Vodstawowe jednostki ukladu St Wielkosé fizyezna Hhayose Jednostka miary nazwa metr oznaczenie m Definicja metr jest to droga, jaka Swiatlo przebywa w prézni w czasie 1/299 792458 sekundy; to dhugosé r6wna 1650 763,73 diugosci fali w prézni promieniowania odpowiadajacego przejsciu miedzy poziomami 2p™ i 5d° atomu kryptonu 3$Kr Maver Caw kilogram Kilogram jest to masa wzorca kilograma, wykonanego ze stopu platyny (90%) z irydem (10%) w ksztalcie walca o Srednicy podstawy réwnej jego wysokosci sekunda sekunda jest to czas réwny 9192631770 okreséw promieniowania odpowiadajacego przejéciu miedzy dwoma nadsubtelnymi poziomami stanu podstawowego atomu cezu “Cs Hye elektryeazny amper amper to natezenie pradu elektrycznego stalego, ktory plynie w dwéch réwnoleglych, prostoliniowych, nieskoriczenie dtugich przewodnikach 0 znikomo malym okraglym przekroju, znajdujacych sie w prozni, w odlegtosci 1 m od siebie; powoduje powstawanie miedzy tymi przewodnikami sily rownej 2- 10-7 N na kazdy metr diugosci tych przewodnikow Jomperatura kelwin, kelwin jest to 1/273,16 czes¢ temperatury termodynamicznej punktu potréjnego wody Hesnose materii mol mol mol to licznosé materii wystepujace] wiedy, gdy liczba ezasteczek jest r6wna liczbie atoméw zawartych w masie 0,012 kg izotopu wegla 'C, tj. 6,022196 - 10 ezasteczek Syvlatlosé kandela kandela to swiatlosé, jaka ma w okreslonym kierunku Zr6dio emitujgce promieniowanie monochromatyczne © ezestotliwogei 54-10! Hz i wydajnosci energetycznej w tym kierunku réwnej 1/683 W/sr; to réwniez Swiatlosé, jaka ma w kierunku prostopadiym powierzchnia 1/600000 m? ciata doskonale czarnego, w temperaturze krzepnigcia platyny, pod cignieniem 101325 Pa Uvupelniajace jednostki uldadu ST Wielkosé fizyezna Kat plaski kat brylowy | Jednostka miary | nazwa radian, steradian oznaczenie Definicja rad radian to kat plaski zawarty miedzy dwoma promieniami kota, wycinajacymi z okregu tego kota tuk © dlugosci réwnej jego promieniowi | 180/a = 57°17/44,8" | steradian jest to kat brylowy o wierzcholku w srodku kuli, wycinajacy 2 je) powierzchni obszar o polu | réwnym polu kwadratu, ktérego bok jest rowny promieniowi kulioe ae | ‘Wybiatte jednoathl pochodne ukladu St {JAool- ) Wietkosé ixyexn V/A) Prayspieszenie mete na m/s ims? ioe Selerpeary_|enbets E eae liiowe wadat sekundy Vamper na mete |A/m? [1 m2 A - | Kovedratowy Przyspleszenie | radian na nd/t | 1ePomd : ee atowe adr sekundy role v Lm? ig 3A aver yic Sel = = cal elektryceny, megane [aa Batterie | Sila ikon, N ig-mjt 1 m-kg-89- At 1V/m=1 N/C ‘Moment sly nlutonometr Nem ‘Moment ‘kilogram om ferwindnoss | meiner | Poped sily niutonosekunda | Nes 7 Gisnienie, paskal Pa 1Pa=1 N/m? | naprezenie Napiece niuton na mets | N/m | nose | simens s Dim? gts? aP e/a? a cote eal pewodnose simens na metr S/m_ Tm kg 8 At Otyetote winter | metrszetcenny | m¥/kg ‘lektryezna wlagctwra ar ——— at = Iluka magnetycana tesla a 1 T= INMA-m) mer szescienny mest magnetyeeny | weber wb 1 Wo=1T-m? Lepkose paskalosekunda Pass = Natgzenie pola amper na mer A/m ‘dynamiczna_ - Magnetycunego ‘Lepkosé metr kwadratowy — m?/s “7 Indukeyjnose ‘ene H 1 m?-kg-s?- A? niga om Moe pradu w Lm-kg. st = aa J 1 mtg: st 1J=1N-m Praeintkalnose al ‘Moe wat w 1m -kg-3? 1We=1j/s “| magnetyezna Cagsiose koiowa, | here He be 1 He=1/s Natydenie oswietlenia luks + ‘Atrumlen swietiny | lumen im lcd-sr | Lanminaneja kandela na cd/m? Tm? sed blank, jaskrawose) Laie VK Lichen ft ese oom1 Gy= 1 Ikg Jednonika miary ‘wiqzek 2. Jednostlea Dawka pochionigta | geu} Gy 1 mw pring Ean Natezente wat na mets | W/m | 1 ky-s? nazwa ‘omnactenie | uktadu St eal lewd een aoe = Man tona t 1 t= 10 kg Dawka ckopozyeyina | kulomb Cig | destg A Jen, masy atomowe | 1 w= 166053873 10°% kg a sminuta ‘min ‘Moe dawki Bre) Gys | Ames 1 Gy/s=1 Wikg sgodzina h pochlonigt} na gokunde | dota a ‘Moc dawki amper Ag | Liga aye jedan, astronomiczna | AU 1 AU = 1,4960-10" m aceeegsgny na kilogram rok swietny row. 11.6 = 9605-10! m 2 parsek Be 1p Rownowaénik siwert Sv ms 1 Sv odpowiada cia R etm dawhi pochlonigte} dawoe Z = ppochionigte) at pos stopies 1 = 5/180 rad = 1745-107 mad 1Gy pry insta : 1 =-/10800 rad = 2909. 10-4 rad deialanis " fa ppromieniowania i rentgenowskiego Wte ponwierzehni | Bae b 1 b= 10-9 me i nyt he 1 11=10-* me a : —e Tioypersturs Celsjusza | stopied Celgasza | °C temp, Celgusea f=T-27315, wm ey | ero termodynamiczna; wielkosé stopnia Celsjusea jst taka sama Przedrosthi i oznaczenia do tworzenia jednostek wielokrotnych i podwielokrotnych jak Kelwina 1 deg-=1°C= 1K Preedrostek Ornaczenie Wielokrotosé Vion sn E 10 ‘ole skapianen aes ® 10! I. be : = Dose ad & ae ‘kabel 1 kabel = 0,1. mult morskiej = 185,2 m megs M w panketypologiceny 1 punkt typalogiczny = 1/2660 m = lo k to 376-10" m hekto bh nA oycero 1 eyeero = 12/2660 mm451-10-8 m ae hs it evadeat ‘ian 8/2860. = = : ae Foe powirzchnt : ie ve poste a a od hektar ha st ™ a : snikro a it a planks red 5 18 = 2/400 sad = 157- 10° rad 2 rumb 1 eum = 27/52 rd 196: 10°? rad ano a 10 pike P we a : a “ a0 VrathotéHniown | ilometrna going | km/h | 1 km/h= 3 m/s 028 m/s cs 4 E wwqzet 1 wazel = 1 ila morska/h = 1852 1852 aa/s 0514 m/s Preece amet _—~ br nn minute — | obe/min | 1 be/min = 2 rad/s hats a LEMaw [wt 7, Tea Karat “ [reg Gestose gam na cngymete gem? 1 = 1 gn? = 1000 kg | Sacer gram nate | g/t g/t = 100 g/m Sia | ogramsita fea |x = 980068 Moment sty ‘logeamesiarzy metr|WGim | 1 KG-m = 980685 Nm Prac, energla Jelogramsila razy metr | KG-m | 1 KG-m= 980665 J Ciénienie atmosferetechniczma at 1at= 960665 Pa | bar bar | 1bar= 10 Pa atmosfra fizycena | atm | 1 atm = 101325 Pa vor + | 1 tre 133422 millmete stupa rgci mmHg | 1 mmHg =133,322 Pa rilimetr stupa wody | mm 30. | 1 mmF0 = 980665 Pa | t Lephose kinerycna | stokes is |i st=10- miss Lepkoté dyramiczra_| puaz P 1P=10"! Pa-s Naprezenie | logamsiiana | KG/em® 1 kGjem? = 980665 Pa adenine ceniymets Kwadatowy Kogramsita na | AG/mm® 1 KGa = 100 kG fem? = rilimete kwadratowy = 98065650 Pa Moc od mechaniceny KM 1 kM =735499 0 Wielkoselcepine Cepia ‘aloria al 1868 J CCeplo wiageiwe —‘alori na gram eal/(g-"C) 1 eal/ig-°C)= 41868 stopien Celsjusea | i oe ie ; Wain eleigeane Lmgaetene Energia ‘watosekunda |wes ne * kilowatogodina kWh | 1KW-h= 36-10 Ladunek elektryezny _ amperogodaina Ah |1Ash=aeo0e { i= Gaston per na milimetr 10 A/a? pends elatezngo | Kraay Opér wiagciwy | om razy milimete | adztony na mete | 1a cdpawiada natgzenis déwight I takiemy, Ze Okage = nto” Wine 11 fon jest f poziom gloss | dawigku slyszanego tak Jak | déwiek 0 czestotlioiet 1 kHz | Tpodiomie natgeenin 1 a Ww Wiethas fizycana Diy Waswrzetia Obie Obygtoe leery Mow hawk ekspozyeyine} Parametry promleniowanla Jonizujqcego noha pox kang md Hiwha ehsporyeyion rentyen Mov lawht poctfonigta rnd na sekunde sad na minute ind na godzing rentgen na sekunde R/S rentgen na minute rontgen na godzing | R/h Nowewvnik dawki pocklonigte| | rem R/min ud ad = 10°? Gy R 1 R= 258,104 Cig, rad/s rd /min d/h 1 R/S=258-10-* A/kg 1 R/min = 430-10-* Akg, A R/h=7A7-10-* Afkg jemetrycane stasowane w krajach anglosaskich Jednostka miary cal (ang. inc in stopa (ang, fot) ft Jan (ang. yan) yd sien (ong, ftion) fin nila Iadowa M (ang, state mle) rnlla morska angielska NM fang, Brine strc le) cal kwadratowy sain (ang. spare inch) stopa kwadratowa | sqft (ang, squsre foo) Jand kovadratow sayd (ang se yr ake (ang. ae) Ps rnlla kwadratowa = aq M (ang, sare mile cal seséconny cain (ang, cubic i) stopa szeicienna cute (ang, cubic fo) | Jac szesctenny cuya fang. cutie yor) sqeeh szesclenny eu fn Gang, cu fthon) polkwarta pt fang. tq pnt) kewarta ot (ang, lguid quot) salon (ang. liquid imp gal Inert son) boutla (ang bie) Iboceka (ang. bare) | Hl Limp gal = Zaleinoki liczbowe 1 in= 1/36 ye =2,54 om 1 ft=12 in = 30,8 em Lyd =3 ft=36 in =09148 m i fm=2yd=6 18288 m 1M = 1760 yd = 5280 ft = 1609344 m 1. NM =2027 yal = 6080 ft = 1852,184 m 1 sqin = 64516 em? 1 sq ft= 144 sqin =0,0929 mt 1 sqydl=9 sq ft= 08361 m? 1 ac = 4840 sqyd = 04087 ha 1 sqM = 640 ac = 2,5809 kin? 1 cuin= 16,387 om? 1 cuyd =27 cuit = 0.7646 me Lenfin=216 cuft = 6,116 m> 1 pt = 0,568 1 1 gt=2 pt=1,196 1 2 bottles = 45459 1 1 bottle = 2.q¢ = 2,274 1 | | | | | 1 cuft= 1728 cuin = 28317 dm? 1 bbl = 96 imp gal» 163,666 |. << Kal brylowy Mana ‘gran (ang. grain) Pa 1 ge = 0,0048 9 a ddrachma (ang, dram) dr 1dr © 1/1602 1,722 g | pelny kot brytowy = dr steradianow (4st) = 12,57 sr tanga (ang. auce) oz | Loz=16 dr= 283495 g chewe fant (ang. pound) b 1 Ib = 16 0% = 256 de = 7000 gr = . c = 045359 kg | Mnotnik pray preeliczaniu na 3 ‘Temperatura | stopiof Falwenheita | F 1F=5/9K Alias z I 1 | mete szescienny (m?) iL 10 Wsp6lczynniki zamiany niektérych jednostek tej samej wielkosei nian oe 1 mr) Czas iw a 1 = | Mnoénik pray preeliczaniu na Jednostka Py Pale powierzchni : 1 aa EEE SseeraneneEeeeeeeen — + ~— ~~ = ] Mnoinik pray przeliczaniu na Lrok @) 1 8766-10 | 5259-108 | 3156-107 Jeadnntha r * -" a km? ha a a dm? mm? 1 dies (d) 2738-10-3 | 1 24 _| 440 8,640.10" aa a am 1 godzina (h) 1141. 10-+ 4,167. 10-2 1 60 3600, Aiomele leacieatsnr ey z = ea = ar iF T a0" 1 minuta (min) | ago1-10- | 6944-t0-+ | 1667-10? | 4 0 pac i, a ee ee a = — a a " re [a Lsekunda @) | aas7-10-> | 2778-10" | 1667.10 | 4 ares? = Es i. = J awetr kvadratowy (m2) 10-* wo? | a 18 308 Thayne J slovymietr kwadratowy (dm®) | 10-8 yom | 0 [a a | Mnoinik przy sliczaniu na J contymetr kwadratowy (em?) | 10-1 to-+ | t0-* | 20? | 2 1? Jes ae we a eT aoe tT 92 cm Vwilimete kovadratowy (mum?) | 10- so-# | s0-* |e | 10? | a Leentymets (em) | 1 102 Prgdhuse 1 mete (m) w fa Mnodnik pray przeliezaniu na 1 kllomete (km) | 30° | 108 Joudoustha ? afice ae Teale) | 2540 | 2,540-30~ at ase 1 spa (®) | _anas | gms 1 blomete na godzing (km/h) | 1 | 1 nvetr na sekunde (2/8) (36 “10 Gentose J contymetr na sekunde (em/s)_| 36-102 [a Jednostka Mite 1 ilogram na mete scien g/m) Jednostha 1 gram na centymetr szescienny (g/cm) 1 dyna (dyn) Kat plaski 1 rton (N) Mooénik prey przeliczaniu na 1 jrumsita (G) Jednostka, ig z 2 | 3 | ow nd | ote 1 stopien ( 1 o 300 | 745-10? | 2778-107 Aminata (| 1667-102 | 1 o 2,908.10" | 4,630-10-* | |_Isekunda(..”) | 2778.10-* | 1667-10-? | 4 asas-10- | 7,716-10-7 Aradian (rad) | 57,30 ass | 2063-208 | a 0.1592 Lobrét (obr) | 360 216-108 1,296.10 | 6,285 1Podstawowe stale firyeene Nir ioe szastht etementarne jie Gunacrenle | Walodd edna Aa Bete ale etn] ee Stata Botamane k | vamst10 27x cont ever onan | Sila Yaradaya F | 968830.10' —C/met ia miter f ceil Stolagrowitagh - i | 967259-10-" | m3/tkgs?) Newt elektronowe te | ‘Stata Plancka 7 | A | 6626169. 10-* | J-s J ‘Antynvutrine elektronowe % ‘Stata Rydberga oie (Roo 10973731 - 107 jet Ret cen “ 2 0 o aya trwale Sila Stefana-Botzmana | 36157-30- win | pinnae | | ‘Stata struktury subtelne| - | 1/137,04 | Antyneutrino taonowe te Tain Agia Na oonatep kon Zz Pe ge hel Liezba Loschmidta L | 2987789 Nogton é| # | Masa elektronu Me 9.109558. ene |e = =. a eee | 5485830 Vion r * re 1782 2 ~3-10-8 Tengroess Bs erste * [oo | ame osu | | 1007276 on ror 139365 | 26-10 Masa neutronu |™ s74920 | Meson 9 # 0 Sia o 8-10-" | Liowcs —— Energia spoczynkowa elektrona mee osm Mey fmm 9 Trae ie = a | Energia spoczynkowa protonu | my 938,256 | Mev $ iigeraes - . ear a 10-2 Energia nkowa neutronu my 939,550 MeV ined i 12 ame lee | Vc pie [iio | 9 | oar Komplonowska dgosé fl elektro » (rpc mn | pS ey) | emo | om | mt Jednoala momenta pei w mechanic kvantowe | 10315919-10-" J ae = ‘Magneton Bohra ie [ szmacve-10-2 | rr es, ao 986 n | | Magneton jadrowy Te | ses0esi 10-7 | yr ov w [a [oe | tee ae | 26-10-" Promie Bohra ae ae (0507-10 im f Pramilnoléekyea pal fi esate 10° | fm if | Preenikalnosé magnetyczna préznt | 0 4n-107 H/m pases - | taser _| voto | vipwona | |e | se | temas |g | sare | Prolite w pein 5 2997850 | m/s hel and at cn Fe pinata rwtal arcade Tals K p= 10135 Po | ‘Standardowe Przyspieszenie ziemskie js 9,80665, m/s? |_Uniwersana stata gazowa R a1 JAK mol)zwrot —_kierunek puoikt prayloseuta wartosé |A’| =A Dodawanie wektoréw KR + F a Aye Z konica wektora A’ wykreslamy wektor B’; wektor, ktérego poczatek lezy w poczatku wektora A’, a koniee w koricu wektora B’ jest suma wektoréw A’ i B’. lodawanie wielu wektoréw dejmowanie wektoréw x - Fw Ro + -F = ae Z konica wektora A’ wykreslamy wektor —B’; wektor, kt6rego poczatek lezy w poczatku wektora A’, a koniec w koricu wektora —B’ jest réznica wektoréw A’ i BY.mmozeme wektora przez liczbe ' 28 @ 2a loczynem liczby a i wektora A’ jest wektordA o tym samym kierunku i zwrocie dla > 0 (0 przeciwnym zwrocie dla a < 0) oraz 0 a razy wieksze) wartosci. lloczyn skalarny wektoréw = A c=A-B=A-B-cosa Toczynem skalarnym wektorow A’ i B’ jest liczba c, r6wna iloczynowi wartosci tydl wektor6w i cosinusa kata zawartego miedzy nimi. Mnodenie skalarne wektoréw jest przemienne: 7’. B’ = B.A’, lloczyn wektorowy Ax B=A-B-|sinal, & ax FB = AxB = -BxF Toczynem, wektorowym dwéch wektoréw A’ i B’ jest wektor, ktéry jest prostopadty do. wektora A’ i do wektora B’, 0 wartoSci r6wnej |AB sin al io zwrocie okreslonym regula Sruby prawoskretnej; a jest katem zawartym miedzy tymi wektorami. Mnoienie wektorowe jest nieprzemienne: A’ x B= —B’ x 2.pis ruchu Pivemieszezenie, droga, predkos¢ chwilowa, predkos¢ érednia, przyspieszenie chwilowe, pieyapleszenie srednie Fb — wektor wodzacy w chwili t 7° —wektor wodzacy w chwili t+ At AP = — 7) — przemieszczenie punktu Ivoga przebyta od punktu A do B: — dlugosé tuku AB ar _ ar As . Migdkosé chwilowa: 0 = Jim, =F = im 8 & — wektor jednostkowy styczny do toru ruchu ih Mredkosé srednia: 3 = x Sredinia wartose predkosel: vy = 25 (prey caym [vi] 404) ‘ — predkosé punktu w chwili t @ — predkosé punktu w chwili t+ At P-h_, Av_d’ wr eg iechafowes “Hex in 2 a tg, SS Pegggeereniechedimyes Wes ae 2 ae = ar >a av At Prayspieszenie Srednie: 75 =lich jednostajnie przyspieszony Ruchy postepowe Podziat ruchéw postepowych Prsyopesente a = const Keyterium podzlai Keztlt tora rucha, Wartese pedkosci Wartake Dog prey bo pocasiet: s=m+mte th center nyt preebyta praez cialo po Esa sotmt+S e Stonunek drég, praebytych w kolejnych jednostkach czasu: Ney Asp: Asy : Asgt 0 123:527 ‘tonunek drdg przebytych po kolejnych jednostkach czasu: e149: whet Ruch jednostajny, prostoliniowy Predkosé 0" = const., przyspieszenie 7 = 0 v= my +at Prgdkosé po czasie t: Av Bene ses +0- uy Droga przebyta przez cialo po czasie t: S0 — droga poceatkova Ruch jednostajnie opééniony vyapleszenie 7 = const. Dia 5) =0: 7 att aot ont S As=Ar Droga preebyta przez clato po ezasie f: Predkosé ciata: Mewy ast Predkosé po czasie | v=o —at Ruch po okregu Praebyta droga si dlugos¢ tuku AB Kat zakreslony: a= 5 Wartose predkose katowel: w= jim, 52 Wartosé predkosei liniowe: v= wr Miao praepecns Klong: = fin, 22 Wektor predkosei katowej o jest prostopadly do plaszczyany ruchu, a jego zwrot ‘wyznacza tegula sruby prawoskretne}. Predkosé liniowa clala: B= x7? pstajny po okregu Wari prywtkoset liniowe) = const, warlose prydkose! Katowe) w = const 1 okres ruchu; czas trwania jednego objegu po okregu Wartoe prydkose liniowe: v= 2 2n Warts predkose katowej: w= J czestotliwos6; liczba obiegéw po okregu na sekunde, f = z Wartosé predkosi Hiniowej: 0 =2erf Wortose predkos katowe w= 2nf irs Be Praysp Tim bm Se 2 Wortose prayspieszenia: ay Hy spieszenie catkowite w ruchu po okregu wt uj) — przyspieszenie dosrodkowe 1) — prayspieszenie liniowe Wartoss preyspieszenia cafkowitego: lexPredkosé w przyrodzie Obiekt [ Predkosé ow Slimak 2 mm/s Piechur i 54 km/h Pszezota 18 km/h Mucha 18 km/h Rekin 30 km/h Sprinter 36 km/h Stor 40 km/h Zyrafa 50 km/h Galopujacy kor 54 km/h Golab pocztowy 60-70 km/h Delfin 70 km/h Orzet 90 km/h Antylopa 96 km/h Gepard 110 km/h Déwiek w powietrzu 1220 kin/h Satelita w ruchu wok6t Ziemi 28440 km/hPr a Hil puinktu materialnego o masie mt, poruszajacego sig z predkoscig 7: P= mt re Sorte om i= Hye n etal: hada zachowania pedu W ublac izolowanym (suma sit zewnetrznych dziatajacych na uklad wynosi zero): Sop const. ‘i Jawad dynamiki Jo2eli na ciato nie dziaia Zadna sila zewnetrzna lub sily dzialajace sie rownowaza, to (lulo porusza sig ruchem jednostajnym prostoliniowym lub pozostaje w spocaynku: V0 > p= const, #osada dynamiki I'rzyspieszenie ciala jest wprost proporcjonalne do dziatajacej na nie wypadkowej sily, 4 oxwrotnie proporcjonalne do masy ciata: r Cot nn a Ila stale) sity dziatajqce| w ezasie At, zmiana pedu jest rowna popedowi sily: Ap’ =Fat v F | gasada dynamiki Juvell ciato A dziata na ciato B pewna sila, to ciato B dziala na cialo A sila o takiej samej Wartosci, o tym samym kierunku, lecz o przeciwnym zwrocie: Van = —PoaGrawitacja Sila przyelagania sie dwéch cial o masach 1 i ma z odleglosci r (duaej w poréwnani z rozmiarami cial): petit Fy GC — stata grawitagji Natgzenie pola grawitacyjnego Natgzenie pola grawitacyinego: 7 = = F —sita dziatajgca w polu grawitacyjrym na punkt materalny 0 masie m Zasada superpoayg: = 17; W polu grawitacyjaym ziemskim: 7° = 3 Sila grawitagl dzialajgca na ciato o masie m: F’ = mg? Przyspieszenie ziemskie na réénych wysokosciach nad powierzchnig Ziemi Wysokosé nad powierzehnig Ziemi [km] Prayspicszenie ziemakie [nvs"] ° ee: 9.8066 8 9yro12 10 97759 2 97452 50 9.6582. 100 95060 500 84800 1000 7.3600 10000 15000 50000 01250 yeplonzenie ziemakie na réznych srerokoselach geograficznych na poziomie morza Seerokose geograiczna (1 Preyspleszenie ziemskle tml o 978089 » 78652 0 80180 « os1728 0 950065 % 985085 Jat /enie pola grawitacyjnego petnej kuli Wewngtrz kull (0-7 < R): No vewnatez kali (7> R)s y= — SF Lencjat pola grawitacyjnego Vtencjat pola grawitacyjnego: V= HE Fy —energia potensjaina punktu o masiem w danym punkcle pola grawitacyjnego mm— masa éréda pola grawitacyjnego 1 —odleglos od tzddla pola W centralnym pola grawitacyjnym: — V aca w centralnym polu grawitacyjnym "om Praca wykonana przez sile zewngtrana réwnowazaeq site grawitaci prey przemiesz- ‘vonis masy mz 2 potozenia r, do potozenia ra: Monson (2-2) na* predkase kosmiczna Pozioma predkosé, jaka treeba nada¢ clalu, aby zaczelo obiegat Ziemig blisko wy ‘M-— masa Ziemi R— promieti Ziemt Il predkosé kosmiczna Predkosé, jaka trzeba nadaé ciaht na powierzchni Ziemi, aby moglo uwolnié sie z pola grawitacyjnego i nie wrécifo na Ziemie ok - on = {26M a Cigzar ciata 5 as @ jest suma wektorowa sily grawitacji Fy A sity odStodkowej Fy: =Fy+F 2 "uwzgledniajac ruchu obrotowego Ziemi, cigar jest réwny sile grawita =my lek swobodny (Cray spadku swobodnego 2 wysokosel fr: 1h — wysokos poczathowa «y — predkosé poczatkowa «i, — sktaclowa pozioma predkosci w chwili v= 09 4, —skladowa plonowa predkosel w chwil a= gt JO +09 = eG + Gh? z g Volozenie ciata w chwilit x= onl, y=h—S Pygthos ciala: (Cras tewania reat: Wt ukosny, OTe = = kat rautu ciata ‘wy — predkos poczatkowa ‘ay —akladowa pozioma predkosel poczatkowe): ty. = th cosaMy — sktadewa pionowa predkosel poczatkowe|: — ty vy alti 1 — skladowa pozioma predkosci w chwili fv, = rp, = rewen vy —skladowa pionowa predkoset w chwill 2 = asin gf Predkosé cin: v= 2 +09 = suf costa (opsina — gf) 2eysinar & Wysokosé maksymalia: may - Czas trwania reutu: wBsin2a Zasieg rautu: . Pologenie ala w chwilif: x=nyteosa, y=tutsina— € Sity w ruchu po okregu Sita dostodkowa, zakrzywiajqca tor rucin ciala: imate = 4r2mfr 4 — prayspieszenie dosrodkowe Sity bezwtadnoéci w uktadach nieinercjalnych Uktady poruszajace sie z prayspieszeniem liniowym Fue m 7 Sila bezwladnosci F* daialajgca w ukladzie nieinergjalnym na cialo 0 masie m: FP mT Uktady obracajace sie Sita odSrodkowa Hilla vicérodkowa bezwladnase! dzlalajqea na clalo poruszajace slg po okregt o promie ma 1 prgdkosé liniowa, predkosé katowa a ~ masa ciata fy Coriolisa ‘ils Corilisa dziatajaca na clato o maste m, poruszajace sig 2 predkoscig U" w ukladzie n cym sig 2 predkoscia katowa ': 2m0? xo Vevyspieszenie Coriolisa: me = 20" x a ily Coriolisa na Ziemi powoduje na pétkuli pétnocne) odchylanie toru ruchu cial wm Wo, a na pétkuli poludniowe} w lewo. A ove lly F wywolined preemieszcrenie 7") We FAT =P-As-cosa 1) — kat migdzy wektorem sily a wektorem przemieszczenia wy «<0 W=P- As wy a= 5 => W=0 loc Moe srednta: Moc chwilowa: P=Moc w prayrodzie | technice Objekt ~ Pram oe how) [inate gy agile eno eymalny week w ciagu min) | Calwisk muy Polos (eric) Maszyny proste ‘Maszyny proste to najprostsze urzadzenia umozliwiajgce wykonanie pracy sila mnie} niz konieczna do wykonania tej pracy bez uzycia maszyny. Déwignia jednostronna pa Pas t Déwignia dwustronna he» F , sin horace deena pep hee manage mane diate ly F 1450-10" Fy — alla wystarczajgca do wykonania pracy pray udyciu maszyny Fy — ramig dtatanta sity T, Moe [WL 10” Warunek réwnowagi déwignts Fir = Fare 10” 31-10% wlowrot do 7-10 419-107 = Fi Worunck réwnowagi: Fir=FaR jk nicruchomy f RY tp Worunek réwnowagi (ramiona déwign!jednakowe): Fy =F ok 1uchomy [ he 1 Worunck rownowag! (jedno ramig déwigni dvwukrotnie dtuzsze): Fa = 3FiTen aen lerynnik tarcla slizgowego wa — | Wpaeyeaik wa Wepsymnk ela _—_ meres | __ ere | 9 pe drew 000 025 eta no drown 055 035 a 1 snlegu 5 04+ 0.20 how yoo metal 00 on: Ue shovzany po diewnie we 0; Ws skivzony po metal 056 028 Gl Mal postal (oa sucko) a5 oA0 rn Iyobavie 018 016 : Ma po tie nar 018 Warunek rownowagi, przy uzyciu n krazkéw: Fy = * lezynnik tareia tocenega Réwnia pochyta Materiat ‘Wapélezynnik tarciatocenego Nolo zelzae po brake granitowym as ; lo zene po nawlerzchnl asfaltows) 060 i ola sone po polag drodze = os oe svzne po piaszceyste) drodze 15430 ighkiedrewno po migkim drewnle oA8 sn abr po szyaie 0 Warunek réwnowagi dla x6wni o wysokosc Ii dhugosci ls Fy Fisina IWant drewno po twardym drewnie 0.08 ‘Zshuvtowane Kull salowe po sta odysko kalkowe) 001 Klin Jet po die 908 r; jorgia kinetyezna rh F eS % Uinergia kinetyezna ciala 0 masie m, poruszajacego sig 2 predkoscla 0: Warunek rownowag F; =2F; sin or : at ue Tarcie atid Gi Teste jorgia potencjalna grawitacji se — wsp6lezymnik tarcia ” N —wartosé sity nacisku.Energia potencjalna graw/tacit clala 0 masie m, znajdujqcogo wig na wynokesel h pow rzyjetego poziomu odniesienla Ey =mgh 8 —natgzenie pola grawitacyjnego Energia potencjalna sprezystosci Energia potencjalna sprezystosci ciala 0 wspélezynniku sprezystosci k, odksztal nego 0. ke eee Zasada zachowania energii CCalkowita energia odizolowanego ukladu cial jest wielkasciq stag, niczalozng od cza Zderzenia sprezyste Pi Pi — pedy ciat przed 2derzeniem ‘Ti, Ti — predkosci cial przed zderzeniem Pie Ph —pedy clat po zderzentu ‘Uj, Dy — predkosci cat po zderzentu asada zachowania pedu: P+R=h +P: mii + mT = mT vm TE Zasada zachowania energit: ams, mae} _ mi? mal? 2 a 2 Mrgatkosel clal po zderzenii: Hilo — ms) +2 BE } mtn ve eta — me) +2, By ni + mp niesprezyste Og" Pie Th —Pedy clat praed zderzeniem 0}, Ui — predkoset ciat przed 2derzeniem Py —ped ciat po zderzeniu 1 — predkosé polaczonych clat po zderzenin ‘Yasada zachowania pede: Wa BS Im a mg 5 = (me +) Vrgdkos po zderzeniu: msi + mT my + mp ryta sztywna Iieyla, w ktSrej odlegtosci migdzy dowolnymi punktami nie zmieniajg sie, mimo dzia- linia dowoinie duzyeh sit Joment sity Moment sil F wagledem punktu © es loczynem ramienia diatania st 1 ly Marek Wartosé momenta sily: Mr PsiMoment pedu ae 1 > = r ‘Moment pedu punktu materialnego jest iloczynem promienia wodzacego i pedu: DTaP xper xm WartoSé momenta pedu: esa L=rp-sine 'W ruchu po okregu z predkoscig Katowa w, wartosé momentu ped: wynosi: ~ L=mry = bs Moment pedu bryly o momencie bezwladnosci I, obracajacd| sig z predkoscia katowa Taw KERRI Zasada zachowania momentu pedu Moment pedu ukladu izolowanego nie zalezy od czasu: si M=0—T = const. at Moment bezwtadnoésci Moment bezwiadnosei punktu o masie m, poruszajgcego sig po okregu o promieniu 2 zs eae T= mr 2 Moment bezviadnosei bryly sztywne} skladajgce) sie z n punktow materiainych 0 sach m: 1 oddalonych od asi obrots 0 7: ; | hes | ‘: \yescian dow’ P T= mr? | a | 7 ‘Momenty bezwladnosci bryt jednorodaych 0 masie mi Bryla Moment bezwladnosci |Twierdzenie Steinera oO Jezeli o$ O przechodzi przez srodek masy bryly, a moment bezwladnosci bryly wg) dem tej osi wynosi Io, to moment bezwiadnoéci tej bryly Io, wzgledem dowolngj ost townolegiej do osi O i oddalonej od niej 0 d jest rowny: Io: = Ip + ma? Energia kinetyczna ruchu obrotowego 2 Energia kinetyezna obracajacej sie bryly: Ex = x — oe Iu? mo? Energia kinetyezna bryly toczacej sie = 4ania harmoniczne mH Nila kierujqca F’ jest proporejonaina do wychylenia z polozenia r6wnowagi x i jest nkiwrowana do Stodka drgatt: to okex k — wspolezynnik proporcjonalnosci miedzy sita a wychyleniem ve m Wychylenie ciata z polozenia r6wnowagi w chwili t: Caystosé degatt: \ Asin o-t+@) 2 7 $ =2of A —amplituda drgant pe — faza poczatkowa T —okres drgatiPredkose clata: v= Awcos(w t+ y) Iiryla wtywna o masie a zaysleszona na osi O. Preyspieszenie: a =—Ausin(w-t+) 1 — odleglosé érodka elg2kogel wahadta $ od osi Energia catkowita drgar: = | — moment bezwladnosct wahadla wzgledem osi O ‘Okvos drygaf (dla malyeh wychyled): 7 Jaliuilo sprezynowe Wychyienie z polozenia réwnowagh: x= Aye**sin w+) Amplituda drgaf ttumionych: A(t) = AgewP* Logarytmiceny dekrement thumienia: 3 = In (Ores drgad wahadla o wspékazymniku sprezystosei ki masie m: F kt Dopplera Aw Ag+T) ’ Wahadto matematyczne (Caystotliwosé fal akustycanych f mierzona przez obserwatora jest r6wna czgstotliwosel Ju slrgart 2rédla fal tylko wtedy, gdy obserwator i Zrédlo nie poruszaja sie wzgledem, ‘osrodka, w kt6rym rozchodza sig fale. Nieruchome Zrédlo déwigku, cbserwator porusza sig z predkoscia vy, w strong rédla: wt 0 — predkose dawigku. Nicruchomy obserwator, Zrédio déwigku porusza sig w strong obserwatora 2 predko- Hey Joho Joh v cs Obserwator i Zrédto déwigku poruszaja sie, zblizajgc sig do siebie:Predkosé rozchodzenia sig déwigku w clalach statych (w temperaturze 20°C) O6rodek Aluminium Beton Cegia Predkosd rozchodzenia sig déwigku [m/s] 6420 3800 Cynk Drewno Korek Mieda Olow Stal Szkto Predkosé rozchodzenia sie déwigku w cieczach Osrodek Temperatura [°C] Predkosé rozchodzenia sie déwieku [m/s] Aceton 20 1190 Azot 200 _ 88 Benzen 20 1330 Etanol 20 _ 1160 = Oliwa 20 1450 % Rteé 20 L oa 1450 a Tien = 200 | 960 7 Woda — 1440 Predkos¢ rozchodzenia sig déwieku w gazach (w warunkach normalnych) O6rodek Predkosé rozchodzenia sie déwigku [m/s] ‘Argon 308 Azot : 336 __ Dwatlenek wegla sa 260 | ___Btan 301 - Hel 7 981 a Metan = 418 | __ Powietrze 340 : “Tien . - 313 Tlenek wegia 254 — " [ Wodér _ 7woada termodynamiki Navrost energit wewngtrzne] ukladu jest rowny sumie pracy wykonanej nad uktadem jizez sily zewngtrzne i ciepla dostarczonego do ukladuz VE WHQ soda termodynamiki hilutk ciepiny nie moze pobieraé ciepla z grzejnicy i zamieniaé go w calosci na prace. p — cisnienie gazu V —objetosé gazu N — liczba ezasteczek gazu li — Srednia energia kinetyczna ruchu postepowego czasteczki k — stata Boltzmana R — stata gazowa Na —licaba Avogadra Inia predkosé czastek gazdw (w temperturze 0°C) Gaz Srednia predkosé czqsteczek [m/s] Avot 454 Dwutlenek wegla = B62, Hel a Then ee Ce Powieeee se —~—~—S—~Ss«S oe Wodsr ; | 1696 7 jeaba vderzeri na sekunde i Srednia droga swobodna czasteczek gazéw Gar | Licaba zderzeri na sekunde -10? [1/s] | Srednia droga swobodna -10-* [m] Anat 78 | 59 Dwutlenek wegla et Hel Metan | ‘Hen | Honok wegla WadorRéwnanie stanu gazu doskonatego. Dla stale} masy gazu doskonatego: pV =nkt = "er —séwnanie Clapeyrona p—olsnienie gama V — objetose T —temperatura (w skali beawzgledine)) n—licaba moli gazu m-—masa gaan -M_— masa czasteczkowa gazu R—stala gazowa Przemiana izotermiczna > izoterna v T=const, p+V=const. — prawo Boyle’a-Mariotte'a Przemiana izochoryczna =const, F = const. — prawo Charlesa Przemiana izobaryczna ‘eobare Pe cont, jp Seonsl, — prawe Gay-Lansiaea AU =0 (brak wymiany ciepla z otoczeniem) pV = const. — réwnanie Poissona ty — depto molowe gazu przy stalym cisnieniu oy —clepto molowe gazu pray stale| objetoset 'ykl prosty Carnota AB — rozpretenie izotermicane BC — rozprezenie adiabatyczne CD —spreéenie izotermiczne DA — sprezenie adiabatyezne 4 Q) —cieplo pobrane 2 graejnicy Q: —ciepto oddane do chiodnicy Ty — temperatura grzejnicy T, — temperatura chtocinicy W — praca uzyskana w czasie jednego cykluNiskie i wysokie temperatury Zjawisko fizycane “Temperatura ("| ‘Temperatura zera bezwzglednego 273,16 Topnienie helu* 24 Wrzenie helu 269 _ Wrzenie wodoru 288 “Weenie neona 246 Punkt krytyceny wodoru ae 240 Krzepniecie tlenu = 2 218 Krzepniecie azotu — - = 210 Wrzenie azotu 196 192 Wrrenie ciektego powietrza ( Wrzenie argonu — 186 Wizenie tlenu ———— = ~183 Wrzenie kryptonu =a 152 Krzepniecie ksenonu i Sar | -122 Wrrenie ksenonu = 7 107 | Krzepnigcie rteci ae me -39 Wrzenie amoniaku 33 Krzepniecie bromu 7 = a = Zamarzanie wody Eas | a Piece przemyslowe - = 1700 Phomieti palnika Bunsena a ss 1870 Plomien gazowo-tlenowy (gaz weglowy) — =z 2000 Plomiett wodorowo-tlenowy ao L 2800 Luk elektryceny (weglowy) 3200 Plomiest acetylenowo-tlenowy a ey | 3500 Luk wolframowy (pod cignieniem) = 4875 | Luk Zelazny (prey spawantu elektrycznym) ie a 6020 |_Powierzchnia Storica : saan 873,16 Luk wolframowy (maksymalnie) 6440 ‘Eksplodujacy drut przy wyladowaniach elektrycanych wysokiego napiecia 19700 _ Powierzchnia gwiazd (przypuszezaine maksimum) - 30273,16 * pod cignienim 3 MPalose Cigstosé jednorodne] substang}i o masie m1 objgtogel V: iqutwnicl cleczy w temperaturze 18°C y= it ae y Ciecx Gestose -10° [kg/m?] ‘Aceton 0,791 Benzen 7 088 Benzyna- 0,68 + 0,74 Bromek etylu 143 Chlorobenzen 1,07 Chloroform 149 Crterochlorek wegla 1,59 Etanol 0,789 Eter etylowy 0,736 Gliceryna 1,26 Jodek etyhu 193 Kwas azotowy 20% 112 40% 1,26 Kwas octowy 1,05 Kwas siarkowy 10% 1,075 30% 1,225 50% 14 Kwas solny 10% 105 15% 1,075 30% 1,555 Léd (w temperaturze 0°C) 09176 Metanol 0,81 Mleko ok. 13 Nafta (2 drewna) 0,80 + 0,85 Nafta (z ropy) 0,665 Olej Iniany 0,935 Olej maszynowy (w temperaturze 20°C) 0,90+0,92 Ole} parafinowy (w temperaturze 20°C) 0,87 +088 Ropa naftowa (w temperaturze 20°C) 0,81+0,85 Rigé 13,55 Siarezek wegla 1,26 Terpentyna 087 Toluen 087 Woda (w temperaturze 4°C) 09999 Woda (w temperaturze 20°C) 0998 Woda cigzka (w temperaturze 20°C) 11086 Woda morska = 1,025Gestosei gazéw w warunkach normalnych = 1 Gaz Gonos glen] out om 1784 1.250 yinéct cial stalych w temperaturze 20' Clalo state ‘Aluminium Antymon Arsen akelit Bor Beryl or Beton _ Dazalt Copa Colutoid cox Chron Chromonikielina Cyna (bia) ‘Cyna (szara) Cynk Drewno: dab 1c Gestose 10" Thg/m'] 1873 62 _ 820-837 Tineke Powietr2e w temp, 0°C Masia el W temp. 20°C is W temp. 100% ee | __._ temp, too us Propn ecg Glina (sucha) = Gat Sinha Cana —— Tlen Guma (wyroby) ‘Tienek azotu (II) os i —_—_—___—— [_—fiesiregks Jod = Kain Korek Kreda a Kotalt Kezem Kware L do os! utLod w tempemturze (°C ON 92 iynlode wody w rédnych temperaturach pod elénieniem 1013,25 hPa ape —— Hpertua CL | Gg gil —|—Tempatae1_ | Go Mis (lj) 0 wea 90 Mia 1 99950 Melben 2 oat came 3 9386 : Neftalina 4 93997 5 996 20 aie : : ‘ st = te ? 350 3 ee 8 999,85 40 ie 9 999,78 50 0 9970 a = Ts = 70 = ag as i 80 118+ 12 : = Cisnionie Csntente wywierane przez sie Fy dzlatyjacy prostopadie do powierzchni S: p= FY Whlad powietrza Ga Udeial objetosciowy 1% | Udeiat masowy [%1 aot 7558 a ‘vegan nwutlenek wegla | COs ‘Neon Ne Hel He Maton CH krypton Kr Hienek azotu (2) NO Wor He Wap ee Wegiel(diament) Ksenon Xe L i) —_Weegiel (antracyt) Ciinienie atmosferyczne na réznych wysokosciach nad powierzchnia Ziemi ae yoko mt | Genie am. Ral Woke _| Cine a. Pe ° T0135 3 35,682 — = 3 Sat Zetiwo 79501 10) 26500 70,20 20 55 160 Tia | 54,088 os | 7218 100 32-10 { sus 10 20-10-"Gestosé atmosfery na réznych wysokosclach nad powlerzchnia Zien Prawo Pascala Cignienie wywierane na plyn zamkniet naczynia, Wysokose tke] | Gestos¢ atmosfery Ikg/m") sah et | taney hm | Laat 0 | 40-102 wan 105 3097-10 1225 | fe —}— = 0166 8891-107 revwiranyn pos ogh e Jsnionie hydrostatyczne: wo Archimedesa przyspieszenie ziemskie Cinienie w cleczy © gestosci 2, na glebokosel h pod je} powierzchnia, przy ciénienia [Napigcie powierzchniowe 10° [Nim Acotor Actylen Aailina Henzen Chloroform: (Cykloneksan Caterochlorek weg snot er etylowy Glleeryna Motanol Natta Butane! elteksan ‘elleptan Oktan Rige Tiluen Wa 27 164 40 2888 262 2499Wor Stokesa yhodé cleczy w rédnych temperaturach aM rca eee Sita oporu dalalajgca na kulkgo promlenir, poruszgca sex ple» w Sead Lephosé 10° [Past w temperature MC] 0 lepkosct 1: i w | 2» 50 10 ee Avaina 102 65, 44 18 0s ance a a oma] —02i6 = pment entrees, tena oat | ~o7e —|~as | ose Gun Temperatura [° Lepkosé -10~¢ [Pas] Hive to 1,253 307, 0,992 0,746 = Argon 2B Zi ho on | 0m | 057 | os z ‘aot ' 67 Caeretons wegia | 48__[ aa | 097 0587 6 7A Nano 1780 ia | _ 1190 0326 - — a7 Caseyna zw | 3950 1499 180 = oe 2 [ 222 oe a é | Donne wea o 7 i oat oe | oe ps 2 47 ie se 1s | a | a0 Hed == bs 2B 198 Mean oe 108 pto wtagciwe Neon 0 27 Para core 142 ee a Iodé ciepta potracbna do ogrzania jednostki masy substangji o AT = 1 K (kelwin): Pars gt a a ee _ 42 300 _ 532 (o> AT Lessin _ Ea m— masa substancli __100 os Gndekon ° 72 Cleplo wladciwe cial stalych as tea Ciao se Tenperataa FO Ceple wiskae I ‘Then oo if 19.2 4 Aluminium 0,92 142 197 ey 178 2 204 4 Ion on Tina we o 66 = 0226 He [ 15 7A Baz 038 Wodsr 0 . 84 Gyna 0386 281 89 oa 7 ass 7 Bas 718 Lepkosé wody w réénych temperaturach Glin 088 7 Teoma P| lapis" | eee | aaa Kr : =i | ee 007 ir 7 “Om 5 1518 30 0387 a ‘3 0 1307 90 | ox7 Nia a —_ a0 00 os vee ae 2 Aoo fa oe, Paty — 0496 sea oss a = on = Sete _ oe “a nae ‘S6l_kamienna 092 . 0.555 140 0.196 2 — ond ——s 150 [a oat —« 047m 160 wim ooSzklo: 047 + 0K Cynk » 1130, a a Weal gray) | | Ta saa yan 2» 2A Wlam | i ies —| one Zloto | | 1a a eau. Lelazo 046 0 60,3 ad Z 280 Ciepto wlasetwe ciecry Fy a= 035 Ciece ‘Temperatura (° ey iwe EI an oe speratura [°C] Cieplo wiaéciwe [kJ(kg-KI er 2 ie Benzen_ , | Jecloabe 0 0,04 = 0,05 =e —— to Ba ols Kadi 20 aa Got — aa 2 ns ho ae aa a a Ber etyiowy 18 | 238 He es Ti Giceryna | 20 a Lia o 2a Nafta 20 | 2a Magnez 0 1550 Olej tansformatorony | 20 208 Marmur = 1.06 Rage —— 20 7 0136 Mie 2 355 ita l 20 [ 419 Molibden z 3470 — Nikiel_—_ 20 88,0 Cieplo wlasciwe gazéw w stalym ciénieniu i w stale} objetosei iy a eau ee oitw 2 m5 en __Giepto wlasciwe [k]/(kg:K)] | Osm ae 20 A ww stalym eisnienty cy Watahej objetedel ey | Vallad 20 70 dawn L 2140 1630 ta | Papi = 006 + 03 — a 0532 - ~~ oan0 [se | Platyna 20 7 i wien wage [ot +B a Se eee nee Hel al 520 | a i= i oad { ass 8 Se 1320 | 4380 = SS eT 1000 0729 | 140, 7 1330 } ae l 0689 [140 8 t a 4180 1 iio el Wsp6tczynnik przewodnictwa cieplnego ciat stalych Spee! Ud Temperatura °C} | _ Wopéleeynnik prswednictwaceplaego [W/m 101 {--3-—-+] i r = | 2 59. 368 se 356 016+037 20 155 = 7 26,0 a} 356 a o 1250 20 233 7 1670 o I 3100 7 I o oe 75,0 es(Mepelczynnik preewodnictwa clepinego cleczy Wapdtezynnik rorszersalnodcl lintowe) cial stalych Clecz Temperatura [°C] | Wapélezynnik przewodnictwa cleplacyo [Wiim-K)] erates TSE. | "Waptenyeetc nomswecsabeodel Jinionent 0°* 11K ta 7 road Antymon 0 : 32. ee a cle Muminiam a a Chloroform @ ora ial - or Caerochioek wep 2 006 ie a Bo Dwuchloroetan = 0147 ory 20 323, Bianol 5 188 sent 2s 100 1345 Gliceryna 2 0281 Nor 20 20 = Feksan + 82 ve EI 192A ‘Kwas slarkowy 90% 32 0354 yna 0 zn ar re a as “ Metanot 2 02m Vani 7 30 Matin Be: x] Doraluminiam 0 240 a Toluen 0 ES 0146 Hbonst We 800 Woda Ad 054 30+ 950 Ed Woda ciezka 0 0,559 20 = 2 575 ‘ 100 Bi Wepdtezynnik przewodnicta cieplnego gaz6w (pod cisnieniem 1013,25 hPa) + Tt Gaz Temperatura (°C]_|_ Wspétczynnik preewodnictwa ciepInego (Wilm-K)] a ee “Amaniak 3 Om asm 2s ‘Argon 0 oie 2 win ‘not ° 028 t 20 Chior 0 0007, 20 a 66,0 ‘Hel o 0,143 0 120 Keypton a p09 Knstanian 20 1A Ksenon_ o 0,005 Krem 7 2,33 Neos 0 186 ut Br =o Ta waa "a0 or or ue 200 09 ene at Bay ape Miedé 1661 Fowietrze 0 0024 Molibden 519 20 on37 Mosinde W027 Siarkowodr ° amis Nike 1a Tien a ons os —_ Wodér o 0,168 Siarka ae, sed 720 Stl Tai BI Rozszerzalnoéé liniowa ciat statych Stront a oi) Tab +a(7- Ty) aes 1 — dlugosé preta w temperaturze T 2 7 Ip — dhugosé preta w temperaturze Ty ae a ‘a — wspétezynnik lintowej rozszerzalnosct 140.[TOR PAESRED WAP ARR, COOPTS SOPRIGG, CEOS WHEE | CAPS PARRA ee nlektérych cleczy (pod cisnientem 1013,25 hPa) Ve Voll + pr Ty +a} — Tixpeolox Cieplo | Temperatura Cieplo V — objelosé ciala w temperaturze T | topnienia [°C] | topnienia (ki/kgl | wezenia [°C] | parowania {kJkgl Avetom 5 8 wo Vi — objetosé cinta w temperaturze Ty = Vener Sas a 302 8 —wspétezymnik objetosciowe rozszerzalnosc ciepIng} mee — is az WepSlezynnik rozszerzalnosei objetosciowej cieczy w temperaturze 20°C anal =e a Be = ! or stylowy =a8 985 3a lee Wopétceynnikrozezersainokl objtodciowe) NK) Gheaym = 199 281 = ‘Aceton 0.00143 Metanol 978 an | ar 1100, ‘Aina 00085 ig 3886 2 3567 280 Benzen ‘0.00107 Woda 0 332 100, ze | Benzyna 0.000005, thet = pout ‘iemperatura topnienia, ciepto topnienia, temperatura wrzenia i ciepto parowania Chloroform 00128 niektérych gaz6w (pod cignieniem 1013,25 hPa) Etanol ~o0o110 0 Te = tele * Ps “Temperatura ep! femperatura ieplo ‘icapat ~ ae = topnienia (°C) | topnienia (kftkgl | wrenia [°C] | parowania [kJ/kg] Metanot — — argon 189 284 1857 157 Nafta cae ~ Not 210 255 1358 = a Chloe =100,98 %3 =H 7 fe, ae Dwutlenek wepla | ~9646 el “8 nee ~ =. tel 22 = s — Hen —218 4 4 LL ons Wodér 259.14 586 Terpentyna T0007 i Woda = (oo Prawo Hooke’a; modut Younga Naprezenie a w precie 0 preekroju poprzecznym S, rozcigganym z sia F jest propor- onalne do wydtuzenia wzglednego tego preta. Wspolezynnikiem proporcjonalnosci ‘Temperatura topnieniaclepotopnieni, temperatura wrzeia | ceplo parowania niektérych ciat stalych (pod cisnieniem 1013,25 hPa) i ‘Temperatura Cieplo Te isto state zi 7 femperatura Giepto ae = topnienia °C} | topnienta tkfkgl __wrzenia [°C] ___parowania fk/kg) eee “Bit ms @ [1560 a Gyna Bie S| 2H : a 4196 18 I 7 | 1754 1g — poceatkowa diugos¢ preta in 660A 400 | aa6r 210 Al—wydluenie iywem sity F Mid 08835 23 2567 a) res, " low ‘375 3 [ta + ~~ Wlarnodel sprezyate ciat otalych, Bigs i779 01 i 7 Modut Modul Wytezymalose> as 9619 ae [ass 2387 Sik or Younga {GPa} | setywnosei [GPal_| na rozerwanie [MPal a = a = dala 2 e aa Wolfram 33870 846 5600 960 i mee = = elax0 1535 = = a = = 50 2750, «300 a es 5 Brqz odlewany 00 + 110 a7 150 + 250 Cello ok? = ©Cyna odlewana a2 : " Mas a0 Cynk waleowany - 87 32 Won) 250) _ Dab (wadtuz wiokien) _ 14 - 40) L Drewno (wadtua wiskien) +18 - 75 + 180 Glin odlewany 63 7 90 120 Glin waleowany 75 27 120 + 180 Guma miekka 0,0015+0,008 | 0,005 = 0,0015 = Jedwab naturalny [ 65 13 260 Kadm 51 = 60 Kwarcowa nitka u 518 “ Léd 5+10 4 Mosiadz 90-100 150 450 Miedé walcowana 115 __ 210+ 240 MiedZ przeciagana 130 “i, ‘Nikiel walcowany 210 ~ Nylon "23438 e a Olow 15 +17 a | Platyna x2 160-170 | 62 Pleksi 28242 “ Porcelana 53 08 ait f Skéra | eee | Sosna (wzdiuz widkien) “12 +i = - Srebro 80 29 Stal niklowo-chromowa 209 {___# Seklo 4779 ok, 27 | Wolfram ar) = a. Zioto a 76+ 81 EE om Zeliwo 90+ 115 35445 120 + 330 * Wytraymalose nia rozetwanie siinie zaleay od skladu i od wezesniejeze) obrSbki materialu, Wartoscl pod: w tabeli majq charakter orlentacyjny.Elektrostatyka Prawo Coulomba Dwa ladunki punktowe 4; iz umieszczone w prézni, w odlegiosci r od siebie, dziataja na siebie sifa: pie 1 oe Pot a “Gees 7 k — wspélezynnik proporcjonalnosei &9 — przenikalnos¢ elektrycana prééni Eadunki jednoimienne odpychaja sie, a réanoimienne — przyciagaja. Natezenie pola elektrostatycznego s(t Natezenie pola elektrostatyeznego w dowolnym punkcie przestrzeni:E’ = F —sila dziatajgca na dodatni fadunek prébny 0 wartosci q, umieszczony w tym punkcie Dla pél pochodzacych od n aréde: EF’ =} E; (zasada superpozycji) it 1 He 8 W polucentralnym: = E= 75 Q— ladunek bedacy Zrédtem polaee 4 4 Oo ‘Moment elektryeany dipola skladajacego sie z ladunkéw 49 1 —g, umiesz aaa jacego sie z ladunkow #9 1-9, umieszezonych w “4 Po Natale pla eletyemego pochodzqcego od dipol: 1 : yh iareel Strumiei natezenia pola elektrostatycznego e WY Strumien pola elektrostatycznego przez powierzchnie 5: Bek-Scosa re ir i, © wartose Somerttitor powierzchni, 0 warts xéwme} pola powierzchni | normaly Prawo Gaussa Strumiei natgéenia pola przez powlerzchnig zamknigta ota 1 ladunl révny sumie algebraiceng fychIndumkéu © ie 23 encjat pola elektrostatycznego: % 4 £5, —enorgia potencjaina ladunku q w darym punkcie pola elektrostatycanego v= Dia pola centralnego: 1Q Potengi w polu cenranym wytworzonym przez dunek Q: v= 1-8 Pole elektrostatyczne w dielektrykach Natgzenie pola elektrostatyconego w dielektryku o stale) dielektrycand|e: Ej —natedenie pola elektrostatycznego w préni conikalnoSé dielektryczna wzgledna i bezwzgledna niektsrych cit stalych Przenikalnoi dielekirycma | Przenikalnogédielekinyezna wagledna (tala dilektrycena) | _beswagledina 10- (Fn) 80) 2656 | 50-5 4655 279 | 5224 “1998+ 3276 221353099 | 354 61,98 + 79,69 2502 2656 Polietylen : Porcelana Starke _— Sl kamionna oe - Sako aka ast Tytanian bara Ans | Wosk pszezel ane | _Bywiea epokaydowa aPraenikalnosé dielektryczna wzgledna i bezwzgledna niektérych clvery = Freclkalnosédelektrycona | —Prasntkalnos dllekrycana waplgna (tla diteKiryczna) | bexwaglnn 10.” [Pl Tawa 28 21136 Benzyna_ 19+20 1682 + 17,71 [chloroform 250 Etanol 215,16 Glkeryna 4604 Natla v7 ‘Nitobazan 31600 ‘Ol nowy M4250 [0 tranetormatronay 036 + 3984 Tepentyna 2036 Woda 7739 Wes eaipionana a Przenikalnos¢ diclektrycena wzgledna bezwzgledna niektérych gaz6w Preentkalnodé delektrycana wagledna (stata dielektryczna) Preenikalnosé dielektsyczna, bezwzgledna -10-® [F/ml Pojemnosé elektryczna Pojemnosé elektryezna przewodnika, potencja V: Pojemnoéé kondensatora 2.2 avn Q—tadunek na okladce kondensatora U —réintea potencjai6w migdzy oktadkamt i Vv Ye la kondensatora plaskiego okladkach 0 powierzchni S kadda, 0 odlegtosei d migdzy okladkami, w osrodku o stale} dielektrycznej cr: s Cees Natezenie pola w kondensatorze plaskim: 1 Energia nalacowanego kondensatora: W = 5QU Sveregowe taczenie kondensatoréw pee oc & & ‘Odwrotnos pojemnosci C uktadu n polgezonych szeregowo kondensatorsw 0 pojem- nosciach Cy Kownolegte taczenie kondensatoréw seg Hot 7 2 EG el Pojemnosé C ukladu szeregowo polaczonych 1 kondensatorsw:Opdr wiadelwy | wapdlezynniki temperaturowe oporu wlasciwego niektérych stopéw Prad elektryczny w lemperaturze 20°C Natezenie pradu statego ie temperaturowy oporu [VK] tf Konstantan (63%Cu, 45%Ni, 26a) =0,00005, 7 Manganin (86%Cu, 24, 12%6Mn) 0 Q—Iadunek przeplywajacy przez prackr6j popraeceny praewodnika w ezasie Mosiada (65,8%Cu, 34.2520) = | nukiin (Cu, 26a a0nzmy Gestosé pradu Nowosrebro (nikielin 60%Cu, I7%NU 23%Zn) | 0,00035 ! por wlasciwy niekt6rych materialéw izolacyjnych — Bile ic I poncksolorpapunaannies nite Materiat Opér wiaseiwy [2m] | Materiat Op6r wiasciwy [2m] Bakelit ___Marmur 10" +10" Situm [ia 107 + 108 Prawo Ohma omg ey 103 10 Celulokt Parafina 10" Drewno | EF | a ee | Glina paiona 10 Kalafonia 10105 Kare 70 = 107 Zalezno$é oporu od temperatury W przewodnikach opér rosnie wraz 2. temperatura: p=m(1+0AT) ‘a — wspélczynnik temperaturowy oporu Dia przewodnika 0 oporze wiasciwym p, dlugosci ! i polu przekroju poprzecznego : 1 Rape Przewodnictwo wtasciwe Opér wlasciwy i wspétczynniki temperaturowe oporu wlasciwego niektérych w temperaturze 20°C Metal | Opsr wlaseiwy 10-* [@-ml_| _Wepétezyanik temperatarowy oporu [ ‘Nniata ja Cynk | ~ Mieda Prawo Ohma dla obwodu zamknigtego Rit Srebro W obwodzie zamknigtym zawierajacym érédio energii elektryczne| o tile clektromoto- Wolfen rycane) € | oporze wewnetrznym Ry oraz o calkowitym oporze zewngtraiym R: Zeolano = TR Ry)i Perwsze prawo Kirchhoffa Praca i moc pradu statego: Pead 0 natgdenia 1, plyngc w czasie t przez element, na ktérym réznica potencjalow wynos U, wykonuje pracg: Weu-tt Moe prad: ‘Suma pradow wplywajacych i wyplywajacych z wezla jest rowna zeru: hthths...th=Sh=0 Prawo Joule'a-Lenza Energia cieplna wydzielana w przewodniku 0 oporze R, w czasie f: ua Drugie prawo Kirchhoffa Q=PRe= >t Ikosei charakteryzujace wyladowania atmosferyezne Wietkoss Wartose : ‘Dhugoée wyladowanla pomigdzy chmany a Ziemig 34m Ladunek eleKtryeeny premoszony w_wyladowanit 10250 3 Maksymalne nateZenie prada wyladowania G24): A ; Przecetay czas tania wyladowania O2s [zea potencaléw migdzy chmura @ Ziemia przed wyledowaniem hi? V W zamknigtym oczku sieci suma sit elektromotorycznych ogniw 1 spadkéw coporach, i rréwna zerut ne Pian S eet Picrwsze prawo Faradaya | iy Szeregowe potaczenie opornikow Soo - t y & ® Opér-ukada 1 opornik6w polgczonych szeregowo RR +R. + R= SOR, { ‘at Masa substanc)i wydzielone) na elektrodzie podczas przeplywu przez © natgzeniu I, w ezasie t: : m=ak-1-t=k-Q e4 k — réwnowadnik elektrochemicany substancji Q.—ladunek elektryczny, jaki przeplynat przez elektrolit Réwnolegte potaczenie opornikéw Drugie prawo Faradaya Wydzielenie jednego gramoréwnowadnika chemicanego R substan}! wymaga prze- plywu przez. clektrolitadunku elektrycanego réwnego statej Faradaya F M RaWW — wartosciowose k — néwnowaimnik elektrochemiczny ¢ —tedunek elementarny Na —liceba Avogadra Sila elektromotoryczna niektérych akumulatoréw i ogniw Nazwa Uktad = por elektromotoryezna [VI | wewnetreny [ ‘Akumulator olowiowy | Pb-HsSQ, + HaO-PbO, ee 0 ‘Akumulator Edisona Te KOH + H,0-Ni(OH): a 08 Ogniveo Leclanchego | Zm-NHCI-C us 1 Ogniwo normalne Westona | Ca + Hg-CaSO,-Hig 101888 (44°C) 1 1.01879 (16°C) | sors72 asec) | | Lo1864 20°C) 101856 (22°C) Prad przemienny U=Upsinio-t) Nat Tpradu o amplitudzle natezenia Jy, 0 czgstoscl ws w chwill f: losin (u-t+9) — przesunigcie fazowe migdzy napigciem a natezeniem pradu Moc pradu przemiennego P= Unley cose Uo v2 ly Ug, — napigcie skutecene praduy, Us = Ix —natezenie skuteczne pradu, I MEWOGE NES PrQau przemicnnego R : ravaca cron 2» fe (ut) R Opér pojemnosciowy: Opér indukeyjny: Ry =wL Pole magnetyczne pradu Prawo Biota-Savarta ‘Skladowa indukci magnetyczne| AB’ w punkcie P, pochodzaca od elementu AT’ rzewodnika z pradem 0 natgzeniu I jy AT x? A “P° —wektor 0 zwrocie od element AT’ do punktu P a — kat migdzy wektorem AT’ a 7 io — przenikalnose magnetyeena préent Pole magnetyczne nieskoriczenie dtugiego, prostoliniowego przewodnika z prademWartogé induke}! magnetyczne| wytworzone| przez, prostoliniowy, nlenkorierente d Przewodnik z pradem o natezeniu 1, w odleglosei rod praewoxttha ol oer Pole magnetyczne pojedynczego zwoju z pradem e Zwrot indukeji okresla regula éruby pravroskretne) Pole magnetyczne solenoidu Indukeja magnetyczna wewnatrz. nleskoriczenie dhugiego solenoidu, przez prad omatezeniu I: iis — B= pont liczba zwojéw na jednostke dlugosei solenoidu Sita Lorentza q Sila dzialajaca na ezastke 0 Yadunku q, BY, z predkoscig 8": Paqo xB Poruszajac sie w polu magnetycznym o induke Wartose wily: = qolsine: Najwieksza dla e+ = 90° (8°B'), réwna 0 dla (IE) Ruch czastki natadowanej w polu magnetycznym Na naladowana czastke, poruszajaca sig w polu magnetycanym z predkoscia U', pro- stopadia do wektora indukei B, dziala stala sila. Czastka porusza sig po okregu im — masa czastki q— ladunek czasthi (Okres obiegu okregu: T= 22 Sita elektrodynamiczna Sita dtalajgea na element przewednika o dtugosel AT, umleszezony w polt magne: tycenym o indukt B, przez ktsry plynie prad o natezeniu I: AF =1AT xB, AF=IAIBsina re lngkamigtap- nda T a W szczegélnosi, dla prostoliniowego przewodnika o dtugosct I Foi? xB, FaBel-I-sina sila elektrodynamicena znika, a dla a = 90° jest najwighysa | joj wartoseOddziatywanie wzajemne réwnolegtych przewodnikéw z pradem Gay prady i i hy plyna w przeciwnych kierunkach, przewodniki odpychaj sig, a plyna w tych samych kierunkach, preewodniki sie przyciagaja, ie Moment magnetyczny obwodu z pradem we 7 Prado natgzeniu 1, plynacy w zamknigtym obwodzie 0 powierzchni S, wylwarz moment magnetyczny A? 0 wartoseis m=1.$ Wektor Wi? jest prostopadly do powierzchni S, a jego 2wrot okresla regula Sruby pra woskretne), whrgcane} zgocinie 2 kierunkiem plynacego pradu. q Ramka 2 pradem w polu magnetyeznym Na obw6d z praclem o momencie magnetycznym 77, znajdujgcy sie w polu magne! nym o indukgji B’, dziala wypadkowy moment sit: Se Mont xB Strumien indukeji magnetyczne} Strumies wektora indukej B” przez ptaska powierzchnig § umieszezong Ww jednorodaym, polu magnetyexs b= BS =B-Seosa o— kat migdzy wektorami 3°13" lndukeja elektromagnetyczna Prawo Faradaya W obwodzie obejmujacym zmienny strumieh pola magnetycanego indukuje sig sila elektromotoryezna: 2 ‘At A® — zmiana stramienia pola magnetycmego At — czas, w ktérym nastapita zmiana strumienia moindukcja W obwodzie elektrycanym, w ktorym w czasie Af nastapita zmiana natgzenia plynqcego pradu AZ, indukuje sie sila elektromotoryezna samoinduke}i: al ny L — indukeyjnos¢ obwodu ludukeja wzajemna Sita elektromotoryczna powstajgca w jednym obwodzie elektrycznym na skutek zmian w czasie At natgzenia pradu o Al w drugim obwodzie elektrycanym: Al Mt M — wepétezynnik indukeji weajemne}Vemperatura przejicla w stan nadprzewodnictwa Substanja ‘Temperatura przejécia IK] __ Syne, a7 cynk 0.86 ~Cyedon 055 Gat iia 108 Jezelt sila elektromotoryezna w uzwojeniu pierwoinym om zwojach ma wartosé ey, Glin 19 Ww uzwojenia wtdmym o nz zwojach wyindukuje sig sila elektromotoryezna: ee 035 : ane anal : = m Kadi : 052 ___Tantan (@) al : x29 Nast or Niob ed 9,28 Przenikalnosé magnetycena wzgledna ‘Oléw Rio rd a we =] 0.996824 Ren 170 Z = 095590 a as 035987 Tal a8 0999997 os Tantal 446 0999991 ‘Tor 137, S587 aa a0 Un oe Wand 330 Sats ae Permaloj (78% Ni, 22% Fe) Zac mite) ___Pelazo elektoltyeone ‘Temperatura CurieHarwa swiatla w zalednosel od dtugosci fal swietinych Dlugoset fal Iam! Barwa swiatla 760 + 620 ezerwona 620 + 590 —__ pomarariczowa 590 = 560 26ta 860+ 500 zielona 500 + 480 bigkitna 480 + 450 niebieska 450+ 380 fioletowa Vredkosé Swiatta w niektérych ogrodkach Osrodek Predkosé swiatla [km/s] ‘Azot - 299700 Benzyna 214000 Bursztyn a 194000 Diament 123600 Gliceryna 208000 Kware 194000 - Lod 229000 Powietze 299705 ~ Préénia 299793 —__ Szklo optyczne (crown) 190000 ~~ Szklo optyczne (flint) 169.000 “Tien : qs 299710 Woda 224840 Wodér _ 299750 Prawo odbicia Swiatta a — kat padania 8 — kat odbicia 11 — normaina do plaszczyzny odbiciaor sin & a — Kat padania —kat zalamania n —normaina do granicy oérodkéw ‘1, 02 — predkosé swiatla w ogrodkach 112 ‘ia —wagledny wspélezynnik zatamania Swiatla oSrodka 2 wagledem osto« ma A a ft, ma —bezwzgledne wspétczynniki zalamania Swiatla oStodkSw 112 Ai, Aa — dlugosc fai Swietine| w osrodkach 142 Bezwagledny wspétczynnik zalamania éiviatla osrodka jest wspdtezynnikiom zatal -wagledem prézni: — predlkosé éwiatla w préini = predkosé sviatla w ofrodke ‘Wspélezynnik zalamania Swiatta dla niektérych cial stalych (dla £6ttej linii sodu, A = 3893 nm) Ciao stale Beryl Chlorek sodu_ Cuker Diament Kware keystalicany ‘Wspétezynnik zalamania éwiatha 1581 Sekio (rane gaturik) Wapotezynntk ralamania swiatla dla niektérych cleczy (dla Zélte} linii sodu, A = 589,3 nm) a Aailina | Balsam kanadyjsht [ Wopstceynnik zalamania siatla oe ey 1.585 153 Benzen ‘Chloroform a Bianol Ber ely Geena Metal Twas sinc 4,501 ‘Kwas solny ‘lel yeynowy ‘Ol paratinowy ‘ej stonece —Plynna parafina ~Sinskowodir ~ Texpeniya Woda ‘Wspolezynnik zalamania éwiatla 00257 1000035 sp00702 100067 000292, oom72 1000138 ya rl sitDia kjta padania wigkszego od kato granicznego, swiatlo ulega catkewtten odbict nna granicy osrodkéw i nie przechodzi do drugiego osrodka, Dla kata jyranicanego zachodzi réwnanie: sin Bae ta, a — kat graniceny | — kat zalamania dla kata granicanego Interferencja swiatta Fale wychodzqce ze szczelin ulegaja wemoenieniu, gdy réznica ich drég optyeanych | 1h Jest r6wna calkowite) wielokrotnosc dtugoset ali i f [b—bl=n-a raqd pratka na ekranie, 1 =0,1,2,3,4,. Dla odlegtosci szczelin d duuzo mniejsze} od odleglascl D od ekranu: n-A=dsind Polaryzacja Swiatta ‘itl niespolaryeonne Swiatlo odbljajge sig na granicy ostodkéw ulega polaryzacii, Promica odbity jest wicie spolaryzowany liniowo, gdy Swiatlo pada pod kqtem Brewstera. Kat razem z katem zalamania tworzy kat 90°: gama, ‘nj — wepélezynnik zalamania ofrodka 2 wgledem oSrodka 1 Zwierciadta Zwierciadto ptaskie Obrazem punktu A w zwierciadle plaskim jest punkt 4’, polozony symetrycznie wagle- dem zwierciadla, Zwierciadto kuliste, wkleste Obraz reeceywisty w 2wiercladle wklesiym 0 — srodek kraywizny zwierciadta F — ognisko 2wierciadta S-F — ogniskowa f zwierciadla AB — przedmiot A’! — rzecxywisty obraz przedmiotu 2 — odlleglosé przedimiotu od zwierciadta y — odlogtosé obrazu od zwiereiadia Rownanie zwierciadla: os _R Ogniskowa: f=" = > R —promiefi krzywizny zwierciadla Ei AB Powigkszenie: os PW zaleznosel od polozenia przedmiotu uzyskujemy obrax: © rzeczywisty, pomniciszony, odwrécony (x > 2f) ™ rzeczywisty, réwny, odwsécony (e =2A) rzeczywisty, powigkszony, odwrccony (f 2f) 1 szeceywisty,rowny, odverécony (¢= 2/) © rzeczywisty, powigkszony, odwrécony (f w lionach lat swetnych * w milardach masy Stoica tub abligania sig, gay 0 <0 Zmiany polozert gwiazd na niebie Rod) ruc Symbol | Jednostia | Charakterysya Prralaboa ses | a woleeg | A ia wilheg |e | il view rn “/rok s/rok “/rok ~zmiana polozenia gwiazdy na nicbie wskutek zmiany polozenia Ziemi W rocenym ruchu wokst Sloica aut rzocaywistego ruchu w preestzeni |-ma sfergnicbieska; wyznaczone 2 dokladaych _obserwaciipozyeyjayeh bw. lotenie ruchu w deklinagi 2 rachem w rektasceng 55 e085) + 1