Professional Documents
Culture Documents
Powstanie węgierskie 1956, nazywane dziś często rewolucją 1956 Powstanie węgierskie 1956
(węg.: 1956-os forradalom)[a] – zbrojne wystąpienie ludności węgierskiej,
— zimna wojna —
które wybuchło 23 października 1956 roku i trwało do 10 listopada tego
roku, kiedy to zostało ostatecznie stłumione przez zbrojną interwencję
Armii Radzieckiej.
Spis treści
Przyczyny powstania
Przyczyny społeczno-ekonomiczne
Przyczyny polityczne
Przebieg zdarzeń
Początek rewolucji 23 października
Przed interwencją 24 października do 3 listopada Flaga powstańców nad ulicą zajętą już
Interwencja Armii Radzieckiej 4 listopada do 10 listopada przez Armię Radziecką
Przyczyny polityczne
Jednakże znacznie dalej niż nadzieje wewnątrzpartyjnej opozycji sięgały wolnościowe roszczenia studentów
uniwersytetu technicznego w Budapeszcie – domagających się w oświadczeniu z 22 października wolności
obywatelskich, demokracji parlamentarnej i narodowej niepodległości. By rozpowszechnić swe żądania,
kolportowali je w instytucjach, zakładach pracy i na innych uniwersytetach. Próbowali również (bezskutecznie)
skłonić węgierskie radio do odczytania ich oświadczenia. Jedną z przyczyn powstania była też chęć pomszczenia
krzywd wyrządzonych w czasie masowego terroru okresu rządów Rákosiego. Przykładowo na Węgrzech w
okresie gdy rządził Rákosi było trzy razy więcej więźniów politycznych niż w Polsce przy trzykrotnie mniejszej
liczbie ludności i faktycznym braku na Węgrzech zbrojnego podziemia antykomunistycznego. Przeciwnicy
komunizmu tworzyli takie organizacje jak Miecz i Krzyż, Biała Gwardia, Przymierze Krwi, Partia Miłości, Front
Chrześcijański, Sojusz Wolnych Socjaldemokratów[4].
Przebieg zdarzeń
Powstanie zaczęło się 23 października 1956 i zakończyło według oficjalnej wersji 4 listopada 1956, choć
najbardziej zacięte i krwawe walki powstańców z sowieckim najeźdźcą toczyły się w okresie od 4 do 10 listopada,
a prześladowania uczestników powstania trwały jeszcze kolejne lata.
4 listopada o świcie nastąpiło wznowienie radzieckiej interwencji na Węgrzech z udziałem broni pancernej.
Brało w niej udział 58 tysięcy żołnierzy radzieckich. Na sygnał radiowy „Grom” o godzinie 4.00 rano oddziały
radzieckie ruszyły do ataku rozpoczynając operację „Wicher”. Spadochroniarze radzieccy opanowali lotniska, bez
walki zajęto gmachy parlamentu i ministerstwa obrony narodowej. W oddziałach armii węgierskiej przywróceni
zostają dowódcy usunięci przez powstańców, zaś ci którzy poparli powstanie – aresztowani. Nagy z kilkoma
członkami swojego rządu po wystąpieniu radiowym schronił się w ambasadzie jugosłowiańskiej. Zacięte walki
trwały do 10 listopada, choć ich rezultat był z góry znany, gdyż powstańcy byli gorzej uzbrojeni i pozbawieni
centralnego dowodzenia, a armia węgierska – zdezorganizowana aresztowaniem ministra obrony narodowej i
niechętną walce postawą większości kadry oficerskiej – praktycznie nie stawiała zorganizowanego oporu.
Rozbrojono 35 tysięcy żołnierzy i powstańców. W wyniku walk od 23 października zginęło po węgierskiej stronie
2500 osób, głównie w czasie walk w Budapeszcie ponad 20 tysięcy aresztowano lub internowano, a ok. 200
tysięcy osób uciekło z kraju do Austrii i Jugosławii. Pozostające na Węgrzech rozbite oddziały powstańcze po 10
listopada przeszły do podziemia lub próbowały organizować partyzantkę. Straty materialne wyniosły 220 mln
forintów, co stanowiło ok. 25% rocznego dochodu narodowego Węgier. Według archiwów radzieckich zginęło
lub zaginęło 740 żołnierzy i oficerów radzieckich, zaś 1540 odniosło rany – ponad połowa z nich poległa w
październiku. 7 listopada do Budapesztu przybywa rząd Kadara i przejmuje władzę. Zostaje on oficjalnie uznany
przez państwa zachodnie.
Przed powstaniem i w jego czasie nadzorowana przez oficerów amerykańskich sekcja węgierska Radio Wolna
Europa obiecywała Węgrom militarną pomoc Zachodu, zachęcając ich do zbrojnego wystąpienia i instruując
wojskowo (np. uczono sporządzania koktajli Mołotowa). Obietnica ta nie została jednakże dotrzymana.
Amerykański sekretarz stanu John Foster Dulles miał powiedzieć: „Nie traktujemy tego kraju [Węgier] jako
naszego potencjalnego sojusznika wojskowego”. Jedynym krajem, który chciał udzielić pomocy militarnej
Węgrom, była Hiszpania pod rządami generała Francisco Franco[7]. Słynny „pułkownik Bell” przekonywał przez
radio, iż powstańcy mogą i powinni pokonać armię radziecką – udzielał im także praktycznych rad, jak tego
dokonać[8][9].
Stany Zjednoczone interesowały się jednak znacznie bardziej kryzysem na Kanale Sueskim – najważniejszej
drodze morskiej świata i rozpoczętą 30 października francusko-brytyjską inwazją na Egipt. Allen Dulles, szef
CIA, przekonywał prezydenta USA, że poświęcenie Węgier korzystne jest dla realizacji strategicznego celu –
skłócenia ZSRR z Chinami i Jugosławią. 29 października polecenie zakomunikowania władzom ZSRR braku
zainteresowania USA sytuacją Węgier oraz informacji, iż Węgry nie są militarnym sojusznikiem USA otrzymał
ambasador amerykański w Moskwie Charles E. Bohlen – uczynił to następnego dnia.
Po 10 listopada 1956
Jeszcze do końca 1956 trwały sporadyczne potyczki zbrojne i strajki. Po złamaniu oporu zbrojnego na czoło
wysunęła się zdominowana przez zwolenników Nagy’a Centralna Budapesztańska Rada Robotnicza, utworzona
14 listopada 1956 r. Rada żądając wycofania wojsk radzieckich zorganizowała strajk powszechny 22-23
listopada, demonstrację kobiet 4 grudnia i zamieszki 8 grudnia. 11 grudnia Rada została zdelegalizowana a
ogłoszony przez nią kolejny strajk powszechny załamał się. 21 kwietnia 1957 r. rozwiązany został Węgierski
Związek Pisarzy – ostatni bastion opozycji[10].
Imre Nagy, który początkowo schronił się w ambasadzie Jugosławii, został pojmany przez Sowietów, wywieziony
do Rumunii i 15 czerwca 1958 r. skazany na karę śmierci (wyrok wykonano dwa tygodnie później). Skazano na
śmierć i stracono ogółem ok. 230 osób. Do 1963 Kádár w ramach kolejnych amnestii ułaskawił większość
politycznych więźniów, byłych uczestników rewolucji. Kraj po powstaniu węgierskim opuściło blisko 200 tys.
Węgrów – kilkadziesiąt tysięcy z nich powróciło po ogłoszeniu amnestii w 1963 r.
Rok 1956 był rokiem przełomowym w powojennej historii Węgier. Jak co roku, 23 października obchodzony był
na Węgrzech jako rocznica wybuchu rewolucji węgierskiej. Dla Węgrów jest to prawdziwy dzień „pamięci
narodowej”. Dla wielu był on też dniem przełomowym w życiu osobistym. Po upadku rewolucji 1956 roku wielu
bowiem Węgrów opuściło swój kraj i osiedliło się na stałe za granicą. Po latach można już dość dokładnie ustalić,
ilu wówczas wyjechało na stałe i gdzie. Ciekawe dane na ten temat zebrał, zamieszkały na stałe w Wiedniu,
duchowny ewangelicki pochodzenia węgierskiego (po ojcu) Istvan Szepfalusi. Z zebranych przez niego danych
wynika, że w latach 1956–1957 przedostało się nielegalnie z Węgier do Austrii dokładnie 181 007 osób. Liczbę tę
można uzupełnić dalszymi 19 857 osobami, które w latach 1956–1958 w podobny sposób przedostały się do
Jugosławii. Największa liczba uchodźców pochodziła z zachodnich, przygranicznych terenów, najmniej zaś z
centralnych i wschodnich rejonów kraju. Dwie trzecie stanowili mężczyźni; ponad połowa była w wieku poniżej
25 lat; jedna trzecia – w przedziale wieku 25-39 lat; mniej niż 12% – w przedziale wiekowym 40-59 lat. Osoby w
wieku powyżej 70 lat stanowiły poniżej 1% udziału w ogólnej liczbie uchodźców. Ciekawe, iż pośród uchodźców
pochodzących z Budapesztu udział kobiet był większy niż przeciętny. Po krytycznych latach 1956–1957 liczba
uchodźców radykalnie spadła, ale nielegalne przekraczanie granicy bynajmniej nie ustało. Tak więc w kolejnych
latach, 1958-1961, uciekło z Węgier dalszych 985 osób. Miała też miejsce odwrotna fala migracji ludności,
mianowicie część uchodźców ze względów rodzinnych powróciła do kraju. Największy ruch powrotny był w
okresie od listopada 1956 roku do grudnia 1957 roku. Ogółem powróciło na Węgry: z Austrii 8319 osób, z
Jugosławii 2773 osoby, z innych zaś państw – przez Austrię – 3774 osoby, łącznie 14 866 osób.
Z posiadanych informacji wynika też, że w tym czasie władze węgierskie odmówiły prawa powrotu 105 osobom.
Z ogólnej liczby 181 992 uchodźców, przybyłych do Austrii w okresie do 1961 roku, w kraju tym pozostały 10 442
osoby. W Jugosławii, pozostało 407 osób, natomiast 76 osób uznano za zaginionych w tym kraju. Połowa ze 161
505 uchodźców węgierskich, którzy wyjechali z Austrii oraz 16 601 uchodźców, którzy opuścili Jugosławię –
poszukała sobie nowej ojczyzny na dalekich kontynentach. Najwięcej osiedliło się w Stanach Zjednoczonych (39
195 osób), w dalszej kolejności w Kanadzie (25 487 osób), Australii (10 417 osób), Izraelu (1897 osób) i
Republice Południowej Afryki (1331 osób). Spośród ogólnej liczby 79 272 uchodźców węgierskich, którzy z
Austrii udali się do innych krajów europejskich, najwięcej osób znalazło schronienie w Wielkiej Brytanii (20
840), w dalszej kolejności – w Niemczech (14 423), Szwajcarii (12 008), Francji (10 257), Szwecji (5947) oraz
Belgii (3562). Według danych Głównego Komisarza ds. Uchodźców ONZ, liczba Węgrów przebywających w
obozach przejściowych w Austrii wyniosła w 1992 roku już tylko 321 osób[potrzebny przypis]. Uchodźcy z okresu
rewolucji '56 roku otrzymywali wszelką pomoc i wsparcie ze strony ludności i władz austriackich. Ich
przystosowanie do warunków austriackich przebiegało na ogół bezproblemowo. Wielu spośród nich po czterech
latach pobytu w Austrii otrzymywało obywatelstwo austriackie i ani przez chwilę nie miało problemu z
otrzymaniem zezwolenia na podjęcie pracy w tym kraju.
Uwagi
a. Zaś w 1956 stalinowskie władze nazywały je kontrrewolucją (węg.:
ellenforradalom).
Bibliografia
Az 1956-os magyarországi forradalom és szabadságharc (http://ujszo.com/online/kulfold/2013/10/23/az-195
6-os-magyarorszagi-forradalom-es-szabadsagharc) (węg.). ujszo.com, 2013-10-23. [dostęp 2014-12-01].
Linki zewnętrzne
Leszek Nowak, Nauki rewolucji węgierskiej (http://lewicowo.pl/nauki-rewolucji-wegierskiej/)
Serwis multimedialny poświęcony wydarzeniom 1956 roku (http://www.1956.pl/)
Węgry 1956 zdjęcia z powstania (http://www.flickr.com/groups/hungary-1956/)
1956 – oryginalne gazety z tamtych dni (http://www.flickr.com/photos/dbforum/sets/72057594070651030/)
Dokumenty Rewolucji Węgierskiej 1956 (I) (http://instytut-brzozowskiego.pl/?p=522)
Dokumenty Rewolucji Węgierskiej 1956 (II) (http://instytut-brzozowskiego.pl/?p=525)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powstanie_węgierskie_1956&oldid=59693743”
Tę stronę ostatnio edytowano 6 maj 2020, 14:57. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych
samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością obowiązywania dodatkowych
ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).