ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά

Τεχνολογικού Τομέα

Φωτοτεχνία
Ενότητα 1: Εισαγωγή στη Φωτομετρία

Γεώργιος Χ. Ιωαννίδης
Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών ΤΕ
 Άδειες Χρήσης
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες
χρήσης Creative Commons.
• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται
σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης
αναφέρεται ρητώς.

2
 Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια
του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ανώτατο
Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα» έχει
χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού
υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού
Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και
συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό
Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

3
 Εισαγωγή (1)
Το φώς είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που γίνεται
αντιληπτή από τον ανθρώπινο οφθαλμό
Ισχύει ότι:
v=λf
όπου :
v : Η ταχύτητα μετάδοσης του κύματος (m/S)
λ : Το μήκος κύματος (m)
f : Η συχνότητα του κύματος (Hz)
V ≈ 300.000 km/s για το κενό η τον αέρα

4
 Εισαγωγή (2)
Όλες οι ακτινοβολίες του ορατού φάσματος προκαλούν την
εντύπωση του λευκού φωτός

Ιώδες Κυανό Πράσινο Κίτρινο Πορτοκαλί Κόκκινο

5
 Εισαγωγή (3)
Ο οφθαλμός αντιλαμβάνεται το φως με την βοήθεια
φωτοανιχνευτών που υπάρχουν στον αμφιβληστροειδή χιτώνα
και είναι :
α) τα κωνία
β) τα ραβδία

Με την βοήθεια φωτοχημικών αντιδράσεων και βιοηλεκτρικών

μεταβολών παράγονται σήματα τα οποία μεταφέρονται στον
εγκέφαλο

6
 Εισαγωγή (4)
• Τα κωνία (7 millions) είναι ευαίσθητα σε υψηλά επίπεδα
φωτός (κατά την διάρκεια της ημέρας)
• Είναι υπεύθυνα για την οπτική οξύτητα
• Είναι υπεύθυνα για την αντίληψη των χρωμάτων
(υπάρχουν τρεις τύποι εξειδικευμένα στο μπλε πράσινο και
κόκκινο φως )
• Τα ραβδία (120 millions) ενεργοποιούνται σε χαμηλά επίπεδα
φωτός (περιέχουν τη χημική ουσία ροδοψίνη)
• Είναι υπεύθυνα για την όραση σε χαμηλό φωτισμό

7
 Εισαγωγή (4)
• Τα κωνία (7 millions) είναι ευαίσθητα σε υψηλά επίπεδα
φωτός (κατά την διάρκεια της ημέρας)
• Είναι υπεύθυνα για την οπτική οξύτητα
• Είναι υπεύθυνα για την αντίληψη των χρωμάτων
(υπάρχουν τρεις τύποι εξειδικευμένα στο μπλε πράσινο και
κόκκινο φως )
• Τα ραβδία (120 millions) ενεργοποιούνται σε χαμηλά επίπεδα
φωτός (περιέχουν τη χημική ουσία ροδοψίνη)
• Είναι υπεύθυνα για την όραση σε χαμηλό φωτισμό

8
 Τύποι Όρασης
• Φωτοπική όραση:
(όραση σε συνθήκες ημέρας)

• Σκοτοπική όραση:
(όραση σε συνθήκες νύχτας – φως από τα
αστέρια)

• Μεσοπική όραση:
(ενδιάμεση όραση)

9
 Ευαισθησία Οφθαλμού

Ο συντελεστής φασματικής ευαισθησίας Vλ

(καθαρός αριθμός από 0 έως 1 ) καθορίζει την
ευαισθησία του οφθαλμού συναρτήσει του λ
(μήκος κύματος)

10
 Σχεδιάγραμμα (1)

Vλ

λ(nm)
Mήκος κύματος

11
 Μέλαν Σώμα (1)

• Είναι ένα σώμα που απορροφά όλη την ακτινοβολία

που προσπίπτει πάνω του για κάθε λ (μήκος
κύματος)

• Το μέλαν σώμα απορροφά όλες τις ακτινοβολίες δεν

αντανακλά τίποτα και εκπέμπει τη μεγίστη δυνατή
ακτινοβολία σε όλα τα μήκη κύματος και
σε όλες τις διευθύνσεις

12
 Μέλαν Σώμα (2)
• Το φάσμα ακτινοβολίας του εξαρτάται μόνο από την
θερμοκρασία του
• Όλα τα πραγματικά σώματα εκπέμπουν ακτινοβολία
(σε μηδενική θερμοκρασία)
• Ορίζεται ο συντελεστής εκπομπής (ε) ενός σώματος ως

Ακτινοβολουμένη ενέργεια από το σώμα

______________________________________
• ε= Ακτινοβολουμένη ενέργεια από το
μέλαν σώμα στην ίδια Τ (θερμοκρασία)

• Οπότε για το μέλαν σώμα ε = 1 για κάθε άλλο σώμα ε < 1

13
 Φωτομετρικά Μεγέθη (1)

Στερεά γωνία (Solid Angle)

Στοιχειώδης γωνία Τόξο στο οποίο
↓ βαίνει η γωνία dθ
dS
dθ = ___
r
r dS ↓
dθ Καθαρός Η ακτίνα κύκλου του
r αριθμός οποίου τόξο είναι το dS
Κ

Ορισμός επίπεδης γωνίας

14
 Φωτομετρικά Μεγέθη (2)

s r rad ή
r θ = __ = __ = 1
θ r r ακτίνιο

K r

Στην ειδική περίπτωση όπου S = 2πr (περίμετρος)

Τότε : = 2π rad ή 360°

15
 Φωτομετρικά Μεγέθη (3)
Για τις ανάγκες της φωτομετρίας επεκτείνεται η έννοια της
επίπεδης γωνίας και ορίζεται η στερεά γωνία

dω = στοιχειώδης στερεά γωνία

dΑ dΑ = στοιχειώδης επιφάνεια που
r αποκόπτεται από τη σφαίρα ακτίνας r

dω r2 = μονάδα μέτρησης στερακτίνιο (Sr)

επίσης καθαρός αριθμός

dΑ
dω = ___
r2

16
 Φωτομετρικά Μεγέθη (4)
Όταν η αποκοπτώμενη επιφάνεια είναι Α (μη στοιχειώδης)
Α
τότε ορίζεται η στερεά γωνία ω ως : ω = ___
r 2
r2
Όταν Α = r2 τότε : ω = __
2
= 1 (Sr)
r
Ειδική περίπτωση Α = 4πr2( επιφάνεια σφαίρας)
___
4πr 2 (Η συνολική στερεά γωνία που
Ω = 2 = 4π (Sr)
r περικλείει μια σφαίρα)

Όταν μια πηγή ακτινοβολίας εκπέμπει σε όλες τις

κατευθύνσεις τότε η αντίστοιχη στερεά γωνία που περικλείει
την ακτινοβολία είναι: 4π (Sr)
17
 Φωτεινή Ροή (1)

• Μια πηγή ακτινοβολίας εκπέμπει ενέργεια που είναι

κατανεμημένη ανομοιόμορφα στο φάσμα εκπομπής και
εξαρτάται από το λ (μήκος κύματος)

• Η κατανομή της εκπομπής καθορίζεται από

ένα μέγεθος που καλείται φασματική ενέργεια
ακτινοβολίας Wλ

18
Φωτεινή Ροή (2)

19
 Φωτεινή Ροή (3)
• Οπότε η ενέργεια W που θα εκπέμπεται από μια πηγή
ακτινοβολίας θα είναι:

dW(λ) = Wλdλ όταν το α ≤ λ ≤ b, λ (για συγκεκριμένο φάσμα)

• Στην περίπτωση του ορατού φωτός 380 ≤ λ ≤ 780 (nm)
οπότε:

20
 Φωτεινή Ροή (4)
• Ο ανθρώπινος οφθαλμός δεν διακρίνει την ακτινοβολία του
ορατού φάσματος με την ιδία ευαισθησία αλλά εξαρτάται
από το Vλ όποτε :
Φωτεινή ενεργεία όπως
Q = την αντιλαμβάνεται ο
ανθρώπινος οφθαλμός

• Ορίζεται ως Φωτεινή Ροή (luminous flux)Φ η φωτεινή ενέργεια Q

που εκπέμπει μια φωτεινή πηγή σε χρόνο dt προς τον χρόνο αυτό
δηλ:
(lm) lumen → μονάδα μέτρησης

21
 Φωτεινή ένταση (1)

Φ2
Για διαφορετική στερεά γωνία
W2
W (W1, W2)
Mεταφέρεται διαφορετική
ποσότητα φωτεινής ροής
Φ (Φ1, Φ2)
W1

Φ1

22
 Φωτεινή ένταση (2)

Εάν dΦ η φωτεινή ροη που εκπέμπεται

εντός στοιχειώδους γωνίας dw τότε ορίζεται
το μέγεθος της Φωτεινής Έντασης (luminous
intensity) I ως εξής :
dw

dΦ

Το Ι είναι διανυσματικό μέγεθος

23
 Φωτεινή ένταση (3)
• Εάν η ροη Φ είναι σταθερή εντός γωνίας ω τότε :

Μονάδα μέτρησης :

• Εάν γνωρίζουμε την συνάρτηση του I (ω) τότε :

Οπότε : Φ = Η φωτεινή ροη που εκπέμπεται

εντός γωνίας Ω
24
 Διαγράμματα κατανομής
Φωτεινής Έντασης (1)
• Το φωτιστικό είναι αναρτημένο στην κανονική του θέση

• Η κατακόρυφος που διέρχεται από το κέντρο

συμμετρίας του ΦΣ με κατεύθυνση αυτή προς την οποία
φωτίζει αποτελεί το σημείο αναφοράς και αντιστοιχεί
στην γωνία 0°

• Η οριζόντια επιφάνεια που διέρχεται το κέντρο

συμμετρίας του ΦΣ αντιστοιχεί στις γωνίες 90° και 270°

25
 Διαγράμματα κατανομής
Φωτεινής Έντασης (2)
Διάγραμμα πολικής κατανομής της φωτεινής έντασης
του φωτιστικού σώματος

Τα πολικά διαγράμματα σχεδιάζονται για λαμπτήρες

1000lm φωτεινής ροής
26
 Επίπεδα Μέτρησης Ι (1)
Η φωτεινή ένταση ΦΣ μετράται σε ένα σύνολο τυποποιημένων
επιπέδων

Σύμφωνα με την CIE και την CENELEC (ENB032 – 1) έχουμε τα

παρακάτω επίπεδα μέτρησης:

1. Επίπεδα Α
2. Επίπεδα B
3. Επίπεδα C

27
 Επίπεδα Μέτρησης Ι (2)
Τα επίπεδα C κυρίως χρησιμοποιούνται:
C 180°
C 90°

C 270°
C 0° γ = 108°
Φωτομετρικό κέντρο
Αντιωρολογιακά
γ = 90°
από 0° έως 180°

γ = 0°

-180° ≤ γ ≤ 180°
28
Επίπεδα Μέτρησης Ι (3)

29
Διάγραμμα Πολικής Κατανομής

C90

C0

C90 – C 270

CO – C 180

30
Διάγραμμα Καρτεσιανής Κατανομής

C90

C0

CO – C 180

C90 – C 270

31
 Ένταση Φωτισμού
dΦ = η στοιχειώδης ροη προσπίπτει κάθετα στο επίπεδο του dS (dA)

Ένταση Φωτισμού ή Φωτισμός Eπιφάνειας

dφ

d 1lm
 1lux  2
dA dA 1m

dS ή dA = Στοιχειώδης επιφάνεια

32
 H Ένταση Φωτισμού ή Φωτισμός
Eπιφάνειας
• Δεν είναι χαρακτηριστικό της φωτεινής πηγής
• Εξαρτάται από την πηγή, το χώρο και τα χαρακτηριστικά του
• Σε περίπτωση που σταθερή ροη Φ προσπίπτει κάθετα σε
επιφάνεια εμβαδού S τότε:

• Σε περίπτωση που η ροη δεν είναι σταθερή (ομοιόμορφα

κατανεμημένη) σε επιφάνεια S και η συνολική τιμή της
είναι Φ τότε ορίζεται η μέση τιμή της έντασης φωτισμού Eave

33
 Λαμπρότητα (1)
• Δυο φωτεινές πηγές με την ίδια φωτεινή ένταση I αλλά
με διαφορετικές διαστάσεις δεν φαίνονται το ίδιο “φωτεινές”

• Η πηγή με τη μικρότερη επιφάνεια φαίνεται πιο “φωτεινή”

34
 Λαμπρότητα (2)
• Οι πραγματικές πηγές δεν είναι σημειακές

L
Ι
Ετερόφωτη
πηγή

Oρίζεται η λαμπρότητα (Luminance)

μιας επιφάνειας ως:

To L : Εξαρτάται άμεσα από την ανάκλαση της επιφάνειας

Πρόκειται για διανυσματικό μέγεθος
Αυτό το μέγεθος γίνεται αντιληπτό από τον οφθαλμό
35
 Λαμπρότητα (3)
Παρατηρητής Ο

Παρατηρητής Α
Io

α Ια
S
Ο παρατηρητής Ο βλέπει κάθετα την επιφάνεια (ετερόφωτη
η αυτόφωτη πηγή) εμβαδού S όποτε η λαμπρότητα είναι :

Ιο η φωτεινή ένταση κάθετα

στην επιφάνεια S
36
 Λαμπρότητα (4)

Ο παρατηρητής Α βλέπει υπό γωνία α (σε σχέση με την κάθετη

στην επιφάνεια S) οπότε στην ουσία βλέπει επιφάνεια Sα και όχι S

Επίσης η φωτεινή ένταση προς την

κατεύθυνση παρατήρησης του α είναι Iα
Όποτε η λαμπρότητα κατά την κατεύθυνση
παρατήρησης του α είναι :
37
 Ανάκλαση – Απορρόφηση –
Μεταφορά (1)
Όταν το φως προσπίπτει σε μια επιφάνεια τότε μπορεί:

• Ένα τμήμα του να ανακλαστεί

• Ένα τμήμα του να απορροφηθεί από την επιφάνεια

• Ένα τμήμα του να μεταφερθεί δια μέσω της επιφάνειας

αυτής

38
 Ανάκλαση – Απορρόφηση –
Μεταφορά (2)
• Οπότε ορίζονται ο συντελεστής ανάκλασης ρ, ο συντελεστής
απορρόφησης α, και ο συντελεστής μεταφοράς τ

Συγκεκριμένα :

• Όπου: Φ: Η προσπίπτουσα φωτεινή ροή

Φp: Η ανακλώμενη φωτεινή ροή
Φα: Η απορροφούμενη φωτεινή ροή
Φτ: Η μεταφερόμενη φωτεινή ροή

Φp + Φα + Φτ = Φ Οπότε : ρ + α + τ = 1
39
 Είδη ανάκλασης (1)
• Κανονική Ανάκλαση γ γ΄
γ = γ΄ Νομός της κανονικής
ανάκλασης Λεία και στιλπνή επιφάνεια

• Διαχέουσα Ανάκλαση
Το φως διαχέεται ομοιόμορφα
προς όλες τις κατευθύνεις
χωρίς να προτιμά κάποιες
κατευθύνσεις π.χ. λευκός καθαρός τοίχος

40
 Είδη ανάκλασης (2)
• Ημιδιαχέουσα Ανάκλαση
Το φως διαχέεται αλλά όχι
ομοιόμορφα Ανοιχτόχρωμη επιφάνεια
με πτυχές

• Μικτή Ανάκλαση
Ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ
κανονικής και διαχέουσας
ανάκλασης
π.χ. στιλπνή και καθαρή
μεταλλική επιφάνεια

41
Τέλος Ενότητας