thja PUSIC Slovenska nekropola u Kamenom Stara slovernska Zupa Dratevica, prema podacima sa kojima do éanas raspolazemo teriterijalno je zahvatala jedan dio zapadne Boke Kotorske od Kumbora do Debelog Brijega, obuhvatajuéi tri kradke polja: Kujsko, Sutorinsko | Kamensko.') Podruéje ove Zupe bilo je }08 od preistorije gusto naseljeno, Mnogobrojne gomile (tumulusi) i gradine, konstatevane su na ovom ferenu, a naretito na kamenskoj yisoravni i oko nje. Prilikom jednog arheoloSkog rekogsosciranja u samom selu Kamenom zabiljezeno je 6 gomila i prema povrsinskim nalazima keramiékih wlomaka te gomile su pripadale Tlirima V-Til vijeka prije n. ere, Inage, na teritoriji koju je zehvatala stara Zupa Dragevica, otkriveno je, a dijelom i ispitano, 19 preistorijskih, 7 an- titkih | tri rano srednjevjekowna lckaliteta.’) Rani srednji vijek i doba prvi slovenskih nasesbina y Zupama koje su se prestivale du% jugnog Jedrana, vrio je slabo ti nimalo is- pitan. Interes nauke svedio se na spise i citete savremenika, uglay- nom vizantijskih drZavnika, zetim na rezultatima lingvistike i tope- nomastike. O zgupi Dratevici prvi govori Konstantin Porfirogenet u X vijeku. On u svom djelu De administrando imperio pominje Zupu Dragevicu u Gernjoj Dalmaciji i da pripada Trebinjskoj arhontiji u dréavi Bukdji (Decles}.) Oko dva vijeke poslije njega javija se Lje- toms Popa Dukijanina, Ui kako se to u nauci prihvatilo Berski ro- doslov, koji pominje Draéevicu u tekstu gdje govori o podjeli slo- venskih Zupa i locira je na Sirem prostranstvu od Risna do Kona- }) Tame K. Popovid, Herceg-Movi, Dubrovnik 1924, air, 8; Meksim Zlo- leowié misli da je Zupa Dradevica tire podrudje od Bijele do Debelog Brijega, Slevenska dupa Dratevica, Boka 1, Herceg-Novi 1960, str. £5; Istorija Crne Gore, Titograd 196i, atr. 334, 1) flija Pudié, Arheologk! lokaliteti { stanje arheologke nauke m Boki Motorskoj, Boka 1, str. 7. *) Konstantin Porfirogenet, De administranda imperlo, 3, Ferjantis, ¥i- mentijsk! fzvori IT, 2 61vala.) Kasniji piscl, sve do najnovije istorlografije, politiéke, eko- nomske i etnitke probleme Zupe Dratevice rijeSayaju u sklopu dru- &tveno politi¢kih zajedniea Duklje, Zete | Bosne.’) Kameno je plodna kraska visoravan u orjenskom planinskom masivu | zduzima otprilike 100 hektara powrsine, od Gega je kultivi- suno za obradu oke 43 hektara. Sastav zemljista je glecerska tvore- vina Sljunka i pijeska, leojl isped sloja humusa ide u dubinu do 10 m. Teren je bezvodan, sem u njegovom juznom dijelu, gdje postoje 3 manja izvora. Stanovnistve se ovdje bavilo uglavnom stecarstvem 1 zemljoradnjom, koje nikada nije moglo obezbijediti dobar Zivot u avem kraj, $6 je uslovilo deste migracije il} bavijenjem zanatstvom, Primjera radi biljezimo podatak da je 1913. god. 76 domova u Ka- menome sa 456 stunovnika gajilo 145 govedi, 1/05 ovee, 262 koxe i 112 svinja, a gna se da je ta godina sa nekoliko predhodnih bila naj- bogatija u stognem fondu u Boki Kotorskoj."} U tim relativne skrom~- nim uslovirna za Zivol, ovaj kraj je bio stalno naseljen od praistorije do danas, u vievito} borbi za opstanak, U poslednjim decenijama sa podrudja Kamenoga intensivno se eksplostise gradevinski pijesak koji je stanovnistvu dopunic skromne seoske prihede. Zahvaljijuél oolnostl Ato-se je usled eksploatacije pijeska bul- dogerima morao. deformiseti poyrsinski slo} sa humusom, iako naka- lost vrlo kasno, mi sino deli do dragocjenih arheoloSkth podataks u cilju identifikacije prvih Siovena na tli ape Dratevice i uopSte prvih njihovih tragova na jugnom dijelu Primorja. Nakon Slo su buldozeri poravnali dio terena na imanju Spira Vukovita, radnici su otpotell sa kopanjem pijeska i na 28. m jednog Sirokeg i dubekod rova naiall su na Ludske kosti, Tek prilisom ulovara u kamione jedan radnik je primijetio kostl lubanje | preko vlusnika zomljista obavijestio Za- yigajni muzej. Usled rokova za izgradnju opjekata u Herceg-Novom, radovi se nijesu mogli zaustaviti, veé su samo za nekolike dana uspo- reni da bi se spasili oni grobovi koje je vet zahvatio buldozer zajedno sa humusem ili su oSteéeni grabllicama za pijesak. Istog dana nakon obavijesti 15. januara 1967. god. ekipa Muzeja obi8la je leren i kon- statovala sledeée stanje: Rov koji je nastao usled ukopavanja za va- denje pijeska dugatak je 28 m i veé bio progiren 10 m. Rov je on- jentisan istck zapad, sa manjim skretanjem prema sjeverozapadu. Dubina rova se ravnomjerno spustala od povrSine do § m kako bi miogli da pristupe kamioni za utovar i grabilice. Na zapadnom dijelu rava u pijesku su vidijivi tragovi rasturenih fragmenata ljudskih osti i keramike. Prema izjavl radnike saznali smo da su oni, radi 4) WP, Sisié, Lietopis popa Duldjanina, Posebno izdanje SKA LVIL, 1928, glava XXX °) Istorija Crnu Gore, poglavije od dolaska Slovena do deraja XII vie joka, sabrala je svu noviju istoriografiju a 2ups Dragevict, 4%) Sava Naki¢enovie, Boka — oniropegeografska studija, Beograd 1913, str. 456. 62JakSeg kopanja pijeska potkopavall donje slojeve, tako da su se gor- nji slojevi rusili zajedno sa grobovima. Mnogo grobova je unistens, 4 oni na koje smo naifli muhom su bili ofte¢eni: Nekolike osteéeni: grobova se naziru u profilu sljunka i pijeska pu se je tom prilikom Konstatovalo da su pokojnici sahranjivani direktna u masi 4ljunka i pijeska bez tkakve grobne arhiteklure. U profilu je takode primi- jeceno da je na tom mjestu buldezer izrovao povréinski sloj toliko da se viSe ne moze yzmjeriti dubina groba od powrSine zemlje. (Sli- ka I) SLi Grob br. 1 — Dubina obivana 60 cm, dugina ofuvana 80 em, a “rina 60 cm, Grob je orijentisan istok-zapad sa glavom prema za- padu. Istotni dio groba je oSteéen i ostatak zapadnog dijela lrostura je slabo ofvan i moze se konstatovati samo da je pripadao odrasloj asobl, U predjelu pojasa sa lijeve { desne strane kostura pronadeni su fragmenti keramike vrlo malih dimengzija loge fakture sa desta primjese sitnog pijeska i slabo petene. Najveéi fragmenat je dimen- zija 7,5*3,5 em sa debljinom zida 1 cm, a pripadao je dnu suda. Na tragmentu nema tragova lonéarskeg vitla. (Slika 2). Grob br. 2 — Dubina ofuvana 10-20 em, Usled osteéenja ostale dimenzije se ne mogu izmjeriti, jedino s¢ moe primijetiti da mu jo orijentacija istek-zapad. Nekoliko fragmenata kostura vrio su slabo 83obuvani, a izgleda da je ovaj grob jos ranije unisen prilikom obrade zemlje, jer je u odnosu na druge grobove vrlo plitke ukopan. Jedna oguvana bedrenjata moze indicirati da se radi o grobu odrasle osobe. Otprilike no mjestu gdje su mogla biti koljena pokojnika, sa njegove desne strane pronaden je jedan Zeljezni noz dudine 13,5 em s drskom od 4,5 om. (Ska 4). TT izhatenoj zemlji prilikom éiséenja ovoga froba pronaden je jedan krementié | fragmenat keljeane igle duzine 3 cm, (Slika 415). Tu ovorn grobu je konstatovana leramilca u vtlo sitnim fragmentima koja se dodirom raspadala. Grob br. 3 — Grob je toliko ofteten da mu se moglo izmjerili same 120 cm dudine. Orijentisan je istok-zapad. Zapadni i sjeverni dio groba je unidten tako da je kostur deformisan, a po nekim ofu- vanim kostima pripadao je odrasloj osobi I keramitki prifozi u avom grobu bili su poremeteni, jer smo fragmente jednog te istog suda nalazili po titavom grobu. Tz mnogtva fragmenata uspjelo se rekonstruisati jedan sud visine 12 cm, Sirine 11,5 cm jajolikog oblika sa blago povijenim otvorom van suda; izra- den je slobodnom rukom, sa Sirokim daom i otverom, vrlo grube fakture, debljina zidoya je 4,5 cm sa dosta primjese sitnag pijeska i slabo peten; boja mu je svijetlo do tamno siva, (Slika 6), Grob br, 4 — Groh je dislociran zahvatom buldoZera i otkriven u gormili pijeska i $ljunka na prostranstvu veéem nego sto bi zahvatio normalan grob, Po rasturenim kostima ipak se mogle konstatovati da je kostur pripadao odraslo} muskoj osebi, I uw ovom grobu je pronadeno fragmeneta keramike, ali nije- smo sigurni da je swaki fragmenat pripadao oyorn grabu. Najintere- santniji je fragmenat dimenzija 10*0,8 cm, 2 pripadao je dnu suda preénika id em, debljine gidova 0,6 em, Faktura mu je neSto solid- nija, bez primjese pijeska, smede boje. Na fragmentu ima tragova koji bi se mogli pripisati lontarskom vitha (Slika 7}. Grob br. 3 — Bubina otuvana 35 em, dudina 1,70 em, a Sirina 4G em. Orijentacija je Istok-zapad, sa glavorn prema zapadu. Grob Je o&teéen jednim dijelom sjeverne dudine. Kostur je u ragpadaju¢em stanju, tako da nije mogao prudith nikakve pedatke o pokojniku, Otprilike u visini keljena sa desne strane kostura pronacient su sitni fragmenti keramike, wrlo slabe fakture, debljih zidova, sa dosta primjese pijeska 1 slabo pegeni. Grob br. 6 — Dubina ofuvana 20 cm, duzina 155 em, a Sirina 55 cm, orijentisan istek-zapad, sa glavom prema zapadu. Grob je u jugoistet¢nom uglu unisten, otKostur je pripadao djetetu i imao je polozene ruke uz tijelo. Us ramenjatu desne ruke atkriveni sa sitni fragmenti keraml- ke vrlo grube fakiure, Nakon lijepljenja nekoliko takvih fragmenata debili smo vedi fragment koji je pripadas jednom tanjira preénilea 20 em, dok je visina izbatenog oboda 2 em. Boje je mrke do erne, (Slika 7), Grob br. 7 — Lad ovog groba nije proino buldozer tako da smo mogli izmjeriti dubinu groba od povrsine, a koja iznosi 70 em, Duzina groba je otuvana i iznosi 117 em, jer je unisten uw istatnoj polovini. Sirina mu je 68 em, Grijentacija groba je istok-zapad sa glavom prema zapadu, Prema osthcima kostura moglo bi se predpostaviti da je pripa~ dao mladoj osobi. TU grobu nije bilo priloga. Grob br, § — 1 ovom grobu je izmjerena apsolutna dubina od povrsine zemlje i iznosi 95 em, duzina mu je 205 em, a Sirina 75 cm. Orijentisan je istok-zapad sa glayom prema zapadu. Oko glave po- kojnika bilo je postavijeno nekolika vecih oblutaka. Kostur je relativno otuvan i pripadao je muskoj osobi srednjih gedina. Ruke pokojnika su bile postavijene uz tijelo. U visini keljena Hjeve noge otkrivene je nekoliko fragmenata keramike vrio malih dimenzija, grube fakture, kakvu susreéeme fu predhodnim grobovima, Grob br. 9 — Dubina ofuvana $5 em, duzina 200 cm, a Sirina 100 em, Orijontisan istok-zapad sa glayom prema zapadu, Kostur je dobre otuvan, duzina mu je 180 em, sa polofenim rukama uz tijelo, a pripadao je musk} starijoj osobi. U visini koljena sa lijeve | desne strane pronadeni su fragmenti beramike koji su pripadali jednom veéem sudu, Nakon rekonstrukeije amjertli smo dimenzije ovoga suda i one iznose 21 em visina i 18 em Sirina. Sud je jnjolikog oblika sa Srokim dnom i etvorem. Otvor je blago povijen prema vani. Faktura je nesto solidnija nego na fragmentima iz ostalih grobova: neSte tanji zidovi, manje primjese pijeska { bolje poten, a takode je i Torma negto elegantnija nego kod soda sa slike 6, Boja mu je svijetlo do tamno smeda. (Slika &). Grob br. 10 — 1 ovaj grob nije oSteéen po povrsini i mjerimo meu dubinu od 55 crn, duZina mu je 180 em, a Sirina 65 em, Orijenti- san je istok-zapad sa glavom prema zapadu. Dudina kostura je 150 cm i pripadao jo mladoj Zenskoj osobi. Ruke su bile poloZene uz tijelo. 65VU avem grobu nije bilo priloga. Na Gitavom prosiranstvu gdje se wrSila eksploatacija pijeska sakupljeno je mnostve keramike u manjim i vecim fragmentima, « koji se ne razlikuju-od veé opisanih fragmenata u grobovima, Iznim- ku ine tri Iragmenta koji su pronadeni u gomili yet otkepanog pi- jeska, Dimenzije najveées fragmenta su u dijagonali 10*8 cm. Sva fri frarmenta imaju keo dekoraciju urezane vodorayne paralelne i cik-cak linije, Boja ovih fragmenata je mrko siva. (Slika 9), Grohovi sluéajno otkriveni u Kamenome su samo dlo jedne nekropole, koja je zauzimala mnogo veée prosiranstvo, Ove zaklju- ¢ujema po lome &to su se fragment keramike nalazili po éitayorm kompleksu. povrsine na imanju Spira Vukoviéa, koji takode i izjav- Wuje da je prilikom obrade zemlje nailazio na ljudske kosti. Na ovem komplekst samo-je jedna tre¢ina do sada unistena 2a eksploatacijiz pijeska, tako da je ostalo dovoljno prostora za dalje istrazivanje. Dio nekropole y Kamenome sadrzi mnoge karakteristike koje se veiu za slovenski etniékl elemenat, SiromaStyo grobnog inventara, harodito u metalu i Cinjeniea da se u grobovima nije pronasao ni jedan dio nakita neée se moéi precizirali datiranje ovih grobova u Sirokom vremenskom prostoru pojave Slovena na Balkanske poluostrve, Za lipolofka razmatranja moZemo koristitl samo nafin sahranjivanja, jedan Zeljeznl no% i keramika, Veé po rasporedu ovih desetak pro- bova moglo bi se sa sigurnoscu reGl da postoji levjestan red: grohoyi su poredani jedan de drugopa od sjevera prema juga na rastojanji- ma od 1,5 m do 40 om sa manjim skretanjima prema istoku ili zapadu; evi su otkrivent grobovi bili orijentisani istok-zapad, sa glavom pre- ma vapadu; sabranjivanje se vrSilo direktno u zemlju bez grobne arhitekture, a svi o¢uvani kosturi imali su polozene ruke uz tijelo. Svi ovi konstalovani padaei obiljeZavaju naéin sahranjivanja pred- hridéanskih Slovena na Balkanu,) Nalaz no#a u grobu br. 2 sam po sebi nebi mogao mista reéi nt e ovem grobu ni o nekropoli uopste. Njetova pojava uw slovenskim grobovima nije rijetkost { najéeSte se javija u ranijim slovenskim erobovima.") Fragment gvozdene igle i kremen za kresive ne pru- taju nam niknlkvu tipolosky analizu, jer ovi prilozi prate grobove 1 yaznim arheoloskim epohama, Posebnu arheolosku oschenost u ovitn grobovima predstavlja intensivna pojava keramike, Njen oblik { faktura je tipitna za ritual- ru keramiku v sahranjivanju Slovena kako je to do sada konstatowa- no ha mnogim sloyenskim nekropolama.") Ona se karakterige sa gru- ) Nada Mileté, Slovensica pekropola uw Gormjenicl kod Prijedora, Glas- nik Zomaljskog muzeja Bosne i Hercegoyine u Sarajeva, arheologija, Novi serija sv, XXPXXO, Sarajevo N67, stv, 140-1468 ") Thidem, str 187, T MAXI, al. 19. 4) [hide str 138 66bom fakiurom, debelim sldovima | slabim peéenjem, a oblik im je Lylavoom jajollk se Sirim otvorom i duom i sa povijenim etverom van suda, I tl fragmenta kao sporadiéni nalazi na (om terenu (Slike 10) sa dekorativnim urezima takode se mogu konstatovati u sloven- skim grobovima, takozvana keramika gradisnog tipa.”) Relativno ve- tka koliting keramitkih fragmenata koja se nagla u ovim groboyima, ueuje na predpostavku, da je ova groblje pripadalo neleropoli onih ‘ih slovenskih doseljenika kod Kojih je ritual razbijanja sudova u Lrobu pokejnika bie jak i jo8 neubla%en od hriscanskih uticaja tz arimorskih centara, Qpste siromastvo u kamenskim grobovima, a narotito nedosta- rak nakila, onemoguéava nam svako studioznije tipoloske razma- nije. Jedino $to u ove) fazi istrazivanja moZemo konstatovali je da grobovi u Kamenome pripadali prvim slovenskim etnitkim gru- pacijama koje su nagelile kraSka poviSja | polja u #upi Drateviei i da ce usljed geogratskih usloya na ovom terenu nijé mogae razviti bogat fivet kako bi se to bogatstve moglo manifestovatt i u inventaru nji- bovih grobova. Na nekropoli u Kamenom radoyi ¢e se nastaviti. ") Nada Miletic, Nekropola u sclu Mihaljeviélinn kad Rajlovea, G2M 8) H. Nova serija, sv. 1, str 33, TI, 67Résumé L& NECROPOLE SLOVENE A KAMENO Tija PUSIC Le willage de Kameno se trouve sur un plateau au-dessus de Herceg- -Nowi et sur fe ferritoire qui appartenait au IXéme et au Xeme siécle a ancien combé slovéne Dratevica. En 19627, lors. de l'exploitation du sable au village dv Kameno, les ouvriers ont, par hasard, découvert un ancien cimetiére et, en grande partie, ils Vont détruit ou eadommagé. Par lntervention du Musée Nital de Hereeg-Novi, on esi parvenu 4 sauver une digaine de tombeaux et par la fagon d’enterrer les morts, Ja position de ces tambeaus el par les objets trouves comme inventaire des tombenux, af pout vonelure qu'tls appartenaient si Broupe ethnique slovéne du TX?me ou du X*me sidele, Quand on pourra effectuer des fouilles systématiques de toule lu nteropole & Kameno, on arti- vera former une systématigalion. solide et une délermination eomplite de cette localite 68a sa Wh “/ Mi ie af [aE | S g Haspored otkrivenih grobovaSika #3 Stika 4} Slike &= ae 2 “4Slika fh