‫هب انم خدا‬

‫ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی اﺳﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ‪XRF-XRD‬‬

‫‪Applications of integrated XRF-XRD‬‬
‫‪spectrometer in the lime industry‬‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯽ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﯿﻖ‬

‫ﺧﻼﺻﻪ‪:‬‬
‫ﻧﻮﻋﯽ از اﺳﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ ‪ X-RAY‬ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ اﺳﺖ از ‪ X-RAY‬ﺑﺮای آﻧﺎﻟﯿﺰ اﮐﺴﯿﺪ ﯾﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ و دﯾﻔﺮاﮐﺘﻮﻣﺘﺮی ‪ X-RAY‬ﺑﻤﻨﻈﻮر آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻓﺎزی ﯾﺎ‬
‫ﻣﯿﻨﺮاﻟﯽ ﺑﺮای ارزﯾﺎﺑﯽ آﻫﮏ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ از اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﻫﺮ دو ﺗﮑﻨﯿﮏ را ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮای آﻫﮏ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﺘـﺎﯾﺞ آﻧـﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤـﯽ ‪X-RAY‬‬
‫ﺑﺮای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ درﺻﺪ ﮐﻢ در ﺳﻨﮓ آﻫﮏ و ﻧﺘـﺎﯾﺞ ‪ XRD‬ﺑـﺮای ﺗﺮﮐﯿﺒـﺎت آﻫـﮏ ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﯾﻨﺠـﺎ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﮐـﺎرﺑﺮد‬
‫ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎی ‪ Standard-Less‬و ‪ Semi-Quantitative‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺮارﺗﯽ )‪ (Loss On Ignition‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬آﻫﮏ ﻣﻮﺟﻮد در آﻫﮏ‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﯽ از ﻃﺮﯾﻖ روش اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ رﺳﺎﻧﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮدﯾﮑـﻪ ﺑﻌـﻀﯽ از اﯾـﻦ روﺷـﻬﺎ در ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫـﺎ و رواﺑـﻂ‬ ‫ﺳﻨﮓ آﻫﮏ و ﻣﯿﻨﺮاﻟﻬﺎی ﻫﻤﺮاه آن از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮادی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ در‬

‫ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﯿﺎز ﺑـﻪ زﻣـﺎن ﻃـﻮﻻﻧﯽ داﺷـﺘﻪ و در‬ ‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و ﺳﯿﻤﺎن ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ .‬آﻫﮏ )‪ (CaO‬و آﻫﮏ ﻫﯿﺪراﺗـﻪ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻫﻤﺮاﻫﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻌﻤﻮل دﺷﻮار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ Ca(OH)2‬در ﺳﺎﺧﺖ آﺟﺮ ﺳـﯿﻠﯿﮑﺎت ﮐﻠـﺴﯿﻢ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑـﺮای ﺗـﺼﻔﯿﻪ‬
‫ﮔﺎزﻫﺎی ﺧﺮوﺟﯽ ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﻬﺎی ﺑﺮق ﮐﻪ ﺳﻮﺧﺖ آﻧﻬـﺎ زﻏـﺎل ﺳـﻨﮓ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻠﻮرﺳﺎﻧﺲ اﺷﻌﻪ ‪ X‬ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺳﺎز ﻃـﻮل ﻣـﻮج )‪ (WDXRF‬روﺷـﯽ‬
‫ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ آﻧﺎﻟﯿﺰ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﯾﻦ ﻣﻮاد ﺑﺮای ﺣـﺪاﮐﺜﺮ‬
‫ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ درﺻﺪ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﯽﮔـﺮدد‪ .‬آﻧﺎﻟﯿﺰﻫـﺎی‬
‫ﺑﻬﺮهوری و ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﻫﻤﯿﺖ دارد‪.‬‬
‫ﺳﺮﯾﻊ از ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻣﺜﻞ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‪ ،‬ﺧﺎک‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﻣﻌﺪن‪ ،‬ﺑﻮﮐـﺴﯿﺖ و‬
‫درﺟﻪ ﺧﻠﻮص ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ آﻫﮏ و وﯾﮋﮔﯿﻬﺎ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭘﺨﺖ‬
‫ﮔﭻ از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ‪ XRF‬ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺳـﻨﺞ ﺑـﺎ ‪ 8‬ﺗـﺎ ‪ 10‬ﮐﺎﻧـﺎل ﺛﺒـﺎت‬
‫آن از ﻃﺮﯾﻖ روش ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯿﮏ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﯽ‬
‫ﺑﺮای اﻧـﺪازهﮔﯿـﺮی اﻧﺠـﺎم ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬اﮐـﺴﯿﺪﻫﺎی ﻓﺮﻋـﯽ و اﺻـﻠﯽ ﻣﺜـﻞ‪:‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل آﻫﮏ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻨﮓ آﻫﮏ از ﻃﺮﯾـﻖ روش ﭘـﺮت‬
‫‪ Na2O ،MgO ،Al2O3 ،SiO2 ،SO3 ،K2O ،CaO ،Fe2O3‬و ﻏﯿـﺮه در‬
‫ﻣﺪت ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 40‬ﺛﺎﻧﯿﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﻤﻮل ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮای‬ ‫‪1‬‬
‫‪.ZKG/ 9/ 1996‬‬

‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻓﻨﺎوری ﺳﯿﻤﺎن ﺳﺎل دوم‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /7‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ‪1386‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژى‬
‫‪ (2‬ﺿﺮﯾﺐ اﻃﻤﯿﻨﺎن اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺑﺎﻻی آن ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺗﮑﻨﻮﻟـﻮژی رﻣـﺰی‬ ‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﯿﺮﻣﻌﻤﻮل و ﯾـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎی ﻣﺘﻔﺮﻗـﻪ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﺳـﺮی‬
‫ﻧﻮری‪.‬‬ ‫ﻧﺮماﻓﺰار ‪ Standard-Less‬ﯾﺎ ‪ Semi-Quantitative‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻼء‪.‬‬ ‫اﺳﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ‪ XRF‬ﻏﯿﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳﻨﺞ ﺑﺎ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﮔـﺎﻧﯿﻮﻣﺘﺮ ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻮآورﯾﻬـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در ﺗﻠﻔﯿـﻖ ‪ XRD‬ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ از ‪ B‬ﺗﺎ ‪ U‬را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺎزی ﺑـﻪ دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ‪ XRF‬ﺑﻄـﻮر ﻣـﺪاوم در ﺣـﺎل ﺗﺤـﻮل اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮای ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻻﻣـﭗ‬ ‫‪ XRF‬دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳـﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ‪ ARL 8600S‬ﺑـﺼﻮرﺗﯽ ﻃﺮاﺣـﯽ‬
‫‪ X-RAY‬ﺑﺎ درﯾﭽﻪ ‪ 75‬ﻣﯿﮑﺮوﻧﯽ از ﺟﻨﺲ ﺑﺮﯾﻠﯿﻢ ‪ Be‬ﮐﻪ ﺣـﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑـﺎﻻ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺎﻧﺎل )ﻣﻨﻮﮐﺮوﻣﺎﺗﻮر( و ﯾـﮏ ﮔـﺎﻧﯿﻮﻣﺘﺮ ﻗـﺎدر اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﮏ )ﺳﺒﮑﺘﺮ از ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ( را ﺑﺎﻻ ﻣـﯽﺑـﺮد‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺼﻮرت ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳﻨﺞ و ﻫﻢ ﻏﯿﺮﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳـﻨﺞ ﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻌﻄـﺎف و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻬﺎی ﭼﻨﺪ ﻻﯾﻪای وﯾﮋه ﺑﺮای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﯿﻠﯽ ﺳﺒﮏ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺳﺮﯾﻊ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ اﯾﺠـﺎد ﮐﺎرﺑﺮدﻫـﺎی وﯾـﮋه ﮔـﺎﻧﯿﻮﻣﺘﺮ ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﺮﺑﻦ را ﮐﺎﻣﻼً ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻞ و ﺛﺎﺑـﺖ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻌﻄـﺎف ﺑـﺮای‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻬﺎی ﺳﺨﺖاﻓﺰاری‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﮐﻪ در دﺳـﺘﮕﺎه‬ ‫ﮐﺎﻧﺎﻟﻬﺎی ﺛﺎﺑﺖ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ WD XRF‬ﺻــﻮرت ﮔﺮﻓﺘــﻪ اﺳــﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪﻫــﺎی ‪ Standardless‬و‬ ‫از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﻪ اﺳـﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮی ‪ XRF‬اﻃﻼﻋـﺎت ﻣﯿﻨﺮاﻟـﻮژﯾﮑﯽ ﻧﻤﻮﻧـﻪ را‬
‫‪ Semi-quantitative‬ﻣـــﯽﺑﺎﺷـــﺪ ﮐـــﻪ )‪ ARL-Semi-quant(ASq‬و‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ‪ XRF‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﻞ ﻏﻠﻈـﺖ ﮐﻠـﺴﯿﻢ ‪ Ca‬ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫‪ Uniquant‬ﯾﮏ ﺳﺮی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎی‬ ‫در ﻧﻤﻮﻧﻪ را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑـﻪ اﯾـﻦ ﻋﻨـﺼﺮ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺼﻮرت‬
‫ﻏﯿﺮﻣﻌﻤﻮل و ﺧﺎص ﮐﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد‬ ‫‪ CaO‬ﯾﺎ ‪ CaCO3‬ﯾﺎ ‪ Ca(OH)2‬ﯾﺎ ‪ CaMg(CO)3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﮑﻨﯿﮏ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ دوی اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ از ﮔﺎﻧﯿﻮﻣﺘﺮ ‪ ARL‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در‬ ‫‪ XRD‬ﯾﺎ ﺷﯿﻤﯿﺘﺮ ﺗﻔﺎوت اﻧﻮاع ﻣﯿﻨﺮاﻟﻬـﺎی ﻣﻮﺟـﻮد در ﯾـﮏ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑـــﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـــﻪ ‪ ASQ‬ﺑـــﺮ ﭘﺎﯾـــﻪ اﺳـــﮑﻦ دﻧﺒـــﺎل ﺷـــﺪه ﺗﻮﺳـــﻂ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ Spectral Processing‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪ Uniquant‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎی ﺧﻄﻮط‬ ‫اﺳــﺘﻔﺎده از دﯾﻔﺮاﮐﺘــﻮﻣﺘﺮی ‪ XRD‬ﺑﻤﻨﻈــﻮر آﻧــﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤــﯽ ﻓﺎزﻫــﺎی‬
‫ﻣﺸﺨﺺ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺪﺗﻬﺎی ‪ XRF‬را ﭘﺮدازش ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﯿﻨﺮاﻟﯽ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺳﯿﻤﺎن و آﻫﮏ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺤﺪود ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ‪ XRD‬ﺑﺮای آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ در ﺟﻬﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ آﻫﮏ آزاد )‪ (CaO‬در‬
‫‪ -3‬ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﺑﺤﺚ‬ ‫ﮐﻠﯿﻨﮑﺮ ﺳﯿﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺘﻔﺎده از ﯾـﮏ دﺳـﺘﮕﺎه ‪XRD‬‬
‫ﻣﺠﺰا ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺰاری زﯾﺎد و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﮕﻬﺪاری آن‪ ،‬ﮐﻤﺘـﺮ ﻣﺮﺳـﻮم‬
‫‪ -1-3‬ﻓﻠﻮراﻧﺲ ‪X-Ray‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻠﻮراﻧﺲ ‪ X-Ray‬ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐـﻞ‬ ‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﺗﮑﻨﯿﮏ ‪ XRD‬ﺑﺎ اﺳﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ ‪ XRF‬ادﻏـﺎم ﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﮐــﺴﯿﺪﻫﺎی ﻣﻮﺟــﻮد در ﯾــﮏ ﻧﻤﻮﻧــﻪ را ﺻــﺮفﻧﻈــﺮ از ﺧــﺼﻮﺻﯿﺎت‬ ‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ‪ XRF‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻌﻄﺎف و اﺳﭙﮑﺘﺮوم ‪ XRD‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﺑـﺰار و وﺳـﺎﯾﻠﯽ‬
‫ﻣﯿﻨﺮاﻟﻮژﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬زﻣـﺎﻧﯽ ﮐـﻪ ﻗـﺮص ﭘـﺮس ﺷـﺪه‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮای ﻓﺮآﯾﻨﺪ و ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯽ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دارد‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐـﻪ‬
‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺪت ﻓﻠﻮراﻧﺲ ‪ X-Ray‬ﻧﻔﻮذ ﮐﺮده ﺑﻪ ﻗـﺮص ﻧﻤﻮﻧـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﯾﻦ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ دو ﯾـﺎ ﺳـﻪ دﺳـﺘﮕﺎه ‪ X-RAY‬ﻣﺠـﺰا اﺣﺘﯿـﺎج دارد ﮐـﻪ‬
‫اﻧﺪازه ذرات و ﺧـﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﯿﻨﺮاﻟـﻮژﯾﮑﯽ ﺑـﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺗﮑﻨﯿـﮏ ﻓﯿـﻮژن‬
‫ﺗﻤﺎﻣـﺎً در ﯾــﮏ دﺳــﺘﮕﺎه ﺟﻤــﻊ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬در اداﻣــﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫــﺎی ﭼﻨــﯿﻦ‬
‫ﻗﻄﺮهای در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺘﻬﺎی ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ اﺻـﻠﯽ و ﻓﺮﻋـﯽ ﻧﺘـﺎﯾﺞ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﯽ را ﺷﺮح داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﺎﻟﯿﺰ دﻗﯿﻖﺗﺮی از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬وﻟﯽ از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﺗﮑﻨﯿـﮏ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﺋﯽ رﻗﯿﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ روان ﺷﺪن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣﮑـﺎن‬
‫‪ -2‬ﺷﺮح دﺳﺘﮕﺎه‬
‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰﺗﺮ ﻣﺸﮑﻞ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ آﻧـﺎﻟﯿﺰ از ﻃﺮﯾـﻖ‬
‫ﻗﺮص ﭘﺮس ﺷﺪه و ﻓﺸﺮده ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه درﻣـﺪل ‪ ARL 8600‬دﺳـﺘﮕﺎه ‪ XRL‬ﺑـﺎ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ XRD‬ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺷﺪه ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ اﺳـﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ ﺑـﻪ ‪11‬‬
‫‪ -2-3‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﯽ‬ ‫ﮐﺎﻧﺎل )ﻣﻨﻮﮐﺮوﻣﺎﺗﻮر( و ﯾﮏ ﮔﺎﻧﯿﻮﻣﺘﺮ و ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ XRD‬ﻣﺠﻬـﺰ ﺷـﺪه‬

‫در ﻣﺜﺎﻟﯽ از آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻓﯿﻮژن ﻗﻄﺮهای اﻧﺠﺎم‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ XRD‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺨـﺼﺎت دﺳـﺘﮕﺎه ‪ XRF‬ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﮑﻞ ‪ 1‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮای اﮐﺴﯿﺪ ﮐﻠﺴﯿﻢ ‪CaOtotal‬‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ آن ادﻏﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪XRD‬‬

‫ﺑﺎﻻی ﻣﺤﺪوده ﻏﻠﻈﺖ ﺣﺪود ‪ % 2‬ﺗﺎ ‪ % 63‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺤﺮاف ‪ % 17‬از ﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ (1‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ زوج ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯿﻬﺎی ﻧﻮری ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ‪.‬‬

‫‪37‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻓﻨﺎوری ﺳﯿﻤﺎن ﺳﺎل دوم‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /7‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ‪1386‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژى‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :2‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮای ﻋﻨﺼﺮ ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻢ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺑﺎ روش‬
‫ﻗﺮص ﭘﺮس ﺷﺪه‬

‫‪ -3-1-3‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ‪ Standard-Less‬و ‪Semi-quntitative‬‬
‫زﻣﺎﻧﯿﮑــﻪ آﻧــﺎﻟﯿﺰ ﯾــﮏ ﻧﻤﻮﻧــﻪ ﻣﺠﻬــﻮل و ﻧﺎﺷــﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣــﺪ ﻧﻈــﺮ اﺳــﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ‪ ASQ‬و ‪ Uniquant‬ﮐﻤﮏ زﯾﺎدی در ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ و اﺻﻠﯽ و ﻓﺮﻋﯽ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﯾﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردی ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻞ آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 15‬دﻗﯿﻘﻪ زﻣﺎن ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻـﺮ از‪F‬‬
‫ﺗﺎ ‪ U‬را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣـﺪه ﺑﻮﺳـﯿﻠﻪ ﻏﻠﻈﺘﻬـﺎی ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهای ﮐﻪ آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ و ﺑﻌﻨـﻮان ﺷـﺎﻫﺪ ﺑﮑـﺎر ﻣـﯽرود‪،‬‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﯾـﮏ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺳـﻨﮓ آﻫـﮏ آﻧـﺎﻟﯿﺰ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺮت ﺣﺮارﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄـﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺗﻌﯿـﯿﻦ ﺷـﻮد و ﺑﻌﻨـﻮان‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺷﺎﻫﺪ ﺑﮑﺎر رود‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬ﻣﺜﺎﻟﯽ از آﻧﺎﻟﯿﺰ ‪ Uniquant‬از ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﮓ آﻫـﮏ ﮐـﻪ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺮص ﭘﺮس ﺷﺪه اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻣﻘـﺎدﯾﺮ ﺷـﺎﻫﺪ ﻣﻘﺎﯾـﺴﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬رﺿـﺎﯾﺖ ﺑﺨـﺶ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :1‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮای ﮐﻞ ﮐﻠﺴﯿﻢ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‪ ،‬ﺑﺎ روش‬
‫ﻓﯿﻮژن ﻗﻄﺮهای‬
‫‪ -2-1-3‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ در ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش اﺳﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮی ‪ XRF‬ﻏﯿﺮ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺳـﻨﺞ ﺑـﺮای‬
‫ﺗﻌﺪادی از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ آن‪ ،‬آﻧـﺎﻟﯿﺰ‬
‫ﮐﻤﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ ﻗﺮﺻـﻬﺎی ﻓـﺸﺮده ﺷـﺪه آﻧـﺎﻟﯿﺰ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﺷـﮑﻞ ‪ 2‬ﻧـﺸﺎندﻫﻨـﺪه ﻣﻨﺤﻨـﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳـﯿﻮن ﺑـﺮای‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 1‬ﻣﺤﺪوده ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ ppm‬و ﻣﺤـﺪوده ﺧﻄـﺎی‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻫﻤﯿﻦ واﺣﺪ را ﮔﺰارش ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺪوده ﻣﺰﺑﻮر زﯾﺮ ‪ 5 ppm‬ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ :1‬ﻣﺤﺪوده ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ ppm‬و ﺧﻄﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﺑﺮای ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﭼﯿﺰ در ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‬

‫‪Element‬‬ ‫)‪L.oD(ppm‬‬ ‫‪SEE‬‬

‫‪Ti‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪0,00012‬‬
‫‪ -2-3‬دﯾﻔﺮاﮐﺘﻮﻣﺘﺮی ‪X-Ray‬‬
‫‪Sr‬‬ ‫‪0,6‬‬ ‫‪0,00120‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ داده ﺷـﺪ‪ ،‬دﯾﻔﺮاﮐﺘـﻮﻣﺘﺮی ‪X-Ray‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪4,8‬‬ ‫‪0,05318‬‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿــﺖ ﺷﻨﺎﺳــﺎﯾﯽ و ﺗــﺸﺨﯿﺺ ﻓﺎزﻫــﺎی ﻣﯿﻨﺮاﻟــﯽ در ﯾــﮏ ﻧﻤﻮﻧــﻪ ﭘﻠــﯽ‬ ‫‪Fe‬‬ ‫‪1,8‬‬ ‫‪0,00379‬‬
‫‪Al‬‬ ‫‪1,9‬‬ ‫‪0,00309‬‬
‫ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﻣﺜﻞ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ‪ ،CaCO3‬آﻫـﮏ ‪ CaO‬و ﻫﯿﺪروﮐـﺴﯿﺪ ﮐﻠـﺴﯿﻢ‬
‫‪Na‬‬ ‫‪11,6‬‬ ‫‪0,00709‬‬
‫‪ Ca(OH)2‬را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻨﻄﻮر ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯿﻨﺮاﻟﻬﺎی دﯾﮕـﺮ‬ ‫‪Mn‬‬ ‫‪1,1‬‬ ‫‪0,00129‬‬
‫ﻣﺜﻞ دوﻟﻮﻣﯿﺖ‪ ،‬ﮐـﻮارﺗﺰ ﯾـﺎ ﻓﻠﻮرﯾـﺖ ﮐـﻪ ﻋﻤﻮﻣـﺎً در ﻣـﻮارد ﻣـﺸﺎﺑﻪ آﻫـﮏ‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪10,0‬‬ ‫‪0,05846‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻠﻔﯿﻖ آﻧﺎﻟﯿﺰ ‪ XRD‬ﺑﺎ ‪ XRF‬ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫‪K‬‬ ‫‪0,3‬‬ ‫‪0,00717‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪1,1‬‬ ‫‪0,00017‬‬
‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺟﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮاد آﻫﮑﯽ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻓﻨﺎوری ﺳﯿﻤﺎن ﺳﺎل دوم‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /7‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ‪1386‬‬ ‫‪38‬‬
‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژى‬
 ‫ﺟﺪول ‪ :2‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ‪ Uniquant‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺮای ﯾﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‬
‫‪Oxide‬‬ ‫‪UniQuant %‬‬ ‫‪Certified %‬‬
‫‪MgO‬‬ ‫‪0,78‬‬ ‫‪0,70‬‬
‫‪Al2O3‬‬ ‫‪0,40‬‬ ‫‪0,24‬‬
‫‪SiO2‬‬ ‫‪1,90‬‬ ‫‪1,98‬‬
‫‪P2O5‬‬ ‫‪0,0101‬‬ ‫‪0,008‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪0,076‬‬ ‫‪NA‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪0,004‬‬ ‫‪NA‬‬
‫‪K2O‬‬ ‫‪0,10‬‬ ‫‪0,10‬‬
‫‪CaO‬‬ ‫‪53,61‬‬ ‫‪53,8‬‬
‫‪TiO2‬‬ ‫‪0,016‬‬ ‫‪0,013‬‬
‫‪MnO‬‬ ‫‪0,014‬‬ ‫‪0,012‬‬
‫‪Fe2O3‬‬ ‫‪0,13‬‬ ‫‪0,13‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :4‬اﺳﮑﻦ ‪ XRD‬ﺑﺮ روی ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﺤﺘﻮی ﺧﻮاص ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺳﻪ‬ ‫‪SrO‬‬ ‫‪0,0393‬‬ ‫‪0,04‬‬

‫اﮐﺴﯿﺪ ﮐﻠﺴﯿﻢ‪ ،‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺪﺗﻬﺎی ﭘﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1-2-3‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﯿﻔﯽ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‪ ،‬آﻫﮏ و آﻫﮏ ﻫﯿﺪراﺗﻪ‬

‫‪ -2-2-3‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ‪XRD‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 3‬ﻧـﺸﺎندﻫﻨـﺪه اﺳـﮑﻦ ‪) XRD‬ﺑﺮرﺳـﯽ ‪ (XRD‬ﺑـﺮ روی ﺳـﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺳﺮی از ﺳﻨﮕﻬﺎی آﻫﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‪ ،‬آﻫﮏ و آﻫﮏ ﻫﯿﺪراﺗﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﭘﯿـﮏ‬
‫ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ XRD‬ادﻏﺎم ﺷﺪه‪ ،‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯿﺴﺖ را در ‪ 3,03‬آﻧﮕﺴﺘﺮوم ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻠـﺴﯿﻨﻪ‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮای ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن‪ ،‬ﺷﺪﺗﻬﺎی ﭘﯿﮏ )ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻠﻪ ﭘﯿـﮏ( اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آﻫﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﭘﯿـﮏ آن در ‪ 2,78‬آﻧﮕـﺴﺘﺮوم ﻧـﺸﺎن داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺿﺮورت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺳﯿـﺴﺘﻢ ‪ XRD‬ﻗـﺎدر اﺳـﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻫﯿﺪراﺗﻪ ﺷﺪن ‪ Ca(OH)2 ،CaO‬ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﺗﻠﻔﯿﻖ ﭘﯿﮑﻬﺎ و ﺟﺴﺘﺠﻮی ﭘﯿﮏ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 5‬ﻧﺸﺎندﻫﻨـﺪه ﻣﻨﺤﻨـﯽ‬
‫ﭘﯿﮏ ‪ XRD‬آن در ‪ 2,625‬آﻧﮕﺴﺘﺮوم ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮای ﮐﻠﺴﯿﺖ در ﯾﮏ ﺳـﺮی از ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎی ﺳـﻨﮓ آﻫـﮏ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺤﺪوده وﺳﯿﻌﯽ از ﻏﻠﻈﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 3‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋـﺪدی ارﻗـﺎم ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻣﻨﺤﻨـﯽ را ﻧـﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺤﺎت ﯾﺎ ‪ Background‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﮑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :3‬اﺳﮑﻦ ‪ XRD‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ ﺑﺮ روی ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﮓ‬

‫آﻫﮏ ‪ ،‬آﻫﮏ و آﻫﮏ ﻫﯿﺪراﺗﻪ‬

‫ﻫﺮ ﺳﻪ ﭘﯿﮏ ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ از ﺗﺪاﺧﻞ دور ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮای آﻧـﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤـﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 4‬ﻧﺸﺎندﻫﻨـﺪه اﺳـﮑﻦ ‪ XRD‬ﺑـﺮ روی ﺳـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :5‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ‪ XRD‬ﺑﺮای ﮐﻠﯿﺴﺖ در ﯾﮏ ﺳﺮی از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی‬ ‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮی ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﺳﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﻠﺴﯿﻢ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺑﺎ ﻣﺤﺪوده وﺳﯿﻌﯽ از ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪39‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻓﻨﺎوری ﺳﯿﻤﺎن ﺳﺎل دوم‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /7‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ‪1386‬‬

‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژى‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳـﯿﻮن ﺑـﺮای ‪ Ca(OH)2‬در ﺷـﮑﻞ ‪ 7‬ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﺟﺪول ‪ :3‬ﻧﺘﺎﯾﺞ رﮔﺮاﺳﯿﻮن ‪ XRD‬ﺑﺮای ﻓﺎز ﮐﻠﺴﯿﺖ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‬

‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 5‬ﻧﯿﺰ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻋﺪادی ﮐﻪ از ﻧﻤـﻮدار رﮔﺮاﺳـﯿﻮن‬ ‫ﺷﺪت‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺷﻤﺎره ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫اﺧﺘﻼف )ﻣﻄﻠﻖ(‬
‫)‪(Kcps‬‬ ‫اﺳﻤﯽ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ 7‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪9,31‬‬ ‫‪22,23‬‬ ‫‪19,21‬‬ ‫‪-3,02‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪33,60‬‬ ‫‪75,90‬‬ ‫‪77,08‬‬ ‫‪1,18‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪38,80‬‬ ‫‪89,67‬‬ ‫‪89,47‬‬ ‫‪-0,20‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪41,00‬‬ ‫‪94,97‬‬ ‫‪94,71‬‬ ‫‪-0,26‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪3,80‬‬ ‫‪5,46‬‬ ‫‪6,08‬‬ ‫‪0,62‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3,60‬‬ ‫‪4,82‬‬ ‫‪5,60‬‬ ‫‪0,78‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪2,00‬‬ ‫‪0,89‬‬ ‫‪1,79‬‬ ‫‪0,90‬‬
‫‪Standard error of determination: 1.58‬‬

‫از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ XRD‬ﻣﯽﺗـﻮان ﻣـﺸﺨﺺ ﮐـﺮد ﮐـﻪ ﮐـﻞ‬

‫ﻣﻨﯿﺰﯾﻢ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﻠﻮراﻧﺲ ‪ ،XRF‬ﺑﺼﻮرت ﻣﯿﻨﺮال دوﻟﻮﻣﯿﺖ‬
‫‪ CaMg(CO3)2‬و ﯾﺎ ﻣﮕﻨﺰﯾﺎ در ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺣﻀﻮر دارد‪.‬‬

‫‪ -3-2-3‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ آﻫﮏ و ﻫﯿﺪرات آﻫﮏ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ‪XRD‬‬

‫ﻣﺠﺪداً ﺑﺮای ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن آﻫﮏ از ﺷﺪﺗﻬﺎی ﭘﯿﮏ )ﻗﻠﻪ ﭘﯿﮑﻬﺎ( اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 6‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑـﺮای آﻫـﮏ را ﻧـﺸﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 4‬ﻧﯿﺰ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻋﺪدی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن را ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ :7‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﻮن ﺑﺮای ﻓﺎز ‪ Ca(OH)2‬در ﯾﮏ ﺳﺮی از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬
‫‪ %15‬ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :5‬ﻧﺘﺎﯾﺞ رﮔﺮاﺳﯿﻮن ‪ XRD‬ﺑﺮای ﻓﺎز آﻫﮏ ﻫﯿﺪراﺗﻪ‬

‫ﺷﺪت‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺷﻤﺎره ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻄﻠﻖ‬
‫)‪(Kcps‬‬ ‫اﺳﻤﯽ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬
‫‪1‬‬ ‫‪87,55‬‬ ‫‪89,89‬‬ ‫‪89,68‬‬ ‫‪-0,21‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪85,53‬‬ ‫‪86,65‬‬ ‫‪87,36‬‬ ‫‪0,71‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪81,85‬‬ ‫‪84,38‬‬ ‫‪83,89‬‬ ‫‪-0,49‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪85,37‬‬ ‫‪81,83‬‬ ‫‪81,37‬‬ ‫‪-0,46‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪82,28‬‬ ‫‪78,05‬‬ ‫‪78,50‬‬ ‫‪0,45‬‬
‫‪Standard error of determination: 0.63‬‬

‫‪ -4‬ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫آﻧــﺎﻟﯿﺰ ﺟــﺎﻣﻊ و ﮐــﺎﻣﻠﯽ از آﻫـﮏ و ﻣــﻮاد ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﺎ آن ﺑــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪ :6‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ‪ XRD‬ﺑﺮای ﻓﺎز ‪ CaO‬در ﯾﮏ ﺳﺮی از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی‬
‫از اﺳــﭙﮑﺘﺮوﻣﺘﺮ ﺗﻠﻔﯿﻘــﯽ ‪ XRF-XRD‬ﺷــﺮح داده ﺷــﺪ‪ .‬ﺑﻤﻨﻈــﻮر ﺗﻌﯿــﯿﻦ‬ ‫ﺳﻨﮓ آﻫﮏ‬

‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ﮐﻤﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻓﻠـﻮراﻧﺲ ‪ XRF‬و ﺟﻬـﺖ ﺗﻌﯿـﯿﻦ‬ ‫ﺟﺪول ‪ :4‬ﻧﺘﺎﯾﺞ رﮔﺮاﺳﯿﻮن ‪ XRD‬ﺑﺮای ﻓﺎز آﻫﮏ در ﯾﮏ ﺳﺮی از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی‬
‫ﻧﻮع ﻣﯿﻨﺮال‪ ،‬اﻋﻢ از ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ‪ CaCO3‬ﯾﺎ ‪ CaO‬و ﯾﺎ آﻫـﮏ ﻫﯿﺪراﺗـﻪ در‬ ‫آﻫﮏ‬
‫ﻫﻤــﺎن ﻧﻤﻮﻧــﻪ از ﻃﺮﯾــﻖ دﯾﻔﺮاﮐﺘــﻮﻣﺘﺮی ‪ XRD‬ﮐــﻪ در ﻫﻤــﺎن دﺳــﺘﮕﺎه‬ ‫ﺷﺪت‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺷﻤﺎره ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻄﻠﻖ‬
‫)‪(Kcps‬‬ ‫اﺳﻤﯽ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﭼﻨﯿﻦ دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎﯾﯽ ﺑﻤﻨﻈـﻮر‬
‫‪1‬‬ ‫‪42,60‬‬ ‫‪77,94‬‬ ‫‪77,97‬‬ ‫‪0,03‬‬
‫ﮐــﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨــﻪ و روﺷــﻬﺎی ﺗﺠﺰﯾــﻪای ﺳــﺮﯾﻊ در ﺻــﻨﻌﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾــﺴﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪51,61‬‬ ‫‪58,03‬‬ ‫‪84,89‬‬ ‫‪-0,14‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪56,25‬‬ ‫‪88,54‬‬ ‫‪88,69‬‬ ‫‪0,15‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺘﺪﻫﺎی ﺷـﯿﻤﯿﺘﺮ و ﯾـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از دو دﺳـﺘﮕﺎه ‪ X-Ray‬ﻣﺠـﺰا از ﻫـﻢ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪62,92‬‬ ‫‪94,43‬‬ ‫‪94,45‬‬ ‫‪0,04‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪Standard error of determination: 1.58‬‬

‫ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻓﻨﺎوری ﺳﯿﻤﺎن ﺳﺎل دوم‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /7‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ﻣﺎه ‪1386‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪www.iran-mavad.com‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ ﻣﻮاد و ﻣﺘﺎﻟﻮرژى‬