VEKTORSKA ANALIZA

1. dio

5. listopada 2016.

Odjel za fiziku, Sveučilište Josipa Jurja Strossmayera, Osijek

 1.1 Vektorska algebra
1.1.1 Vektorske operacije
algebra = područje matematike (teorija brojeva + geometrija + analiza)
bavi se matematičkim simbolima i pravilima koja ih povezuju

vektor = (najopćenitije) element vektorskog prostora

(u geometriji, fizici i inženjerstvu) euklidski vektor –
geometrijski objekt koji ima iznos, smjer i orijentaciju:
usmjerena dužina

a =a
⃗ |⃗a| = a
 1.1 Vektorska algebra
1.1.1 Vektorske operacije

(I) zbrajanje (i oduzimanje) vektora

 1.1 Vektorska algebra
1.1.1 Vektorske operacije

(II) množenje vektora skalarom

 1.1 Vektorska algebra
1.1.1 Vektorske operacije

(III) skalarni umnožak dvaju vektora

A⋅B = AB cos θ
kt o ra
aju ve
dv
nožak
r ni um
(III) skala
 1.1 Vektorska algebra
1.1.1 Vektorske operacije

(IV) vektorski umnožak dvaju vektora

A×B = n
^ AB sin θ
 1.1 Vektorska algebra
1.1.2 Komponente vektora

a = a x + a y + a z = ^i a x + ^j a y + k^ a z
1.1 Vektorska algebra
1.1.2 Komponente vektora

^i⋅^i = ^j⋅^j = k⋅
^ k^ = 1
^i⋅^j = ^i⋅k^ = ^j⋅k^ = 0

^i × ^i = ^j× ^j = k^ ×k^ = 0

^i × ^j = k^
^j×k^ = ^i ZADATAK 1.3
(Griffiths ItE 4th)

k^ × ^i = ^j
 1.1 Vektorska algebra
1.1.2 Komponente vektora

| |
^i ^j k^
A×B = A x Ay Az
Bx By Bz
Sarrusovo pravilo

ZADATAK 1.4
(Griffiths ItE 4th)
 1.1 Vektorska algebra
1.1.3 Trostruki umnožak

| |
Ax A y Az
A⋅( B×C ) = B x B y Bz
Cx C y Cz

A×( B×C ) = B( A⋅C)−C ( A⋅B)

ZADATAK 1.5
(Griffiths ItE 4th)
 1.1 Vektorska algebra
1.1.4 Vektor položaja, pomak i separacijski vektor

r = x ^i + y ^j + z k^

r x ^i + y ^j + z k^
r^ = =
r √ x + y +z
2 2 2

d l = dx ^i + dy ^j +dz k^
infinitezimalni pomak
 1.1 Vektorska algebra
1.1.4 Vektor položaja, pomak i separacijski vektor

r = x ^i + y ^j + z k^ izvor

polje

r ' = x ' ^i + y ' ^j + z ' k^

r e = r −r '

r −r ' ( x −x ' ) ^i +( y− y ' ) ^j +( z−z ' ) k^

r^ e = =
|r −r '| √(x −x ' ) +( y − y ' ) +( z−z ' )
2 2 2

ZADATAK 1.7
(Griffiths ItE 4th)
 1.2 Diferencijalni račun
1.2.1 “Obična” derivacija

f je funkcija jedne varijable, f (x) .

df
df =
dx( )
dx

Derivacija
df je nagib f u odnosu na x .
dx
 1.2 Diferencijalni račun
1.2.2 Gradijent

T je funkcija triju varijabli, T ( x , y , z ) .

Teorem o parcijalnim derivacijama daje

∂T ∂T ∂T
dT =
∂x ( ) ( ) ( )
dx+
∂y
dy +
∂z
dz

Što podsjeća na rezultat skalarnog množenja

∂T ^ ∂T ^ ∂ T ^
^
dT = i(∂x
+j
∂y
+k
∂z )
⋅( i dx+ ^j dy + k^ dz)
 1.2 Diferencijalni račun
1.2.2 Gradijent

∂T ^ ∂T ^ ∂ T ^
^
dT = i
∂x(+j
∂y
+k
∂z )
⋅( i dx+ ^j dy + k^ dz)

dT = ∇ T⋅d l
∂T ^ ∂ T ^ ∂ T
^
∇ T = grad T = i
∂x (
+j
∂y
+k
∂z )
Gradijent ∇ T pokazuje u smjeru najvećeg porasta funkcije T.
Iznos |∇ T| je nagib uzduž tog smjera. ZADATAK 1.11
(Griffiths ItE 4th)
 1.2 Diferencijalni račun
1.2.3 Nabla

^
∇=i ∂ ^
+j ∂ ^
+k ∂
∂x ∂y ∂z
Nabla je vektorski operator koji djeluje na funkciju.
Tri su načina na koje nabla može djelovati:

(1) na skalarnu funkciju ∇ T = grad T

(2) na vektorsku funkciju skalarno ∇⋅v = div v
(2) na vektorsku funkciju vektorski ∇×v = rot v
 1.2 Diferencijalni račun
1.2.4 Divergencija
∂ ∂ ∂
^
∇⋅v = i
∂x (^
+j
∂y
^
+k
∂z )
⋅( ^i v x + ^j v y + k^ v z )

∂ vx ∂v y ∂vz
∇⋅v = div v = + +
∂x ∂ y ∂z
Divergencija je skalar. Opisuje koliko se vektorsko polje rasprostire.

ZADATAK 1.15
ponor izvor (Griffiths ItE 4th)
 1.2 Diferencijalni račun
1.2.4 Rotacija

| |
^i ^j k^
∂ ∂ ∂
∇×v = rot v =
∂x ∂y ∂z
vx vy vz
Rotacija je vektor. Opisuje koliko se vektorsko polje kovrča.

ZADATAK 1.18
(Griffiths ItE 4th)

∇×v ≠ 0 ∇×v = 0