Rusmir Poturović 65566

Poređenje Austrijskog i Francuskog građanskog zakonika

- Nastanak Francuskog građanskog zakonika

Ideja za nastanak zakonika koji bi obuhvatio svaku granu, a koji bi bio uređen u skladu sa
racionalističkim učenjem javlja se još od samih vođa Francuske revolocije. Burna historija Francuza
je dovela do par neuspješnih pokušaja kodifikacije zakonika. Tek iz petog puta, odnosno nacrta,
zakonik biva usvojen od strane Napoleona Bonaparte 1804. godine. Sama namjera Napoleona je
bila da učvrsti odnose u društvu putem jasnih zakona koji su doneseni u sprezi sa iskustvom iz
predrevolucionarnog režima i novina koje je donijela revolucija. Sam postupak izrade zakonika
imao je više koraka a kao prvi je bio da zakonik ima formu skupa pojedinačnih zakona. Napoleon je
birao stručnu komisiju čiji su se članovi zvali redaktori, a koji su pisali sam nacrt zakona. Kasnije
su ti nacrti bili poslani na sud da bi se utvrdilo mišljenje suda o samom nacrtu. Poslije suda, nacrti
su prosljeđivani Državnom savjetu, pa su se nacrti diskutovali na Tribunatu. O nacrtima je glasalo
Zakonodavno tijelo, pa ih je verifikovao Senat i na kraju ih je proglasio sam imperator. Komisiju za
izradu građanskog zakonika činilo je četiri člana koje je imenovao Napoleon. Procedura izrade
zakonika je trajala četiri godine. Za to vrijeme je donijeto 36 zakona koje je Napoleon proglasio
prije samog sjedinjavanja u kodeks. Kodeks je zvanično i formalno donesen 21. marta 1804. godine
pod nazivom Code Civilis des Francis. Sama historija francuza i turbulencija u njihovoj historiji je
dovela do toga da je sam kodeks više puta mjenjao svoj oficijelni naziv. Konačni naziv donešen je
4. septembra 1870. pod nazivom Code Civil.

- Nastanak Austrijskog građanskog zakonika

Sam proces kodifikacije građanskog prava u Austriji je započeo u vrijeme Marije Tereze. 1753.
godine formirana je komisija za izradu zakonika koji bi važio za sve podanike habsburških zemalja
i koji bi se primjenjivao na svim državnim sudovima. Planirano je bilo da se zakonik temelji na
pandektnom pravu a kao drugi, odnosno dopunski izvor koristi prirodno pravo. Rezultat je bio
Codex Theresianus, pisan njemačkim jezikom koji je slijedio sam sistem Justinijanovih Institucija i
predstavljao zapis opšteg prava ( Gemeins Rechts). Marija Tereza je ovaj nacrt odbila uz
obrazloženje da je konfuzan i nejasan. Za vrijeme Franza II. ponovno je formirana komisija za
izradu zakonika čiji je najaktivniji član bio Franz von Zeiller, sudija i profesor iz Beča. Zakonik je
proglašen 1. juna 1811. godine u Beču pod naslovom Opšti građanski zakonih za njemačke
nasljedne teritorije, i oslanjao se najviše na učenje prirodnog prava i ideje prosvjetljenja (Austrijski
građanski zakonik u našoj literaturi). Još uvijek je na snazi u Austriji uz izmjene koje su vremenom
uvrštene.

- Poređenje
Oba građanska zakonika su nastala iz više pokušaja. Prevashodno se tu misli na historijske prilike
koje su tada vladale u Francuskoj i Austriji. U Francuskoj koja je imala burnu historiju tek je iz
petog puta napisan građanski zakonik, i to za vrijeme Napoleona, dok je u Austriji prošlo pedeset
osam godina od formiranja prve komisije za donošenje nacrta. Austrijski građanski zakonik se
temelji na učenjima prirodnog prava, dok je Francuski zakonik predstavljao svojstven "miks"
predrevolucionarnog prava i prava poslije revolicije. Oba su u upotrebi do danas uz određene
izmjene i prilagodbe.
- Sistem
Francuski građanski zakonik je imao 2281. člana, što je dva više nego što ima u današnjem
vremenu.
Podjeljen je na uvod, Knjigu 1, Knjigu 2 i Knjigu 3. U samom uvodu govori o pravnom dejstvu, i
primjeni zakona dok se u naredne tri knjige (koje su podijeljenje u naslove) govori o građanskim
pravima, porodici, imovini itd. Treća knjiga je najobimnija i sadrži 1570. člana i sadrži obligacione
norme i propise koji se tiču ugovora, poklona, nasljeđivanja, deliktima itd.
Austrijski građanski zakonik predstavlja kodifikaciju privatnog prava koji sljedi primjer
Justinijanovih institucija. Imao je 1502. člana. Sam tekst zakonika podijeljen je na uvod i tri dijela.
Prvi dio zakonika govori o ličnom statusu, porodičnom pravu, dok drugi dio govori o stvarnom
pravu. Treći dio govori o obligacionim pravima, tačnije o podjeli realnih prava na stvarima i
personalnim pravima na stvarima (ugovorima, zajmovima, kupoprodaji).

- Poređenje sistema
Sistem je isti u smislu da su oba građanska zakonika pisana u formi uvoda i tri dijela. Francuski
građanski zakonik ima nešto više članova, tačnije 2281. Člana, dok Austrijski građanski zakonik
ima 1502. člana. Također, Austrijski građanski zakonik slijedi formu i primjer Justinijanovih
Institucija.

- Izvori
Francuski građanski zakonik je pisan od strane redaktora koji su se služili sa šest kategorija. U tih
šest kategorija spadaju:
a) Rimsko pravo
b) Kanonsko pravo
c) Običajno pravo
d) Kraljevske uredbe
e) Revolucionarno pravo te
f) pravna nauka
Svaka od ovih kategorija je bila izvor za jedan dio građanskog zakonika i u tom je tonu i modusu
pisana odnosno uvršavana u zakonik.
Austrijski građanski zakonik je imao dva izvora a to su bili rimsko pravo i prirodno pravo. Koristila
se kombinacija oba prava pri sastavljanju zakonika. Rimsko pravo je bilo nasljeđe njemačkih
zemalja. Prirodno pravo je bilo rezultat razvoja Evropskog intelekta iz doba prosvjetljenja.

- Poređenje izvora
Iz samog rada redaktora koji su bili zaduženi za izradu Francuskog građanskog zakonika možemo
vidjeti da su oni koristili više kategorija, tačnije njih šest. Uzimali su po jedan dio od skoro svake
pravne škole i pravne nauke kako bi dobili ultimativno rješenje u obliku Francuskog građanskog
zakonika (Code Civil). Na drugoj strani, Austrijski građanski zakonik (AGZ) je koristio samo dva
izvora a to su bili rimsko i prirodno pravo. U Austrijskom zakoniku možemo vidjeti spoj
historijskog nasljeđa njemačkih zemlja u obliku rimskog prava koje se uveliko koristilo u svim
teritorijama Svetog rimskog carstva, kao jedan spoj pravnih normi i samog intelekta i logike koja je
rezultat uvrštavanja prirodnog prava u sam zakonik.

- Karakter
Francuski građanski zakonik je ocjenjivan često kao zakonik koji je donesen u tranzicijskom
periodu, između perioda ustavne monarhije i nastanka novog oblika vladavine – republike. Sam
zakonik podržava ideje vremena u kojem je nastao, što potvrđuje ideju da je često nazivan kao
tranzicijsko djelo. U njemu se prožimaju ideje sekularizma, prava pojedinca, sloboda i jednakosti,
kao i autoriteta. Ideja sekularizma je naročitno bitna jer u Francuskom građanskom zakoniku se
tražilo potpuno odvajanje civilnog i kanonskog prava. Sam zakonik podebljava političko-pravnu
filozofiju prava pojedinca, na koju se vežu slobode, kao izvodi iz prava pojedinca. Jednakost je
preuzeta iz ideje građanske revolocije koja je podrazumjevala jednakost bez obzira na klasu ili
ličnost. Autoritet se izražava u odnosima muža i žene, oca i njegove djece, poslodavca i radnika.

Austrijski građanski zakonik se može posmatrati kao kontra-mjera, ili "kontrakodifikacija", jer u
periodu donošenja kodifikacije, Austrija i Francuska su bili politički neprijatelji. Sama činjenica da
je glavni "arhitekta" Austrijskog građanskog zakonika bio glasni protivnik i kritičar francuske
kodifikacije. Samim tim se može zaključiti da AGZ nije vođen idejom političke demokratije kao ni
narodnog suverniteta. AGZ prihvata jednakost ljudi ali to gleda kroz prizmu pravne jednakosti. Po
svojoj strukturi i sadržaju AGZ je skup principa koji se trebaju primjeniti, za razliku od kodeksa
koji je precizno definiran i koji sadrži decidne norme koje je potrebno ispuniti.

- Poređenje
U ovom poređenju također moramo voditi računa o historijskim prilikama koje su se odvijale u
vremenu donošenja zakonika. Sam karakter Francuskog građanskog zakonika ima dosta elemenata
koji nas upućuju na same revolucionarne prilike i previranja koja su se dešavala u vrijeme pisanja i
kodifikacije zakonika. Tu se prije svega vidi borba za slobodom i jednakošću, bez obzira na klasu i
prava pojedinca. Takva težnja je i preslikanaa u sam Francuski građanski zakonik što je nailazilo na
negodovanja od strane samog autora AGZ-a. Austrijski građanski zakonik se oslanjao na rimsko
pravo koje je od 1495. godine predstavljalo osnovu općeg prava Svete rimske imperije, te na
prirodno pravo, AGZ "je predstavljao sretan spoj između kritičke racionalnosti koje je zahtijevalo
vrijeme i jasnog smisla za tradiciju" – po riječima Konrada Zweigerta i Heina Kofza.

- Recepcija
Zbog Napolenovih mnogobrojnih osvajanja, Francuski građanski zakonik, kao i sama francuska
pravna nauka, brzo se širila daleko od granica Francuske republike. Francuzi, vođeni kolonijalnim
osvajanjem svijeta su pokušavali da plasiraju svoj model modernom svijetu. Tu prije svega mislimo
na Belgiju, Luksemburg, dijelove Italije, Holandije i Njemačke, Švicarske itd. U ostatku Evrope
preuzet je djelomično ili je bio zaslužan kao inspriacija za donošenje zakonik kao što su zakonik
Španije (1899), Portugala (1867), Rumunije (1864), te Srbije (1844). Francuski građanski zakonik
je čak uticao i na neke zakonike Latinske Amerike poput Meksika i Argentine, te nekih
muslimanskih država koje su bile aneksirane od strane Francuske poput Tunisa i Maroka.

Austrijski građanski zakonik je primjenjivan u zemljama Austrijske carevine, tj. Austro-Ugarske

monarhije. Primjena je bila proširena i na Lihtenštajn, Mađarsku, Hrvatsku, Slavoniju, Vojvodinu i
Banat. U Bosni i Herzegovini je služio kao pomoćni pravni izvor za vrijeme Austro-Ugarske
okupacije.

- Poređenje
Kada poredimo samu recepciju zakonika, možemo primjetiti da je Francuski građanski zakonik u
puno većoj mjeri utjecao na druge okolne ali i prekookeanske države, van samog kontitenta. Tu u
mnogome je doprinijelo osvajanje i kolonalizacija koja se dešavala u vremenu od samog donošenja
zakonika pa sve do modernih vremena. Francuska je uvijek bila jedna od jačih kolonijalnih sila pa
samim tim i ne čudi njen uticaj na zakonike u drugim državama. Za naše područje je takođe bitna
okupatorska politika jer se u našoj državi koristio AGZ kao dodatni pravni izvor, kojim se koristilo
u vremenu kada su vladu preuzeli Austro-Ugari, koji su postavili na čelno mjesto svoje ljude. Sama
recepcija zakonika, pa i jezika i ponekih običaja zavisila je u mnogome o tome da li je neka država
tada imala uske veze ili bila kolonizirana od strane dvije evropske sile.

- Položaj stranaca prema Francuskom i Austrijskom građanskom zakoniku

Iz Francuskog građanskog zakonika:
Glava 1, tačka 9 kaže:
"Svaki pojedinac rođen u Francuskoj od stranca, može, tokom godine koja nastupi nakon stjecanja
punoljetstva, tražiti status Francuza, ukoliko boravi u Francuskoj i izjavi svoju namjeru da ustanovi
domicil u ovoj zemlji, a u slučaju da boravi u nekoj stranoj zemlji da garanciju da će ustanoviti
domicil u Francuskoj i učiniti to u roku od godine, koja se računa od datuma takve izjave."
Glava 1, tačka 11 kaže:
"Stanac će uživati u Francuskoj ista građanska prava koja su ili će biti data Francuzima putem
ugovora sa državaom kojoj taj stranac pripada."
Glava 1, tačka 12 kaže:
"Strankinja koja se uda za Francuza, slijedit će status muža."
Glava 1, tačka 13 kaže:
"Stranac kojem je vlada dozvolila da ustanovi svoje prebivalište u Francuskoj uživat će u ovoj
zemlji sva građanska prava sve dok u njoj boravi."
Glava 1, tačka 14 kaže:
"Stranac, iako ne boravi u Francuskoj, može se optužiti pred francuskim sudovima radi izvršenja
ugovora koje je sklopio sa Francuzima u nekoj stranoj zemlji."

Iz Austrijskog građanskog zakonika:

Prava stranaca
33. "Stranci imaju uopšte ista građanska prava i obaveze kao i domoroci, ako se za uživanje ovih
prava izrično ne traži svojstvo građanina. Takođe moraju stranci, ako hoće da uživaju podjednaka
prava sa građanima, a u sumnjivim slučajevima dokazati, da država, čiji su oni građani, u pogledu
prava, o kome je riječ, postupa s austrijskim građanima isto onako kao i sa svojim.
34. "Lična sposobnost stranaca za preduzimanje pravnih poslova ima se uopšte cijeniti po zakonima
mjesta, kojima stranac po mjestu svog prebivališta, ili ako on nikakvog pravog mjesta prebivališta
nema, po svom rođenju kao podanik podliježe, u koliko za pojedine slučajeve nije u zakonu
drugačije naređeno."
35."Posao preduzet od stranaca u ovoj državi, kojim on drugima daje prava, ne obavezujući i ove
uzajamno, ima se cijeniti ili po ovom zakonu, ili po onome, kome stranac kao podanik podliježe –
sve po tome koji je zakon pogodniji za važnost i ispravnost posla."
36. "Ako stranac u ovoj državi zaključi sa austrijskim građaninom posao, koji uzajamno obvezuje
obje strane, o njemu će se suditi bez izuzetka po ovom zakoniku; ukoliko pak stranac sa strancem
posao zaključi, sudiće se po ovom zakoniku samo onda ako se ne bude dokazalo, da se pri
zaključku posla gledalo na neko drugo pravo."
37." Ako stranci sa strancima, ili sa podanicima ove države, u inostranstvu pravne poslove
preduzimaju, ovi se cijene po zakonima mjesta, gdje je posao zaključen, osim ako se jasno vidi da
se pri zaključenju posla uzelo za osnov drugo pravo, i ako se tome ne protivi propis ovog zakona."
38."Poslanici, javni otpravnici poslova i lica, koja se u njihovoj službi, uživaju povlastice, priznate
međunarodnom pravu i u javnim ugovorima."

Iz ovih članova vidimo jasnu sliku pozicije stranca kako u Francuskoj tako i u Austriji. U oba
zakonika vidimo uslove za dobivanje statusa građanina (AGZ, 5. - 28,29,30,31) kao i u gore
navedenim članovima Francuskog građanskog zakonika. Takođe, možemo zključiti da se koristi
sistem reciproteta u smislu tretiranja građana Francuske i Austrije sa građanima trećih država u
smislu ostvarivanja istih prava.

- Mogućnosti retrokativne primjene zakona

U Francuskom građanskom zakoniku zakon se može primjeniti na slučaju rođenja stranca na

teritoriji Francuske tokom godine koja nastupi nakon stjecanja punoljetstva u svrsi tražanja statusa
Francuza.
U Austrijskom građanskom zakoniku u oblasti statusa stranaca ne vidimo mogućnosti retroaktivne
primjene zakona. Vidimo tačno definisana prava i obaveze, i opcije po kojima bi se moglo suditi u
slučaju spora. Tu se prije svega misli na tačke 35, 36, 37.