Matrisler

1
 Örnek:

2
3
4
5
 Örnek:

Örnek:

6
7
Örnek:

Örnek:

8
 Örnek:

Örnek:

9
Örnek:

10
11
 Örnek:

Örnek:

12
13
 Örnek:

Örnek:

14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
YADA Z=a(ek-fh)-b(dk-fg)+c(dh-eg)

25
26
27
4. MATRİSLER

4.1 Matrislerle İlgili Bazı Tanımlar

x1 , x 2 ,......x n gibi; n adet bağımsız değişkenler kümesi ile y1 , y 2 ,...... y m gibi; m adet bağımlı değişken
kümesi arasında,

 y1   a11 a12 ..... a1n   x1 

 y  a a 22 ..... a 2 n   x 2 
 2    21
 :   : : : :  : 
    
 y m  a m1 am2 ..... a mn   x n 

dönüşümünü gerçekleştiren,

 a11 a12 ..... a1n 

a a 22 ..... a 2 n 
A mxn  Amxn  A  A   21
 : : : : 
 
a m1 am2 ..... a mn 

mxn elemandan oluşan katsayılar tablosuna matris denmektedir. Geometrik olarak, matrisler böyle
gösterilebileceği gibi,

28
  a11 a12 ..... a1n  a11 a12 ..... a1n
 
a a 22 ..... a2n  a a 22 ..... a2n
A   21   21
: : : : : : : :
 
a am2 ..... a mn  a m1 am2 ..... a mn
 m1

şeklinde de gösterilebilirler.

Matrisler nasıl gösterilirse gösterilsinler; her birinde, m satır sayısını, n de sütun sayısını ifade etmektedir.
Ayrıca, tabloyu oluşturan her bir terimine matrisin elemanı denmektedir. Genel bir ifade ile matris elemanları
aij şeklinde gösterilmektedir.

Bu gösterimde;

i : indisi aij elemanının hangi satırda,

j : indisi de hangi sütunda olduğunu ifade etmektedir.

Alışıla gelen bir kural olarak matrisler; A mxn veya daha sade olarak A, yada A mxn veya A gibi büyük veya
büyük ve altı çizili harflerle, boyutu da ifade edilerek yada ifade edilmeden gösterilebilecekleri gibi, bazen de
sadece elemanlarına göre de ifade edilmektedirler. Böyle bir ifade tarzı genel olarak;

( aij ) mxn ve  aij  mxn yada ( a ij ) ve  aij 

şeklinde yapılmaktadır.

Bunlardan hangi gösterimin diğerine oranla tercih edilmiş olması, çoğu zaman uygulamacıların kendi
alışkanlıklarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Elemanlarının rakam ya da sadece sayılardan oluşan
matrislerde, bazen tablo biçimindeki benzer gösterimlerin sağ alt köşesine matrisin boyutları yazılarak,
matrisin satır ve sütun sayısı da belirtilerek,

3 1 4
6 1 
2 7 1 8 2  0
A  6 3 4 0 5  ya da A  5 6 7
 
0 4 1 2 4 3 x 5 1 2 4
5 0 1  5 x 3

29
bir gösterim şekli kullanılmaktadır. Ancak, bu gösterim, genel bir gösterim olmayıp, daha çok sayısal
uygulamalarda karşılaşılan bir gösterim tarzı olmaktadır.

Bu şekilde genel olarak tanımlanan matrislerde m-satır ve n-sütun sayısı;

 m  n farklı ise; bunlara dikdörtgen matrisler,

 m  n , küçük ise, böyle matrislere yatay(normal) dikdörtgen matrisler,

 Tersi durumda m  n ise; böyle matrislere de düşey(transnormal) dikdörtgen matrisler,

 m  n ise; yani sütun sayısı satır sayısına eşit ise, bunlara kare matrisler denmektedir.

Transpoze matris (yada Devrik matris); bir A matrisin satır elemanlarını sütun elemanı, sütun elemanlarını
satır elemanı yaparak elde edilen yeni AT matrisine denir. Bu işleme de matrislerde transpoze alma işlemi
denir.

Buna göre m  n olması halinde;

 a11 a12 ..... a1n 

a a 22 ..... a 2 n 
A   21
 : : : : 
 
a m1 am2 ..... a mn 

şeklindeki bir yatay dikdörtgen matrisin transpozesi; matrisin satırlarını sütun, sütunları satır yapılarak elde
edilmiş olan,

 a11 a 21 .. a m1 
a a 22 .. a m 2 
T  12
A  : : : : 
 : : : : 
a a 2 n .. a mn 
 1n

30
şeklindeki bir düşey dikdörtgen matris ve aynı şekilde; düşey dikdörtgen matrisin transpozesi de yatay
dikdörtgen matris olmaktadır. Sonuçta buradan; bir matrisin transpozesinin transpozesi,

A  ( AT ) T

kendisine eşit bir matris olmaktadır.

Eğer bir matris, bir dizi ya da tek boyutlu matris ise, buna vektör matris yada kısaca vektör denir. Bir vektör
matris,

A   a11 a12 ..... a1n 

veya daha sade bir gösterimle

A   a1 a2 ..... a n 

şeklinde tek bir satır matris ise, satır vektör matris veya satır vektör, eğer

 a11   a1 
a  a 
A   21  ya da A   2
 :  : 
   
 a n1  a n 

şeklinde tek bir sütun matris ise, buna da sütun vektör matris veya sütun vektör denmektedir.

Bu gösterim şekillerinden hangisinin uygulamada kullanılacağı, çoğu zaman daha çok uygulayıcının tercihine
bağlı olmaktadır. Buna rağmen, genel bir alışkanlık olarak, uygulamada daha çok vektör matrisler; b gibi
küçük harflerle yada altı çizili b gibi küçük harflerle gösterilirler. Bunlara sayısal birer örnek olarak;

 4
  2
a  2 5 3 8 ve a 
 1
 
 5
gösterimleri verilebilir.

31
Eğer bir satır yada sütun vektör matrisin elemanları a1  a2  .....  a n  1 şeklinde birbirine eşit ve bir
ise; böyle matrislere,
1
1
e  1 1 .... 1 ve e 
: 
 
1

birim vektör matris, kısaca birim vektör denir. Genel bir alışkanlık olarak, bazı meslek disiplinlerinde, birim
vektörler e harfi ile gösterilirler.

Neticede; dikdörtgen matrislerdeki özelliğe benzer şekilde; bir satır vektörün transpozesi, sütun vektör, yada
tersi durumda; sütun vektörün transpozesi, satır vektör olmaktadır. Bu duruma bir örnek olarak,

 4
 2
a  4 2 0  1 ; aT  
 0
 
  1

veya

1
1
e  1 1 1 1 ; eT   
1
 
1

verilebilir.

Bir matrisin, m-satır ve n-sütun sayısı eşit, m=n ise; böyle matrislere kare matris dendiği daha önce
söylenmiştir. Böyle bir kare matris de tablo halinde,

 a11 a12 ..... a1n 

a a 22 ..... a 2 n 
A nxn  Anxn  A  A   21
 : : : : 
 
 a n1 am2 ..... a nn 

şeklinde ifade edilebilir.

Bir kare matrisin; i=j indisli elemanları olan; a11 , a 22 , ........, a nn elemanlarını üzerinde bulunduğu
eksene de bu matrisin köşegeni ve elemanlara da köşegen elemanları yada izi denmektedir.

Bir kare matris; köşegen dışı elemanları sıfır, sadece köşegen elemanlarından oluşuyor ise,

a11 0 ..... 0 
 0 a 22 ..... 0 
A
 : : : : 
 
 0 0 ..... a nn 

yada
A  köşegen a11 a 22 ..... a nn 
32
şeklindeki böyle matrislere köşegen matris denir. Bir köşegen matrisin köşegen üzerindeki elemanları,
a11  a 22  .....  a nn  k ise;

k 0 ..... 0 1 0 ..... 0
0 k ..... 
0 0 1 ..... 0
A  k
: : : : : : : :
   
0 0 ..... k 0 0 ..... 1

böyle matrislere skaler köşegen matris denir. Bir skaler köşegen matris de eğer k=1 ise; böyle matrislere,

1 0 ..... 0
0 1 ..... 0
I E
: : : :
 
0 0 ..... 1

birim matris denmektedir.

Uygulamada birim matrisler genel bir ifade tarzı olarak, I yada E gibi büyük harfleri ile gösterilmektedirler.

Eğer bir kare matrisin bütün elemanları aij  1 ; i  1,2,..., n ; j  1,2,....., n bir birine eşit ve bir ise;

1 1 ..... 1
1 1 ..... 1
A 
: : : :
 
1 1 ..... 1

böyle matrislere skaler matris denmektedir.

Kare matrislerle ilgili benzer bir diğer tanımda; eğer bir kare matrisin köşegen üstündeki köşegen dışı bütün
elemanları sıfır ise, böyle matrislere,

 a11 0 ..... 0 
a a 22 ..... 0 
A   21
 : : : : 
 
 a n1 am2 ..... a nn 

alt üçgen matris, veya tersi durumda; eğer köşegeni altındaki köşegen dışı diğer bütün elemanları sıfır ise,
böyle matrislere de

a11 a12 ..... a1n 

0 a 22 ..... a 2 n 
A
 : : : : 
 
0 0 ..... a nn 

üst üçgen matris denmektedir.

33
Yine kare matrislere ilgili benzer bir tanım; eğer bir kare matrisin tüm köşegen dışı elemanları köşegene göre
simetrik, bir diğer ifade ile matris transpozesine eşit ise, böyle matrislere,

 a11 a12 ..... a1n 

a a 22 ..... a 2 n 
A   12
 : : : : 
 
a1n a2n ..... a nn 

kare-simetrik matris denir. Matrisler arasında bir ayırım olsun diye; bazı meslek disiplinlerinde bu tür matrisler
N harfi ile gösterilmektedir.

 3 2 5  7
 2 6 6 1 
A N 
 5 6 2  2
 
 7 1 2 6

Böyle matrislerin;

1. köşegen üzerindeki elemanları daima pozitif değerlidir. Negatif işaretli olamazlar.

2. Buna karşılık; köşegen dışı elemanları eşit ve pozitif, negatif veya sıfır değerli olabilirler.

Bir kare matris; transpozesinin ters işaretlisine eşitse,

 0 2 4
A   2 0  7 
 4 7 0 

yanı köşegen dışı elemanları mutlak değerce eşit fakat ters işaretli, köşegen elemanları sıfır ise; böyle matrislere
yarı-simetrik matrisler denmektedir.

Benzer şekilde, bir diğer matris şekli de Bant matrislerdir. Aşağıdaki örnekten de görüleceği gibi Bant
matrislerin;

2 3 0 0
4 7 1 0
A
0 5 2 9
 
0 0 8 1

köşegene göre simetrik, ancak sağ üst ve sol alt tarafındaki köşegene uzakta bulunan bütün elemanları sıfır,
köşegen ve köşegene komşu elemanları bir sayı olmaktadır. Yani bu elemanlar köşegene göre bir bant
oluşturmaktadırlar. Böyle matrislere bant matrisler denmektedir.

Ortagonal matrisler; eğer bir matrisin tersi yada inversi A 1  AT transpozesine eşit yada bir diğer ifade ile
transpozesi ile sağdan veya soldan çarpımı,

A 1 A  AA 1  AAT  AT A  I

şeklinde, birim matrise eşit ise; böyle matrislere ortagonal matrisler denir.

34
Genelde böyle matrislere; ortogonal çatılı koordinat sistemlerinin arasında benzerlik dönüşümü yapılırken,
rastlanılmaktadır.

Bu matrisin özelliği gereği,

 satır yada sütunlarının çapraz çarpımlarının toplamı sıfır,

 her satır yada sütundaki elemanlarının karelerinin toplamı da bire,
 Aynı şekilde; determinantları da bire eşit

olmaktadır.

Hermisyen matrisler; Bir Hermisyen matrisin tanımlanabilmesi için önce eşlenik matrisin ne olduğunun
bilinmesi gerekir.

Bu nedenle; bir matrisin eşleniği; a , b gerçel ve i   1 sanal sayılar olmak üzere; z  a  bi şeklindeki
ifade, bir karmaşık yada kompleks sayıyı ifade etmektedir. Bu şekilde tanımlanan karmaşık sayılardan;
z  a  bi ve z  a  bi özelliğine sahip, yani gerçel kısımları eşit sanal kısımları mutlak değerce eşit ancak
işaretce ters olan, karmaşık sayılarına birbirinin eşlenik sayıları denir. Aynı zamanda, bunların her biri diğerinin
eşleniği olmaktadır. Neticede; z1  a  bi ve z 2  c  di iki karmaşık sayının toplamı olan;

z1  z 2  (a  c)  (b  d )i

z1  z 2 toplamı da; karmaşık bir sayı olur. Benzer şekilde; bu karmaşık sayının eşlenik değeri de;
z1  z 2  (a  c )  (b  d )i

olarak verilebilir. Bu tanım matrislere uygulanırsa,

1  2i i 
A
 3 2  3i 

gibi elemanları karmaşık sayılardan oluşan bir kare matris de, her bir karmaşık sayı yerine eşlenikleri
kullanılarak elde edilen matrislere,

1  2i i 
A
 3 2  3i 

Eşlenik matris denmektedir.

Bu tanıma uygun olarak; eğer bir matrisin eşleniği AT  A özelliğine sahip ise, yani eşleniğinin transpozesi
kendisine eşit ise, böyle matrislere Hermisyen matris denmektedir.

Bu durum ancak; köşegenine göre kare-simetrik yapıdaki matrislerde rastlanılmak mümkün olabilir. Neticede;
her hermisyen matrisin elemanı için, aij  a ji özelliği mevcut olur. özellikleri gereği, bir hermisyen matrisin
köşegen elemanları,

 1 1 i 2
A  1  i 3 i 
 2 i 0 

gerçel sayılar olmaktadır.

Alt matrisler: Bir diğer matris çeşidi de, Alt matrislerdir. Bir matrisin sütun ve satır yönünde,

35
 2 3 2 1
6 5 1 3
A
7 2 4 6
 
1 6 2 1

şeklinde parçalanmasından elde edilen daha küçük boyutlu,

2 3 2 1
A1  6 5 ; A2  1 3 , A3  1 6 ; A4   2 1
7 2 4 4

her bir matrise alt matris denmektedir. Bu işleme de matrislerde gruplara ayırma işlemi denmektedir. Bu durum
bazı özel problemlerin çözümünde büyük faydalar sağlamaktadır.

Idempotent matrisler; İzi rangına eşit olan matrislere Idempotent matris denmektedir. Bir kare matrisin
köşegeni üzerindeki elemanlarının İz (a )  a11  a 22  .........  a nn toplamı o matrisin izi olarak
tanımlanmaktadır.

Matris Normları; Ayrıca matrisler ilgili bir diğer tanım da matris normlarıdır. Bunlar tanımlanış şekillerine
göre farklılıklar gösterirler. Bunlar;

 bir matrisin tüm elemanlarını toplamına matris normu,

 satır elemanlarının toplamına satır normu,
 sütun elemanlarının toplamına sütun normu,
 tüm elemanlarının karelerinin toplamına da karesel normu

şeklinde tanımlanarak isimlendirilirler.

Pozitif tanımlı matrisler; x bir vektör, A bir kare matris olmak üzere; x T Ax karesel formunda;
det A  0 ise; A pozitif tanımlıdır denir. Aksı halde; det A  0 ise; A semi-pozitif tanımlıdır
denmektedir.

Determinant; Matrislerle ilgili kullanılan bir diğer büyüklük de Determinant değeridir. Bu amaçla;

 a11 a12 ..... a1n 

a a 22 ..... a 2 n 
A   21
 : : : : 
 
a m1 am2 ..... a mn 

şeklindeki bir kare matrisin determinantını hesaplayabilmek için, önce bu matrisin her satırında bir ve yalnız bir
elemanı ve her sütununda bir ve yalnız bir eleman alınarak
a1 j1 a 2 j 2 .... a n j n

çarpımı yazılır. Bu çarpımda; çarpanların ilk alt indisler dizisi 1, 2, 3, ..... ,n doğal sırasında ve ikinci
j1 , j 2 ,....., j n alt indisler de 1, 2, 3, ..... ,n tamsayılarının n ! Permütasyonundan biri olacak şekilde

36
düzenlenmiştir. İkinci alt indislerin verilen bir j1 , j 2 ,....., j n permütasyonu; permütasyonun çift veya tek
oluşuna göre  j1, j2 ,....., jn  1 veya  1 olarak tanımlanır ve işaretiyle birlikte çarpımı,

 j1 , j2 ,....., jn a1 j1 a 2 j 2 .... a n j n

şeklinde ifade edilir.

Buna göre; A kare matrisinin determinantı A veya detA şeklinde gösterilerek,

detA=   j1, j2 ,....., jn a j a j .... a j

 1 1 2 2 n n

olarak tanımlanabilir.

Burada; j1 , j 2 ,....., j n deki 1, 2, 3, ..., n tamsayılarının  =n! permütasyonu üzerinden alınmaktadır.

Neticede; bu şekilde bir yol izlenerek;

 a11 a12 ..... a1n 

a a 22 ..... a 2 n 
A
21

 : : : : 
 
a n1 an2 ..... a nn 

gibi bir kare matrisin determinantını hesaplamak için önce determinant hesaplama işleminin; hangi satır yada
sütuna göre yapılacağına karar verilir. Sonra bu satır veya sütunda bulunan her bir elemana karşılık gelen satır
ve sütun matristen çıkartılarak, bu eleman, ( 1) i  j bağıntısından hesaplanan değer ve arda kalan elemanlardan
oluşan matrisin determinantı çarpılarak, bu işlemler determinant açılımı yapılan satır yada sütunun tüm
elemanları için tekrarlanıp elde edilen sonuçların toplanması neticesinde determinant hesaplanmış olur. Bu
duruma bir örnek olarak; n-boyutlu

 a11 a12 a13 ... a1n 

a a 22 a 23 ... a 2 n 
 21
A   a31 a32 a33 ... a3n 
 
 : : : : 
 a n1 an2 a n3 ... a nn 

bir kare matrisin birinci satırına göre determinant açılımı olan,

 a 22 a 23 ... a2n  a 21 a 23 ... a2n 
a a 33 ... 
a 3n  a a 33 ... a 3n 
det A  (1) i  j a11 det  32  ( 1) i  j a12 det  31 
 : : :   : : : 
   
a n 2 an3 ... a nn   a n1 an3 ... a nn 

 a 21 a 22 ... a2n  a 21 a 21 ... a 2 n 1 

a a 32 ... a3n  a a 31 ... a 3 n 1 
 ( 1) i  j a13 det  31  .....  (1) i  j a1n det  31
 : : :   : : : 
   
 a n1 an2 ... a nn   a n1 a n1 ... a nn 1 

37
determinant hesaplama şekli verilebilir. Aynı şekilde, işlemler yapılarak, bir kare matrisin, diğer satır yada
sütunlara göre de determinant hesaplamak mümkündür.

 a11 a12 
Örnek 1: A   matrisinin detA=? , hesaplayınız.
a 21 a 22 

Çözüm 1: Determinant birinci satıra göre hesaplanarak,

detA= ( 1)11 a11 det a 22   (1)1 2 a12 det a 21   a11 a 22  a12 a 21

değeri elde edilir.

Bu çözüm incelendiğinde 2x2 boyutlu bir kare matrisin determinantının; köşegen üzerindeki elemanlarının
yukardan aşağıya doğru çarpımlarının artı, aşağıdan yukarı çarpımlarının eksi işaretli alınarak,

a a12 
A   11
a 21 a 22 
- +

toplanmaları olduğu görülmektedir. Benzer şekilde; aynı çözüm, diğer satır ve sütunlara göre de yapılarak
determinant hesaplanabilir. Sonuçlar aynı olur. Sayısal bir örnek olarak 2x2 boyutundaki;

1 2
A
3 4

kare-matrisinin determinantı hesaplanırsa;

det A  ( 1)111 det 4  (1)1 2 2 det 3  (1)(4)  (3)(2)  2

olarak elde edilir.

Örnek 2: Bir diğer örnek 3x3 boyutundaki bir kare,

 a11 a12 a13 

A  a 21 a 22 a 23 
a31 a32 a33 

matrisinin detA=?. hesaplanması ile ilgilidir.

Çözüm 2: Birinci satıra göre determinant hesaplamasına ilişkin benzer işlemler bu matris için de yapılırsa;

a a 23  a a 23  a a 22 
det A  (1)11 a11  22   (1)1 2 a12  21   (1)13 a13  21 
 a 32 a 33   a 31 a 33   a31 a 32 
 a11 (a 22 a33  a32 a 23 )  a12 (a 21 a33  a31 a 23 )  a13 (a 21a 32  a 31 a 22 )

38
olarak hesaplanır. Bu durumla ilgili sayısal bir örnek;

2 3 5
A  1 0 1
2 1 0

kare-matrisinin detA=? hesaplanması verilebilir. Bunun için yukarıda anlatılanlara benzer şekilde; birinci satır
esas alınarak determinant açılımı yapılarak determinant,

0 1 1 1 1 0
det A  (1)11 2    (1)1 2 3   ( 1)13 5
1 0 2 0 2 1 
 2(0  1)  3(0  2)  5(1  0)  2  6  5  9

olarak hesaplanır. Aynı çözüm; sadece 3x3 boyutundaki kare matrisler için uygulanabilen Sorus kuralına
göre; matrisin ilk iki satır yada sütunu; matrisin sonuna tekrar yeni iki satır olarak eklenerek,
+
2 3 5
1 0 1
 2 3 5 2 3
2 0 1 0
1 veya  0 1 1 
   1
2 3 5 2 1 0 2 
1 0 1
-
yukarıdan aşağıya, soldan sağa doğru üçlü çarpıların toplamı artı, aşağıdan yukarı üçlü çarpımlarının toplamı
negatif alınarak toplamları şeklinde,

detA= 0+5++6+0-2-0 =9

olarak hesaplanır.

Daha büyük boyutta olan matrislerin determinantı, bazı özel durumdaki matrisler için, özel determinant
hesaplama yolları olsa bile, yukarıdaki genel kurallara göre hesaplanır. Sonuçta determinant ilgili aşağıdaki
özellikler söylenebilir

a) i. Satırındaki yada j. sütunundaki bütün elemanları sıfır olan matrisin determinantı da sıfır olmaktadır.

b) Bir matrisin bir satır yada sütunu k gibi skalerle çarpılarak elde edilen matrisin determinantı, ilk matrisin
determinantının k gibi bir sayı ile çarpılmış değerine eşittir. B=k A ise; detB= k detA olur.

c) Bir matriste; iki satır yada sütuna yer değiştirilir ise, determinant da işaret değiştirmiş olur. Yanı; B
matrisi A matrisinin iki satır yada sütununun yer değiştirmesi neticesinde elde edilmiş bir matris ise,
detB= - detA olur. Buna göre; B matrisi eğer A matrisinde i. satırın yada sütunun arka arkaya p kez
yer değiştirmeleri sonucunda elde edilmiş bir matris ise, detB= (1) p detA olur.

d) Bir matrisin iki satır yada sütunu bir birine eşit yada sabit bir sayı ile çarpımış değerine eşit ise,
determinantı sıfırdır.

e) Determinantı sıfır olan matrislere singüler(tekil) matris denir. Bu matrislerin, bilinen yollarla inversleri
hesaplanamaz.

39
Kofaktörler Matrisi; Bir matrisin kofaktörlerinden oluşan matrislere denmektedir. Böyle bir matris; bir kare-
matriste herhangi bir elemana karşılık gelen satır yada sütunlar matristen çıkartıldıktan sonra geriye kalan
elemanlarından oluşan matrisin determinantı hesaplanarak her elemanının minörleri bulunur. Sonra her bir
elemana karşılık gelen minör değerleri, bu elemanların bulunduğu satır yada sütunu gösteren i ve j indislerine
göre (1) i j şeklinde hesaplanan değerle çarpılarak o elemanlara karşılık gelen kofaktör değerleri bulunur.
Buna göre; bir

5 6
A
1 4

matrisinin kofaktörler matrisiyle ilgili hesaplamalar, benzer şekilde,

a11  (1)11 det  4  4

a12  ( 1)1 2 det1  1
a 21  ( 1) 21 det  6  6
a 22  ( 1) 2 2 det  5  5

hesaplanarak kofaktörler matrisi,

 4  1
Kofaktör A    6
 5 

olarak hesaplanmış olur.

Adjoin(ek) matris: kofaktörler matrisinin transpozesi Adj A  (kofaktör A) T olarak tanımlanır. Bu tanıma
göre de;

5 6
A
1 4

matrisinin adjoint(ek matrisi) matrisi olarak,

 4  6
Adj A  ( kofaktör A) T  
 1 5 
hesaplanır.

Ters yada diğer adıyla İnvers(Evrik) matris; Bir A kare matrisinin AA 1  A 1 A  I özelliğini sağlayan
A 1 matrisine ters yada invers matris denir. Böyle bir matris, genel şekli ile,

Adj A
A 1 
det A

şeklinde hesaplanır.

Buna göre; yukarıda verilmiş olan,

1
5 6 5 6
A kare matrisinin A 1
 tersi ,
1 4 1 4

40
  4  6
 5   6
Adj A  1 1  4
A 1    
det A 5 6 20  6  1 5 
det  
1 4
 4 6
1  4  6  14 
  14 
14  1 5   1 5 

 14 14 
işlemleri yapıldıktan sonra,
1
5 6 1  4  6
A 1   
1 4 14  1 5

olarak bulunur.

Burada yapılmış olan işlemlerin doğruluğunun denetimi için bir kare matrisin inversi ile sağdan veya soldan
çarpımı AA 1  A 1 A  I  E birim matris olacaktır özelliğinden faydalanarak aşağıdaki işlemler yapılır.
Böyle bir çarpma işlemi neticesinde,

5 6 1  4  6 1  4  6 5 6  1 0
AA1  A 1 A    
1 4 14   1 5  14   1
 5  1 4 0 1

sonuç birim matris olduğu sayısal olarak da kanıtlandıktan sonra, invers almak için yapılan işlemler, dolayısı ile
matrisin inversi doğru hesaplanmıştır denebilir.

Bir matrisin rangı; Bir kare matrisin minörlerinden, determinantı sıfırdan farklı değere sahip olan en büyük
boyutlusunun mertebesi, matrisin rangı olmaktadır. Bu durumda, bir A matris için rang değeri r ise; rang(A)=r
olarak gösterilir. Örneğin;

1 2 3
A  1 2 5
 2 4 8

matrisinin rangı; det A=0 olduğundan; minörlerinden a11  1 elemanına karşılık gelen bir alt dereceden
minörünün

2 5
det   16  20  4  0
4 8

olduğundan, rang(A)=r= 2 olmaktadır.

Buradan; bir A kare matris için; r rangı matrisin boyutu olan n değerine eşit, r=n ise; matrisin
determinantı, det A  0 , sıfırdan farklı bir değer olur.

4.2 Matrislerle İlgi Bazı İşlemler

a) A ve B gibi iki matrisin boyutları eşit ise; ancak bu matrisler,

41
 C  A B

toplanıp çıkartılabilir. Burada; her iki matrisin karşılıklı elemanlarının toplamı veya farkı şeklinde bütün
elemanları hesaplanmış olan C matrisi de A veya B matrisleri ile aynı boyutta olur.

b) İki matrisin birbiriyle çarpılabilmesi için,

Amxk Bkxn  C mxn

çarpıma işleminin solunda yer alan matrisin sütun sayısı, sağda bulunan matrisin satır sayısına denk olmalıdır.
Sonuçta, elde edilen matrisin satır sayısı; birinci matrisin satır sayına, sütun sayısı da ikinci matrisin sütun
sayısına denk olur. Buna göre de matrisler; AB  BA , çarpım özelliğine sahip oldukları söylenebilir. Benzer
şekilde; eşit boyuttaki iki;
 b1 
b 
a   a1 a 2 .... a n  satır; b   2  sütun vektörün,
:
 
bn 

sağdan ve soldan çarpımları farklı olmaktadır. Buradan;

 b1 
b 
ab =  a1 a2 .... a n   2  =  a b  a b  .......  a b  bir sayı,
1 1 2 2 n n
:
 
bn 

 b1   b1a1 b1a 2 ..... b1a n 

b  b a b2 a 2 ..... b2 a n 
ba   2   a1 a2 .... a n   2 1 bir matris
:  : : : 
   
bn  bn a1 bn a 2 ..... bn a n 

olmaktadır.

c) A ve B gibi iki matrisin bölümü,

A
 C ise; buradan A  BC ve B 1 invers matrisi; B matrisinin tersi ise,
B
B 1 A  B 1 BC ve B 1 B  I birim matris olduğundan B 1 A  C olur.

d) Matrislerin çarpımının transpozesi,

( A B C D ) T  D T C T B T AT

her birinin transpozesinin tersi sırada çarpımlarına eşit olmaktadır. Benzer şekilde; kare matrislerin
çarpımlarının inversi de,

( A B C D) 1  D 1C 1 B 1 A 1

her birinin inverslerinin tersi sırada çarpımına denk olmaktadır.

e) Bir matrisin, t gibi bir değişkene göre türevi, tüm elemanlarının bu değişkene göre,

42
  da11 da12 da1n 
 dt .....
dt dt 
 da da 22 da 2n 
dA  21 ..... 
 dt
dt  :
dt dt 
 : : 
 da n1 da n 2 da nn 
 
 dt dt dt 

türevine eşit olmaktadır. Netice itibariyle ; matris işlemleri ile ilgili türevler de,

d dA dB
( A  B)  
dt dt dt
d dA dB
( AB )  B A
dt dt dt
d dA 1
( A 1 )   A 1 A
dt dt
d dA dA
( A2 )  A A
dt dt dt

şeklinde özetlenebilir. Aynı şekilde; bir matrisin entegrali; tüm elemanlarının entegrali alınarak,

  a11 dt  a12 dt .....  a1n dt 

 a dt 
 21  a 22 dt .....  a 2 n dt 
 A dt  
 : : : 
 
  a n1dt  a n 2 dt .....  a nn dt 

şeklinde hesaplanabilir.

43