesnim radnicima (u vidu
pozajmice koju je radnik vraćao).
„ U pojedinim većim gradovima finansijski jače
korporacije osnivale su svoje bolnice i blagajne
za pomoć.
1
 SAMOPOMOĆ primeri
„ u kasnom feudalizmu i ranom kapitalizmu „ U Nemačkoj je pre uvođenja obaveznog
spontano razni vidovi samopomaganja – socijalnog osiguranja – 1876. godine bilo 5.239
društva za samopomoć, društva za radničkih bolesničkih blagajni (oblika uzajamne
uzajamno pomaganje («friendly societas» i pomoći), sa 869.204 članova.
«les societès de secour mutiels»);
„ Godine 1930., kada je francusko državno
„ Prvo su se na taj način obezbeđivali rizici
socijalno osiguranje u potpunosti uspostavljeno,
obolevanja ili povređivanja na poslu, a kasnije i
starost i smrt. u Francuskoj je bilo 22.000 udruženja uzajamne
pomoći.
„ Ova društva predstavljaju korene modernog
socijalnog osiguranja - kasnije integrisana u
državne sisteme.

Prvi zakoni koji štite radnike Utopisti socijalnog osiguranja –

(uslovi rada)
„ početak XIX veka
„ Engleska - 1802. - Zakon o zabrani zloupotrebe
dečjeg rada u pamučnoj i tekstilnoj industriji
(zabranjeno zapošljavanje mlađih od 9 godina, noćni rad dece – između 21
i 4 sata ujutro; uvedeni standardi životnih uslova učenika i šegrta – koji su
živeli u fabričkim zajednicama, bili izloženi epidemijama),
„ zatim 1844. - Zakon o zaštiti žena
„ slični propisi o zaštiti dece i u Francuskoj
1813., 1841, do 1874;
„ Nemačkoj - 1839.- zabrana rada dece ispod 10
godina starosti u industriji,
Engleska, Francuska, Nemačka
„ Danijel Defo (Daniel Defoe) - «Esej o
projektima»
„ zalagao za uvođenje penzija i potpora koje bi za
slučaj profesionalnih (bolesti, iznemoglosti,
starosti, udovištva) i poslovnih rizika (čak i
neskrivljenog bankrota) obezbeđivali «penzioni
zavodi», finansirani iz prinudnih doprinosa.
„ Penzijske zavode je zamišljao kao niz blagajni,
koje bi u Engleskoj prikupljale kapital, isplaćivale
rente, organizovale i izdržavale bolnice.

Uvođenje socijalnog osiguranja

1. Početkom 19. veka država «pravi prve korake»
kao «socijalna država» - počinje da interveniše
u korist siročadi, udovica, ratnih invalida i
„ Defo imao brojne sledbenike u Engleskoj – veterana, donoseći propise o njihovom
(Vankuver), u Francuskoj (Šamoze) i besplatnom lečenju, isplati pomoći ili penzija.[1]
2. I propisi o zdravstvenom i penzijskom
Nemačkoj (Arend) zbrinjavanju radnika u posebno rizičnim ili
značajnijim delatnostima (rudarstvu, pomorstvu, za
„ Inicijative Arenda (Nemačka), poslužile vojna lica, kraljeve i visoke državne službenike).
nemačkom kancelaru Bizmarku kao idejni 3. UVOĐENJE MODERNOG SOCIJALNOG OSIGURANJA –
NEMAČKA - zakonsko osiguranje radnika u
osnov za uvođenje socijalnog osiguranja u slučaju bolesti - 1883, nesreće na radu - 1884, i
nesposobnosti za rad i starosti 1889 = kancelar
Nemačkoj. Bizmark
„ tzv. Bizmarkov sistem državnog socijalnog osiguranja (i
kod nas)

2
 SRBIJA
„ u srednjem veku «Krmčiji Svetog Save» - odredbe o
zaštiti siromašnih i bolesnih, pomaganju udovica,
poštovanju i zaštiti starih, kazne za ruganje osobama sa
telesnim manama, obaveza roditelja i dece na staranje i
poštovanje.
„ Kasnije, Dušanov zakonik sadržao je norme o
zdravstvenim i sanitarnim propisima, o suzbijanju
nadrilekarstva itd. Međutim, radilo se o merama
ograničenog dejstva, kao i u drugim zemljama.
„ U 19. veku prvi oblici zaštite od države – činovnici,
udovice, siročad
„ brojna društva za uzajamno pomaganje
„ 1910. usvajanje Zakona o radnjama 1910. godine –
obavezno socijalno osiguranje slučaju bolesti i povrede,
a dobrovoljno osiguranje - za slučaj iznemoglosti,
starosti i smrti
RAZVOJ POSLE I SVETSKOG RATA
„ 1919. u Nemačkoj se zahvaljujući novom
izuzetno naprednom „Vajmarskom
ustavu“, proklamuje ideja socijalne države.
„ Mnoge zemlje uvode obavezno socijalno
osiguranje
„ pored ideje klasičnog socijalnog osiguranja
(zaposlenih i članova njihove porodice) na
kojoj počiva «Bizmarkov sistem», javlja se
jedna nova ideja – socijalne sigurnosti za
sve (lord Beveridž – 1924).
ATLANTSKA POVELJA – 1941.
„ uspostavljanje svetskog mira dovodi se u
neposrednu vezu sa
¾ socijalnom sigurnošću i
¾ pravdom
„ potpisnici se založili:
„ 1 - da se suverena prava vrate nacijama tj.
kolonijama
„ 2 - jednaki uslovi za pristup trgovini i sirovinama
bitnim za njihovo privredno blagostanje - za sve države
– velike, male, pobednice, pobeđene
„ 3 - puna saradnja među narodima (radi stvaranja
boljih uslova rada, privrednog napretka i socijalne
sigurnosti)
Ideja zaštite na međunarodnom planu
„ PARALELNO - ideja o stvaranju međunarodnih
pravnih pravila i institucija koja će se starati o
socijalnom položaju radnika – humanisti i
organizacije (npr. Robert Oven, Prva internacionala...)
„ 1916. u Rezoluciji Konferencije sindikata savezničkih
zemalja – Linds - budući mir treba da bude zasnovan na
socijalnoj pravdi – zalaganje da se ugovorom o miru osigura
radnicima svih zemalja minimum materijalnih i moralnih garancija za
njihov život i rad
„ tri godine kasnije Lojd Džordž (Engl.) i Žisten
Godar (Fr.) istakli zahtev za stvaranje MOR –
osnovana u Parizu 1919. u okviru Versajskog
ugovora o miru
MOR (ILO)
osnovni povod za osnivanje MOR bili loši uslovi
„
rada – u preambuli Ustava, ističe se da uslovi
rada u svetu sadrže toliku nepravdu, nevolju i
oskudicu da uzrokuju veliko nezadovoljstvo koje
ugrožava mir i harmoniju sveta
„ u Preambuli ponuđen celovit socijalni program
KOJI OBUHVATA SVA NAJVAŽNIJA PITANJA NA
RADU I U VEZI SA RADOM (radno vreme,
odmori, nezaposlenost, zaštita na radu i
posebnih kategorija, zaštita starih i
povređenih...)
OUN
„ ove principe prihvatilo 26 zemalja – nazvale
sebe Ujedinjenim nacijama (osnovane deklaracijom od 1.
1. 1942. u Vašingtonu - potpisnica bila i Jugoslavija)
„ POVELJA OUN – San Francisko, 26. jun 1945.
– uverenje da
„ 1- između ekonomsko-socijalnog napretka i
svetskog mira postoji čvrsta veza i
„ 2 - da međunarodna saradnja – osnov mira i
ekonomskog i socijalnog napretka
3
 Generalni razvoj SP posle II DANAŠNJI SISTEMI SOCIJALNE
svetskog rata SIGURNOSTI
1. uvođenje obaveznog osiguranja u „ I)
drugim zemljama „ 1. JAVNI
2. nastajanja novih grana „ 2. PRIVATNI
II)
3. širi se pokrivenost stanovništva (sa državnih „

„ 1. BIZMARKOV sistem – sistem socijalnog

službenika i industrijskih radnika, na druge kategorije)
osiguranja - zasnovan an doprinosima
4. povećava se broj pokrivenih rizika i širina „ 2. BEVERIDŽEV sistem – obezbeđenje beneficija
zaštite bez obzira na doprinose (državne penzije i sl)
„ 3. MEŠOVITI sistemi

PODELA NA 3 SISTEMA
1. LIBERALNI MODEL DRŽAVE
BLAGOSTANJA (anglosaksonske zemlje -
kompenzacije samo kao „poslednje
utočište“, relativno nizak nivo naknada i kraće
trajanje),
2. KORPORATIVNI MODEL DRŽAVE
BLAGOSTANJA (evropske kontintentalne
države – umereni stepen državne
intervencije u socijalnu oblast),
3. SOCIJALNO-DEMOKRATSKI MODEL
(skandinavske zemlje – velika društvena
solidarnost i visok stepen pomaganja od
strane države; visoke naknade i raznovrsne).