Professional Documents
Culture Documents
k 5
uequk igk.khrhy js’ku nqdkukaaP;k
ladyhr rF;ka
rF;kaps i`Fk%dj.k vkf.k Lif"Vdj.k
5-1 ÁLrkouk
xjhc yksdkaph miklekjhiklwu o dqiks"k.kkiklwu lqVdk dj.kslkBh o
ns’kkrhy vFkZO;oLFksr ekuoh HkkaMoykyk dk;Z{ke Bso.;klkBh lkoZtfud forj.k
O;oLFkk egRokph Hkwfedk ikj ikMr vlrs- gs lkoZtfud forj.k O;oLFksps mÌh"V
forj.kkrhy loZ ?kVdkadMwu O;ofLFkr ikj ikMys tkrs dh ukgh gs igk.ks
vko’;d vkgs- LFkkfud ikrGhoj dke dj.kkjs ?kVd Eg.kts LoLr /kkU; nqdku
;k ?kVdkpk dkMZ/kkjdk’kh ÁR;{k lac/a k ;sr vlrks-
tso<s /kkU; [kjsnh djko;kps vkgs frrD;k jdesps c¡dsr pyu Hkj.ks
okgrqd dj.ks
lkBk dj.ks
133
5-3 js’ku nqdkukrhy dkMZ/kkjdkaph la[;k
js’ku nqdkukrhy dkMZ/kkjd fdrh vkgsr o rs Áek.kkis{kk tkLr vkgsr dk
deh vkgsr ;kph igk.kh dj.ks vko’;d vlrs- ;kojp R;k nqdkukph dk;Z{kerk
o O;oLFkkiu voyacwu vlrs- iq<hy rDR;k}kjs dksYgkiwj] lkaxyh vkf.k lkrkjk
;k ftYgÓkaP;k Mksaxjh Hkkxkrhy js’ku nqdkuke/khy dkMZ/kkjdkaph la[;k n’kZfoyh
vkgs-
rDrk 5-1
,dk js’ku nqdkukrhy dkMZ/kkjdkaph la[;k
v- Ø- dkMZ/kkjdkaph la[;k okjaokjhrk VDdsokjh
1- 1 rs 500 19 54-29
2- 501 rs 1000 15 42-86
3- 1001 rs 1500 1 2-85
,dw.k 35 100
lanHkZ % {ks=loZs{k.k] 2011
ojhy dks"Vdko:u vls lwfpr gksrs dh] vH;kl {ks=kr fuEE;kgwu vf/kd
¼54-29 %½ js’ku nqdkukaP;k dk;Z{ks=kr 1 rs 500 dkMZ/kkjd ;srkr- rj
501 rs 1000 dkMZ/kkjd vl.kkjh js’ku nqdkus 42-86 VDds brdh vkgsr-
1001 rs 1500 i;Zar dkMZ/kkjdkaph la[;k QDr ,dkp nqdkukarxZr ;srs- vH;kl
{ks=rhy Mksxajh Hkkxkr ygku ygku xkos] okMÓk] oLR;k vlrkr- R;keqGs ,dk
js’ku nqdkunkjkdMs vf/kd dkMZ/kkjd fnY;kl xkokph okMÓkph la[;k ok<rs-
R;keqGs dkMZ/kkjdkauk cÚ;kp varjko:u /kkU; vk.k.;kdjhrk js’ku nqdkukdMs
;kos ykxrs- rlsp dkMZ/kkjdkaph o i;kZ;kus okMÓk] oLR;kaph la[;k ok<Y;kl
js’ku nqdkukP;k O;oLFkkiukr vdk;Z{kerk fuekZ.k gksr-s 501 is{kk tkLr
dkMZ/kkjd vl.kkjh js’ku nqdkus 5 rs 15 xkokauk tksMysyh vkgsr- ;keqGs
dkMZ/kkjdkauk =kl gksrks-
134
vkÑrh 5 - 1
js’ ku nqd kukrhy dkMZ/ kkjdkap h la[ ;k
2.85%
42.86%
54.29%
135
vkÑrh 5 - 2
js’ ku nqd ku O;oLFkkidkps f’k{k.k
11.43%
37.14%
51.43%
1 yh rs 10 oh 11 oh rs 12 oh mPp f’k{k.k
ojhy dks"Vdko:u vls y{kkr ;srs dh] 51-43 VDds js’ku nqdku
O;oLFkkid gs mPp ek/;fed Lrjki;Zar f’k{k.k ?ksrysys vkgsr rj 37-14 VDds
js’ku nqdkunkj gs ifgyh rs ngkoh i;Zar f’k{k.k ?ksrysys vkgsr- rj 11-43 VDds
js’ku nqdkunkj gs inoh] inO;qRrj inoh vls mPp f’kf{kr vkgsr- ;ko:u vls
fnlwu ;srs dh] fuEE;kgwu vf/kd js’ku nqdku O;oLFkkid gs mPp&ek/;fed o
toGikl 12 VDds js’ku nqdku O;oLFkkid gs mPp f’kf{kr vkgsr- Eg.ktsp 60
VDD;kagwu vf/kd js’ku nqdkunkj gs pkaxY;k Ádkjs f’k{k.k ?ksrysys vkgsr- vls
vlys rjh lkoZtfud forj.k O;oLFksps O;oLFkkiu ek= Eg.kkos frrds dk;Z{ke
ukgh-
22.86%
45.71%
137
;ko:u vls lwfpr gksrs dh] dksYgkiwj] lkaxyh vkf.k lkrkjk ftYgÓkaP;k
Mksaxjh Hkkxkrhy fuEE;kgwu vf/kd js’ku /kkU; nqdku O;oLFkkidkaps okf"kZd mRiUu
gs 50]000 #i;kais{kk vf/kd vlY;kus gs js’ku /kkU; nqdku O;oLFkkidkph
vfFkZd fLFkrh cjh okVrs- rlsp fuEE;kgwu vf/kd nqdkunkj gs dks.kR;k uk
dks.kR;k Ádkjs jktdkj.kk’kh lac/khr vlY;kps fnlwu ;srs-
rDrk 5-4
js’ku nqdkukrhy uksdjkaph la[;k o osru nj
ixkj ¼#-
¼#-½
v- uksdj nqdkukaph 1000 3000 ,dw.k
VDdsokjh 1000
Ø- la[;k la[;k rs is{kk dkexkj
i;Zar
3000 tkLr
1- 0 22 62-86 & & & &
2- 1 9 25-71 5 3 1 9
3- 2 4 11-43 4 4 0 8
,dw.k 35 100 9 7 1 17
lanHkZ % {ks=loZs{k.k] 2011
138
dksYgkiwj] lkaxyh vkf.k lkrkjk ftYgÓkaP;k Mksaxjh Hkkxkrhy 35
xkokae/khy 35 nqdkukaiSdh 62-86 VDds nqdkukar dkexkj useysyk ukgh- v’kh
nqdkus ekyd Lor% pkyfor vlrkr- rj 25-71 VDds nqdkukar QDr ,dp
dkexkj useysyk vkgs- 11-43 VDds nqdkukar ek= nksu dkexkjkaph fu;qDrh
dsyh vkgs- ;kiSdh ,d lsYleu o nqljk ekikMh Eg.kwu dke igkrkuk vk<Grks-
ljkljh nksu nqdkukekxs 01 uksdj fdaok ÁR;sdh 1 v/kZosG uksdj useyk xsY;kps
fnlrs-
vkÑrh 5 - 4
js’ ku nqd kukrhy uksd jkap h la[ ;k
11.43%
25.71%
62.86%
ojhy rDR;ko:u vls fnlwu ;srs dh] vH;kl{ks=kr ;s.kkjh loZp js’ku
nqdkukrwu ¼35 nqdkus½ dkMZ/kkjd 75 rs 100 VDD;kai;Zar /kkU;kph mpy
djrkr- dkj.k Mksaxjh Hkkxkr vkfFkZdn`"VÓk ekxklysY;k yksdkaps Áek.k vf/kd
vlY;keqGs gs yksd js’ku nqdkukrwu /kkU; d/kh ;srs ;kph okV igkr clysys
vlrkr] R;kojp R;kapk mnjfuokZg voyacwu vlrks- Eg.kwup lkoZtfud forj.k
O;oLFkk vkfFkZdn`"VÓk dedqor oxkZP;k tx.;kpk [kÚ;k vFkkZus vk/kkj vkgs vls
Eg.krk ;sbZy-
ojhy rDR;ko:u vls fnlwu ;srs dh] Mksaxjh Hkkxkr ds’kjh dkMkZlkBh
1 rs 10 fDoaVy xOgkph mpy dj.kkjh 25-57 js’ku nqdkus vkgsr- rj
54-29 VDds nqdkus gh 11 rs 20 fDoaVy xOgkph mpy djrkr- rj 14-29
VDds nqdkus 21 rs 30 fDoaVy xOgkph mpy djhr vlwu QDr ,dp nqdku
¼2-86 %½ 31 rs 30 fDoaVy xOgkph ds’kjh dkMkZlkBh mpy djrkuk vk<Gwu
vkys-
141
fioGÓk dkMZ/kkjdkalkBh dj.;kr ;s.kkjh mpy igkrk] 11 rs 20 fDoaVy
xOgkph mpy dj.kkjh 11-43 nqdkus vkgsr- 21 rs 30 fDoaVy xOgkph mpy
dj.kkjh 17-14 VDds nqdkus rj 31 rs 40 fDoaVy o 41 rs 50 fDoaVy
xOgkph mpy dj.kkjh vuqØes 54-29 VDds o 11-43 VDds js’ku nqdkus
vkgsr- QDr nksup nqdkus ¼5-71 %½ fioGÓk dkMZ/kkjdkalkBh 50 fDoaVygwu
vf/kd xOgkph mpy djrkr- vH;kl{ks=kr fioGÓk dkMZ/kkjdkalkBh loZp nqdkus
gh 10 fDoaVy is{kk vf/kd xOgkph mpy djrkuk fnlrkr-
vkÑrh 5-5
js’ ku nqdkuak ph xOgkph mpy
60
ds'kjh
50
fioGs
40
mpy ¼VDds½
vaR;ksn;
30
20
10
0
1 rs 10 11 rs 20 21 rs 30 31 rs 40 41 rs 50 50 is{ kk tkLr
xgw ¼fDoaV y½
142
ojhy ekfgrh o:u vls y{kkr ;srs dh] fioGÓk o vaR;ksn;
;kstuslkBhP;k dkMZ/kkjdkalkBh gks.kkjh xOgkph mpy gh fuf’pri.ks ds’kjh
dkMZ/kkjdkalkBh gks.kkÚ;k xOgkP;k mpyhis{kk vf/kd vkgs- fioGÓk dkMZ/kkjdkalkBh
xOgkph mpy lokZr tkLr Áek.kkr gksrkuk vk<Grs-
ojhy rDR;ko:u vls fnlwu ;srs dh] Mksaxjh Hkkxkr ds’kjh dkMkZlkBh 1
rs 10 fDoaVy rkanGkph mpy dj.kkjh fuEE;kgwu vf/kd ¼51-43 %½ js’ku
nqdkus vkgsr- rj 42-86 VDds nqdkus gh 11 rs 20 fDoaVy rkanGkph mpy
djhr vlwu QDr nksu nqdkus ¼5-71 %½ 21 rs 30 fDoaVy rkanGkph mpy
143
djkruk vk<Grkr- ds’kjh dkMZ/kkjdkaklBh 30 fDoaVyis{kk vf/kd rkanGkph
mpy gksrku fnlwu ;sr ukgh-
vkÑrh 5-6
js’ ku nqd kuakph rkan Gkph mpy
60
ds' kj h
50 fioGs
40 vaR ;ksn ;
mpy ¼VDds½
30
20
10
0
1 rs 10 11 rs 20 21 rs 30 31 rs 40 41 rs 50 50 is{kk tkLr
rkan wG ¼fDoaV y½
144
¼11-43 %½ vlwu vaR;ksn; ;kstusP;k dkMZ/kkjdkalkBh 30 fDoaVyis{kk vf/kd
xOgkph mpy dks.kR;kp js’ku nqdkukrwu gksrkuk fnlr ukgh-
ojhy ekfgrh o:u vls y{kkr ;srs dh] tkLrhr tkLr rkanGkph mpy
fioGÓk dkMZ/kkjdkalkBh gksrs vkgs- dkj.k vH;kl{ks=kr nkfjæÓ js"ks[kkyh ;s.kkÚ;k
yksdkaps Áek.k vf/kd vkgs- fioGÓk dkMZ/kkjdkauarj vaR;ksn; ;kstusP;k
dkMZ/kkjdkalkBh rkanGkph mpy tkLr gksrs rj vis{ksÁek.ks ds’kjh dkMZ/kkjdkalkBh
gks.kkjh rkanGkph mpy deh vkgs dkj.k ,drj ds’kjh dkMZ/kkjdkalkBh ;s.kkÚ;k
/kkU;kpk lkBk fuf’pr ulrks o nqljs Eg.kts vH;kl {ks=krhy Mksaxjh Hkkxkr
ds’kjh dkMZ/kkjdkaph la[;k rqyusus deh vkgs-
145
vkÑrh 5- 7
js’ ku nqd kuak ph jkWd sy ph mpy ¼fyVj½
2.86%
40.00%
57.14%
146
voyacwu vlrks- Eg.kwu js’kfuax oLrwaP;k [kjsnh foØhP;k njkapk lfoLrj vH;kl
gks.ks xjtsps vkgs- [kkyhy rDR;ke/;s js’ku nqdkukrwu forjhr gks.kkÚ;k oLrwapk
[kjsnh o foØhpk nj n’kZfoyk vkgs-
rDrk 5-9
js’kfuax oLrwapk [kjsnh foØh nj vkf.k uQk
ds’kjh dkMZ fioGs dkMZ vaR;ksn; dkMZ
oLrw [kjsnh foØh [kjsnh foØh [kjsnh foØh
uQk uQk uQk
nj nj nj nj nj nj
xgw 6-70 7-20 0-50 4-50 5-0 0-50 1-50 2-0 0-50
rkanqG 9-10 9-60 0-50 5-50 6-0 0-50 2-50 3-0 0-50
jkWdsy 12-65 12-95 0-30 12-65 12-65 0-30 12-65 12-95 0-30
ikersy 29-0 30-0 1-00 29-0 30-0 1-0 29 30-0 1-00
lk[kj 20-0 20-0 00 13-50 13-50 00 13-50 13-50 00
lanHkZ % {ks=loZs{k.k] 2011
ojhy rDrk gk js’kuoj iqjfoY;k tk.kkÚ;k oLrwapk [kjsnh o foØh nj
n’kZforks] R;ko:u js’ku /kkU; nqdkuknkjkauk fdrir uQk feGrks gs y{kkr ;sr-s
ds’kjh dkMkZlkBh xOgkph foØh #- 6-70 us gksrs o foØh #- 7-20 us gksrs-
rj rkanGkph [kjsnh fdaer Áfr fdyksl #- 9-10 brdh vlwu foØh fdaer #-
9-60 brdh vkgs- ;ko:u nqdkunkjkl ds’kjh dkMkZojhy xOgkiklwu o
rkanGkiklwu Áfr fdyksl 50 iSls uQk feGrks- lk[kjsP;k ckcrhr lkaxk;ps rj
ds’kjh dkMZ/kkjdkauk lk[kj 20-0 #- fdyksus feGrs o lk[kjsph [kjsnh fdaer
ns[khy #- 20-0 Áfr fdyks vlY;kus lk[kjsP;k foØhiklwu nqdkunkjkauk
dks.krkpk Qk;nk gksr ukgh- lk[kj fodY;kuarj dsoG ckjnk.k fdaok eksdGh
iksrh ;kaP;k foØhrwu ;s.kkjs mRiUu Eg.ktsp uQk ekukok ykxrks- vFkkZr
nqdkunkj dkMZ/kkjdkauk ekykps out d:u nsrkuk FkksMhQkj gkrpkyk[kh d:u
uk uQk uk rksVk O;ogkj djrkr-
147
fioGÓk dkMkZP;k ckcrhr xOgkph [kjsnh fdaer #- 4-50 vkgs o foØh
fdaer #- 5-0 vkgs] rlsp rkanGkph [kjsnh fdaer #- 5-50 vkgs o foØh
fdaer #- 6-00 brdh vkgs- ;kpk vFkZ ;k nksUgh oLrw iklwu nqdkunkjkauk
fdyksikBhekxs QDr 50 iSls uQk feGrks- ds’kjh dkMZ/kkjdkaÁek.ks fioGÓk
dkMkZojhy lk[kjsph [kjsnh vkf.k foØh fdaer lkj[khp vlY;kus lk[kj foØhrwu
nqdkunkjkauk uQk feGr ukgh- ek= ds’kjh dkMkZis{kk lk[kjsph [kjsnh o foØh
fdaer deh ¼#- 13-50½ vkgs-
vkÑrh 5- 8
LoLr /kkU; nqd kukap k Qk;nk o rksVk ¼#i;s½
0.00%
11.43%
17.14%
17.14%
25.72%
28.27%
151
ojhy rDR;ko:u vls fnlwu ;srs dh] ldkGh 8 rs 12 o nqikjh 3 rs
6 ;k osGsr pkyq vl.kkjh ,dw.k 19 ¼54-28 %½ nqdkus vkgsr- Eg.ktsp
fuEE;kgwu vf/kd js’ku nqdkus ;k Bjkfod osGsr pkyw vlrkr- ldkGh
8 oktY;kiklwu nqikjh 2 oktsi;aZr pkyw vl.kkjh 11-42 VDds nqdkus vlwu
8-57 VDds nqdkus gh QDr nqikjh 3 oktY;kiklwu jk=h 9 oktsi;Zar fdaok
R;kgwu vf/kd dkG pkyw vlrkr- ,dw.k nqdkukiSdh 9 ¼25-73 %½ nqdkus gh
fnolHkj pkyw vlrkr- ;ke/;s Ákeq[;kus v’kh nqdkus ;srkr dh th fdjk.kk
ekykP;k fdaok brj ekykP;k nqdkuklkscr pkyfoyh tkrkr- rFkkfi] dsoG js’ku
nqdku vl.kkÚ;kauk v/kZosG nqdku m?kMh Bsowu brj osGsr R;kauk vU; dkekrwu
vkfFkZd ÁkIrh d:u ?;koh ykxrs- v’kk rÚgsus js’ku nqdkukaeqGs iw.kZ fnol o iw.kZ
efguk dke u ns.kkÚ;k laLFkk vkgsr-
vkÑrh 5- 9
js’ ku nqd ku pkyw o can dj.;kph osG
25.73%
54.28%
8.57%
11.42%
;ko:u vls fnlrs dh] Mksaxjh Hkkxkr js’ku nqdku pkyw vkf.k can
dj.;kP;k osGsr ,dlekurk fnlwu ;sr ukgh- R;keqGs dkMZ/kkjdkaph xSjlks; gksrs-
js’ku nqdkunkj dkMZ/kkjdkaP;k lks;h,soth vkiY;k lks;huqlkj nqdkus pkyfor
152
vlY;kps fnlwu vkys- dkgh vioknkRed fBdk.kh nqdkus gh jk=h 8
oktY;kiklwu rs 12 oktsi;Zar pkyw Bsorkr vls fnlwu vkys ¼lkaxyh ftYgÓkrhy
fcÅj ;sfFky js’ku nqdku½- v’kk fBdk.kh jk=hP;kosGh dkMZ/kkjdkaph xnhZ gksrs-
v’kk jk=hP;k o xnhZP;k osGh nqdkunkjkadMwu /kkU; okVikr xSjÁdkj gks.;kph
'kD;rk vf/kd vlrs- ek= ;k js’ku nqdkunkjkauk ;kckcr fopkjys vlrk
dkMZ/kkjdkaP;k lks;hlkBhp v’kh osG BsoY;kps rs lkaxrkr-
153
vkÑrh 5-10
js’ ku /kkU; nqd kukap h ljkljh okf"kZd myk<ky
900
800 [kjsnh foØh uQk
#i;s ¼gtkjkr½ 700
600
500
400
300
200
100
0
2005&06 2006&07 2007&08 2008&09 2009&10
o"kZs
154
Eg.kts lu 2007&08 iklwu ds’kjh dkMkZoj gks.kkjk vUu/kkU;kpk iqjoBk
ok<oyk xsyk-
;ko:u vls fnlwu ;srs dh] dksYgkiwj] lkaxyh vkf.k lkrkjk ftYgÓkP;k
Mksaxjh Hkkxkr ljkljh myk<ky deh fnlwu ;srs- R;kpÁek.ks js’ku nqdkunkjkauk
feG.kkÚ;k ljkljh okf"kZd u¶;kps Áek.k ns[khy vR;Yi vkgs-
155
rDrk 5-13
ljdkjdMwu dkgh loyrh feGrkr dk\
dk\
v- Ø- ri’khy okjaokjhrk VDdsokjh
1- gks; 0 0
2- ukgh 35 100
,dw.k 35 100
lanHkZ % {ks=loZs{k.k] 2011
ojhy rDR;ko:u vls fnlwu ;srs dh] Mksaxjh Hkkxkrhy js’ku nqdkukauk
ljdkjdMwu Mksaxjh Hkkx Eg.kwu fo’ks"k ÁdkjP;k v’kk dks.kR;kp lks;h fdaok
loyrh feGr ukghr- js’ku nqdkunjkauk ;kfo"k;h fopkjys vlrk 100 VDds
nqdkunkjkauh v’kk dks.kR;kp loyrh feGr ulY;kps lkafxrys- ;k xks"VhP;k
Mkasxjh Hkkxkrhy js’ku nqdkukaP;k O;oLFkkiukoj Qkj eksBÓk Áek.kkr ifj.kke
gksrks- feG.kkjk Qk;nk vR;Yi] dks.kR;kgh fo’ks"k loyrh ukghr- ;keqGs js’ku
nqdkunkj js’ku /kkU; nqdku pkyforkuk fu:Rlkgh fnlwu vkys- ;kf’kok;
ekykojps fjcsV #- 11-24 brds vlwu Mksaxjh Hkkxkr okgrqd o gekyhlkBh
ljkljh fDoaVy ikBhekxs #- 30 brdk [kpZ ;srks- gk loZ [kpZ nqdkunkjkyk
vkiY;k f[k’kkrwu djkok ykxrks- ;kpk ifj.kke R;kyk feG.kkÚ;k u¶;koj gksrks-
R;keqGs feG.kkÚ;k u¶;kr ok< Ogkoh] tkLr iSlk feGkok ;k mÌs’kkus vls
nqdkunkj js’ku /kkU; forj.kkr Hkz"Vkpkj] xSjÁdkj djrkuk vk<Grkr- ljdkjus
;k loZ ckchadMs osGhp y{k nsowu js’ku nqdkukauk fof’k"V ÁdkjP;k lks;h fdaok
vuqnku eatwj djkos ts.ksd:u nqdkunkjkadMwu gks.kkÚ;k Hkz"Vkpkjkl] xSjÁdkjkp
FkksMÓk Áek.kkr dk gksbZuk vkGk clsy-
156
5-14 lkoZtfud forj.k O;oLFkk dk;Z{ke dj.;kdjhrk js’ku
nqdkunkjkaph ers
ns’kkrhy tursyk vUulqj{kk ns.;klkBh] nkfjæÓ deh dj.;klkBh]
dqiks"k.k] miklekj b- xks"Vhaph rhozrk deh dj.;klkBh ljdkjdMwu fofo/k
;kstuk jkcfoY;k tkrkr- R;krhy lkoZtfud forj.k O;oLFkk gh lokZr egRokph
;a=.kk vkgs- ek= vH;klkvarh gh ;a=.kk vdk;Z{ke vlY;kps fnlwu ;srs-
;kcÌy js’ku nqdkunkjkauk fopkjys vlrk R;kauh lkoZtfud forj.k O;oLFkk
dk;Z{ke dj.;klkBh dkgh ers ekaMyh- [kkyhr rDR;k}kjs js’ku nqdkunkjkaph gh
ers n’kZfoyh vkgsr-
rDrk 5-14
lkoZtfud forj.k O;oLFkk dk;Z{ke gks.;kdjhrk
js’ku nqdkunkjkaph ers
v-
ri’khy okjaokjhrk VDdsokjh
Ø-
1- ekftZu o fjcsV ok<owu feGkos 13 37-14
nqdku pkyfo.;kdjhrk ixkj fdaok vuqnku]
2- 3 8-57
loyrh feGkO;kr
njkr Qjd d:u lokZauk Áfr ek.k’kh
3- 7 20-00
Áek.kkuqlkj iqjoBk Ogkok
4- dkMZ/kkjdkaps ;ksX; Ádkjs ofxZdj.k Ogkos 11 31-42
5- vUu/kkU;kpk iqjoBk fu;fer o ok<owu feGkok 1 2-87
,dw
,dw.k 35 100
lanHkZ % {ks=loZs{k.k] 2011
ojhy rDR;ko:u vls fnlwu ;srs dh] lkoZtfud forj.k O;oLFkk dk;Z{ke
dj.;kdjhrk js’ku nqdkunkjkauh th ers ekaMyh vkgsr R;ke/;s R;kauh QDr
vkiyk Lor%pk fopkj dsyk vkgs- ;ke/;s toGikl 37-14 VDds nqdkunkjkauh
R;kauk feG.kkjs fjcsV o ekftZu ok<owu feGkos gh lwpuk dsyh vkgs- dkj.k
R;kauk Áfr fDoaVy feG.kkjs fjcsV gs 11-24 #i;s brds vkgs ek= Mksaxjh Hkkx
157
vlY;kus okgrqd o gekyh [kpZ R;kgwu fdrhrjh tkLr ;srks o rks nqdkunkjkl
Lor%P;k u¶;krwu |kok ykxrks- Eg.kwu cgqrsd nqdkunkjkauh v’kk Ádkjph ekx.kh
dsY;kps fnlwu ;srs-
vkÑrh 5- 11
lkoZt fud forj.k O;oLFkk dk;Z{ ke gks. ;kdjhrk js’ ku nqd kunkjkap h ers
2.87%
31.42%
37.14%
20.00% 8.57%
158
U;k; feGsy] rlsp dkMZ/kkjd o nqdkunkj ;kaP;ke/;s oknkoknhps Álax mn~Hko.kkj
ukghr vls lkax.;kr vkys- rlsp dkgh dkMZ/kkjdkauk 35 fdyks /kkU; feGrs]
ek= ?kjkr nksu fdaok rhu O;Drh vlrkr] R;kauk feG.kkjs gs /kkU; R;kaP;k
xjtsis{kk vf/kd vlrs R;keqGs vls dkMZ/kkjd vkiY;kdMhy /kkU;kph iquZfoØh
djrkr- ;klkBh dqVqackrhy Áfrek.k’kh Áek.kkuqlkj /kkU; ns.;kr ;kos vls /kkU;
nqdkunkjkauh lwpfoys vkgs-
159
vkgs ;kP;k lwpuk lwpuk Qydkoj fyghr ukghr rj cjsp nqdkunkj gs
jktdkj.kk’kh ÁR;{k fdaok vÁR;{kfjR;k laca/khr vlY;kps vk<Gwu vkys-
5-16 lkjka’k
dksYgkiwj] lkaxyh vkf.k lkrkjk ftYgÓkP;k Mksaxjh Hkkxkrhy lkoZtfud
forj.k O;oLFksps fp= ikfgys vlrk] ;k O;oLFksus xjhc] nkfjæÓ js"ks[kkyhy
tursyk deh fdearhr vUu/kkU; miyC/k d:u R;kaph ifjfLFkrh lq/kkj.;ke/;s
egRokph Hkwfedk ctkoyh vlY;kps fnlwu ;srs- rFkkfi] lkoZtfud forj.kkrwu
QDr xgw vkf.k rkanwG ;k nksup oLrw [kkld:u iqjfoY;k tkrkr rj jkWdsyP;k
ekx.khP;k ekukus iqjoBÓkps Áek.k deh vkgs- ;kpk ifj.kke Eg.kwu brj
xjtsP;k oLrwalkBh dkMZ/kkjdkauk [kqY;k cktkjkf’kok; i;kZ; ukgh- rs [kktxh
fdjdksG nqdkukarwu tkfLrrtkLr eky [kjsnh djrkr rj dkgh dkMZ/kkjd
m/kkjhoj [kjsnh djrkr vls fnlwu vkys- R;keqGs R;kauk R;k oLrwalkBh tkLr
fdaer ekstkoh ykxrs- ifj.kkeh R;kaph ifjfLFkrh lq/kkj.;k,soth tSls Fks jgkrs
fdaok rh vk.k[kh.kp [kkykors- ;k loZ ckchapk ns’kkP;k vkfFkZd fodklkoj
vÁR;{ki.ks ifj.kke gksrkuk fnlwu ;srks- ;keqGs dksYgkiwj] lkaxyh vkf.k lkrkjk
ftYgÓkaP;k Mkasxjh Hkkxkcjkscjp laiw.kZ ns’kkr lkoZtfud forj.k O;oLFksr dkgh
cny d:u rh l{ke o vFkZ{ke dj.ks xjtsps vkgs-
160