The

Hitchhiker’s
Guide to
the Galaxy
Douglas Adams:
de man die 42
betekenis gaf
Jaargang 11 – oktober 2013

Nummer 42
Eureka! is een uit­gave van

Fotoreportage
de faculteit der Wiskunde
en Natuurwetenschappen &
studievereniging De Leidsche

de Oude Sterrewacht
Flesch en wordt gemaakt door
studenten van de studies
Natuurkunde, Sterrenkunde,
Wiskunde en Informatica.
Redactioneel
Beste lezer,
En dan ben je alweer een jaar verder. Vorige zomer
schreef ik het voorwoord voor het eerste themanum-
mer dat de Eureka! kende, speciaal voor ons tienjarig
bestaan. Als tijdschrift voor bèta’s konden we natuurlijk
niet negeren dat de Eureka! die nu voor je ligt nummer 42
is. Daarom is dit nu een tweede themanummer, waarvan
het thema zich natuurlijk laat raden: het getal 42 wordt
in het sciencefictionverhaal ‘The Hitchhiker’s Guide to
the Galaxy’ van Douglas Adams (een grote hit onder bè-
ta’s) gegeven als antwoord op de ultieme vraag van het
Universum, het Leven, en Alles. Vandaar een cultureel
artikel over het verhaal/radiospel/boek zelf. En natuur-
lijk kan ook Walter Kosters niet ontbreken: zijn eerste-
jaarscollege is voor velen de eerste kennismaking met
‘42’ als begrip. Met hem een interview verderop.
Met de introductie van dit nummer achter de rug wil ik
graag even verder gaan met een kort overzicht van het
afgelopen jaar, want er is nogal wat veranderd. Nummer
39 introduceerde het studentenartikel. De oude nieuws-
rubriek ‘kortkortkort’ werd vervangen door een pagina
met facultair nieuws. De fotoreportage gaat inmiddels
alweer drie edities mee.
En vanaf dit nummer is de lay-out helemaal op de schop.
Je ziet het waarschijnlijk al: onze uitstraling is een stuk
speelser geworden en in mijn ogen ziet de Eureka! er een
stuk professioneler uit. Ik ben blij met de status waarin ik
het blad achterlaat.
Achterlaat? Ja, dit is de laatste editie waarvoor ik hoofdre-
dacteur ben en dit is mijn laatste redactioneel. Dat laatste
vooral vind ik erg jammer. Laatst werd ik willekeurig door
iemand op straat aangesproken die zei dat hij mijn vorige
redactioneel zo leuk vond: een topcompliment! Ik vond het
ook erg leuk om te schrijven en hoop over een paar maan-
den in mijn eigen studentenartikel jullie nog een overzicht
te kunnen geven van mijn masteronderzoek waarna ik de
Eureka! (en het studentenleven) zal verlaten.
Ik wens je voor de laatste keer plezier met het lezen van
Eureka!
Erik
Erik Visse
Hoofdredacteur Eureka!
7e jaars student Wis­kunde.
Studierichting: algebra,
meetkunde en getaltheorie.
✉ evisse@math.leidenuniv.nl
2 Eureka! nummer 42 – oktober 2013
Lieve lezer,
Afgelopen jaar is er flink gewerkt aan de Eureka!. Zo zijn
onder meer de rubriek met nieuws over de faculteit en
de fotoreportage toegevoegd. Ook het Fleschblok is ge-
heel vernieuwd. Toch hield de vernieuwingsdrang van de
Eureka!-redactie hier niet op en is dit nummer de eerste
editie met een geheel nieuwe lay-out, gemaakt door de
nieuwe vormgever Balyon. Al deze veranderingen zijn
doorgevoerd onder het toeziend oog van onze hoofd­
redacteur Erik. Hij heeft, naar mijn mening, de Eureka!
afgelopen jaar met zijn visie een flinke sprong vooruit
laten maken.
Maar aan al het moois komt een eind en helaas zal dit
het laatste nummer zijn waarbij Erik als hoofdredacteur
optreedt. Ik mag het hoofdredacteurschap van hem
overnemen en ik hoop dat ik dit net zo goed kan als hij,
ondanks dat ik pas sinds vorig jaar onderdeel ben van de
Eureka!-redactie. Ik ben blij dat Erik de komende tijd nog
wel redactielid blijft en heb er dan ook alle vertrouwen
in dat, met zijn hulp waar nodig, het helemaal goedkomt
met mijn aanstaande functie als hoofdredacteur.
De officiële wissel van het hoofdredacteurschap zal te-
gelijk plaatsvinden met de grote onthulling van dit num-
mer van Eureka!. Op 31 oktober zal de redactie vol trots
de nieuwe lay-out van de Eureka! presenteren tijdens
een borrel in de FooBar. Op het moment dat jij dit leest is
deze feestelijke onthulling waarschijnlijk al voorbij, maar
ik twijfel er niet aan dat het zeer geslaagd was en ik hoop
dat iedereen genoten heeft van de taart en prosecco.
Nog meer hoop ik natuurlijk dat iedereen de nieuwe lay-
out mooi vindt!
Veel plezier met het lezen van deze Eureka!
Ellen
Ellen Schlebusch
Hoofdredacteur Eureka!
5e jaars student Wis­kunde.
✉ ellen@deleidscheflesch.nl
Inhoud En Verder...

Nieuws 4

Wachtrijen 5

Infrarood zien met ­

supergeleiders 8

12 Fotoreportage: 
de Oude Sterrewacht 16

Douglas Adams: De man

die 42 betekenis gaf 22
Het nieuwe rekenen
Om de grote vragen over het universum te kunnen beantwoorden Voorwoord DLF (1):
volstaat het tegenwoordig niet meer om op papier een serie vergelij- Tijd: 'een volledig
kingen op te lossen. Daarvoor hebben we steeds krachtiger compu- subjectief iets' 25
ters nodig. Op de Leidse Sterrewacht hebben ze door slim gebruik te
maken van moderne ontwikkelingen vooral bedoeld voor het spelen
van games een geweldige supercomputer weten te maken.
Voorwoord DLF (2):
 Lees verder op pagina 12  'De eindeloze brainstorm-
avonden voorbij' 26

18
Interview met de
­Eerstejaarscommissie 27

Uit het archief: Pedelstaf 28

Koken met Ron 29

Agenda 29

Colofon 30

Interview met Walter Kosters
Alle eerstejaars kennen hem van zijn college Programmeermetho-
den. Wij wilden hem eens buiten de collegezaal spreken en vroegen
hem naar sciencefiction, robots, zijn vak kunstmatige intelligentie en
Japanse puzzels.
 Lees verder op pagina 18
Puzzel 31
Eureka! is een uit­gave van de faculteit der Wiskunde en
­Natuurwetenschappen & studievereniging De Leidsche Flesch
en wordt gemaakt door studenten van de studies Natuur-
kunde, Sterrenkunde, Wiskunde en Informatica. De redactie
 is niet verantwoordelijk voor de geuitte meningen van perso-
nen in dit blad. Voor gehele of gedeeltelijke overname of het
­kopiëren van artikelen neemt u contact op met de redactie.
Bron­vermelding is verplicht.

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 3

Nieuws
Officiële opening
paramagnetische NMR-faciliteit
De nieuwe Leidse paramagnetische Nuclear Magnetic Resonance (paraNMR)-
faciliteit is op woensdag 11 september officieel geopend. De faciliteit biedt
externe gebruikers, zowel nationaal als internationaal, expertise op het zeer
geavanceerde terrein van paraNMR-onderzoek.
Grote Europese
subsidie voor virtueel
scheikundelab
Hoogleraar theoretische chemie
Geert-Jan Kroes krijgt een pres-
tigieuze Advanced Grant van de
European Research Council (ERC).
Met de bijbehorende 2,5 miljoen
euro wil Kroes nauwkeurig model-
leren hoe gasmoleculen reageren
op metaaloppervlakken. Met die
fundamentele kennis kunnen veel
4 Eureka! nummer 42 – oktober 2013
chemische stoffen efficiënter gepro-
duceerd worden. ‘Computer model-
lering kan een dieper inzicht geven:
waaróm reageren moleculen op een
bepaalde manier met elkaar. En het
is goedkoper. Door de computer in
te zetten, kunnen we dure experi-
menten achterwege laten.’ Aldus,
Geert-Jan Kroes.
IgNobel 24/7
De eerste editie van de Nacht van Kunst
en Kennis was met 4.000 bezoekers een
groot succes. Publiekstrekkers waren onder
anderen Leidse fysici die het publiek ver-
rasten met testjes en prikkelende lezingen.
De finale van IgNobel 24/7 speelde zich af
tijdens het evenement ‘Nacht van de Kunst
en Kennis.’ De finalisten legden in 24 secon-
Koningin
Máxima opent
gerenoveerde
tropische kassen
Hortus
Koningin Máxima opende 4 september
onder grote belangstelling het gereno-
veerde tropische kassencomplex in de
Hortus botanicus Leiden. De kassen
zijn dankzij deze renovatie nog geschik-
ter voor het doen van wetenschappelijk
onderzoek. 
den hun werk uit en gaven vervolgens een
samenvatting van 7 woorden. Winnaar was
de jonge Leidse fysicus Wessel Valkenburg
met zijn ultrakorte lezing ‘Wij in ons heelal’.
Hij versloeg onder andere evolutiebioloog
Menno Schilthuizen en caberatier Youp van
’t Hek, in 2012 Cultural Professor aan de TU
Delft.
 wetenschap

wacht
rijen Iedereen heeft wel eens te maken met wachtrijen.
Je komt ze tegen in de supermarkt, de file op weg
naar je werk, bij de douane op het vliegveld, bij
dat vervelende callcenter, bij een webserver als
je een internetsite bezoekt en er zijn nog talloze
andere voorbeelden te noemen. Je zult dan ook
bijna iedere dag wel eens te maken krijgen met
Rinse een zo’n vervelende wachtrij. Het is daarom ook niet zo gek dat wiskundigen zich bezig houden
Kappetein,
Masterstudent met het begrijpen van deze wachtrijen. Er komen dan vragen boven als: Hoe lang moeten mensen
Mathematics, gemiddeld wachten? Hoe groot is de kans dat je langer dan een gegeven tijd moet wachten? Hoe
Universiteit verandert dit als ik meer mensen aanneem
Leiden.

‘Hoe lang Het begin van wachtrijtheorie centrales uitrekenen hoe groot de kans
De eerste wiskundige die zich bezig hield was dat een telefoontje werd geblokkeerd

moeten mensen
met wachtrijtheorie was Agner Krarup voor een gegeven aantal werknemers.
Erlang. Aan het begin van de twintigste Als een telefoonmaatschappij dan ver-
eeuw moesten mensen bij de telefoon- volgens wilde dat minder dan één pro-

gemiddeld centrales veel handmatig werk doen. Om

ervoor te zorgen dat mensen konden bel-
cent van de telefoontjes word geblok-
keerd dan kon Erlang uitrekenen hoeveel

wachten?’
len moesten er constant draden worden mensen zij dan in dienst moeten hebben.
verwisseld. Erlang kon voor de telefoon- Het fijne aan wachtrijen is dat ze allemaal

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 5

wetenschap
‘Als je lang moet wachten als je een callcenter
belt, willen ze waarschijnlijk gewoon geld
besparen op hun service.’
erg op elkaar lijken. Zo kun je de formules
van Erlang ook gebruiken om uit te reke-
nen hoe groot de kans dat er voor een klant
geen tafel in een restaurant beschikbaar
is. Tegenwoordig kunnen wiskundigen
heel veel dingen van allerlei verschillende
wachtrijen uit rekenen. Als je lang moet
wachten als je een callcenter belt dan is het
bijvoorbeeld niet zo dat ze niet weten hoe-
veel mensen ze in dienst moeten nemen,
maar willen ze waarschijnlijk gewoon geld
besparen op hun service.
Wat heb je nodig?
Wat heb je nou nodig om wachttijden van
wachtrijen uit te rekenen? Voor wachtrijen
zijn er altijd drie dingen die essentieel zijn
om te weten. Je moet weten hoeveel bedien-
den je hebt. Dit is natuurlijk eenvoudig om
te achterhalen. Je wilt ten tweede een verde-
ling hebben van de tijd tussen de aankom-
sten van de klanten. Als je een supermarkt
hebt dan wil je dus weten hoe groot de kans
is dat er binnen tien seconde een nieuwe
klant zich aansluit bij de rij van de kassa.
En dit wil je dan niet alleen weten voor
tien seconde, maar ook voor één seconde,
twee seconden enzovoorts. Met een beetje
statistiek en een hoop ervaring is het vaak
geen enkel probleem om achter deze verde-
ling te komen. Het laatste ding dat je wilt
weten is de verdeling van de bedienings-
tijd. Zodra iemand eenmaal bij de kassa
wordt geholpen dan wil je weten hoe lang
de klant daar dan blijft. Met dezelfde hoe-
veelheid statistiek kun je gelukkig ook dit
uitrekenen. Toch zijn er direct al een aan-
tal dingen die je leven direct lastig kunnen
maken. Laten we het voorbeeld van een
supermarkt aanhouden. Niet elke caissière
6 Eureka! nummer 42 – oktober 2013
heeft dezelfde bedieningstijd, de één is nou eenmaal sneller dan
de ander. Niet elke klant heeft dezelfde bedieningstijd, een oudere
die moet zoeken naar muntjes is niet heel snel. De tijd tussen de
3
aankomsten hangt af van het moment op de dag, overdag is het
veel rustiger dan vlak na vijf uur.
Het eenvoudige model
In de wiskunde begin je vaak eerst met een eenvoudig model dat je
makkelijk uit kunt rekenen. Dat doe je dan ook in de wachtrijthe-
orie. In het simpele model is er maar één wachtrij, zijn alle klanten
identiek en zijn tevens alle werknemers identiek. Stel dat je nu het
aantal werknemers, de verdelingen van de tijd tussen de aankom-
sten en de bedieningsduur weet dan kan je door middel van simu-
latie uit rekenen hoe lang mensen moeten wachten. Dit geldt ook
dingen voor de meeste andere dingen zie je wilt weten over de rij. Voor
kleinere systemen is dit al snel een goede optie. Voor grotere syste-
zijn essentieel
men is dit vaak geen optie, het kost simpelweg teveel rekentijd van
voor wachtrijen een computer. Voor eenvoudige systemen kun je gelukkig dingen
om te weten: hoe- relatief eenvoudig met de hand uitrekenen.
veel bedienden
Geheugenloos
zijn er, tijd tus-
Het leven is het meest eenvoudig als zowel de tijden tussen
sen aankom- de aankomsten als de bedieningsduur exponentieel verdeeld
sten klanten en zijn. Zoals de meeste wiskundigen zullen weten is deze ver-
de verdeling van deling geheugenloos. Als een verdeling geheugenloos is dan
hoef je niet te weten wat er in het verleden is gebeurd en kun
bedienings­tijd.
je gewoon doen alsof het huidige moment het beginpunt is.
In wiskunde betekent dit P (X = t) = P (X = t + s|t > s) .
Een goed voorbeeld van een verdeling die geheugenloos is, is de
verdeling die beschrijft hoe groot de kans is dat je je mobiel uit
je handen laat vallen. Stel dat je uit ervaring weet dat je gemid-
deld eens per maand je mobiel laat vallen en dat je er altijd even
voorzichtig mee bent ongeacht of hij een tijd niet is gevallen. Als
je een maand lang je mobiel niet hebt laten vallen dan betekent
dat niet ineens dat de kans heel groot is dat jeµhem morgen laat
vallen. Waarschijnlijk duurt het nu nog ongeveer + µeen maand voor
je hem laat vallen. Je hoeft in dit geval helemaal niet te weten hoe
lang het geleden is dat je je mobiel hebt laten vallen om te kunnen
zeggen hoe lang je verwacht dat het nog duurt voordat hij wel valt.
Je kunt het huidige moment beschouwen als het beginpunt. In
 dit model uitbreiden voor één wachtrij en
meerdere werknemers.

Er is na Erla Waar kan je dit voor gebruiken?

geworden ov ng heel veel bekend We stappen nu af van de kassa’s in de

er valt nog evr wachtrijen, maar

supermarkten. Deze zijn allemaal leuk en
aardig maar met een beetje ervaring kan
zodat meer eel te bedenken je het aantal medewerkers ook wel aardig
bedrij
kunnen bespvaen mil joenen
op gevoel kiezen. We gaan nu kijken naar
grote serverparken zoals die van Google,
ren… Amazone of Facebook. De tijden die klan-
ten op een server doorbrengen blijken
exponentieel verdeeld te zijn en de tijden
tussen de aankomsten van klanten ook.
Dit is dus weer precies hetzelfde als hier-
voor. Servers gebruiken vrij veel stroom
dus die wil je niet te lang aan laten staan.
een wachtrij waarin zowel de tijden tussen de aankomsten en de Zodra één van je klant klaar is met het
bedieningsduur exponentieel verdeeld zijn hoef je alleen te weten gebruiken van je server kun je twee din-
hoeveel klanten er nu in het systeem zijn niet wat er het afgelopen gen doen. Je kunt de server uitzetten of je
uur is gebeurd. kunt de server op standby zetten. Als je de
server snel weer nodig hebt dan wil je hem
Oplossing voor het meest eenvoudige model natuurlijk op standby zetten. Je kunt nu je
We gaan weer kijken naar een supermarkt. Deze supermarkt kennis van het eenvoudige model gebrui-
heeft één kassa en één caissière. Stel nu dat de verwachte bedie- ken om uit te rekenen wanneer een bedrijf
ningsduur exponentieel verdeeld is met μ het aantal klanten dat als Google zijn servers uit moet zetten of
ze gemiddeld per uur kan bedienen als ze constant aan het bedie- op standby moet laten staan. Je kunt je
nen is. Stel verder dat de tijden tussen de aankomsten van klan- misschien afvragen of het de moeite is om
ten bij de kassa exponentieel verdeeld zijn en dat er gemiddeld λ uit te rekenen wanneer een server uit moet
klanten per uur binnen komen. Als de caissière een klant aan het of niet. Google besteed per jaar tientallen
helpen is dan kunnen er twee dingen gebeuren. Er kan een klant miljoenen aan stroom dus als je een paar
bijkomen terwijl ze de andere klant aan het bedienen is of de klant procent daarvan kunt besparen dan levert
aan de kassa wordt geholpen
P (X = t) = P (Xvoordat
= t + s|t >er
s) een extra klant bijkomt dat een hoop geld op. Er is na Erlang heel
in de wachtrij. Met een beetje basiskansrekening kun je de kans veel bekend geworden over wachtrijen,
uitrekenen voor de twee scenario’s (als je als wiskundige niet weet maar er valt nog veel te bedenken zodat
hoe dit moet dan is het een goede oefening voor je kansrekening). meer bedrijven miljoenen kunnen bespa-
De kans dat er een klant het systeem verlaat voordat er een extra ren. !
µ
klant bijkomt is gelijk aan + µ . Je kunt dit dan weer gebruiken
om uit te rekenen hoe groot deel van de dag een caissière niks
hoeft te doen of hoe groot de kans is dat een klant langer dan een
minuut moet wachten. Nadat je dit simpele model begrijpt kan je

Over de auteur:
Rinse Kappetein is masterstudent Mathematics aan de Universiteit Leiden.
Hij is nu bezig met het afronden van zijn masterscriptie getiteld 'Optimal
control of a server farm', onder begeleiding van Floske Spieksma Rinse heeft
zijn bachelorscriptie onder haar begeleiding geschreven, met als onderwerp
de optimalisatie van callcenters. Hij was enkele jaren geleden bestuurslid
van De Leidsche Flesch en is nog steeds actief in allerlei aspecten
van de vereniging. Na het behalen van zijn Master wil Rinse zijn
onderwijsbevoegdheid halen.

✉ rinse@deleidscheflesch.nl

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 7

wetenschap

Infrarood zien
met ­supergeleiders
Jelmer Renema, Supergeleiding is een zeer Leids fenomeen: het is hier in 1911 ontdekt door Kamerlingh Onnes.
promovendus
In dat jaar ontdekte hij dat sommige materialen bij sterke afkoeling alle meetbare weerstand ver-
in de vakgroep
Quantum Optics liezen. Behalve dat supergeleiding een fundamenteel interessant onderwerp is, heeft het tech-
nologisch nuttige toepassingen. Ik hou mij bezig met één daarvan: met behulp van een zeer dunne
(4 nm) supergeleider kun je individuele fotonen (lichtpakketjes) detecteren.

Die interesse voor fotodetectie komt voort

uit de kwantumoptica, het vakgebied dat
zich bezig houdt met het kwantumkarakter
van licht. Licht bestaat uit energiepakketjes
die fotonen heten. Voor veel experimenten
is het nodig om die fotonen stuk voor stuk
te kunnen zien. Supergeleidende fotodetec-
toren zijn een manier om dat te bereiken.

Als je enkele fotonen kunt zien, zijn er ook

allerlei interessante toepassingen. Zo heeft
men bijvoorbeeld in Tokyo een netwerk van
door kwantummechanica beveiligde video-
verbindingen aangelegd. De langste link in
dit netwerk is 45 km lang en maakt gebruik
van supergeleidende detectoren. Onze soort
detectoren zijn dus van groot technologisch
belang. Dat belang wordt nog eens versterkt
doordat ze licht kunnen zien dat voor de
meeste andere detectoren onzichtbaar is.
Een fotodiode is typisch gemaakt van sili-
cium en dat is niet gevoelig voor licht met
een golflengte boven de 1100 nm. Telecom-
municatie wordt echter meestal gedaan met
licht van 1300 of 1550 nm. Onze detector is
wel gevoelig voor deze golflengtes.
Het Japanse
videokwantum-
communi­catie­­
netwerk. De link
tussen Koganei en Om te snappen hoe de detector werkt, is het belangrijk
Otemachi gebruikt om eerst iets over supergeleiding te weten. De stroom
super­geleidende in een supergeleider wordt gedragen door paren elek-
­detectoren. tronen, die Cooperparen genoemd worden. In een
supergeleider is het energetisch gunstig dat Cooperpa-
ren bestaan: er is een positieve bindingsenergie. Echter,
als je een stroom door de supergeleider laat lopen is dat
slecht voor de binding: de bindingsenergie wordt lager.
Er is een gegeven stroom waarop de bindingsenergie
nul is en je dus niet nog meer stroom door de superge-
leider kan laten lopen. Er is dus een maximumsnelheid
voor de elektronen waarbij je nog supergeleiding hebt.

8 Eureka! nummer 42 – oktober 2013


'Iedere keer dat je
een puls ziet, weet
je dat er een foton
gedetecteerd is'
Een supergeleidende detector werkt als
volgt: je pakt een supergeleider die zo dun
is dat er maar heel weinig Cooperparen
beschikbaar zijn om de stroom te dragen.
Vervolgens stuur je daar een stroom door-
heen die bijna tegen de maximale stroom
aan zit. Als er een foton op valt gaat de
energie daarvan zitten in het kapotma-
ken van Cooperparen. De overgebleven
Cooperparen moeten dan de hele stroom
dragen. Dat lukt ze niet en daarom wordt
de supergeleiding verbroken; het materiaal
krijgt weer zijn normale weerstand terug.
Omdat er stroom loopt door een weer-
stand, ontstaat er spanning (wet van Ohm).
Iedere keer dat je buiten je cryostaat (de
supergeleider moet immers wel goed koud
zijn) een puls ziet, weet je dat er een foton
gedetecteerd is.
Schematische voorstel-
ling van een superge-
leidende fotodetector.
Links: De lichtblauwe plak
stelt een nanodraad van Nio-
biumnitride (NbN) voor.
De typische afmetingen van
zo’n draad zijn gegeven. De
groene lijn stelt een stroom
fotonen voor, die vanuit een
laser op de draad vallen.
De draad is verbonden aan
een spanningsbron die voor
een stroom door de draad
zorgt. De bias-T scheidt deze
biasstroom van de hoogfre-
quente pulsen, die gemeten
worden met een versterker
en een pulsenteller. Iedere
puls komt overeen met een
detectiegebeurtenis. Mijn
onderzoek gaat over wat er
gebeurt op het vraagteken:
hoe wordt de absorptie van
een foton omgezet in een
detectiepuls? Rechts: een
SEM-afbeelding van een
supergeleidende fotode-
tector. De witte schaallijn
(onderin, midden) is 1 micron
lang.
Over de auteur:
Jelmer Renema is promovendus
in de vakgroep Quantum
Optics. Tijdens zijn studie
Natuurkunde aan de Universiteit
Leiden kwam hij al vroeg met
supergeleiders in aanraking. Voor
zijn onderzoek werkt hij veel
samen met onderzoekers van
het Mathematisch Instituut. Al
in zijn studententijd besteedde
hij veel aandacht aan de
communicatie van
wetenschap naar een
breed publiek.
✉ renema@
physics.
leidenuniv.
nl
Het probleem is dat bovenstaande ali-
nea ongeveer het niveau van beschrij-
ving is waar iedereen het nog over eens
is. Als je het wat concreter probeert te
maken dan dit, zijn er verschillende
theorieën. Je kunt dan allerlei vragen
opwerpen, zoals:
• Maakt het uit of een foton mid-
denin de detector valt of op de rand
van de draad?
• Hoe wordt de energie van het foton
overgedragen op de Cooperparen?
Maakt het daarbij nog uit hoeveel
energie het foton had? Zo ja, hoe
precies?
• Maak je veel Cooperparen stuk op
een plek of spreidt de energie van
het foton zich uit?
• Gaat alle energie in het stukmaken
van Cooperparen zitten of zijn er
verliezen?
• Bevat het bovenstaande verhaaltje
alle puzzelstukjes? Moeten er nog
andere ingrediënten bij?
• Wat gebeurt er als er twee fotonen
tegelijk op de detector vallen? Kun
je daar iets van leren?
Eureka! nummer 42 – oktober 2013 9
wetenschap

Vier mogelijke modellen van het detectiepro-

ces in een super­geleider.
In het eerste model resulteert de absorptie van het
foton in een normaal gebied. In het tweede model
wordt de supergeleiding over een wijdere band ver-
zwakt. In modellen c) en d) spelen magnetische vor-
tices een rol, respectievelijk met of zonder normaal
gebied. Wij hebben laten zien dat alleen model b)
consistent met de werkelijkheid is.

Vooral de laatste vraag was voor mij een
heel logische om te stellen. In de kwan-
tumoptica kijken we bijna altijd naar
processen waar twee of meer fotonen een
rol spelen. Dat heeft een simpele reden:
de interessantste eigenschappen van het
kwantumkarakter van licht worden zicht-
baar als je met meerdere fotonen tegelijk
werkt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan ver-
strengeling: je hebt minstens twee deeltjes
nodig om dat te kunnen zien. Het was
dus heel logisch om te kijken wat er met
de detector gebeurt als je er met meerdere
fotonen tegelijk op schijnt.
Om de eigenschappen van de detector te
bestuderen maak ik gebruik van kwan-
tumtomografie. Om uit te leggen wat dat
is, is het handig om eerst uit te leggen wat
gewone tomografie is. Tomografie is een
methode om uit verschillende aanzichten
van een voorwerp de driedimensionale
vorm van dat voorwerp te reconstrue-
ren. Het wordt bijvoorbeeld in een CAT-
scanner gebruikt om uit verschillende
röntgenfoto’s een driedimensionaal beeld
van de binnenkant van het lichaam te
vormen.
Stel je bijvoorbeeld een cilinder voor in
een driedimensionale ruimte. Door alleen
de bovenkant te bekijken kun je hem niet
van een bol onderscheiden en door hem
van de zijkant te bekijken kun je hem niet
van een blok onderscheiden, maar door
aanzichten te combineren kun je een goed
beeld van de vorm krijgen. In principe
heb je natuurlijk oneindig veel aanzich-
ten nodig om een perfect beeld te vormen,
maar het blijkt dat je met wat slimme wis-
kunde met een beperkt aantal aanzichten
al een goede gok naar de vorm van het
voorwerp kunt doen.
1) In het geval waar- Om nu kwantumtomografie te gaan doen
bij je met continue vervangen we het ‘voorwerp’ door een
variabelen (plaats kwantummechanische toestand of proces.
en impuls) werkt is De analogie is dat die toestand zich in een
de wiskunde precies hoogdimensionale ruimte bevindt en we
hetzelfde als bij een alleen projecties kunnen meten.1 In ons
CAT-scan. Omdat geval willen we het detectieproces in onze
plaats impuls is, supergeleider doormeten. We willen weten
maar dan Fourier­ hoeveel kans de detector heeft om op een
getransformeerd en bepaald aantal fotonen te reageren. Helaas
daaruit heel natu- bestaat een laserpuls niet uit een vast aan-
urlijk volgt dat ze niet tal fotonen, maar is er een zekere kansver-
commuteren, kun je deling die zegt hoeveel fotonen je krijgt.
niet plaats en impuls Gelukkig kennen we die kansverdeling
tegelijk meten, maar heel precies. Door nu de detectiekans als
wel lineaire combina- functie van intensiteit te meten, kun je als
ties van die twee. Die het ware ‘door de fotonkansverdeling heen
vervullen dan de rol kijken’ en de kans meten dat de detector
van de verschillende reageert op een gegeven aantal fotonen.
aanzichten.
Schematische weergave van de wiskunde
van detector­tomografie.
De bovenste regel stelt de laserpulsen voor. De
middelste regel stelt voor hoeveel fotonen je per
puls hebt. De onderste regel stelt voor of de detec-
tor afgaat of niet. Je hebt alleen toegang tot de
detectiekans als functie van de intensiteit en tot
de kans op een gegeven aantal fotonen als func-
tie van de intensiteit. Doel is om uit die twee de
detectiekans als functie van het aantal fotonen te
vinden.

10 Eureka! nummer 42 – oktober 2013


­super­geleidende
Kwantumtomografie blijkt een effectieve methode
te zijn om inzicht te krijgen in deze detectoren. We
kunnen nu een aantal vragen over de detector beant-
woorden. We hebben ontdekt dat als je twee fotonen
tegelijk op de detector laat vallen, de detector het-
zelfde doet als wanneer je er één foton met twee keer
de energie op laat vallen. Je kunt dit al zien in de afge-
beelde grafiek. Daar kun je zien dat de detectiekans
van drie fotonen met een golflengte van 1500 nm heel
erg lijkt op die van 2 fotonen met een golflengte van
1000 nm. Met andere woorden: de totale energie is
belangrijk, hoe die over de fotonen verdeeld wordt
doet er niet toe.
Daaruit volgt ook dat het waarschijnlijk niet zo veel
uitmaakt waar de fotonen geabsorbeerd worden.
Omdat je geen controle hebt over waar de fotonen
geabsorbeerd worden, zou je verwachten dat je in
het geval van twee fotonen een gemiddelde van alle
mogelijke dubbele absorptie-events zou hebben: het
geval dat één foton aan de rand valt en één in het
midden, het geval dat ze allebei aan de rand vallen,
'Hoe de totale energie wordt
verdeeld doet er niet toe'
allebei in het midden, allebei in de buurt van het mid-
den, enzovoorts. Het zou wel heel toevallig zijn als het
gemiddelde van al die gebeurtenissen precies uit zou
komen op de kans dat een enkel foton een detectie-
event veroorzaakt. De simpelste hypothese die con-
sistent is met de metingen is dus dat het niet zoveel
uitmaakt waar het foton geabsorbeerd wordt. We zijn
nog bezig met verdere experimenten om deze conclu-
sie hard te maken.
Kwantumtomografie blijkt veel nauwkeuriger dan
eerdere methodes om de precieze eigenschappen van
de detector te meten. Hierdoor is het ons gelukt om
vast te stellen dat er een vaste wisselkoers is tussen de
hoeveelheid stroom die je door de detector heen moet
Kwantumtomo- sturen en de energie van het foton. Per elektron-
grafie van een volt (eV) aan energie heb je ongeveer 1.8 µA aan
stroom nodig om de detectiekans constant te
houden.
detector.
Op de horizontale
Daarmee hebben we antwoord gegeven op de
as staat de stroom vraag of de energie van het foton op één plaats
door de detector, blijft of dat hij verdeeld wordt. Als het zo zou
op de verticale as zijn dat de energie van het foton op één plek
staat de detec- blijft, dan zou die plek cilindervormig moeten
zijn, waarbij de energie evenredig is met het
tiekans. De ver-
volume van de cilinder. Als je de energie van het
schillende curves
foton twee keer zo groot maakt, wordt dus de
corresponderen breedte van de cilinder √2 keer zo groot. Omdat
met verschillende in dit model de stroom om de obstructie heen
aantallen fotonen moet lopen verwacht je dus een wortelafhanke-
van verschillende lijkheid tussen stroom en energie. In het model
waarin de supergeleiding over een grotere
golflengte. In deze
breedte verzwakt wordt, verwacht je een line-
figuur codeert de
air verband: de energie van het foton bepaalt
kleur van de curve het aantal Cooperparen dat verbroken wordt.
voor de golflengte We meten het tweede geval. Daarmee hebben
en de vorm van de we dus het beeld van een detector waarin een
symbolen voor het normaal gebiedje bestaat vervangen door een
detector waarin de supergeleiding over de hele
aantal fotonen dat
dwarsdoorsnede verzwakt wordt.
meedoet in het
detectie-event. Tegelijkertijd hebben we een deelantwoord
gegeven op de vraag of er nog andere processen
een rol in de detector spelen. Alle theorieën die
andere processen introduceren doen namelijk
voorspellingen die in strijd zijn met de lineaire
uitwisseling tussen stroom en energie. Daar-
mee hebben we natuurlijk niet bewezen dat die
processen er niet zijn, maar we hebben in ieder
geval de mogelijkheden flink beperkt.
Het interessante aan een onderzoek als dit is dat
je met veel verschillende mensen met verschil-
lende expertises samenwerkt. Het maken van
detectoren is een technisch hoogstandje, wat
men gelukkig aan de TU Eindhoven beheerst.
Ook voor de wiskunde van tomografie en voor
de natuurkunde van supergeleiders hebben we
van buitenaf hulp gevraagd. Een onderzoek als
dit kan niet slagen zonder op zo’n manier men-
sen bij elkaar te brengen.
Een promotieonderzoek heeft zijn eigen interne
dynamiek, waarbij de dingen die aan het begin
niet belangrijk leken ineens heel interessant en
vruchtbaar kunnen zijn en andersom. Zo is het
bij mij ook gegaan. We zijn ooit begonnen met
kwantumtomografie omdat we dachten dat het
een handige eerste stap was. Gaandeweg bleek
dat je ook veel over de detector kon leren en dat
er nog veel openstaande problemen waren. We
hadden niet verwacht dat het zou uitgroeien tot
iets wat mij nu al twee jaar bezighoudt. !
Eureka! nummer 42 – oktober 2013 11
wetenschap

In het jaar 1687 publiceerde Sir Isaac Newton een boek over zwaartekracht. Afgezien
van een minutieuze aanpassing door een jonge kantoorbeambte, wordt dezelfde
formulering van zwaartekracht nog altijd gebruikt; met name door sterrenkundigen
die onderzoek verrichten naar de grootschalige structuur in het heelal of de onder-
linge beweging van sterren en planeten.

Simon Zwaartekracht computer een geliefd instrument van sterrenkundigen

Portegies Zwaartekracht kan eenvoudig worden beschreven. om de beweging van sterren of planeten te berekenen.
Zwart, Iedere middelbare scholier leert vergelijkingen op te Dergelijke berekeningen, uitgevoerd in een samenwer-
Sterrewacht
Leiden
lossen voor een geworpen bal of een vallende appel: de kingsverband tussen Nederlandse, Japanse en Ameri-
aarde trekt aan de appel en de appel aan de aarde. De kaanse onderzoekers, hebben geleid tot nieuwe inzich-
kracht waarmee appel en aarde elkaar aantrekken is ten in de evolutie van planetenstelsels, sterrenhopen
omgekeerd evenredig met het kwadraat van de afstand. en sterrenstelsels. De opmerkelijke resultaten van
Het wordt echter een stuk ingewikkelder als er drie dergelijke berekeningen werden onder andere gepubli-
objecten met elkaar wisselwerken. De zwaartekracht ceerd in Science en Nature.
is net zo eenvoudig uit te rekenen, maar de gevolgen Een van de eigenaardigste aspecten van zwaartekracht
zijn moeilijk te overzien. Iedere keer dat de krachten is een gevolg van zijn negatieve warmtecapaciteit. New-
tussen de drie objecten zijn uitgerekend en ze zich een ton realiseerde zich dat wel maar omdat hij niet over
stukje verplaatsen, moeten de krachten opnieuw wor- de nodige rekencapaciteit beschikte, heeft hij de con-
den berekend. De objecten beschrijven banen door tijd sequenties ervan nooit kunnen doorgronden. Onder
en ruimte. Technisch is het niet zo ingewikkeld om de normale omstandigheden worden objecten warm door
banen van objecten nauwkeurig in de tijd te bereke- het toevoegen van energie. Water wordt warm in een
nen. Het probleem zit hoofdzakelijk in de hoeveelheid pannetje op het gas. De warmtecapaciteit van water is
rekenwerk, die toeneemt met het kwadraat van het positief. Zwaartekracht werkt precies andersom: door
aantal objecten. energie toe te voegen koelt het systeem af. vanuit een
Computers zijn uitermate geschikt om dergelijk reken- theoretisch gezichtspunt is het heel moeilijk om de
werk met grote precisie uit te voeren. Daarom is de gevolgen hiervan te overzien. Zwaartekracht werkt

12 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

namelijk tegenovergesteld aan onze dagelijkse intuïtie.
Hierdoor zijn de consequenties van veranderingen in
een systeem van elkaar aantrekkende objecten, zoals
een sterrenhoop, moeilijk te voorspellen.
Met simulaties op supercomputers kan de zwaarte-
kracht op grote schaal worden onderzocht. Hierdoor
is het mogelijk geworden de thermodynamica van
zwaartekracht te bestuderen.
Het groot rekenbrein
Steeds meer wetenschappelijk onderzoek wordt uitge-
voerd met behulp van grote computerberekeningen.
De behoefte aan rekencapaciteit neemt snel toe. Met
name het interdisciplinaire onderzoek van een com-
putationele wetenschapper is gebaat bij een zo groot
mogelijke rekencapaciteit.
Het rekenvermogen wordt gemeten aan het aantal
sommetjes dat een computer per seconde kan uit-
voeren. Een moderne computer rekent in stappen.
Met iedere stap voert de computer één operatie uit:
vermenigvuldigen, delen, optellen of aftrekken.
Een computer met een 1GHz interne klok zal één
miljard berekeningen per seconde kunnen uitvoe-
ren. In de praktijk wordt dit vaak uitgedrukt in het
aantal drijvendekommaoperaties per seconde (in
het Engels: floating-point operations per second),
vaak afgekort met flops.
Technische beperkingen maken het moeilijk de pro-
cessor van een computer sneller te maken dan 1GHz.
Benzinepomphouders lossen dit probleem op door
soms wel tien benzinepompen naast elkaar te zet-
ten waardoor er gelijktijdig kan worden getankt. De
makers van supercomputers passen dit principe groot-
schalig toe in hun grootste rekenmonsters, soms met
wel vele duizenden processoren.
Om nog meer benzine tegelijk te kunnen verkopen
hebben pomphouders nog een truc bedacht. Door
twee of drie pompen achter elkaar te zetten kunnen
verschillende auto's in dezelfde rij gelijktijdig tan-
ken. Ook deze vectorisatie wordt grootschalig door
supercomputerbouwers toegepast. De combinatie van
parallellisatie en vectorisatie maken supercomputers
vele duizenden malen sneller dan een thuiscomputer.
De nationale supercomputer Cartesius beschikt over
13984 rekenkernen (in 576 processoren) met een totaal
rekenvermogen van 270 teraflops.
Al deze processoren verbruiken elektriciteit, voor Car-
Benzine-
pomp als een
gevectori-
seerde multi-
processor
tesius is dat vergelijkbaar met het verbruik van 2000
huishoudens. Met een geluidsproductie van 100dB
is het rekentuig vervolgens lawaaiiger dan een Har-
ley Davidsonmotorfiets. Het prijskaartje van deze
machine is 14,5 miljoen euro.
Eureka! nummer 42 – oktober 2013 13
wetenschap

Het nieuwe rekenen

Voor het berekenen van de banen van sterren en
planeten zijn computers uiterst geschikt. Maar
dergelijke berekeningen lijken ook veel op de
numerieke operaties die gebruikt worden voor
de visuele effecten in spelletjes. De grafische
processoren die speciaal voor spelletjes worden
ontwikkeld zijn zodoende ook heel geschikt
voor het berekenen van de zwaartekracht. Net
'Met LGM kunnen we een
als supercomputers zijn spelletjeskaarten geop-
timaliseerd met precies dezelfde principes als reken­vermogen van
bijna 120 teraflops
waarmee de pomphouder meer benzine kan
verkopen: parallellisatie en vectorisatie. Gra-
fische processoren zijn hierdoor uitermate
geschikt voor wetenschappelijk rekenwerk.
Toen we in 1997 begonnen met het program-
bereiken'
meren van dergelijke spelletjeskaarten was één
telefoontje naar de fabrikant voldoende om
enkele testexemplaren te krijgen. Onderhand is
het rekenen op spelletjeskaarten heel normaal.
Ook hoeven ze niet meer in assembler gepro-
grammeerd te worden maar beschikken over
een eigen programmeertaal.
Al snel na de eerste experimenten bleken de
spelletjeskaarten een enorm rekenpotentieel
te hebben dat bijna volledig benut kon wor-
den bij zwaartekrachtberekeningen. De maxi-
male rekencapaciteit van de grafische processor
bedraagt tegenwoordig een paar teraflops bij een
energieverbruik van 0,4kW. Ze zijn te koop voor
een paar honderd euro in de lokale computer-
winkel.
Door het toepassen van spelletjeskaarten in
pc's zijn we van een elitaire situatie, waarin
het gebruik van supercomputers is toebedeeld
aan enkele wetenschappers, naar een situ-
atie gegaan waarin iedereen toegang heeft tot
supercomputerrekenkracht. Het gebruik van
de grafische processor op de computer kan een
duizendvoudige versnelling van de machine tot Little Green Little Green Machine) genoemd. Deze naam hebben
gevolg hebben. Hierdoor verandert de gewone Machine in we gekozen vanwege het lage energieverbruik en de
personal computer in een rekenmonster. Een Leiden kleine afmetingen van de machine, en met een knip-
nieuw tijdperk in wetenschappelijk rekenen is oog naar de door Jocelyn Bell-Burnell in 1967 ont-
begonnen. dekte radiopulsar. Met LGM kunnen we een reken-
Bij de Sterrewacht Leiden hebben we enkele vermogen van bijna 120 teraflops bereiken. LGM
jaren geleden de logische volgende stap gezet, heeft circa 150.000 euro gekost en heeft een electri-
door een twintigtal pc's met spelletjeskaarten citeitsverbruik van slechts 13kW. Vergeleken met de
uit te rusten en aan elkaar te koppelen tot een nationale supercomputer Cartesius is dat een habbe-
cluster. Deze machine hebben we LGM (voor krats.

14 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

 Over de auteur:
Simon Portegies Zwart is hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit
Leiden. Daar werkt hij aan vraagstukken over zwaartekracht op grote schaal.
Denk hierbij aan superzware zwarte gaten en kernen van sterrenstelsels.
Om deze processen te simuleren zijn computers met hoge rekenkracht
nodig. Door het winnen van een Vici-beurs werd hij enkele jaren geleden
van universitair docent direct hoogleraar, een zeldzaam grote stap in een
wetenschappelijke carrière. Met deze Vici heeft hij het project dat hier
beschreven wordt op kunnen zetten.
✉ spz@strw.leidenuniv.nl

De afgelopen paar jaar hebben
we geweldig op LGM gerekend,
met name aan de zwaarte-
kracht, maar ook aan financiële
barrieropties, niet-evenwichts-
polymeren, tektoniek en graph
matching.
De Melkweg
Met de software die op de Ster-
rewacht Leiden is ontwikkeld
kunnen we efficiënt gebruik-
maken van grote hoeveelheden
computers die ieder zijn uitge-
rust met een of meerdere grafi-
sche kaarten. Door het efficiënt
gebruik van de grafische kaart
kunnen we circa 100 keer snel-
ler rekenen dan op een enkele
pc. Door te parallelliseren over
een groot aantal pc's met grafi-
sche kaarten winnen we nog-
maals een factor 100. Doordat
we hierdoor 104 keer sneller
kunnen rekenen dan anderen
is het mogelijk veel grotere
en andere problemen door
te rekenen dan tot dusverre
mogelijk was.
Een van onze recente bere-
keningen richtte zich op het
simuleren van de Melkweg.
Dit is natuurlijk wel eerder
gedaan, maar dan met slechts
een paar miljoen deeltjes,
waarbij ieder deeltje een hele
kluwen van sterren moest
voorstellen. Wij kunnen nu
een berekening van de Melk-
weg uitvoeren waarbij ieder
deeltje in de computer ook
werkelijk een ster is. In de
Simulatie van de
Melkweg, van
opzij. Links een
optische impres-
sie die naar rechts
over gaat in een
numerieke repre-
sentatie. Deze
berekeningen zijn
uitgevoerd door
Jeroen Bédorf op
de Leidse LGM.
Little Green
Machine in
Leiden
figuur rechtsonder is een afdruk van een bereke-
ningen te zien. We hebben hier geprobeerd een zo
betrouwbaar mogelijk model van de Melkweg te
maken. Deze berekeningen worden op dit moment
uitgevoerd met 100 miljard sterren.
Hoewel onze berekeningen nog niet klaar zijn, ver-
wachten we toch binnenkort al nieuwe structuren in
de Melkweg te kunnen ontdekken.
De logische volgende stap
Uit onderzoek onder 27 EU-landen blijkt Nederland
koploper op het gebied van internetaansluitingen;
94% van de Nederlandse huishoudens heeft een pc met
internet. Op 1 januari 2012 telde Nederland 7,5  mil-
joen huishoudens. Niet ieder van deze 7 miljoen pc's
zal beschikken over een krachtig grafische kaart, maar
ik verwacht dat het collectieve rekenvermogen van
Nederlandse huishoudens 10 exaflop zal bedragen.
Dat is ongeveer 500 keer meer dan het rekenvermogen
van 's werelds snelste computer (Tianhe-2 in China).
Door de relatief lage snelheid van het Nederlandse
internet zal het niet eenvoudig zijn al deze rekenkracht
efficiënt te gebruiken. Er zijn in Nederland echter al 1,5
miljoen huishoudens aangesloten op glasvezel. Indien
iedereen zijn grafische kaart en glasvezelverbinding
beschikbaar zou stellen voor wetenschappelijk reken-
werk dan hebben we gezamenlijk een exaflopcomputer.
Het enige nadeel is nog dat de meeste van deze pc's een
commercieel besturingssysteem draaien waar weten-
schappers doorgaans geen raad mee weten. !

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 15

fotoreportage
De Oude
Sterrewacht
De Oude Sterrewacht
Onder dit soort koepels staan
vier antieke telescopen die nog
steeds in gebruik zijn. Eén
daarvan is zelfs nog ouder
dan het gebouw zelf en komt
oorspronkelijk van het dak van
het academiegebouw.
16 Eureka! nummer 42 – oktober 2013
tekst: Erik Visse
foto's: Peter Denteneer
Aan de Witte Singel ligt een van de mooiste
gebouwen van Leiden. Deels verscholen achter
de bomen vindt men naast de Hortus Botanicus
en vlakbij het academiegebouw, en daarmee in
het hart van de Leidse universiteit, een monu-
mentaal pand met witte gevels en herkenbare
observatiekoepels: de Oude Sterrewacht. Hier
hebben de studenten sterrenkunde het geluk
hun practica te kunnen volgen.
De ‘oude’ sterrewacht is eigenlijk niet de eerste sterrenwacht
in Leiden. Die werd namelijk in 1663 gebouwd om het kwa-
drant van Snellius te huisvesten en werd verder voor educa-
tieve doeleinden gebruikt. Het gebouw in deze fotoreportage
werd onder leiding van Frederik Kaiser gebouwd in de negen-
tiende eeuw. Het ligt niet per toeval naast de Hortus Botani-
cus: deze moest een deel van zijn terrein afstaan voor de bouw
van het nieuwe pand.
Sinds 1974 wordt het gebouw door Sterrenkunde niet meer
voor wetenschappelijke doeleinden gebruikt. De colleges en
het onderzoek vinden tegenwoordig plaats in het Bio Sci-
ence Park buiten het centrum van Leiden. Wel huisvestte het
gebouw enkele jaren een deel van de vakgroep Biologie en
gebruikten amateursterrenkundigen de oude instrumenten
nog. Het gebouw raakte in deze periode in verval.
Enkele jaren geleden echter werd het gebouw compleet geres-
taureerd, waarbij speciale aandacht werd gegeven aan de koe-
pels en de daarin aanwezige waarneemapparatuur. Ook de
collegezalen werden in hun historische sfeer teruggebracht.
In deze zalen wordt, zoals in wel meer oude gebouwen van
de natuurwetenschappen, tegenwoordig college gegeven aan
rechtenstudenten.
Ook zijn er dagelijks rondleidingen voor algemeen publiek.
Het gebouw en de geschiedenis van de Leidse sterrenkunde
komen hierbij uitgebreid aan bod. !
 Frederik Kaiser was de
Leidse hoogleraar die de
Oude Sterrewacht liet bouwen.
De rondleidingen worden
verzorgd door het naar hem
vernoemde dispuut
L.A.D. F. Kaiser.

n Fred e rik Kaiser

Buste va

Het observatietorentje

In deze later
bijgebouwde toren
staat de jongste
van de telescopen,
uit 1974.

Niet alleen de s
Het dak met uitzicht goed te bekijketerrenhemel is
over Leiden ook over de st n vanaf hier;
ad is
mooi uitzicht. er een

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 17

interview

Interview met
Walter Kosters
Door Simone Iedereen die uw college programmeer­ sciencefiction. Deze boeken zijn een combinatie van
­Cammel 3e jaars methoden heeft gevolgd aan de Universiteit humor en sciencefiction en voor mij kan dat niet. Het
­informatica & Kevin Leiden, weet dat het getal 42 vaak voorbij is blijkbaar te moeilijk en wordt al gauw flauw. Ik ben
­Widdershoven komt. Hoe komt dat zo? een beetje blijven steken bij Asimov met ‘I, Robot’. Dat
2e jaar natuur- Dat valt een beetje tegen hoor, daar hadden jullie lees ik nog steeds.
kunde en 6e jaars waarschijnlijk een spannender verhaal bij verwacht.
­geschiedenis Het programmeercollege is toch een ‘nerdy’ vak en I, Robot is een sciencefictionboek dat in het
Foto's door Pim nerds kennen vaak het boek of de film ‘The Hitch- straatje van de kunstmatige intelligentie
Overgaauw hiker’s Guide to the Galaxy’. Douglas Adams noemt past. Wat meer uw vakgebied?
daarin het getal 42 als ‘Het antwoord op de ultieme Dat zou je kunnen zeggen. Die verhalen zijn natuurlijk
vraag over het Leven, het Universum, en Alles’. Bij het redelijk oud, zo’n 50 jaar oud, dus ze zijn wat gedateerd.
college moet altijd een random nummer worden geko- Toch vind ik die dan degene die het geestig proberen
zen. In mijn tijd als wiskundestudent kozen we altijd te maken. De boeken van Asimov gaan voornamelijk
het getal 37, het eerste irreguliere priemgetal. De infor-
over dilemma’s en paradoxen. Wat als machines ook
maticus kiest dan voor het getal 42, een mooi getal. zouden gaan denken? Die machines moeten dan vaak
keuzes maken tussen twee kwaden, gedwongen door
Ben je een liefhebber van zijn boeken? hun logica en dan is het de vraag hoe ze daar mee
Ik moet bekennen dat ik alleen het eerste deel heb gele- omgaan. De film I, Robot vond ik erg leuk. Ik houd
zen. Ik vond het niet erg goed. Vroeger las ik best veel alleen niet zo van Will Smith. De film is gebaseerd

18 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

 'Ik moet
bekennen dat
ik alleen het
eerste deel heb
gelezen'

op een oude vraag van Alan Turing: kan je de robot voor is eyetracking gebruikt. Ik weet niet of dat het
onderscheiden van de mens? Ook al is die vraag al nou wordt, maar het zit er wel aan te komen. Van som-
heel lang geleden gesteld, hij is nog steeds actueel. mige dingen moet ik er niet aan denken om er mee te
lopen, maar ik denk zeker dat er genoeg geks ontwik-
Je ziet dat dit thema nog steeds vaak terugkomt op keld zal worden.
allerlei manieren en kunstmatige intelligentie wordt
er dan steeds bijgeroepen. Het is heel hip. Laatst sprak Je ziet het nu al. Als jij je bagage tegenwoordig incheckt
er weer iemand bij ‘De Wereld Draait Door’ over her- op Schiphol, kan dat in sommige gevallen ook al hele-
sensimulatie. Je hebt dan trouwens vaak last van het maal automatisch. Dat werkt dan wel eens niet, maar
‘Virulyeffect’. Als iemand in de krant schrijft over het bestaat wel. Al die dingen gaan toch een stuk mak-
wetenschap denk je als lezer vaak dat het een geweldig kelijker dan vroeger. Het hele betalingsverkeer bij-
moeilijk artikel is, behalve als het over jouw eigen vak- voorbeeld. Nu klagen mensen dat je een uur lang geen
gebied gaat, want dan zie je dat het niet klopt en er veel gebruik kan maken van internetbankieren, terwijl je
slap geklets in voorkomt. Viruly was piloot en vond vroeger altijd tussen 9 en 5 in de rij moest staan bij een
alle artikelen in de krant geweldig, behalve de artike- postkantoor. Als je pech had dan hadden ze geen geld
len die over vliegen gingen. Daar deugde niks van. meer als je aan de beurt was.
Lang geleden, toen ik op vakantie was in Frankrijk,
Ik vind het jammer dat er als er een wetenschapper zag ik opeens allerlei mensen geld uit de muur halen.
aan tafel zit bij ‘De Wereld Draait Door’ er vaak erg Dat hadden we toen thuis nog niet en ik vond dat zo’n
kinderachtig wordt gedaan. Vaak roept er al iemand gek verschijnsel. Wij zijn op een bankje gaan zitten en
dat hij zelf altijd een onvoldoende voor wiskunde had hebben er wel een uur naar gekeken.
op de middelbare school en dat hij er dus toch niks
van zal begrijpen. Maar het omgekeerde is nooit zo: Je zei al eerder dat je gecharmeerd bent
als het over een boek gaat, zullen ze nooit zeggen ‘Ik van de boeken van I, Robot. Daar gaat het
lees nooit boeken’ of ‘Ik kan niet lezen’. Je zit daar als vaak mis met de wereld door alle technolo­
wetenschapper in een moeilijke positie. Ik ben blij dat gie. Hoe kijk je hier zelf tegenaan?
ik het zelf niet hoef te doen. Het gaat eigenlijk belachelijk goed! Kijk naar het
internet, bijvoorbeeld naar boeken kopen: vroeger
Denk je dat we ooit zo ver komen dat we moest je naar een boekhandel en moest je een boek
robots in de keuken hebben staan om de bestellen. Als je geluk had dan kreeg je het twee
afwas te doen? weken later en dan hoorde je bij het ophalen pas
Ja, natuurlijk. Ik durf er alleen geen jaartal aan vast te wat de kosten waren. Tegenwoordig bestel je het en
knopen. Je ziet het nu al gebeuren. De spraaktechnolo- met drie klikken op de muis heb je het binnen twee
gie wordt stukken beter. Neem de nieuwe telefoon van dagen in huis. Eerlijk gezegd heb ik nog nooit een
HTC. Als je daar een filmpje op kijkt, stopt het met fout boek in de brievenbus gehad. Bij de robots gaat
afspelen als je niet meer naar het scherm kijkt. Daar- er wel eens wat mis, maar op een tamelijk ingewik-

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 19

interview

Mobiele telefoontjes, daar zijn wij

allemaal blij mee, maar terroristen kunnen
daar ook goede zaken mee doen…

keld niveau. Dat komt vaak doordat er een situatie maar het is een tijd geleden dat ik er serieus wat aan
bedacht wordt om een robot in de moeilijkheden te gedaan heb. Dat is tegenwoordig meer een hobby. Een
brengen. Net zo goed als dat politieagenten nu wel bachelorstudent zat wat te knoeien met Tetris en vond
eens een fout maken omdat ze in een problematische wat leuks. Daar hebben we toen samen verder aan
situatie terecht komen. Het is heel menselijk en ook gewerkt. Dat vind ik leuk aan onderzoek, dat het niet
heel ‘robotlijk’ dat ze dan in de problemen raken. met voorbedachten rade is.
Er zullen altijd dingen mis gaan, maar er gaan ook
belachelijk veel dingen goed. Die mobiele telefoontjes,
Verder doen we veel met nonogrammen, Japanse
daar zijn wij allemaal blij mee, maar terroristen kun-
puzzels. Dat heeft connecties met de kunstmatige
nen daar ook goede zaken mee doen. intelligentie en toepassingen in het dagelijks leven.
Het wordt gebruikt in de tomografie, bijvoorbeeld in
Je doet ook onderzoek in je vakgebied. een ziekenhuis, als er bij het maken van een röntgen-
Waar ben je nu mee bezig? foto van alle kanten straling door het lichaam wordt
Dat is heel divers. Ik doe onderzoek naar Tetris, gestuurd. Dan wordt later geprobeerd een beeld te

Japanse puzzels, ook bekend als Nonogrammen, zijn logische puzzels. De opdracht is om een rooster te vullen met zwarte
en witte vakjes volgens de beschrijving van de rijen en kolommen. Die beschrijving geeft steeds de aantallen opeenvolgende
zwarte vakjes, maar niet de aantallen tussenliggende witte vakjes. Het uiteindelijke plaatje stelt dan meestal een voorwerp,
een bekend persoon of een landschap voor.

20 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

Wie is Walter Kosters?

Walter Kosters promoveerde in 1985 in de wiskunde aan de

­Universiteit Leiden waarna hij geïnteresseerd raakte in de infor-
matica. In dit vakgebied werkt hij de laatste jaren aan onderwerpen
als datamining en kunstmatige intelligentie. In het recente verle-
den heeft hij onderzoek gedaan naar het spelletje Tetris, en dan in
het bijzonder naar de vraag wat voor een vormen men kan maken,
en hoe men vlakken kan overdekken of leegspelen. Tegenwoordig
onderzoekt hij monogrammen, ookwel Japanse puzzels geheten,
en is daarbij geïnteresseerd in hoe moeilijk de puzzels zijn. Eerste-
jaars studenten van ‘onze’ studies komen hem allemaal tegen bij zijn
­college ‘programmeermethoden’.

✉ kosters@liacs.nl

construeren uit verschillende data op een vergelijk- Bij heel ingewikkelde puzzels, ‘moeilijke’ puzzels, is het
bare manier als dat je als puzzelaar een Japanse puz- niet genoeg om alleen rijen en kolommen afwisselend te
zel oplost. bekijken. Dan zul je een gok moeten nemen tijdens het
puzzelen om tot het goede eindresultaat te komen.
Wat onderzoeken jullie precies aan de
­nonogrammen? Stel dat je een foto van iemand neemt en deze zwart-
Wij onderzoeken de moeilijkheid van puzzels. Alle wit maakt. Dan kan je daar een nonogram van maken.
puzzels die in de puzzelboekjes Wij zijn erg geïnteresseerd in

Alle puzzels
verschijnen noemen wij ‘makke- hoeverre deze puzzel één unieke
lijk’. Maar binnen de makkelijke oplossing heeft. Stel dat je in een
categorie kan er nog wel vari- CT-scan ligt, dan wil je natuurlijk
atie zijn. Daar hebben we een getal
voor. Ze kunnen ook echt moeilijk
in de puzzel- zo min mogelijk straling op een
patiënt afsturen. Het is zoeken
zijn. In de blaadjes komen in prin-
cipe geen ‘moeilijke’ puzzels voor. boekjes naar de balans van de hoeveel-
heid informatie die je nodig hebt

noemen wij
Voor ‘moeilijke’ puzzels hebben we om toch een unieke uitkomst te
ook een moeilijkheidsgraad ver- hebben bij het oplossen van de

‘makkelijk’
zonnen. ‘puzzel’.

Wij bekijken de vraag: hoe Tegenwoordig zijn we vooral

moeilijk kan een makke­ bezig met het maken van leuke
lijke puzzel worden? puzzels. Want wat maakt een puzzel nou leuk? De
Als je een vierkante puzzel hebt, wat is dan de maxi- oplossing moet bijvoorbeeld goed lijken op een her-
male moeilijkheidsgraad die de puzzel kan krijgen? De kenbaar gezicht. Leuk is een begrip dat maar lastig
meeste mensen kijken naar rijen en vervolgens naar de te formaliseren is. We willen het maken van puzzels
kolommen, dan weer de rijen, et cetera. De moeilijk- graag automatisch doen. Hierbij zijn de moeilijkheids-
heidsgraad is het aantal keer dat je wisselt tussen rijen graad en de oplosbaarheid al te controleren, nu nog of
en kolommen. het resultaat ook leuk is. !

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 21

Cultureel

en
ith Laan
Door: Jud e K alkman
– Jell
Foto: NRC

Douglas Adams:
De man die 42 betekenis gaf
42, dat is het antwoord op de ultieme vraag over het leven, het universum en alles. Althans, volgens de Britse science-
fictionschrijver Douglas Adams. Voor iedereen die zijn bijzonder vermakelijke trilogie van vijf delen The Hitchhiker’s
Guide to the Galaxy nog niet heeft gelezen: sorry, dat was een joekel van een spoiler. Voor iedereen die de boeken al
wel doorgeploegd heeft: jullie begrijpen dat deze 42e editie van Eureka! niet zonder een artikel over de beste man en
zijn levenswerk gepubliceerd kon worden.

Wat doe je als je een comedyschrijver
bent en zoekt naar het allesverlossende
antwoord op het leven, het universum en
alles? Dan verzin je natuurlijk het meest
willekeurige nummer dat je kunt beden-
ken. Voor Douglas Adams werd dat 42.
Dat getal staat centraal in The Hitchhiker’s
Guide to the Galaxy, waarvan hij de vijf
delen schreef tussen 1979 en 1992. Hoofd-
persoon Arthur Dent wordt op een dag
wakker, ontdekt dat een bulldozer zijn huis
wil vernietigen, maar ontdekt ook – toe-
vallig samen met de rest van onze planeet
– dat een stel aliens (Vogons) onze aardbol
gaan vernietigen. Dat doen ze om plaats te
maken voor een ‘hyperspace bypass’, een
weg waardoor het intergalactische verkeer
beter kan doorstromen. Geen nood, één
van Dents vrienden blijkt stiekem een alien
te zijn en ze liften met de kwade Vogons
mee, en daar beginnen de bizarre avontu-
ren.
In The Hitchhiker’s Guide bouwt een buiten-
aards ras een megacomputer genaamd Deep
Thought die er ruim zeven biljard jaar over
doet om het antwoord op De Vraag te bere-
kenen. Uiteraard neemt niet iedereen even-
veel genoegen met Het Antwoord. Al was het
maar omdat er iets heel duurs is gebouwd,
dat onnoemelijk veel tijd heeft genomen om
tot een onbevredigende conclusie te komen.
Wat heb je nou aan een simpel getal als ant-
woord op zo’n complexe vraag?
Laat dat nou precies de bedoeling zijn
geweest van Adams, vertelt M. J. Simpson in
zijn biografie over Adams uit 2003. Daarin
vertelt Adams dat als je een grap probeert
te maken over het antwoord op alles en het
blijkt een getal te zijn, dat het dan wel een
sterke grap moet zijn. “Als je dan een zwakke
grap ertussenin zet, waarin je al zegt dat het
een getal is, en ook wat voor getal, haal je
de grap enigszins onderuit.” Adams ging op
zoek naar het meest alledaagse getal dat hij
kon vinden en kwam uit op 42. Want “er is
iets geruststellends aan een even getal”, en je
kunt het “zonder al te grote zorgen voorstel-
len aan je ouders”. Ook al denken sommigen
dat er een diepere betekenis achter Adams’
keuze zit, is er stiekem helemaal geen alles-
omvattende verklaring voor het getal 42.
Die ogenschijnlijke willekeur duikt overal in
de boeken op. Neem bijvoorbeeld de Infinite
Improbability Drive, een tijdreismachine die
“door een gelukkig toeval” is ontdekt op het
ruimteschip uit het boek, het Hart van Goud.
En wat doet het dan precies? Het is “een won-
derlijke nieuwe manier om grote intergalac-
tische afstanden af te leggen zonder heel lang
rond te hoeven hangen in hyperspace”, aldus
Adams. Ok, duidelijk. Maar hoe werkt het
precies? Dat weet eigenlijk niemand. En als
je dan onverhoopt op een knopje drukt, is je
bestemming totaal willekeurig.
Hier lijkt de invloed van Monty Python op
Adams van toepassing. Die absurdistische

22 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

vorm van humor gaat uit van het creëren
van een nieuwe set regels, lichtte Adams ooit Over de auteur:
toe in een interview met de BBC. “Van dat Judith Laanen (1986) studeerde Engelse taal en cultuur aan de Uni-
idee ben ik uitgegaan: laten we een nieuwe versiteit Leiden. In 2011 behaalde ze haar masterdiploma Engelse
wereld met nieuwe regels maken en kijken literatuur in Leiden. Haar masterscriptie schreef ze over Douglas
waar dat op lange termijn toe leidt. Iets dat Adams’ The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy. Na haar afstuderen
begint als een maf idee moet in de echte werkte ze o.a. voor het Leids Universitair Weekblad Mare en
wereld uiteindelijk consequenties hebben.” VPRO’s muziekplatform 3voor12. Momenteel werkt ze als
freelance journalist voor o.a. nrc.nl, nrc.next en NRC Han-
Wat als? delsblad. Ook interviewt ze bands voor het online creatieve
Het bedenken van nieuwe werelden met platform Rockstone Sessions.
andere regels is cruciaal in het scienceficti- j.laanen@nrc.nl
ongenre. Vaak gaan de verhalen over situ-
✉
aties uit het heden die in de toekomst zijn
gezet om er op die manier op te kunnen
reflecteren. De centrale vraagstukken van (1980). De bewoners van de planeet vin- middelen te geven zodat iedereen tevreden
het genre, dat onder de zogenoemde spe- den het op een bepaald moment namelijk blijft? Je zou Adams ook als Huxley-light
culatieve fictie valt, zijn verwondering, de een bijzonder goed idee om een derde van kunnen zien: hij geeft de lezer de bevreem-
vraag ‘wat als...?’ en technologische ontwik- de bevolking uit te roeien vanwege hun dende ideeën van sciencefiction maar houdt
keling. Wat als we een ruimteschip zouden totale nutteloosheid. Daar komt nog bij dat het luchtig door er humor doorheen te klop-
bouwen waarmee we de ruimte in zouden dat deel onder meer bestaat uit kappers en pen.
kunnen? Wat als we aliens tegen zouden accountants – en laten we wel wezen, stelt Door de vele verwijzingen naar andere SF-
komen, hoe zouden die er dan uitzien? Adams, wat heb je daar nou helemaal aan? teksten en ideeën laat Adams zien dat hij
Kunnen we op een andere planeet overleven Om de groep te foppen wordt ze verteld dat naast een begenadigd comedyschrijver ook
en hoe passen we ons dan aan die nieuwe er een grote catastrofe de planeet bedreigt. een begenadigd verhalenverteller van het
omgeving aan? Ze moeten allemaal mee met een speciaal genre an sich was: hij heeft een echt sci-
daarvoor gebouwde ark. Uiteindelijk is er encefictionverhaal geschreven, waarin alle
Kappers en accountants? natuurlijk helemaal geen ramp en wordt de elementen die in het genre horen voorko-
Weg ermee! planeet niet bedreigd, en de weggestuurde men. En het is ook meer dan dat geworden:
Douglas Adams heeft een goede SF-parodie groep komt in een ver verleden aan op aarde hij stelt zichzelf echte SF-vragen, en laat
geschreven, daar zijn de meeste SF-critici en bouwt daar een beschaving op. de lezer daarover nadenken. Want hoewel
het over eens. Dat had hij nooit kunnen Hiermee tapt Adams uit het Aldous Huxley- het verhaal waarmee Adams de mensheid
doen als hij het genre niet op zijn duimpje vaatje, die in Brave New World (1932) een zegende misschien compleet nutteloos lijkt
kende. Een goede schrijver die iets probeert maatschappij schetst waarin de bevolking te zijn, is het dat totaal niet. Dankzij Adams
te parodiëren houdt stiekem enorm van wat opgedeeld is in vijf verschillende groepen die zijn we uitdrukkingen (‘brain the size of a
hij of zij probeert belachelijk te maken. Dat elk specifieke taken uitvoeren. Adams speelt planet’) en ideeën over mogelijke planeten
goed doen is namelijk onmogelijk als je de te met zijn verwijzing naar Huxleys boek in op en haar inwoners (zoals een matrassenpla-
parodiëren materie niet door en door kent. de inherente angst voor het ‘wetenschappe- neet die bewoond wordt door matrassen)
En Adams kende zijn klassiekers maar al te lijke wat als...?’ Wat zou er gebeuren als we rijker. Daarom sluit ik graag af met woor-
goed. Dat laat hij bijvoorbeeld zien in het de mensheid dusdanig kunnen controleren den van Adams zelf die zijn boeken zo type-
verhaal over de planeet Golgafrincham in en kunnen bepalen wie er leeft of sterft? Wat ren: ‘dit verhaal had een punt, maar dat is de
The Restaurant At The End of the Universe betekent het om een maatschappij bepaalde auteur tijdelijk ontschoten’... !

Douglas Adams (1952 – 2001) verwierf faam met zijn vreselijk grappige BBC-radioserie van The
Hitchhiker’s Guide to the Galaxy, en de daarop gebaseerde vijfdelige sciencefictiontrilogie die tussen 1979
en 1992 gepubliceerd werd door Pan Books. Adams begon zijn carrière als schrijver van een aflevering
van het legendarische Monty Python’s Flying Circus, waarna hij een flinke dosis humor en onwaar-
schijnlijkheid toevoegde aan drie afleveringen van de nu langstlopende sciencefictionserie Doctor Who.
In 1983 bracht hij samen met mede-H2G2-schrijver John Lloyd The Meaning of Liff uit, een woorden-
boekje met obscure Engelse plaatsnamen voor dingen, emoties en veelvoorkomende situaties waar je
geen woorden voor weet. Vier maanden na zijn dood in 2001 werd in Londen een kerkelijke herden-
kingsdienst gehouden. Dit was de eerste herdenkingsdienst die live op internet door de BBC werd
uitgezonden. Elk jaar op 25 mei is het trouwens Towel Day – dan neemt elke Adamsfan zijn handdoek
overal mee naartoe.

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 23

Advertentie

24 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

De Leidsche flesch

Tijd: 'een volledig

subjectief iets'
Lieve Lezer. Een jaar is, volgens de definitie van het alom gerespecteerde Wikipedia, ‘een
relatieve eenheid van tijd die de periode beschrijft waarin een planeet om zijn ster draait’.
Hier op aarde komt dat neer op 365 dagen en dat is gelijk aan 8760 uur of 525600 minuten.
Dit klinkt natuurlijk als een hele hoop. Toch kan ik uit eigen ervaring zeggen dat al deze grote
getallen klein blijken als je een jaar bestuur doet. Tijd is dan ook een volledig subjectief iets.

Nog geen 525600 minuten geleden ben ik begon-
nen aan, wat nu blijkt, een van de beste jaren
van mijn leven. Op dinsdag 4 september 2012
omstreeks 12.30 uur nam ik het stokje over en
ben ik aan mijn bestuursjaar begonnen. Vol met
goede moed, enthousiasme maar toch ook nog
een beetje nat achter de oren. Nu ik er op terug-
kijk kan ik zeggen dat het moeilijk is alle hoogte-
punten te onthouden. Toch ga ik mijn best doen
een kleine samenvatting te geven.
Ook het studiesuccesplan voor besturen heeft
mij menig avond gekost, maar het resultaat mag
er dan ook zijn. Naast deze specifieke voorbeel-
den was het überhaupt elke dag prachtig om in
de Flesschekamer te zitten en je vol met de ver-
eniging bezig te houden. Een van mijn favoriete
momenten was toen het nieuwe koffiezetappa-
raat operationeel was. Het leek wel pakjesavond
voor de leden toen iedereen één voor één de
wondermachine kwam uitproberen.

Als praeses is het lastig om te vertellen wat je alle-
maal doet. Iedereen ziet wel dat je vergaderingen
voorzit, overal voorwoorden voor schrijft en af
en toe prominent de ‘praeseshouding’ aanneemt.
Gelukkig is dit maar een klein deel van mijn
dag. Zo heb ik dit jaar veel tijd gestoken in het
oprichten van de studiecommissie Informatica
en Economie in Den Haag. De commissie draait
nu al een paar maanden en het is een fantastisch
gevoel om te merken dat je daar je bijdrage aan
hebt kunnen leveren.
Maar het einde nadert nu. Tegen de tijd dat deze
Eureka! uitkomt ben ik o.t. praeses in plaats
van h.t.. Ik wil iedereen met wie ik samen heb
mogen werken dit jaar bedanken. Het heeft mijn
bestuursjaar erg leuk, leerzaam, afwisselend en
vooral gezellig gemaakt. Op naar de wissel, op
naar het zwarte gat maar vooral: weer lekker
gaan studeren.
Nigel Fennet
o.t. praeses

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 25

De Leidsche flesch

'De eindeloze brain­

stormavonden voorbij'
Beste Lezer, Terwijl ik dit schrijf, ben ik nog aan het genieten van het weer in het zonnige
Californië. Als ik vanachter mijn laptop uitkijk over de Stille Oceaan, is het wat moeilijk te
bevatten dat wanneer deze Eureka! verspreid wordt, wij met z’n allen zijn begonnen aan
ons bestuursjaar. Een jaar waarin wij verantwoordelijk zijn voor het reilen en zeilen van De
Leidsche Flesch.

Wanneer u dit leest, zijn wij niet meer bezig ­weekend ‘Superhelden’ zal zijn. Vlak daarna zul-
met inwerken en klaargestoomd worden om het len alle commissies opstarten en zal het studie-
stokje over te nemen van het 90e bestuur. Het jaar echt losbarsten. Het weer zal langzaam ver-
beleidsplan is af, de eindeloze brainstormavon- anderen, de brandende zon zal verdwijnen en de
den voorbij en voor het eerst zijn wij eindverant- eerste jassen zullen uit de kast worden gehaald.
woordelijk voor de vereniging en alle activiteiten Tegen de herfst zal iedereen gewend zijn geraakt
die worden georganiseerd. Het is een spannend aan het studeren, alle nieuwe studenten en de
vooruitzicht, maar ik kan voor ons allemaal gang van zaken bij De Leidsche Flesch. Hopelijk
spreken als ik zeg dat wij er ontzettend veel zin heeft dan ook het bestuur de opstartfase goed
in hebben en niet kunnen wachten tot het zover doorstaan zodat we allen uit kunnen kijken naar
is. het symposium in november waar al veelbelo-
We zullen meteen hard aan de slag moeten. De vende namen voor zijn genoemd, naar geboeid
eerste maand zal in het teken van de nieuwe luisteren naar lezingen met het geruis van de
eerstejaarsstudenten staan. Natuurlijk wil- wind op de achtergrond en de regen die tegen de
len we hen op een leuke manier kennis laten ramen slaat, misschien wel met een warme kop
maken met de vereniging. Daarom vindt al in chocolademelk.
het tweede weekend van september het Eerste- Zo ver is het echter nog lang niet. Laat ik eerst
jaarsweekend plaats, ieder jaar weer een van de maar eens genieten van het prachtige uitzicht
grootste activiteiten. We zullen traditiegetrouw dat voor me ligt.
naar Eindhoven gaan om met een grote groep Tot over drie maanden!
bèta’s de Stratumse heide onveilig te maken.
Al is ‘onveilig’ dit jaar misschien niet helemaal Simone Cammel
het goede woord aangezien het thema van het h.t. praeses

26 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

Interview met de E
­ erstejaarscommissie
Het Eerstejaarsweekend is ondertussen al lang en breed voorbij, maar op de eerste dag van het
nieuwe collegejaar zaten wij met de Eerstejaarscommissie om tafel voor een interview, waarin zij
vertelden hoe het hun verging vlak voor het Eerstejaarsweekend.

Wat doet de Eerstejaars­ Simone: Het is wel een beetje Simone: Het EJW is nog nooit zo
commissie eigenlijk? cheesy, superhelden, maar we knus geweest.
Simone (Ouwelul): De Eerstejaars- dachten: we kunnen daar genoeg
commissie (EJC) is een commissie mee. We denken dat we hier veel Hebben jullie veel gekeken
die jaarlijks het Eerstejaarsweekend mensen mee aanspreken. naar vorige jaren of gaan
(EJW) organiseert. De commissie Heleen: We wilden iets dat voor jullie veel nieuwe dingen
bestaat altijd uit voornamelijk eer- jongens en meisjes leuk is. Er zijn doen op het EJW?
stejaars. Het is gewoon een heel erg wel overwegend jongens waar- Heleen: Nou, het is voor som-
leuke commissie. En we eten iedere schijnlijk, maar we willen meisjes mige dingen wel heel handig om
week taart, dat is ook wel een heel er ook bij betrekken. werkende dingen van vorig jaar te
groot voordeel van de EJC. Simone: We hebben al een record- gebruiken. Maar we hebben ook
Heleen (Ab-actis): We worden aantal aanmeldingen! Er zijn nog een paar spelletjes zelf ingebracht
geholpen door twee ouwelullen die nooit zoveel eerstejaars meege- om een beetje vernieuwend te zijn.
vorig jaar al in de commissie zaten. weest op EJW. Simone: Oh, ons hoofdspel wordt
Zij hebben wat meer ervaring en echt supercool.
zorgen ervoor dat wij niet tegen Roel: Ho, maar wacht even Heleen: Ja, wij hebben het SUF.
dezelfde problemen oplopen als zij hoor, hoeveel zijn er vorig Joep (Quaestor): Super Ultimate
het jaar daarvoor. jaar geweest dan? Frisbee.
Simone: In totaal 90 en een heel Simone: Dat is ultimate frisbee met,
Hoe zijn jullie op het thema, klein beetje. We zijn er net over- eehm, wat zijn het ook alweer?
‘Bèta Heroes’, gekomen? heen gegaan. Heleen: Er staan mensen in het
Roel (Assessor): Ja, waar is het Roel: We zijn er nú al overheen? veld om te hinderen, zij proberen
superheldenidee eigenlijk vandaan Heleen: Ja! We gaan de ouderejaars de frisbee uit de lucht te meppen.
gekomen? buiten laten slapen waarschijnlijk. Het zal een heel spektakel worden
Heleen: Heel lang brainstormen. In legertenten. denk ik.

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 27

De Leidsche flesch

Pedelstaf
Wie wel eens een constitutie- of diesborrel van
De Leidsche Flesch heeft meegemaakt, heeft
daarbij vast ook de pedelstaf langs zien komen.
Deze pedelstaf wordt door de pedel, een uitver-
koren lid van De Leidsche Flesch, gebruikt om
hard op de grond te stampen, waarna de pedel
het volgende zusterbestuur dat het bestuur
van De Leidsche Flesch mag komen feliciteren,
luidkeels aankondigt.

Door de jaren heen zijn er verschillende pedelstaffen

versleten. Vroeger was de pedelstaf een metalen buis,
met daar bovenop het logo van De Leidsche Flesch van
hout. Een mooie staf, maar helaas niet zo duurzaam, en
deze staf heeft de vele pogingen van zusterbesturen om
hem mee te nemen, ook wel ‘veilig stellen’ genoemd,
dan ook niet overleefd. In het archief liggen nog de res- deze staf de schroefjes die het logo van De Leidsche
tanten van deze staf, een mooi stukje geschiedenis van Flesch vasthouden af en toe los van het vele stampen.
De Leidsche Flesch. Gelukkig is dit goed op te lossen, en hopelijk kan deze
pedelstaf nog vele jaren mee. En zo niet, dan kan ook
Tegenwoordig is de pedelstaf een stuk steviger, en deze pedelstaf een mooie toevoeging aan ons archief
geheel vervaardigt van metaal. Toch trillen ook van worden!

Simone: Je mag of heel weinig bewe-
gen of je hebt alleen een skippybal of
andere gekke dingen. We maken er
iets spannends van.
Roel: Hoe meer ik er aan denk, hoe
leuker het klinkt.
Simone: We gaan ook het weerwol-
ven op een echte superheldenma-
nier doen. Zonder burgers, maar
met Clark Kent en eh... Hoe heten
ze allemaal?
Heleen: Ik ben heel slecht in die
namen.
Simone: En zonder weerwolven,
maar met…
Joep: Wolverine bijvoorbeeld.
Roel: Het levend Stratego hebben
we wel van vorig jaar overgenomen.
Maar een heel EJW opnieuw beden-
ken is niet haalbaar.
Waar zien jullie tegenop Heleen: Ja, ze hebben het gewoon
tijdens het Eerstejaars­ van ons gejat natuurlijk en dan nog
weekend? verkeerd ook.
Roel: Niet slapen. Voor de rest vind Joep: Ja, want het gaat natuurlijk om
ik het allemaal leuk. de vervelende rechtenstudenten, die
Simone: Ik ga denk ik mijn bordje echte bèta’s belachelijk maken.
muesli ’s ochtends missen. Heleen: De commissie en het
bestuur spelen de rechtenstudenten
Waar kijken jullie het en moeten gevangen genomen wor-
meest naar uit? den door de eerstejaars.
Simone: GRASsen. Simone: Dan mogen bèta’s eindelijk
Heleen: Ja, ik zat ook aan het GRAS- wraak nemen op die stomme alfa’s.
sen te denken. Heleen: Ik hoop dat ze me wel optil-
Roel: Ik hoop dat er niemand len. En niet zo over de grond trek-
gewond raakt. ken.
Joep: GRASsen is ‘het Grote Rech- Roel: Of laten vallen op een steen.
tenstudenten Achtervolging Spel’. Heleen: Au…
Bij sommige studentenverenigin-
gen heet het ‘het Grote Ren en Ach- Willen jullie nog iets kwijt?
tervolging Spel’, maar dat is een Heleen: We hebben er vooral heel
foutieve kopie. erg veel zin in natuurlijk!

28 Eureka! nummer 42 – oktober 2013

Koken met
RON Zalmquiche met tuinerwten
5 plakjes diepvries 1. Laat het bladerdeeg en de erwten ontdooien.
blader­deeg
100 gram gerookte 2. Bak de gesnipperde ui en kleingesneden paprika 3 minuten in een koe-
zalmfilet plakjes kenpan met een beetje olie.

250g diepvries tuinerwten 3. Vet een lage, grote quichevorm in (een bakpapiertje is ook handig) en
4 eieren bekleed deze met deeg.

200 ml crème fraîche 4. Snijd de zalm in stukjes en verdeel deze over het deeg met de tuinerwten,
1 el grove mosterd ui en paprika.

1 ui 5. Klop de eieren los met de crème fraîche, mosterd, , fijngesneden dille,

½ rode paprika peper en zout en schenk dit over de quiche.

paar takjes dille 6. Bak de quiche 45 minuten in een voorverwarmde oven op 180°C

7. Eet de quiche warm als hoofdgerecht met een groene salade of laat hem
helemaal afkoelen en serveer in hapklare brokken bij de borrel. Eet sma-
kelijk en proost!

Oktober do, 31 okt. vr, 22 nov.

Grote Nieuwe Eureka!- Open Dag op Locatie
ma, 14 okt. onthulling Beta Bachelors
Bètadebat
wo, 27 nov.
za, 19 okt. November Symposium
Open Dag Universiteit ‘Reis door de tijd’
­Leiden wo, 6 nov.
Facultair feest
do, 24 okt. December
Excursie naar Dutch Space do, 7 nov.
Masterdag Beta Masters wo, 11 dec.
za, 26 okt. Kerstdiner
Benelux Algorithm vr, 15 nov.
­Programming Contest Algemene Leden­
(BAPC) vergadering

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 29

advertentie
Colofon
Eureka! jaargang 11,
nummer 42, oktober 2013
Eureka! is een uit­gave van de
faculteit der Wiskunde en Na-
tuurwetenschappen & studie-
vereniging De Leidsche Flesch
en wordt gemaakt door studen-
ten van de studies Natuurkunde
Sterren­k unde Informatica en
Wiskunde. en wordt ieder kwar-
taal gratis verspreid onder stu-
denten en alle medewerkers van
de faculteit (dus ook de andere
opleidingen).
De redactie behoudt zich het
recht artikelen te wijzigen of niet
te plaatsen. Anonieme artikelen
worden in principe niet geplaatst.
30 Eureka! nummer 42 – oktober 2013
Oplage
ongeveer 2500
Redactieadres
Druk
Drukkerij De Bink, Leiden
Aan deze editie werkten
Abonnement
Het is voor € 8,- per jaar
mogelijk een abonnement te
nemen op Eureka!. Neemt u
Eureka! Magazine verder mee: hiervoor contact op met de
Niels Bohrweg 2 Peter Denteneer, Rinse redactie.
2333CA Leiden Kappetein, Walter Kosters,
eureka@ Judith Laanen, Simon Porte- Deadline
deleidscheflesch.nl gies Zwart, Jelmer Renema, Deadline Eureka! 43:
Johan de Ruiter en Ron van 1 november 2013
Hoofdredactie Veen.
Erik Visse Copyright
Referenties Eureka! en al haar inhoud ©
Eindredactie Het is helaas niet altijd studievereniging De Leid-
Anna Freudenreich, Erik  mogelijk referenties naar sche Flesch. Alle rechten
Massop en Casper Remeijer andere publicaties op te voorbehouden.
nemen. Wilt u meer weten,
Rubrieksredactie neemt u dan­­contact op met
Simone Cammel, Anna Freu- de ­redactie.
denreich, Swier Heeres,
Pim Overgaauw, Ellen Adverteren
Schlebusch, Esther Adverteren in de Eureka! is
Schreuders, Anouk van de mogelijk door schriftelijk
Stadt, Erik Visse en Kevin contact op te nemen met
Widdershoven studievereniging De Leid-
sche Flesch, door te mailen
Ontwerp en vormgeving naar bestuur@deleids-
Balyon, Zoeterwoude cheflesch.nl.
 
puzzel 




Thermometers
De figuurtjes stellen
thermometers voor
die vanaf hun bolle-
tje tot op een bepaald
punt gevuld kunnen
zijn. Helemaal leeg
mag ook. De getallen
buiten het diagram
geven aan hoeveel
vakjes in de betref-
fende rijen en kolom-
men door kwik bezet
zijn.



Oplossing Puzzel #41

 
De winnaar van de puzzel van nummer 41 is:
Bart ­Verbeek. De prijs kan opgehaald worden
op de Flesschekamer, Snellius kamer 301, waar
het bestuur van De Leidsche Flesch elke werk-
dag aanwezig is.

Eureka! nummer 42 – oktober 2013 31

Starting your career as transaction security expert?
Visit our in-house day on Friday 8th of November!

Are you interested to work in the world of

transaction security technology?
UL Transaction Security’s in-house day, held on Friday the 8th of November 2013 12:15
pm - 17:30 pm, is your opportunity to meet us and experience how we work as an
international team of experts with our clients from the mobile, payment, e-ticketing
and ID management sectors.

The in-house day starts with a lunch. During the afternoon you will have an opportuni- Want to join?
ty to work with a real case and network with our experts among other things. You will ul.ts.jobs@ul.com
learn how we advise our clients and bring value to them. We end the day with drinks in
www.ul-ts.com/jobs
our own bar.

To participate, please send your CV to ul.ts.jobs@ul.com with a reference to the in-

UL Transaction Security
house day before Thursday 7th of November 2013 12:00 pm.
De Heyderweg 2
Looking forward to meeting you at the in-house day!
2314 XZ Leiden
Melissa van Dam The Netherlands
Recruiter