Στοχαστικές Ανελίξεις Α

´ νοιξη 2010
Μ. Ζαζάνης 11-3-2010

1 Γραμμικές αναδρομικές εξισώσεις με σταθερούς συντελεστές

Η ακολουθία {xn ; n ∈ N} ικανοποιεί μια ομογενή γραμμική αναδρομική εξίσωση τάξης k με

σταθερούς συντελεστές αν υπάρχουν k πραγματικοί αριθμοί a1 , . . . , ak , με ak , 0, τέτοιοι ώστε

xn + a1 xn−1 + a2 xn−2 + · · · + ak xn−k = 0, n = k, k + 1, . . . . (1)

Προκειμένου να προσδιοριστούν τα μέλη της ακολουθίας απαιτείται επιπλέον να δοθούν οι k

πρώτοι όροι της ακολουθίας, x0 , x1 , . . . , xk−1 .

Στη συνέχεια ϑα επικεντρωθούμε ως επί το πλείστον σε γραμμικές εξισώσεις δεύτερης

τάξης. Προκειμένου να λύσουμε την ομογενή εξίσωση δεύτερης τάξης

xn + a1 xn−1 + a2 xn−2 = 0 (2)

ϑα δοκιμάσουμε λύσεις της μορφής xn = λn , n = 0, 1, 2, . . .. Για να είναι μια τέτοια ακολουθία

λύση της (2) ϑα πρέπει να ισχύει λn + a1 λn−1 + a2 λn−2 = 0 το οποίο σημαίνει ότι το λ ϑα πρέπει
να ικανοποιεί την εξίσωση
λ2 + a1 λ + a2 = 0. (3)
Η παραπάνω εξίσωση είναι δευτέρου βαθμού και εν γένει έχει δυο διαφορετικές ρίζες (ενδεχο-
μένως συζυγείς μιγαδικές, αφού a1 , a2 ∈ R).
Πρόταση 1. Η γενική λύση της εξίσωσης (2) δίνεται από την

C1 λn1 + C2 λn2 (4)

όπου C1 , C2 αυθαίρετες σταθερές. Οι σταθερές αυτές μπορούν πάντα να προσδιορισθούν μονο-

σήμαντα έτσι ώστε η λύση της (2) να ικανοποιεί δεδομένες αρχικές συνθήκες, x0 , x1 ή συνοριακές
συνθήκες της μορφής x0 , xN , όπου N ∈ N. Αν λ1 = λ2 = λ τότε η γενική λύση της (2) δίνεται
από την
C1 λn + C2 nλn . (5)

Αν {bn } είναι μια δεδομένη ακολουθία, η αναδρομική σχέση

xn + a1 xn−1 + a2 xn−2 = bn n = 0, 1, 2 . . . (6)

ονομάζεται μη ομογενής γραμμική αναδρομική σχέση δεύτερης τάξης. Μια ακολουθία {yn } η
οποία ικανοποιεί την (6) ονομάζεται ειδική λύση της μη ομογενούς εξίσωσης.
Πρόταση 2. Η γενική λύση της μη ομογενούς εξίσωσης (1) δίνεται από την

C1 λn1 + C2 λn2 + yn , n = 0, 1, 2, . . . (7)

όπου λ1 , λ2 είναι οι δύο διαφορετικές ρίζες της (3) και {yn } μια ειδική λύση της μη ομογενούς
εξίσωσης. Αν λ1 = λ2 = λ τότε η γενική λύση είναι C1 λn + C2 nλn + yn .

1
2 Αριθμοί Catalan

´Εστω Cn ο αριθμός των παραστάσεων που μπορούμε να φτιάξουμε με n ζεύγη παρενθέσεων.

´Ετσι έχουμε

Με 1 ζεύγος 1 παράσταση: ()
Με 2 ζεύγη 2 παραστάσεις: (()), ()()
Με 3 ζεύγη 5 παραστάστεις: ()(()), ()()(), (())(), ((())), (()()).

Γενικά, αν έχουμε n + 1 ζεύγη παρενθέσεων, ξεκινάμε ανοίγοντας μια παρένθεση που σε κάποιο
σημείο ϑα κλείσει. ´Εστω ότι περιέχονται k ζεύγη παρενθέσεων μέσα σ´ αυτό το πρώτο ζεύγος
(k = 0, 1, 2, . . . , n). Μπορούμε να φτιάξουμε Ck διαφορετικές εκφράσεις με αυτά τα k ζεύγη
και Cn−k εκφράσεις με τα n − k ζεύγη που είναι έξω από την πρώτη παρένθεση. Συνεπώς οι
συνολικές εκφράσεις που μπορούμε να φτιάξουμε με n + 1 ζεύγη παρενθέσεων αν η παρένθεση
που ανοίγει πρώτη περιέχει k ζεύγη είναι Ck Cn−k . Αθροίζοντας για όλα τα k έχουμε

Cn+1 = Cn + C1Cn−1 + C2Cn−2 + · · · + Cn−2C2 + Cn−1C1 + Cn .

Αν ϑέσουμε C0 = 1 τότε μπορούμε να γράψουμε
n
X
Cn+1 = Ck Cn−k . (8)
k=0

Ο αναδρομικός τύπος (8) δεν είναι γραμμικός, προσφέρονται όμως για τον αριθμητικό υπολο-
γισμό της ακολουθίας Cn . Για παράδειγμα έχουμε

C1 = C0C0 = 1 · 1 = 1
C2 = C0C1 + C1C0 = 1 · 1 + 1 · 1 = 2
C3 = C0C2 + C1C1 + C2C0 = 1 · 2 + 1 · 1 + 2 · 1 = 5
C4 = C0C3 + C1C2 + C2C1 + C3C0 = 1 · 5 + 1 · 2 + 2 · 1 + 5 · 1 = 14
C5 = C0C4 + C1C3 + C2C2 + C3C1 + C4C0 = 1 · 14 + 1 · 5 + 2 · 2 + 5 · 1 + 14 · 1 = 42.
Προκειμένου να βρούμε μια έκφραση σε κλειστή μορφή ϑα χρησιμοποιούμε την γεννήτρια συ-
νάρτηση
∞
X
C(z) = C n zn . (9)
n=0

Πολλαπλασιάζοντας την σχέση (8) με zn+1 και αθροίζοντας ως πρός n

∞
X ∞ X
X n
Cn+1 z n+1
= z zk Ck zn−k Cn−k
n=0 n=0 k=0
X∞ X∞
= z zk Ck zn−k Cn−k
k=0 n=k
∞
X ∞
X
= z k
z Ck zn−k Cn−k
k=0 n=k
= zC(z) · C(z)

2
 = C(z) − 1 καταλήγουμε στη σχέση C(z) − 1 = zC 2 (z) ή
P∞ n+1
Δεδομένου ότι n=0 C n+1 z

zC 2 (z) − C(z) + 1 = 0. (10)

Λύνοτας την δευτεροβάθμια εξίσωση έχουμε τις λύσεις

√
1± 1 − 4z
. (11)
2z

Προκειμένου να επιλέξουμε το σωστό πρόσημο στον παραπάνω τύπο παρατηρούμε ότι, ϑέ-
τωντας z = 0 στην (9) έχουμε C(0) = C0 = 1. Αν εξετάσουμε την συμπεριφορά της έκφρασης
(11) όταν z → 0 βλέπουμε ότι ο τύπος με√ το ϑετικό πρόσημο τείνει στο άπειρο, ενώ για τον
1− 1−4z
τύπο με αρνητικό πρόσημο ισχύει ότι 2z
→ 1 όταν z → 0 όπως βλέπουμε εφαρμόζοντας
τον κανόνα του de l’Hôpital. Α
´ ρα √
1± 1 − 4z
C(z) = . (12)
2z
Για να βρούμε την ακολουθία {Cn } από την γεννήτρια συνάρτηση της, C(z), ϑα χρησιμοποιή-
σουμε το διωνυμικό ϑεώρημα:
∞  
α
(1 + x)α =
X
xn |x| < 1, α ∈ R, (13)
n=0
n

όπου α α(α − 1) · · · (α − n + 1)

:= . (14)
n n!
(´Οταν
 το α είναι ϑετικός ακέραιος όλοι οι όροι της σειράς (13) για n > α μηδενίζονται. Π.χ.
3·2·1·0·(−1)
3
5
= 5!
= 0. ´Ετσι η άπειρη σειρά γίνεται σ´ αυτή την περίπτωση ένα πεπερασμένο
άθροισμα.)

Στην περίπτωσή μας α = 1/2 και

1/2 − 1) · · · ( 21 − n + 1)
1 1
(
!
= 2 2
n n!
n− 1 −n
(−1) 2 1 · 3 · 5 · · · (2n − 3)
=
n!
(−1)n−1 2−2n 1 · 2 · 3 · 4 · 5 · · · (2n − 3) · (2n − 2) · (2n − 1) · (2n)
=
(n!)2
! −n
2n 4
= (−1)n−1
n 2n − 1

Με βάση τις παραπάνω σχέσεις έχουμε

∞
X 1
!
1
(1 − 4z) 2 = 1+ 2 (−1)n (4z)n
n=1
n
∞
zn
!
X 2n
= 1+ (−1) 2n−1
(15)
n 2n − 1
n=1

3
και κατά συνέπεια
∞
zn−1
!
X 2n
C(z) =
n=1
n 2(2n − 1)
∞
X 2m + 2 ! zm
= (16)
m=0
m + 1 2(2m + 1)
 2m+2   2m  2(2m+1)
Ισχύει όμως ότι m+1 = m m+1 και αντικαθιστώντας στην (16) έχουμε

∞ !
X 1 2m
C(z) = zm . (17)
m=0
m+1 m

Συνεπώς, οι αριθμοί Catalan δίνονται από την σχέση

!
1 2n
Cn = . (18)
n+1 n