Inženjersko-Geološka Istraživanja

UNIVERZITET U TRAVNIKU
FAKULTET ZA TEHNIČKE STUDIJE
GRAĐEVINARSTVO
INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA
-Završni rad-
Kanditat Mentor
Broj indeksa:
Travnik, juni 2018.godine.

UNIVERZITET U TRAVNIKU
FAKULTET ZA TEHNIČKE STUDIJE
GRAĐEVINARSTVO
INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA
-Završni rad-
Kanditat Mentor
Broj indeksa:
Travnik, juni 2018.godine
SADRŽAJ
1. UVOD..........................................................................................................................................6
2
2. INŽENJERSKO-GEOLOŠKI OPIS TLA....................................................................................7
3. INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA.....................................................................8
4. OSNOVNI PRINCIPI INŽENJERSKO-GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA TERENA..............11
5. VRSTE INŽENJERSKO-GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA......................................................14
5.1. Daljinska detekcija..............................................................................................................16
5.2. Inženjersko-geološko rekognosticiranje terena...................................................................17
5.3. Inženjersko-geološko kartiranje..........................................................................................17
5.4. Istražne raskrivke................................................................................................................18
5.5. Istražni zasjeci.....................................................................................................................18
5.6. Istražni rovovi (sondažne jame)..........................................................................................19
5.7. Istražna okna (bunari).........................................................................................................20
5.8. Istražni potkopi...................................................................................................................20
5.9. Istražna bušenja...................................................................................................................21
5.10. Podaci koji se dobijaju bušenjem i na osnovu jezgra......................................................22
5.11. Hidrogeološka istraživanja..............................................................................................24
5.12. Laboratorijska ispitivanja................................................................................................24
5.13. Geofizička ispitivanja......................................................................................................25
5.13.1. Geoelektrične metode..................................................................................................26
5.13.2. Seizmičke metode........................................................................................................28
5.13.3. Radioaktivne metode...................................................................................................28
6. INŽENJERSKO-GEOLOŠKE KARTE, PROFILI I BLOK DIJAGRAMI..............................29
6.1. Inženjersko-geološke karte.................................................................................................30
6.2. Elementi inženjersko-geološke karte..................................................................................30
6.3. Inženjersko-geološki presjeci / profili.................................................................................33
6.4. Blok – dijagrami..................................................................................................................34
7. INŽENJERSKO-GEOLOŠKI USLOVI IZGRADNJE GRAĐEVINSKIH OBJEKATA........34
7.1. Inženjersko-geološki uslovi urbanizacije............................................................................34
7.2. Opšta procjena pogodnosti terena.......................................................................................37
7.3. Inženjersko-geološki uslovi izgradnje stambenih, poslovnih i industrijskih objekata........37
7.3.1. Uticaj stabilnosti terena...............................................................................................37
7.3.2. Uticaj podzemnih voda................................................................................................38
8. INŽENJERSKO-GEOLOŠKE ZNAČAJKE PODRUČJA........................................................39
8.1. Značajke intaktne stijene.....................................................................................................39
3
8.2. Gustoća................................................................................................................................40
8.3. Poroznost.............................................................................................................................40
8.4. Laboratorijsko ispitivanje ultrazvukom..............................................................................41
8.5. Čvrstoća intaktne stijene.....................................................................................................42
8.6. Čvrstoća intaktne stijene pod troosnim opterećenjem........................................................43
8.7. Vlačna čvrstoća...................................................................................................................44
9. STRUKTURA I TEKSTURA....................................................................................................45
9.1. Struktura..............................................................................................................................45
9.2. Tekstura...............................................................................................................................46
10. ZAKLJUČAK.........................................................................................................................48
11. LITERATURA.......................................................................................................................50
SAŽETAK
Izgradnja građevinskih objekata, posebno podzemnih građevina, je vrlo skupa inženjerska
4
građevina, sporo se grade, teško održavaju u toku eksploatacije, zahtijevaju kvalifikovanu radnu
snagu i specijalna oruđa za vrijeme građenja. Izvedba takvih objekata, pred projektante i izvođače
postavljaju mnoge specifične probleme u čijem rješavanju značajno mjesto imaju inžinjersko-
geološka istraživanja. Ovim istraživanjima dobijeni su relevantni podaci koji služe za proučavanje
geološke građe terena kao i za izučavanje inžinjersko-geoloških karakteristika stijenske mase.
Ključne riječi: Inženjersko geološka istraživanja, geološka građa, karakteristike stijenske mase.
1. UVOD
Cilj geoloških istraživanja gradilišta jeste određivanje distribucije raznih tipova tla i stijena
5
u području gdje su predviđeni radovi na izgradnji tunela, i njihove relevantne fizičke i hemijske
osobine. Nije dovoljno samo prepoznati slojeve po njihovoj stratigrafičkoj terminologiji, nego tla i
stijene trebaju da budu opisani po svojim mehaničkim osobinama te njihovom očekivanom
kratkoročnom i dugoročnom ponašanju povezanom sa konstrukcijom.
Glavni ciljevi istraživanja zemljišta su:
 razviti trodimenzionalni geološki model područja kroz koje će se izgraditi tunel,
uključujući i sve relevantne detalje o hidrogeološkoj situaciji,
 definisati fizičke karakteristike geoloških materijala kroz koje će se probušiti tunel, te
tako ustanoviti geotehnički model uključujući pribavljanje određenih konstrukcijskih
parametara stijena i tla.
Najprije se obavlja fotogeološka obrada, a zatim detaljno inžinjersko-geološko kartiranje

terena. Kartiranje se vrši u koridoru 100 do 200 m širine na topografskoj podlozi u mjerilu 1:1000.
Na terenu se mjere pukotine u odvojenim tektonskim cjelinama, klasificirane su prema širini i
obrađenu su u konturnim dijagramima. Smjerove pružanja pukotina za pojedine tektonske cjeline
obavezno treba prikazati na karti.
Geološki pokazatelji su odrednice za lokacije istražnih bušotina i položaj geofizičkih
profila. Nakon što se završilo terensko istraživanje, pristupa se obradi svih dobivenih podataka,
izradi prognoznog inžinjersko-geološkog profila, te utvrđivanju fizičko-mehaničkih i
hidrogeoloških osobina stijenske mase i to od površine terena pa sve do ispod nivelete terena. Na
inžinjersko-geološkim kartama prikazani su litostratigrafski odnosi duž trase ispitivanog terena.
Cilj geoloških istraživanja gradilišta jeste određivanje raznih tipova tla i stijena, njihovih
fizičkih i hemijskij osobina. Nije dovoljno samo prepoznati slojeve po njihovoj stratigrafičkoj
terminologiji, nego tla i stijene trebaju da budu opisani po svojim mehaničkim osobinama te
njihovom očekivanom kratkoročnom i dugoročnom ponašanju povezanom sa konstrukcijom.
2. INŽENJERSKO-GEOLOŠKI OPIS TLA

Prvi dojam o inženjerskim osobinama dobija se na temelju vizualne procjene prirode i
6
sastava tla, te uz pomoć nekoliko jednostavnih manualnih pokusa. Tla koja su sljepljenja kada su
vlažna i mogu se od njih raditi valjčići (to jest imaju koheziju i plastičnost) sadrže dovoljno praha
ili gline da ih se opiše kao sitnozrnata tla. Ona tla koja ne iskazuju ovo svojstvo su krupnozrnata.
U postupku opisa prvo je potrebno odrediti glavni tip tla kojemu tlo pripada, zatim ga
upotpuniti opisom sekundarnih i manje zastupljenih frakcija, te ostalim značajkama, kao što su
slojevitost, boja i oblik čestica.1
Radi jasnoće, prilikom opisivanja tla, glavne značajke trebaju biti razvrstane na slj. način:
1. značajke mase tla obuhvaćaju stanje i strukturu tla:
 zbijenost/kompaktnost/čvrstoća,
 diskontinuiteti.
2. značajke materijala tla obuhvaćaju prirodu i stanje:
 boja,
 složene vrste tla (granulometrijski sastav, oblik i veličina zrna),
 glavna vrsta tla na osnovi granulometrije i plastičnosti.
3. naziv sloja:
 geološka formacija starost i vrsta naslaga.
Tlu se naziv dodjeljuje s obzirom na veličinu čestica tla, budući da ona u najvećoj mjeri
utiče na osobine tla. Komponente tla, izdvojene prema veličini, mogu biti:
 blokovi,
 oblutci (kamen),
 šljunak,
 pijesak,
 prah i
 glina.
Njihovi rasponi dimenzija strogo su definirani geomehaničkom klasifikacijom tla. Tla koja
se sastoje od samo jedne komponente, dobijaju naziv po toj komponenti. Međutim, većina tala
mješavine su više komponenti.
Za određivanje njihovog naziva potrebno je utvrditi relativni udio svake pojedine
komponente. Naziv tla, u tom slučaju, sastoji se od naziva prevladavajuće komponente i pridjeva
1
Fuček, L.: Geološki, inženjersko-geološki i hidrogeološki istražni radovi, Institut za geološka istraživanja,
Zagreb
7
podređene komponente.2
Slika 1. Genetska klasifikacija tla
3. INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA

Izgradnja građevinskih objekata tijesno je vezana za inženjersko-geološke karakteristike
terena, iz razloga što teren na predviđenoj lokaciji može biti u labilnom stanju još prije izgradnje
objekta. Sa druge strane izgradnja i eksploatacija građevina obično prouzrokuje izmjene postojećih
inženjersko-geoloških i hidro-geoloških uslova, ne samo u okviru gabarira objekta, već i na široj
teritoriji. Pri tome treba imati u vidu da je jedan od bitnih uslova za uspješnu izgradnju i
eksploataciju građevina njihovo što punije sadejstvoo sa uslovima koji vladaju u tlu. Kod izgradnje
saobraćajnica i hidrotehničkih objekata značajnu ulogu ima još i zastupljenost geološko-
građevinskih materijala pogodnih za izgradnju i to što bliže objektu i u potrebnim količinama.
Navedeni podaci o terenu određuju se inženjersko-geološkim ispitivanjima, koja prethode

projektovanju, ali se u manjem obimu nastavljaju tokom izgradnje i eksploatacije građevina. Vrste i
obim inženjersko-geoloških istraživanja uslovljeni su složenošću geološke građe terena, ali i
nivoom planiranja i projektovanja. Zbog toga je za planiranje, izvođenje i korišćenje rezultata
inženjersko-geoloških istraživanja neophodno poznavanje nivoa planiranja i projektovanja.
Racionalna organizacija prostora, u cilju njegovog optimalnog korišćenja, postiže se kroz

prostorno i urbanističko planiranje i projektovanje, a njihova realizacija ostvaruje se kroz
građevinsko projektovanje.
2
Matičeć, D. i Fuček, L.: Inženjersko-geološki istražni radovi, Institut za geološka istraživanja, Zagreb,
1999.
8
Urbanističko planiranje ostvaruje se kroz:
 Generalni urbanistički plan – GUP,

 Detaljan urbanistički plan – DUP i
 Urbanistički projekat – UP.
Zakonom o izgradnji investicionih objekata predviđa se da je Investicioni program osnova

za donošenje odluke o izgradnji, a da je tehnička dokumentacija na nivou glavnog projekta, uslov
za izdavanje odobrenja za građenje.3
U praksi se ipak projektovanje ostvaruje kroz:
 Studiju alternativnih lokacija – SAL,

 Investicioni program izgradnje – INP,
 Idejni projekat – IP,
 Glavni projekat izvedenog stanja – PIS i
 Projekat rušenja – PR.
U cilju ekonomičnijeg izvođenja potrebnih istraživanja, za svaki navedeni nivo planiranja ili
istraživanja, potrebno je uraditi Projekat istraživanja. Pomoću njega se bliže definišu vrste, obim,
tehnički i drugi uslovi izvođenja istraživanja, a na osnovu detaljne analize svih raspoloživih
podataka o dotičnom terenu.
Stepen istraženosti treba da bude takav da se u potpunosti riješe postavljeni zadaci za taj
nivo istraživanja, uz uslov da pri narednim detaljnim istraživanjima osnovni zaključci iz prethodnih
istraživanja ne budu demantovani.
Procesi istraživanja i projektovanja, po pravilu, se nastavljaju tokom građenja, pa i

korišćenja objekata. Zadaci inženjersko-geoloških istraživanja tokom izgradnje objekata sastoje se
iz utvrđivanja činjeničnog stanja u stijenskim masama.
U slučajevima kada se utvrdi odstupanje od prognoze, donesene na osnovu ranijih

istraživanja predlaže se odgovarajuća izmjena projekta ili dopunsko istraživanje.
Za potrebe oskultacija i rušenja objekata koriste se uglavnom podaci prethodnih istraživanja

3
Zagreb
9
uz neophodnu reinterpretaciju njihovih rezultata. Metodologija inženjersko-geoloških istraživanja
za potrebe planiranja, projektovanja i građenja proističe iz osnovnih ciljeva i planova projekata.
Ona bi trebalo da doprinesu ujednačavanju mjerila kod inženjersko-geološkog vrednovanja
terena/prostora i time utiče na smanjenje subjektivnosti istraživača u tom vrednovanju.4
Inženjersko-geološka izučavanja terena zasnivaju se na principima: postupnog, potpunog,

ravnomjernog i ekonomičnog istraživanja. Time se istraživač obavezuje na odgovarajuću analizu
prethodnih, i stalno praćenje i usmjeravanje novoprojektovanih istraživanja prema saznanjima do
kojih dolazi. Racionalno korišćenje rezultata inženjersko-geoloških istraživanja zahtijeva
pravovremenu i stalnu saradnju istraživača, sa planerima i projektantima na svim nivoima
planiranja i projektovanja.
Slika 2. Osnovni elementi inženjersko-geološkog istraživanja
(a-formuliranje istraživanja, b-prikupljanje podataka, c-interpretacija)
4. OSNOVNI PRINCIPI INŽENJERSKO-GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA TERENA

Istraživanja terena se izvode saglasno odgovarajućim pravilima, standardima i
kriterijumima. Teži se uvijek tome da obim istražnih radova bude minimalan, a vrste istraživanja
4
Milan Maksimović: Mehanika tla, AGM knjiga, Beograd 2008.
10
primjerene ciljevima i zadacima istraživanja. Iz navedenog slijedi da ono što je u jednom slučaju
optimalno, u drugom slučaju može biti nezadovoljavajuće, odnosno očito je da je u pitanju
kompromis između težnji naručioca posla da istraživanja bude što manje i težnji istraživača da
sigurnost svojih zaključivanja bude što preciznija. Taj problem je donekle u geotehnici prevaziđen
postupnošću istraživanja tako da se potpuno rješavaju problemi te faze, a ne i zahtjevi narednih.
Osnovni principi istraživanja su sljedeći:
 princip postupnosti istraživanja,
 princip potpunosti istraživanja,
 princip ravnomjernosti istraživanja i
 princip ekonomičnosti istraživanja.5
Princip postupnosti istraživanja podrazumijeva da se istraživanja izvode postupno, po

fazama. To je uslovljeno i postupnošću rješavanja poslova planiranja i građevinskog projektovanja.
Po pravilu svaki nivo planiranja ili projektovanja prati odgovarajuće istraživanje. Osim toga što je
time obezbjeđena kontinualnost u izvođenju istraživanja i dobijanje odgovarajućih geotehničih
podloga, time se ostvaruje i mogućnost da u slučaju prekida procesa projektovanja, iz bilo kojih
razloga, može da se prekinu i poslovi istraživanja terena. Time se u suštini vrše istraživanja terena
do potrebnog nivoa istraženosti, a ne prekomjerno.
Ovaj princip ne treba shvatiti tako da se na svim nivoima izvodi približno isti obim radova,
niti obim radova odgovara obimu planerskog ili projektantskog posla. Isto tako, ne treba ga shvatiti
ni kao postupno pogušćavanje mreže istražnih radova ili postepeno povećanje kvantiteta saznanja o
terenu. U izvjesnoj mjeri ovaj princip sve to podazumijeva, ali ne bukvalno. Osnovni smisao ovog
principa je u tome da se u svakoj fazi istraživanja rješava drugi problem pa se primjenjuje drugačija
metodologija istraživanja. Pri tome se često koriste slični ili isti istražni radovi, mada se najčešće na
raznim nivoima istraživanja daje različita težina i značaj pojedinim postupcima. Na primjer, metodi
daljinske detekcije ili geofizička ispitivanja primjenjuju se obično na prvim nivoima istraživanja, a
istražni iskopi i laboratorijska ispitivanja na nivou idejnog ili glavnog projekta.
Ipak, nivoi istraživanja u pogledu primjene pojedinih metoda i korišćenja prethodnih

istraživanja treba da predstavljaju jednu logičnu cjelinu. To podrazumijeva da se pri projektovanju
svakog novog istraživanja maksimalno koriste rezultati prethodnih istraživanja. Na odnosu njih se
5
1999.
11
stvara hipoteza o problemu čije istraživanje predstoji, odnosno prognoza određenih karakteristika i
svojstava terena koja se istraživanjem provjerava. Pri tome treba imati u vidu jedan od osnovnih
principa naučnog istraživanja uopšte, a to je da se prije istraživanja postavi maksimalni mogući broj
hipoteza (pod uslovom da svaka od njih bude logički opravdana).
Tada se u prvoj fazi obično izvode tzv. krucijalni eksperimenti, oni kojima se mogu
razriješiti dileme između dvije hipoteze ili između dvije grupe hipoteza. Ovaj princip istraživanja se
najbolje može ilustrovati promjenama (kvalitativnim i kvantitativnim) na prognoznom inženjersko-
geološkom presjeku do kojih dolazi tokom istraživanja.
Princip potpunosti istraživanja podrazumijeva da inženjersko-geološke podloge treba da

su takve da se njima mogu na zadovoljavajućem nivou riješiti svi ciljevi istraživanja, a ne samo
pojedini od njih. Na primjer, u slučaju utvrđivanja uslova izgradnje brane, moraju istraživanjima
biti utvrđeni:
 dozvoljeno opterećenje podloge,
 mogućnost smicanja u podlozi i bokovima brane kao i po kontaktu beton-stijena,
 mogućnost gubljenja vode ispod i oko brane,
 uslovi iskopa temeljnih jama i
 mogućnost korišćenja lokalnih geoloških građevinskih materijala.
Ovaj princip podrazumijeva, takođe, da istraživanjem bude obuhvaćen cijeli istražni prostor.
Pri tome se pod istražnim prostorom podrazumijeva ne samo zona uzajamnih uticaja terena i
objekata, već i ono područje terena u kome se mogu konstatovati određene činjenice koje bi
pomogle boljem preciziranju zone sadejstva. Princip potpunosti se najbolje realizuje tako što se
unutar zone sadejstva terena i objekta izdvoje područja različitih uticaja terena na objekat i objekta
na teren, pa se u svakom takvom području utvrdi potreban obim radova za prognozu odgovarajućeg
uticaja i eventualno preduzimanja određenih meliorativnih postupaka. Tako npr. osim detaljnih
istraživanja područja u kome se aktivirao proces klizanja, neophodno je istražiti i bliže ili dalje
zaleđe. Samo tako, po pravilu, može se dovoljno precizno sagledati geneza procesa klizanja,
predvidjeti aktivnost i eventualno proširenje procesa, a takođe istražni radovi će omogućiti analizu
primjene svih mogućih sanacionih radova.
Princip ravnomjernosti istraživanja je naročito aktuelan pri istraživanju ležišta

mineralnih sirovina. U inženjerskoj geologiji on je aktuelan onda kada se istražuju dvije ili više
alternativnih lokacija za objekat. Za njihovo poređenje neophodan je približno isti nivo istraženosti.
12
Ukoliko to nije slučaj, upoređivanje je bez smisla. On takođe dolazi do izražaja kod ispitivanja
većih područja (npr. za potrebe urbanizma), ili vrlo detaljnog ispitivanja i manjih područja
(kartiranje tunela, temeljne jame). U tim slučajevima kada se vrši zoniranje istražnog područja
prema uslovima izgradnje (bonifikacija terena), ili zoniranje prema nekom od relevantnih
parametara, da bi se korektno ograničile zone približno istih uslova - cijela površina terena treba da
bude približno ravnomjerno istražena.
Ovaj princip nikada, pa ni u slučaju ležišta mineralnih sirovina, ne podrazumijeva bukvalno
istu gustinu istražnih radova. On bi se prije mogao definisati kao princip podjednakog stepena
istraženosti, a to podrazumijeva manju gustinu radova na relativno jednostavnim, odnosno
homogenijim područjima, a gušću mrežu radova na složenijim dijelovima istražnog područja.
U slučaju kompleksnih istraživanja za složene objekte (kao što su hidroenergetski sistemi,
podzemna skladišta) ovaj princip bi važio samo ako se istraživanje za sve objekte u istražnom
prostoru izvodi za isti nivo projektovanja. Ako to nije slučaj, onda se ni ovaj princip ne može
primijeniti. Princip ravnomjernosti istraživanja može u potpunosti važiti pri inženjersko-geološkim
istraživanjima samo kada se radi o istraživanju odgovarajućih osobina stijenskih masa unutar tačno
ograničenih područja određenog uticaja terena i objekta.
Princip ekonomičnosti istraživanja podrazumijeva minimalni utrošak materijalnih,

finansijskih sredstava i vremena uz uslov da se obezbijedi potrebna tačnost odnosno pouzdanost
rezultata istraživanja. Troškovi istraživanja i vrijeme potrebno za realizaciju radova, pored
prirodnih (klima, reljef, fizičko-mehaničke osobine stijenskih masa, hidrogeološki uslovi) i
subjektivnih faktora (organizacija rada) zavise naročito od:
 stanja puteva, odnosno prohodnosti terena,
 raspoloživih energetskih izvora,
 mogućnosti vodosnabdijevanja radilišta,
 raspoložive fondovske građe i drugih materijala koji se pri istraživanjima koriste.
Princip ekonomičnosti se odnosi na cijene pojedinih radova, ali i na ukupnu cijenu
istraživanja, koja je u najvećoj mjeri zavisna od obima istražnih radova. Cijena istraživanja ne bi
nikada smjela da bude razlog za toliko smanjenje obima i vrste radova koje bi dovelo u pitanje
pouzdanost dobijenih podataka. Takav pristup ne bi imao ni stručnog ni ekonomskog opravdanja.
Ušteda u troškovima istraživanja je najčešće prividna, jer se na račun malih ušteda obično u toku
izgradnje ili eksploatacije objekta pojave znatno veće štete. Te štete ne slijede nužno ali su moguće.
Detaljnija istraživanja odnosno pouzdaniji rezultati smanjuju rizik od mogućih šteta. Taj rizik se, u
13
suštini, pokriva faktorom sigurnosti koji se koristi u geostatičkim proračunima.
Kada su istraživanja preciznija i pouzdanija, a istraženost veća, faktor sigurnosti je manji i
obrnuto. To znači da bi povećanjem pouzdanosti rezultata istraživanja mogao da se smanji faktor
sigurnosti. Na taj način teoretski bi bilo moguće određenim povećanjem puzdanosti podataka
postići odgovarajuće smanjenje troškova izgradnje u svakom konkretnom slučaju, a ne samo
smanjiti rizik od eventualnih šteta do kojih može iznenada (neplanirano) doći.
5. VRSTE INŽENJERSKO-GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA

Zadatak inženjersko-geoloških istraživanja terena je vrlo složen i odgovoran. To uslovljava
primjenu više različitih metoda pri izvođenju ovih istraživanja. Principi na kojima se zasnivaju
metode međusobno se razlikuju. U nekim slučajevima razlike su čak i značajne, a izbor vrsta
istražnih radova ne može se vršiti šablonski. On u svakom konkretnom slučaju mora biti prilagođen
problemima koje treba riješiti, odnosno činjenicama koje za dotičnu lokalnost treba utvrditi. 6
Pri izvođenju inženjersko-geoloških istraživanja najčešće se primjenjuju:
 metode daljinske detekcije,

 inženjersko-geološko rekognosticiranje terena,
 inženjersko-geološko kartiranje terena, istražne raskrivke,
 istražni zasjeci,
 istražni iskopi - rovovi,
 istražna okna (bunari),
 istražni potkopi (galerije) i
 istražna bušenja.
Ovi radovi se, po pravilu, dopunjuju hidrogeološkim istraživanjima, laboratorijskim i

geofizičkim ispitivanjima. Šematski prikaz nekih od ovih istraživanja dat je na slici 3.:
6
Zagreb
14
Slika 3: Šematski prikaz profila terena
(1-sa raskrivkama, 2-rovom, 3-oknom /bunarom, 4-potkopom/galerijom i 5-bušotinama)
5.1. Daljinska detekcija

Pod daljinskom detekcijom podrazumijeva se kompleks ispitivanja površine zemlje sa većih
ili manjih udaljenosti. Ova ispitivanja provode se sa vještačkih satelita, orbitalnih stanica, aviona,
helikoptera i balona.
Primjena daljinske detekcije omogućuje efikasnija inženjersko-geološka istraživanja i

odražava se kroz poboljšanje sadržaja inženjersko-geoloških podataka, brže izvođenje istraživanja,
usavršavanje organizacije radova i sniženje cijene izvođenja radova. Najefikasnija primjena
daljinske detekcije ostvaruje se u nepristupačnim i slabo istraženim terenima.
Osnovne metode kojima se izvodi daljinska detekcija su:
 foto snimanje,
 televizijsko snimanje,
 infracrveno snimanje,
 radiotermičko snimanje,
 radiolokacijsko-radarsko snimanje i
 višespektralno snimanje.
Pomoću njih se izrađuju snimci, šeme, planovi i karte. Podaci kojima se očitavaju sa
snimaka mogu se podijeliti na opšte i specifične.
15
Opšti podaci pružaju informacije o:
 reljefu (tip, makro, mezo i mikro oblici, morfološke i morfometrijske karakteristike),

 hidrografiji (oblik, gustina, razuđenost i druge karakteristike hidrografske mreže i močvara),
 geobotanici (karakter, građa, sastav i oblik površina zahvaćenih biljnim pokrivačem, kao i
pedološke karakteristike),
 zoologiji (izgled karakterističnih oblika oformljenih radom organizama),
 stepenu i karakteru zaposjednutih terena privrednim objektima i zahvatima,
 gustini i karakteru putne mreže,
 melioracionim i irigacionim zahvatima vještačkim akumulacijama,
 hidrotehničkim objektima i drugo.
Specifični podaci pružaju informaciju o veličini, obliku i rasporedu grupa inženjersko-

geoloških formacija, geostrukturnim zonama i tektonskim karakteristikama. Analizom snimaka
dobijenih u različitim vremenskim trenucima mogu se dobiti i precizno odrediti podaci o dinamici
pojedinih inženjersko-geoloških procesa kao što su: kliženja, nanošenja bujičnih materijala, erozije,
abrazije i drugo.
5.2. Inženjersko-geološko rekognosticiranje terena

Ova vrsta istraživanja sastoji se iz prikupljanja osnovnih podataka ''in situ'' ( na licu mjesta)
koji su neophodni za projektovanje istražnih radova i dalje usmjeravanje istraživanja.
Prikupljeni podaci prikazuju se u vidu skice koja sadrži podatke o geološkog građi,
morfološkim, hidrološkim i tektonskim karakteristikama terena, inženjersko-geološkim procesima i
pojavama, pukotinama u terenu, oštećenjima objekata, kao i drugim podacima do kojih se dolazi
vizuelnim putem, izjavama mještana o pojavama koje su značajne za istraživanje.7
5.3. Inženjersko-geološko kartiranje

Inženjerskogeološko kartiranje obuhvata niz postupaka kojima se kao krajnji proizvod
dobija inženjersko-geološka karta određenog područja. To je situaciona osnova sa podacima o
geološkoj sredini značajnim sa stanovišta: planiranja iskoristljivosti prostora, preciziranja
geotehničkih uslova izgrađe objekata svih vrsta, definisanja rezervi i kvaliteta mineralnih sirovina u
industriji građevinskog materijala i drugi.8
7
Milan Maksimović: Mehanika tla, AGM knjiga, Beograd 2008.
8
Zagreb
16
Za projektovanje objekata sa velikim gabaritima, linijskih objekata ( saobraćajnica, kanala,
cjevovoda, dalekovoda), kao i za izradu projekata sanacije nestabilnih ili labilnih zona neophodni
su detaljni podaci o inženjersko-geološkim karakteristikama terena. Ovi podaci snimaju se
instrumentalno na terenu, a zatim unose na topografske karte – osnove. Takva vrsta istraživanja
predstavlja inženjersko-geološko kartiranje. Razmjera topografskih osnova na koje se nanose
podaci uslovljene su geološkom složenošću terena, veličinama i značajem objekata za koje se radi
inženjersko-geološka karta.
Kartiranje terena podrazumijeva obilazak svih značajnih tačaka na datom terenu, krećući se
maršutama koje su takve da se prate karaktristični kontakti različitih vrsta stijena ili geoloških
pojava, metodom poprečnih profila tako da se približno upravno presijecaju kontakti različitih vrsta
stijena, ili obilaskom i pregledom svih otkrivenih dijelova stijenskih masa. Inženjeru su za takav
rad potrebni i dovoljno dobra topografska osnova, kompas, pribor za bilježenje, eventualno
prevozno sredstvo. Navedeno kartiranje terena je obavezni dio, a dopuna podataka rezultatima
bušenja i drugih vrsta istraživanja i ispitivanja samo obogaćuje inženjersko-geološku kartu.
Karta je u suštini uprošćeni model terena. Vrlo kompleksni i promjenljivi geološki faktori se
ne mogu na njoj nikad u potpunosti prikazati. Stepen uprošćenosti karte kao modela prirode zavisi
najviše od namjene i razmjere karte, zatim od relativnog značaja pojedinih inženjersko-geoloških
faktora, tačnosti podataka i tehnike njihovog prikazivanja.
5.4. Istražne raskrivke

Istražne raskrivke (slika 4) izvode se u cilju prikupljanja podataka za detaljno inženjersko-
geološko kartiranje, izvođenje opita ''in situ'', kao i za vađenje uzoraka za laboratorijska ispitivanja
fizičko-mehaničkih karakteristika stijenskih masa koje leže ispod tankog površinskog sloja
(najčešće nekog od slojeva iz kore raspadanja).
Slika 4: Šematski prikaz istražne raskrivke
17
Izrada raskrivki vrši se ručnim alatom. Oblik njihovih površina nije uslovljen i ne mora biti
geometrijski pravilan.
5.5. Istražni zasjeci

Istražni zasjeci se izvode na terenima pod nagibom radi detaljnijeg inženjersko-geološkog
kartiranja, izrade inženjersko-geoloških profila, izvođenje opita ''in situ'', kao i radi
eksperimentalnog određivanja optimalnih nagiba kosina.
Izrada zasjeka izvodi se većinom ručnim alatom, a slabije mašinski. Oni su obično
pravilnog geometrijskog oblika, širine oko 1m, a dubine od 2m do 3m. Istražni zasjeci se u
dokumentaciji prikazuju vertikalnim inženjersko-geološkim presjecima/profilima.
5.6. Istražni rovovi (sondažne jame)

Cilj izvođenja istražnih rovova ( slika 5) je utvrđivanje geološke građe terena, elemenata i
karakteristika nestabilnosti, hidrogeoloških svojstava terena, vađenje uzoraka za laboratorijska
ispitivanja, ili izvođenje opita ''in situ''.9
U istražnim iskopima se vrši direktno osmatranje stijenskih masa na licu mjesta i to

pregledom njihovih zidova i iskopanog materijala. Istražni iskopi mogu biti plitki, kada su relativno
jeftini i duboki kada su izuzetno skupi. Zbog toga se dubokim iskopima pristupa samo kad su u
pitanju izuzetno veliki i složeni građevinski objekti i to dvojako. Prvo kada oni imaju karakter
istražnog rada, tada se namjenski izvode da bi se ispitivanja izvela i na bazi toga pristupilo najčešće
finalizaciji glavnog građevinskog projekta objekta.
U drugom slučaju, u fazi izgradnje određenog tipa objekta i iskopa za njega, neke dionice se
proglašavaju istražnim i tada se u njima izvode projektovana ispitivanja. Kada se radi o dubokim
istražnim iskopima mora se strogo voditi računa da su iskorištene sve mogućnosti dobijanja
potrebnih podataka svim drugim mnogo jeftinijim istražnim radovima, pa tek kada se utvrdi da
potrebni podaci ne mogu da se dobiju tim drugim metodama, pristupa se izvođenju dubokih
istražnih iskopa.
Poprečni presjek istražnih rovova je najčešće pravougaonog oblika, a dimenzija 1x1 do
2x4m i dubine najviše do 6m. Oni se najčešće izvode ručnim alatom, s tim što je u čvrstim
stijenskim masama potrebno miniranje ograničenih razmjera. Napredovanje u dubinu vrši se
srepeničasto samo sa jednog od užih zidova rova, kao što je prikazano na slici 5. Ostali zidovi su
približno vertikalni i ravni. Ako je dubina veća od 1,5m zidove treba razupirati podgradom.
9
1999.
18
Slika 5. Izgled istražnog rova
5.7. Istražna okna (bunari)

Istražna okna se primjenjuju pri istraživanjima dubljih dijelova labilnih i nestabilnih terena i
to samo ako istražna bušenja ne mogu pružiti dovoljno pouzdane podatke o geološkoj građi terena,
elementima pojava nestabilnosti, kao i kada treba da se izvedu opiti ''in situ'' u dubljim dijelovima
terena, ili da se izvade neporemećeni uzorci većih dimenzija i što je moguće manje
neporemećenosti. 10
Poprečni presjek istražnih okana je pravougaoni, kvadratni ili kružni. Njihova dubina
najčešće se kreće u rasponu od 6 do 20m, a vrlo rijetko je i veća. Istražna okna se izvode ručnim
alatom, a po potrebi mjestimično i miniranjem.
Uporedo sa napredovanjem radova vrši se i razupiranje. Pri tome treba voditi računa i o
mogućnosti priticanja većih količina podzemne vode, a eventualno i štetnih gasova.
Prije razupiranja vrši se kartiranje zidova istražnih okana. Izvođenje istražnih okana
obavezno se vrši na osnovu posebnog ( rudarskog ) projekta. Pošto predstavljaju skupe zahvate
bunari se poslije obavljenih istraživanja koriste za druge namjene.
5.8. Istražni potkopi

Ova vrsta istraživanja se primjenjuje za precizna inženjersko-geološka proučavanja dubljih
dijelova terena. Obično se izvode kod većih hidrotehničkih zahvata, labilnih i nestabilnih terena
10
Franotović, D.: Inženjerska geologija, Institut za geološka istraživanja, Zagreb, 1956.
19
zahvaćenih prostranim i dubokim inženjersko-geološkim procesima i pojavama, a u zadnje vrijeme
i za smještaj podzemnih geotehničkih laboratorija za izvođenje opita ''in situ''. Izrada istražnih
potkopa se ne preporučuje u veoma nestabilnim terenima sa aktivnim procesima, a iz ekonomskih
razloga ni u padinama sa blagim nagibima, pošto iziskuje obimne pristupne radove.
Istražni potkopi se obično rade približno horizontalno, ali mogu imati i uspon – uskopi, ili
pad – niskopi. Dimenzije vertikalnog presjeka su najčešće 1,2 x 1,8m, ali se nastoji da dimenzije
budu što manje jer istražni potkopi po pravilu narušavaju postojeću stabilnost terena. Dužine
istražnih potkopa uslovljavaju zadaci koje treba obaviti ovim radovima.
U koherentnim i sipkim sedimentima istražni potkopi se izvode ručnim alatom, a u čvrstim

stijenskim masama mašinski i uz upotrebu eksploziva. Upotreba eksploziva mora se prilagoditi
stepenu stabilnosti terena. U koherentnim, rastresitim i vrlo ispucalim stijenama potkopi se po
pravilu podgrađuju. Zidovi potkopa se obavezno kartiraju paralelno sa napredovanjem iskopa, a
rezultati se nanose na vertikalne profile i razvijene blok profile.11
U pogledu obezbjeđenja posebnog projekta za izvođenje radova, korišćenje u druge svrhe i

konzenviranje za istražne potkope postoje zahtjevi analogni onima za istražna okna.
5.9. Istražna bušenja

U odnosu na prethodno opisane vrste istražnih radova bušotinama se dobijaju manje
pouzdani inženjersko-geološki podaci o terenu. Međutim, prednost istražnog bušenja nad ostalim
vrstama istražnih radova je u prvom redu niža cijena i znatno kraće vrijeme izvođenja radova,
odnosno dobijanje podataka.
Osim toga istražnim bušenjem se može doprijeti do većih dubina, a pri tome se znatno
manje remeti postojeća stabilnost terena. Mane istražnog bušenja u odnosu na ostale vrste istražnih
radova je manji poprečni presjek, što onemogućuje neposredno osmatranje i kartiranje dubljih
dijelova terena, zatim smanjenje mogućnosti ispitivanja ''in situ'', te pogoršanje uslova vađenja
neporemećenih uzoraka za laboratorijska ispitivanja.
Istražnim bušenjem se mogu utvrditi:

 geološka građa,
 hidrogeološke karakteristike,
11
Franotović, D.: Inženjerska geologija, Institut za geološka istraživanja, Zagreb, 1956.
20
 položaj pojave i nivoa podzemne vode i
 elementi nestabilnih pojava u zoni bušotine.
Osim toga u istražnim bušotinama se može registrovati kretanje nestabilnih masa

(klizometrima), određivati pravac kretanja podzemnih voda, a po potrebi se izvode i opiti ''in situ''
ograničenih razmjera. Iz istražnih bušotina vade se uzorci za laboratorijska ispitivanja fizičko-
mehaničkih osobina stijenskih masa i hemijske analize podzemne vode.12
U cilju izvođenja inženjersko-geoloških ispitivanja bušenja se vrše rotacionom metodom.

Osnovni princip rada, po kojem je ova metoda i dobila naziv (rotaciono) je okretanje sržne cijevi ili
svrdla kojima se buši oko njihove vertikalne osovine. Pri okretanju sržne cijevi ili svrdla se utiskuju
u tlo, a vađenjem dijela tla zahvaćenog njima u tlu se formira otvor cilindričnog oblika. Dalja
istraživanja vrše se uglavnom na jezgru ili karakterističnim dijelovima jezgra – uzorcima.
Prečnik bušotine uslovljen je njenom namjenom. Na primjer, za laboratorijska ispitivanja

najmanji prečnik bušotine koji omogućuje vađenje uzorka za sve neophodne opite iznosi 1600mm.
Kada je namjena bušotine višestruka najmanji prečnik bušotine treba da odgovara najvećem
potrebnom prečniku uzorka.
Garniture sa kojima se izvodi istražno bušenje obično se pokreću motorima – mašinske

garniture. Međutim, do manjih dubina (5 – 10m) u glinovitim i nevezanim sedimentima čija su zrna
sitna istražno bušenje se izvodi i garniturama sa ručnim pogonom – ručne garniture. Po pravilu
istražne bušotine se izvode sa potpunim jezgrovanjem, to jest sa kontinualnim vađenjem jezgra po
cijeloj dubini bušotine.
U nekoherentnim sedimentima, kao i u koherentnim sedimentima koji su u pokretu

( klizište, tecište i drugo) ili su podložni bubrenju bušotine, treba oblagati cijelom njihovom
dužinom da bi se spriječilo zarušavanje zidova. U tim sedimentima bušenje treba izvoditit bez
prekida, to jest, za što kraće vrijeme. Na jezgrima izvađenim iz istražnih bušotina obavezno treba
obaviti geološki opis – kartiranje, bez obzira na osnovni cilj izvođenja bušotine. Tom prilikom
treba nastojati da se prikupi najveći mogući broj podataka.
Rezultati kartiranja prikazuju se na pojedinačnim profilima bušotina, ili na vertikalnim

presjecima terena – inženjersko geološkim profilima.
12
1999.
21
5.10. Podaci koji se dobijaju bušenjem i na osnovu jezgra
Istražno bušenje pruža mogućnost za dobijanje vrlo velikog broja različitih podataka o stijenskim
masama i terenu koji se istražuje. Vrsta, broj i stepen tačnosti tih podataka zavise od načina
bušenja, jezgrovanja i vrste ispitivanja u bušotini. Ispitivanjem jezgra koje se dobija uobičajenim
postupcima bušenja mogu se dobiti sljedeći podaci:
 neposrednim opažanjem jezgra:
o litološke vrste stijenskih masa kroz koje se bušilo,
o sklop stijena,
o prognozno, zona kolebanja NPV,
o gustina, nagib i oblik zidova pukotina, slojevitosti i škriljavosti i drugih strukturnih osobina,
o procjena stepena mehaničke oštećenosti i hemijske izmjenjenosti stijene,
o procjena efekata injektiranja stijenskih masa,
o površina klizanja stijenskih masa.
 naknadnim ispitivanjem jezgra:
o hemijski i mineralni sastav,
o paleontološke karakteristike i starost,
o fizičko-mehaničko-tehnološka svojstva.
Ispitivanjem orijentisanog jezgra:

 prostorna orijentacija planarnih i linearnih elemenata sklopa (rasjedi i rasjedne zone,
slojevitost, škriljavost, pukotine, klivaž, lineacija),
 broj familija pukotina i karakteristike pukotina svake familije (gustina, širina, oblik
zidova pukotina).
Ispitivanjem zidova istražnih bušotina mogu se dobiti podaci o:

 karakteru kontakta različitih litoloških članova,
 položaju i orijentaciji pukotina, slojeva, rasjeda,
 položaju, orijentaciji, širini, vrsti ispune pukotina,
 mjestima doticanja vode u bušotinu.
Ispitivanjem i opažanjem u bušotinama mogu se dobiti podaci o:
 filtracionim karakteristikama stijenskih masa,
 kolebanju nivoa podzemne vode,
22
 temperaturi stijenskih masa,
 deformabilnosti stijenskih masa,
 električnim, elastičnim (gravitacionim), magnetnim, radioaktivnim i temperaturnim
karakteristikama stijenske mase duž zida bušotine.
Na osnovu ispitivanja u više bušotina mogu se dobiti podaci o:
 geološkoj građi terena na istražnom prostoru (sastavu, starosti, tektonskom sklopu),
 kvazihomogenim zonama po pojedinim značajnim parametrima,
 pravcima i brzini toka podzemnih voda,
 brzini prostiranja elastičnih talasa između više bušotina i slično.
5.11. Hidrogeološka istraživanja

Fizičko-mehaničke osobine stijenskih masa, posebno koherentnih sedimenata, uslovljene su
količinom podzemne vode koja je prisutna u njima. Podzemna voda znatno utiče na razvoj
inženjersko-geoloških procesa, stabilnost i uslove eksploatacije građevinskih objekata. Često se
koristi za vodosnabdijevanje. To uslovljava da se pri istraživanjima terena posebna pažnja obrati
hidrogeološkim karakteristikama stijenskih masa.
Osnovni podaci koje treba utvrditi su:
 hidrogeološke funkcije stijenskih masa u sklopu terena,

 oscilacije nivoa izdani,
 način prihranjivanja i pražnjenja izdani,
 pravci kretanja podzemnih voda,
 piezometrijski nivo,
 agresivnost podzemnih voda na beton i gvožđe i
 karakteristike vodopropusnosti mjerenjem ''in situ''.
Utvrđivanje ovih parametara postiže se različitim metodama od hidrogeološkog kartiranja,

do osmatranja u specijalno opremljenim bušotinama – piezometrima.
Pri hidrogeološkim istraživanjima treba imati u vidu da u tijelima klizišta često nema
obrazovnih izdani kao cjeline, već se umjesto njih nalaze protočne ''lutajuće vode'' koje često
mijenjaju svoje puteve usljed zatvaranja jednih i otvaranja drugih prslina i pukotina. Zbog toga
nivoi podzemne vode utvrđeni u pojedinim piezometrima na nestabilnim terenima mogu imati
23
neuobičajeni, izlomljeni položaj.
5.12. Laboratorijska ispitivanja

Laboratorijska ispitivanja izvode se u cilju određivanja fizičko-mehaničkih osobina
stijenskih masa. Vrste laboratorijskih ispitivanja, načini njihovog izvođenja i obrade rezultata su
predmet posebnih disciplina geotehnike – mehanike tla i mehanike čvrstih stijenskih masa.
5.13. Geofizička ispitivanja

Geofizička ispitivanja zasnivaju se na razlikama fizičkih osobina stijenskih masa (gustine,
specifičnog električnog otpora, brzine rasprostiranja elastičnih talasa, radioaktivnosti, magnetizma).
Promjene intenziteta ovih osobina u terenu ukazuju na odgovarajuće promjene sastava ili stanja u
kojem se nalaze stijenske mase i podzemna voda. Efikasnost geofizičkih ispitivanja uslovljena je
stepenom razlike fizičkih osobina stijenskih masa, a također i pravilnošću povezivanja istih sa
ostalim metodama inženjersko-geoloških istraživanja.
Izvođenje geofizičkih ispitivanja obavlja se istovremeno, ili u ređim slučajevima prethodi

ostalim inženjersko-geološkim ispitivanjima. Pri tome se znatno smanjuje obim ostalih istraživanja,
a povećava se potpunost i kvalitet istraživanja.
Metode geofizičkih ispitivanja omogućuju rješavanje položaja, svojstva i stanja pojedinih

vrsta stijenskih masa u konstrukciji terena, tektonskih činilaca, dinamičkih karakteristika i osobina
podzemnih voda, uslova koji mogu uticati na promjene stanja stijenskih masa i podzemne vode
tokom vremena ili pri izvođenju inženjerskih zahvata u terenu.
Ispitivanja se mogu izvoditi na površini terena, u vodenoj sredini, na akvatorijima, u

bušotinama, površinskim i podzemnim iskopima, upotrebom aero i kosmičkih metoda u
laboratorijskim uslovima na uzorcima tla.
Osnovne geofizičke metode koje se primjenjuju pri inženjersko-geološkim istraživanjima

su:
 geoelektrične,
 seizmičke i
 radioaktivne.
Pri poređenju podataka dobijenih geofizičkim ispitivanjima sa rezultatima ostalih vrsta

inženjersko-geoloških istraživanja veliki značaj ima efekat razmjere. Poređenje se može smatrati
24
korektnim samo ako se odnosi na približno isti prostor u terenu koji je zahvaćen ispitivanjima. Uz
to treba imati u vidu da se inženjersko-geološka ispitivanja izvode u iskopima, bušotinama ili na
uzorcima tla. U cjelokupnoj zapremini terena koja se ispituje uzorci predstavljaju pojedine tačke, a
bušotine i iskopi pojedinačne linije. Njihove zapremine iznose samo nekoliko kubnih decimetara ili
prvih kubnih metara do prvih desetina kubnih metara. Njihovi podaci se mogu porediti neposredno
samo sa geofizičkim parametrima određenim na uzorcima. Pri izvođenju geofizičkih ispitivanja na
terenu se zahvataju znatno veći dijelovi stijenskih masa, i terena uopšte, nego iskopima ili
bušenjem. Mogućnost određivanja karakteristika stijenskih masa u znatno većem obimu čini
geofizičke metode nezamjenjivim pri extrapolaciji i interpretaciji inženjersko-geoloških svojstava
dobijenih ostalim metodama u pojedinim tačkama i linijama.
5.13.1. Geoelektrične metode

Ova ispitivanja zasnivaju se na mjerenjima sopstvenog potencijala električnih pola u
stijenskim masama, ili specifičnog električnog otpora koji stijenske mase pružaju pri proticanju
jednosmjerne struje kroz njih. Uz to veličina specifičnog električnog otpora zavisi od sastava i
stanja raspadnutosti stijenske mase, kao i od količine podzemne vode koja se nalazi u stijenskim
masama.
U oblasti inženjerske geofizike primjenjene za inženjersko-geološka ispitivanja skoro

isključivo se primjenjuje metoda specifičnog električnog otpora (SEO) koja se izvodi u obliku
geoelektričnog sondiranja geoelektričnog kartiranja (profilisanja) i geoelektričnog karotaža. Kod
sva tri postupka osnovni princip mjerenja je isti, samo se geoelektrično sondiranje i kartiranje
izvode na površini terena, a karotaž u bušotinama.
Slika 6. Šematski prikaz ispitivanja SEO metodom
25
(1-voltmetar, 2-baterija, A i B predajne elektrode, M i N prijemne elektrode, 3-
ekvipotencijalne linije, 4-linije toka struje, 5-ampermetar)
Uređaj za mjerenje se sastoji iz baterije (izvor jednosmjerne struje) čiji su polovi spojeni sa
predajnim elektrodama koje su zabijene u tlo. Između predajnih elektroda u tlo se zabijaju prijemne
elektrode M i N. One su spojene sa voltmetrom, sa kojim se mjeri razlika potencijala (Δu).
Veličina specifičnog električnog otpora (ρ) određuje se jednačinom:
Δu
ρ=k·
I
a izražava se ommetrima (Omm).
Dubina do koje se vrši ispitivanje uslovljena je rastojanjem predajnih elektroda i iznosi d =

AB/2.
Pri geoelektričnom sondiranju sukcesivno se povećava rastojanje između predajnih

elektroda, a samim tim i dubina ispitivanja, dok rastojanje između prijemnih elektroda ostaje
nepromijenjeno.
Geoelektrično sondiranje primjenjuje se pretežno za određivanje granica i debljina pojedinih

slojeva stijenskih masa, debljine kore raspadanja, nivoa izdani vode uključujući i arteske vode koje
se javljaju u velikim dubinama.
Tokom geoelektričnog kartiranja (profilisanja) rastojanje između elektroda je

nepromijenjeno i kontinualno premješta po određenom pravcu (profilu).
Takav postupak omogućuje izučavanje inženjersko-geoloških podataka u horizontalnom

pravcu duž profilske linije do konstantne dubine ( AB/2 = const).
26
Slika 7. Šema geoelektričnog karotaža
(A i B predajne elektrode, M i N prijemne elektrode)
Metodom geoelektričnog kartiranja mogu se odrediti granice stijenskih masa i vodonosnih

horizonata, konture karstnih šupljina i pukotinskih zona. Geoelektričnim karotažom vrše se
mjerenja specifičnog električnog otpora duž zidova bušotina. Jedna od predajnih elektroda pomjera
se duž zida bušotine, a druga je zabijena na površini terena. Ovom metodom vrši se izdvajanje
pojedinih litoloških članova duž zidova bušotina, njihova zasićenost podzemnom vodom i
zapreminska težina.
5.13.2. Seizmičke metode

Ove metode zasnivaju se na osobini stijenskih masa da svaka od njih prenosi drugačijom
brzinom elastične (seizmičke) talase. U zavisnosti od korištenog dijapazona učestanosti oscilacija
elastičnih talasa izdvajaju se seizmičke (30 - 200 kH), akustične (1 000 - 10 000 kH) i ultrazvučne
metode (20 000 – 70 000 kH). U oblasti inženjersko-geoloških istraživanja najviše se primjenjuju
tzv. refrakciona metoda. Za što jednostavniji prikaz osnovnog principa ove metode pretpostavimo
da se od površine terena do dubine H rasprostire sloj kroz koji se elastični talasi kreću brzinom V 1.
U njegovoj podini je sloj kroz koji se elastični talasi kreću brzinom V 2. Pri tome je V2 > V1. Na
određenim rastojanjima ( slika 8) od tačke pobuđivanja eleastičnih talasa 0 – ''tačka paljenja''
postave se geofoni S1, S2, S3...Sn (elektronski instrumenti za registrovanje oscilacija tla). Nakon
''paljenja'' (eksplozija ili jačeg udara) u tački 0, mjere se vremena kretanja talasa po površini terena
do odgovarajućeg geofona.
27
Slika 8. Šematski prikaz refrakcione seizmičke metode
5.13.3. Radioaktivne metode

Radiaktivne metode zasnivaju se na funkcionalnoj zavisnosti između opadanja gama, ili
neutronskog zračenja i stepena zbijenosti, odnosno vlažnosti stijenskih masa. U opštem slučaju
intenzitet gama i neutronskog zračenja zavisi od energije zračenja emitera (slika 9) i rastojanja od
emitera do detektora. Prije mjerenja ta zavisnost ima određenu maksimalnu vrijednost. Prilikom
izvođenja opita intenzitet opada utoliko više, ukoliko je zbijenost sredine veća, a vlažnost manje.
Današnjim aparaturama postiže se tačnost pri mjerenjima zapreminske težine od ±3 KN/m 3 pri
mjerenju vlažnosti.
Slika 9. Šeme ispitivanja radioaktivnim metodama
(a-ispitivanje na površini terena, b-u bušotini, c-pobijanjem sonde u tlo)
(1-izvor zračenja, 2-ekran, 3-detektor, 4-oklop uređenja, 5-zona ispitivanja)
Za inženjersko-geološka ispitivanja primjenjuju se tri načina izvođenja opita. Način koji je

prikazan šemom na slici 9 primjenjuje se pri mjerenjima na površini terena. Instrumenti koji se
primjenjuju kod ove metode tzv. ''pegle'' omogućuju mjerenja u pojedinim tačkama, ili neprekidno
po zadanom profilu na površini terena.
Ispitivanja koja su ilustrovana šemom b na slici 9, izvode se u bušotinama i to na

28
pojedinačnim tačkama zidova bušotina ili kontinualno po zidu bušotina – metoda radiaktivnog
karotaža.
Po metodi koja je ilustrovana šemom c na slici 9, ispitivanja se vrše ispod površine terena
utiskivanjem sonde sa priborom u tlo.
6. INŽENJERSKO-GEOLOŠKE KARTE, PROFILI I BLOK DIJAGRAMI

Osnovni način prikaza rezultata u tehnici uopšte u velikoj mjeri je grafički. Grafički prikaz
inženjersko-geoloških podataka i njihovih odnosa objašnjava karakteristike terena. U inženjerskoj
geologiji ovo se postiže najvećim dijelom inženjersko-geološkim kartama, profilima i blok
dijagramima.
6.1. Inženjersko-geološke karte

Inženjersko-geološke karte su grafički prikazi važnijih inženjersko-geoloških činilaca sa
površine terena. One se nanose na odgovarajuće topografske osnove na kojima mora da budu
označene izohipse, hidrografska mreža, važniji naseljeni i privredni punktovi, saobraćajnice kao i
drugi objekti značajni za inženjersko-geološko istraživanje terena.
6.2. Elementi inženjersko-geološke karte

Bitni elementi koji sačinjavaju inženjersko-geološku kartu su:
 kartirane jedinice (petrogeni članovi ili kompleksi sa svojim važnijim fizičko-mehaničkim

karakteristikama),
 tektonske pojave (elementi pada slojeva, plikativne i rapturne deformacije),
 hidrogeološke pojave (osnovne hidrogeološke osobine kartiranih jedinica, izvori – posebno
mineralni i termalni, kraška vrela, ponori),
 značajnije pojave inženjersko-geoloških procesa (veća klizišta, odroni),
 seizmički podaci (epicentralna područja) i
 nalazišta građevinskih materijala.
Kartirane jedinice se prikazuju odgovarajućom bojom ili šrafurom. Granice između njih
iscrtavaju se neprekidnim, isprekidanim ili tačkastim linijama. Neprekidnim linijama označavaju se
jasno utvrđene granice, isprekidanim linijama približno određene ili pokrivene granice, a tačkasto
postupan prelaz između kartiranih jedinica.
Uz inženjersko-geološku kartu obavezne su dvije legende i to:
29
 legenda kartiranih jedinica – ukoliko to format omogućava, postavlja se sa lijeve strane
karte, ona sadrži prikaz boje, simbola i eventualne šrafure za sve kartirn jedinice, uz kratak
opis njihovih najvažnijih inženjersko-geoloških karakteristika i
 legenda standardnih oznaka – stavljaju se sa desne strane i sadrže objašnjenja svih oznaka
koje se javljaju na karti.
U praksi se najviše upotrebljavaju dva tipa inženjersko-geoloških karti:
 opšte inženjersko-geološke karte – služe za opštu procjenu uslova projektovanja, izgradnje

o eksploatacije objekata, one su obično sitne ili srednje razmjere, a pružaju prikaz genetsko
morfoloških karakteristika terena, petrografsku pripadnost i osnovne inženjersko-geološke
karakteristike terena, stabilnost i ugroženost terena;
 specijalne inženjersko-geološke karte – služe za prikaz specifičnih inženjersko-geoloških
karakteristika terena, raznovrsne su po svom sadržaju (karte klizišta, karte nalazišta
geološko-građevinskih materijala).
30
Slika 10. Inženjersko-geološka karta terena u području klizišta
31
6.3. Inženjersko-geološki presjeci / profili
Inženjersko-geološki profili predstavljaju grafičke prikaze važnijih inženjersko-geoloških
činilaca na vertikalnim ili kosim presjecima terena. Samim tim oni prikazuju, pored dijela terena
koji se zapaža neposredno sa površine terena, i njegove dublje dijelove. Interpretacija prilika u
terenu je subjektivnija od karte. Osnovni uzroci subjektivnosti profila su nedovoljnost podataka na
površi i razlike u građi pripovršinskih i dubljih dijelova terena. Subjektivnost profila kao
interpretacije smanjuje se postojanjem podataka iz bušotina, geofizičkih podataka, i podzemnih
radova, tako da se kao dvije krajnosti izdvajaju:13
 Nedokumentovani (idejni) profili – koji su načinjeni samo na osnovu podataka sa karte, i

 Dokumentovani profili – kod kojih su tačke ključne za konstrukciju podpovršinskog dijela
dokumentovane podacima iz iskopa, bušotina, podzemnih radova ili geofizičkim podacima.
Između ove dvije krajnje kategorije postoje svi prelazi. Što veća dokumentovanost važna je
kod prognoznih profila koji se izrađuju u cilju predviđanja prilika duž projektovanih tunela,
saobraćajnica, brana i drugih objekata. U tom slučaju od tačnosti predviđanja uveliko zavisi
pravilnost projektovanja i izvođenja, cijena pa i cjelokupni uspjeh radova, a realnost prikaza će biti
u kratkom roku, egzaktno provjerena, što čini izradu prognoznih profila veoma osjetljivim i
odgovornim poslom. Pomoću inženjersko-geoloških profila može se dobiti slika o
trodimenzionalnim odnosima u ispitanom dijelu terena duž izabrane profilske linije.
Profilska linija predstavlja projekciju presjeka zamišljene profilske ravni na površini terena.
Njeno mjesto na karti bira se tako da ona pokazuje najilustrovaniji dio područja, da obuhvata što
veći broj tvorevina i da prolazi kroz mjesta gdje se nalaze najbolji izvori informacija (bušotine,
geofizički profili, galerije).
Profil se interpretira, odnosno konstruiše do dubine koja je potrebma za potpuno

razmatranje stabilnosti terena ili budućeg objekta. Inženjersko-geološki profil može predstavljati
prilog uz inženjersko-geološku kartu, kada je na istom listu s njom, ili može biti samostalni grafički
prikaz terena. U oba slučaja grafička oprema profila je ista. Inženjersko-geološki profil ima
označenu orijentaciju (azimut profila), vertikalni razmjernik i imena najvažnijih orijentira sa karte.
Orijentacija profila se pokazuje u gornjem desnom uglu iznad profila, vrh joj je orijentisan
na desno, a ispred ili iza njega je označen azimut profila u stepenima. Kod izlomljenog profila,
13
1999.
32
linije lomljena se obilježavaju vertikalnim crtama, a orijentacija se označava za svaki dio profila
posebno.
6.4. Blok – dijagrami

Blok – dijagram je dvodimenzionalni prikaz trodimenzionalnog terena. Njegov osnovni i
najjednostavniji oblik predstavlja blok koji prikazuje kartu (plan) i dva profila. Za prikaz rezultata
ispitivanja nekog područja, blok-dijagrami su pogodniji od karata i profila, kod kojih se treća
dimenzija ne prikazuje direktno. U odnosu na blok-dijagram samo modeli predstavljaju bolji način
prikaza prostornih odnosa.
Pri izradi blok-dijagrama najčešće se primjenjuju paralelne projekcije za koje su u geologiji

usvojeni nazivi: kosa projekcija, kosa aksonometrija, ptičja ili vojna perspektiva i izometrija.
Perspektiva koja daje prikladnije utiske ređe se koristi zbog složenosti konstrukcije blok-dijagrama.
7. INŽENJERSKO-GEOLOŠKI USLOVI IZGRADNJE GRAĐEVINSKIH

OBJEKATA
Osnovni uslovi koji moraju da budu zadovoljeni pri izvođenju bilo kojeg građevinskog
zahvata su njegova stabilnost i ekonomičnost građenja. Da bi se ispunili ovi uslovi treba u svakoj
etapi izgradnje i eksploatacije da bude ostvareno optimalno sadejstvo objekta i tla. Zbog toga
inženjer-projektant mora biti detaljno upoznat sa inženjersko-geološkim karakteristikama terena na
kojem je predviđena izgradnja. U protivnom već u početnoj fazi projektovanja mogu nastati
protivurečnosti između koncepcije projektanta i uslova koje, za realizaciju te koncepcije, pružaju
inženjersko-geološke karakteristike terena.
Inženjersko-geološke karakteristike terena nemaju isti uticaj na sve vrste građevinskih

objekata. To uslovljava da za svaku karakterističnu grupu objekata treba posebno proučiti
inženjersko-geološke uslove izgradnje.
7.1. Inženjersko-geološki uslovi urbanizacije

Priroda urbanističkog planiranja bitno se razlikuje od principa koji se primjenjuju pri
projektovanju građevinskih objekata bilo koje vrste. Osnovne etape prostornog i urbanističkog
planiranja su regionalni, generalni i detaljni urbanistički planovi.
Njima se određuje raspored svih stambenih, privrednih i administrativnih objekata,

saobraćajnica i drugih elemanata koji obezbjeđuju materijalne i kulturne potrebe naselja.
Racionalno korištenje gradske teritorije i perspektiva njenog razvoja u znatnom stepenu

33
uslovljeni su inženjersko-geološkim karakteristikama terena.
Optimalno povoljne uslove za građenje pružaju tereni koji su izgrađeni od kamenitih

stijenskih masa, kao i dobro granuliranih šljunkova pijeska. Na njima se mogu graditi objekti svih
vrsta. Tereni u čiji sastav ulaze prašinasti ili glinoviti šljunkovi i pijesak, kao i nisko plastične
prašine i gline uslovljavaju manja ograničenja za gradnju. Ona se mogu riješiti bez bitnih
poteškoća. Takvi tereni se mogu smatrati povoljnim za gradnju. Kod uslovno povoljnih terena za
gradnju javljaju se veće poteškoće, koje se ipak mogu ekonomično riješiti. U građi takvih terena
učestvuju visoko plastične prašine i gline, kao i nisko i visoko plastične organske prašine i gline.
Nepovoljni za gradnju su tereni izgrađeni od lako rastvorljivih stijena, treseta i muljeva. Na

njima treba očekivati vrlo velike poteškoće pri gradnji koje zahtijevaju znatne i skupe tehničke
intervencije. U slučajevima kada su tereni izgrađeni tako da se često smjenjuju pojedini petrogeni
članovi koji spadaju u različite grupe prema pogodnosti mjerodavni značaj za izgradnju imaju
članovi koji pripadaju najnepovoljnijoj grupi. Uticaj načina pojavljivanja stijenskih masa na uslove
izgradnje naselja ogleda se kroz masivnost, slojevitost, lučenje i prostorni položaj slojevitosti i
škriljavosti u odnosu na površinu terena. Najnepovoljnije uslove za građenje pružaju masivne
stijenske mase. Manje povoljne su slojevite, dok su najmanje pogodne škriljave stijenske mase.
Osnovne morfološke karakeristike koje utiču na pogodost terena za građenje su: reljefni
oblici, visina i nagib padine. Uticaj reljefnih oblika ogleda se kroz njihovu učestalost i veličinu
visinskih oscilacija. Najpovoljnije uslove za građenje pružaju tereni sa rijetkim i što blažim
visinskim oscilacijama. Terene koji se nalaze na većim nadmorskim visinama obično prate
nepovoljniji meteorološki uslovi i teži uslovi komunikacija. Zbog toga tereni na manjim
nadmorskim visinama pružaju povoljnije uslove za građenje. Nagib površine terena utiče na: obim
izvođenja zemljanih radova, odvođenje površinskih voda, pogodnost za gradnju saobraćajnica,
vodovodne i kanalizacione mreže, kao i komunalnih i drugih objekata.
Stepen pogodnosti terena u odnosu na nagib površine terena može se vrednovati kao što je
prikazano na tabeli 1.
34
Tabela 1. Stepen pogodnosti terena
STEPEN POGODNOSTI NAGIB TERENA U %

I Optimalno povoljan teren 1–5
II Povoljan teren 1 i 5 – 10
III Uslovno povoljan teren 10 – 20
IV Nepovoljan teren 20
Tereni sa malim nagibom površine terena zahvataju mali obim zemljanih radova i pružaju
mogućnost lakog gravitacionog odvođenja površinskih voda. Međutim, na nagibima blažim od 1%
javljaju se poteškoće pri odvođenju površinskih voda. Sa povećanjem nagiba površine terena
pogoršava se stepen pogodnosti na svim navedenim činiocima.
Bitni hidrogeološki činioci koji utiču na pogodnost terena za urbanizaciju su:
 dubina do nivoa izdani i veličina njegovih oscilacija,

 vodopropusnost,
 vodoocjednost i hidrogeološke funkcije stijenskih masa u sklopu terena,
 strukturni tip izdani i
 agresivnost podzemnih voda.
Među navedenim činiocima najveći značaj imaju u prvom redu dubina do nivoa izdani, a
zatim vodopropusnost. Sa povećanjem dubine i vodopropusnosti raste pogodnost i obratno.
Tabela 2. Granice vodopropusnosti i dubine nivoa izdani
STEPEN POGODNOSTI VODOPROPUSNOST MAKSIMALNA DUBINA

(cm/min) DO NIVOA IZDANI (m)
I Optimalno povoljan teren 0,25 12
II Povoljan teren 0,05 – 0,25 3 - 12
III Uslovno povoljan teren 0,025 – 0,05 1,2 - 3
IV Nepovoljan teren 0,125 1,2
7.2. Opšta procjena pogodnosti terena

Za opštu procjenu pogodnosti terena za izgradnju naselja uz prethodno navedene
inženjersko-geološke činioce značajni su još: klimatski uslovi, ekonomski, socijalni, saobraćajni i
drugi. Svi oni zajedno čine bazu za donošenje konačne procjene o pogodnosti terena i odluke za
35
izgradnju novih ili proširenje postojećih naselja. Skupna analiza inženjersko-geoloških činilaca
primjenjuje se, osim pri opštoj kategorizaciji terena i za izdvajanje cjelokupne teritorije naselja na
stambene, industrijske i druge zone.
Stambene zone najčešće zahvataju 40 – 60% ukupne površine naselja. Njima odgovaraju
optimalno povoljni i povoljni tereni za zbijenu izgradnju sa visokim stambenim i poslovnim
zgradama (soliterima), a nepovoljni tereni za individualnu gradnju manjih zgrada.
Za izgradnju industrijskih zona koristi se obično oko 10% cjelokupne teritorije naselja i to
tereni koji su procjenjeni kao optimalno povoljni i povoljni, ali i uslovno povoljni. Saobraćajnice
(putevi, ulice i pruge) u savremenim naseljima zahvataju do 20% cjelokupne teritorije. Njima se
daje isti značaj kao stambenim naseljima i industrijskim zonama, jer se saobraćajnice sa njima
prožimaju.
7.3. Inženjersko-geološki uslovi izgradnje stambenih, poslovnih i industrijskih

objekata
Građevinska praksa ukazuje da su deformacije stambenih i privrednih objekata u najvećem
broju slučajeva vezane za nedovoljno obraćanje pažnje inženjersko-geološkim karakteristikama
terena.
7.3.1. Uticaj stabilnosti terena

Izgradnja stambenih, poslovnih i industrijskih građevina u principu se ne preporučuje nestabilnim i
uslovno stabilnim terenima. Međutim, pri izuzetnim potrebama izgradnja se sprovodi i na takvim
terenima. Tada se mogu javiti dva osnovna slučaja:
1. Nestabilna zona rasprostire se duboko ispod površine terena. U tom slučaju građevinu treba
postaviti u nožici padine. Građevina mora biti masivna, sa odgovarajućim potpornim zidom prema
gornjim dijelovima padine. Radovi na izvođenju fundiranja su vrlo skupi jer je potrebno da se uzmu
mjere za zaštitu iskopa temeljne jame i znatno armiranje temelja i čitave konstrukcije.
2. Nestabilna ili potencijalna nestabilna zona rasprostire se u površinskom dijelu terena. Takvi uslovi
često se sreću na periferiji gradova.
3. Za građenje je potrebno brzo izvođenje mjera za stabilizaciju terena uz obraćanje pažnje na nagib
kosine. Što je nagib kosine oštriji, to je njegova stabilizacija složenija. Uz to se mora razmatrati
mogućnost pojave kliženja u procesu izvođenja zemljanih radova, građenja i eksploatacije objekata.
Izrada dubokih iskopa ispod temelja je neophodna, a sve podzemne instalacije treba postaviti niz
padinu.
36
Promjene zapremine tla najčešće se odražavaju negativno na stabilnost građevina. One
mogu nastati pod dejstvom više činilaca među kojima su najčešće smrzavanje, skupljanje i
bubrenje. Što je više čestica gline prisutno u tlu, što je lakša građevina i što je veća dubina
smrzavanja tla, to su veće opasnosti po stabilnost građevina. Krupnozrna tla (drobina, šljunak,
pijesak) malo mijenjaju zapreminu pri smrzavanju pošto se u njima u led pretvara samo ona voda
koja se nalazi neposredno u porama. Glinovite frakcije u sitnozrnim sedimentima posjeduju
sposobnost postojanog apsorbovanja vode obrazuje se tanki proslojci leda. Ta pojava poslije dužeg
perioda smrzavanja prouzrokuje povećanje zapremine u tlu koje ponekad dostiže nekoliko desetina
centimetara, što se posebno štetno odražava na lake građevine, ili na nedovoljno čvrste dijelove
građevina, npr. na podzemnim etažama. Mjere za sprečavanje pojava povećanja zapremine uslijed
smrzavanja predviđene su građevinskim normama. Najjednostavniji postupak predstavlja
povećanje dubine fundiranja.
Mogućnost povećanja zapremine tla često ostaje zanemarena, ali se kasnije iskazuje na
objektu. Pojave prslina i pukotina u glinovitim sedimentima uslijed dejstva mraza javljaju se vrlo
često u zoni temelja hladnjača nekoliko godina poslije početka njihove eksploatacije, bez obzira na
preduzete mjere toplotne izolacije.
Skupljanje tla izazvano njegovim sušenjem prirodnim procesima takođe izaziva način
oštećenja pa i rušenja građevina. Ova pojava naročito je karakteristična pri fundiranju građevina na
muljevitim glinama ili tresetu.
7.3.2. Uticaj podzemnih voda

Prisustvo podzemne vode u znatnoj mjeri utiče na rješavanje problema vezanih za
projektovanje i građenje objekata raznih vrsta. U mnogim slučajevima ono utiče na izmjenu metode
fundiranja i povećanje cijene građevinskih radova. Svako tlo sadrži u sebi izvjesnu količinu
podzemne vode koja uslovljava primjenu hidroizolacionih mjera.
Pri fundiranju građevina u terenima sa visokim nivoom podzemne vode često se javlja
potreba za snižavanjem istog. Pri tome treba voditi računa da taj zahvat može prouzrokovati
slijeganje tla i u vezi sa tim oštećenja građevina. Ova slijeganja nastaju usljed povećanja efektivnog
pritiska u dreniranom tlu.
Posebna vrsta problema vezana je za agresivnost podzemnih voda. Zagađenje može biti
izazvano spoljašnjim i unutrašnjim činiocima.
37
8. INŽENJERSKO-GEOLOŠKE ZNAČAJKE PODRUČJA
U istraživanom području izrađene su vrlo detaljne geološke karte s inženjersko-geološkim
elementima, ali one same po sebi ne sadrže dovoljno podataka za izradu geotehničkog projekta. Za
potrebe takvih projekata izrađuju se inženjersko-geološki modeli u kojima su uz geološke podatke
vezane numeričke vrijednosti. Takav zadatak nije nimalo lak i zahtijeva detaljno proučavanje svih
značajki intaktne stijene i stijenske mase.
Stvaranje inženjersko-geološkog modela zasniva se na generalizaciji svih podataka
dobijenih “in situ” kategorizacijom, mjerenjima, opažanjima i brojnim laboratorijskim
ispitivanjima. Uz to je vrlo važno koristiti analogiju s drugim ispitanim područjima sličnih
značajki. Zaključivanju modela prethodi obrada podataka u kojoj se koriste brojne statističke
metode.
8.1. Značajke intaktne stijene
Za razumijevanje inženjersko-geoloških značajki bilo kojeg terena u čvrstim stijenama vrlo
je bitno odrediti karakteristike intaktne stijene, koje zajedno sa značajkama diskontinuiteta
određuju stijensku masu. U inženjerskoj geologiji se intaktnom stijenom smatra dio stijenske
mase koji se nalazi između diskontinuiteta. Prema toj definiciji, fragmenti intaktne stijene mogu
biti milimetarskih, pa do metarskih dimenzija. Često je vrlo teško, ili gotovo nemoguće, izdvojiti
uzorak stijene bez diskontinuiteta ili drugih defekata (koji sasvim sigurno utiču na rezultate
ispitivanja), a da je dovoljno velik za ispitivanje.14
Jasno je da gotovo niti jedan uzorak koji je određen za ispitivanje ne predstavlja idealan,
neporemećen, ili na bilo koji način neizmijenjen fragment stijene. Stoga je vrlo bitno već terenskim
istraživanjima odabrati uzorke koji bi mogli biti pravi reprezentanti intaktne stijene.
To ne znači da se za testiranje uzimaju samo uzorci, za koje se pretpostavlja da imaju
najbolje osobine, nego se pažljivom selekcijom uzoraka moraju upoznati sve različitosti osobina
intaktne stijene.
Uzorak intaktne stijene treba reprezentirati sve odlike materijala stijene, uključujući njegove
izmjene, deformacije i općenito sve one karakteristike koje ga obilježavaju. Uzorci na kojima su
obavljena laboratorijska ispitivanja relativno su malih dimenzija 10-20 cm po dužoj osi valjka
(jezgre bušotine), pa je i na taj način ipak donekle smanjen uticaj relativno snažne razlomljenosti
stijenske mase.
8.2. Gustoća
14
Zagreb
38
Kao jedna od osnovnih fizičkih konstanti mineralne tvari, gustoća se ispitivala na gotovo
svim uzorcima koji su bili podvrgnuti raznim fizičkim i mehaničkim ispitivanjima. Gledajući
rezultate brojnih ispitivanja gustoće s porama i šupljinama (slika 11), može se ustanoviti da su oni
za gotovo sve litostratigrafske jedinice vrlo ujednačeni s vrijednostima između 2.66 i 2.70 g/cm3.
S obzirom da se radi o materijalima s vrlo visokim udjelom kalcita, može se utvrditi da su
stijene vrlo kompaktne, s velikim brojem ispunjenih prslina i vrlo malom primarnom, ali i
sekundarnom poroznosti.
Slika 11. Gustoća s porama i šupljinama pojedinih litostratigrafskih jedinica
8.3. Poroznost
Vrijednosti apsolutne poroznosti su pokazatelj pakiranja, kompakcije, cementacije
sedimenta, različitih dijagenetskih promjena, ali i sekundarnih procesa (razlomljenost i trošenje)
pojedinih mikrofacijesnih grupa. Ovim se ispitivanjima udijeli primarne i sekundarne poroznosti u
ukupnom rezultatu ne mogu izdvojiti, pa se njihov odnos samo može pretpostavljati. 15
Iz priloga (slika 12) vidljivo je da laminirani vapnenci (2c) cenomanskih naslaga
(fenestralna poroznost), i konglomerati (4a) prominske serije imaju nešto povećanu poroznost u
odnosu na druge naslage, pa se njihova primarna poroznost koju nameću uvjeti sedimentacije ne
smije zanemariti.
15
Magdalenić, A. i Mamužić, P.: Geološka, hidrogeološka i inženjersko-geološka istraživanja, Zagreb, 1999.
39
Slika 12. Raspon i prosječne vrijednosti apsolutne poroznosti pojedinih mikrofacijsnih grupa
8.4. Laboratorijsko ispitivanje ultrazvukom
Ispitivanja provodljivosti ultrazvuka se u programima za geotehničke istražne radove

provode iz više razloga. Poznato je da se iz brzina širenja ultrazvučnih valova može doznati više o
strukturi i razlomljenosti intaktne stijene. Brzine širenja primarnih (vp) i sekundarnih (vs) valova
mogu se koristiti za izračunavanje dinamičkih modula i Poisson-ovog koeficijenta.
Osim toga, usporedbom podataka o brzini širenja primarnih (vp) i sekundarnih (vs) valova
na laboratorijskim uzorcima i seizmičkim ispitivanjima na terenu, može se dobiti relativni
pokazatelj oslabljenja stijenske mase u odnosu na intaktnu stijenu.16 Uz to treba napomenuti da bez
sagledavanja lokalnih geoloških značajki terena ovakve korelacije mogu dovesti do zabluda.
Brzine širenja seizmičkih valova mjerene na laboratorijskim uzorcima relativno su velike
(slika 13) i kreću se od 5750-6500 m/s za primarne valove i pretežno u rasponu 2800-3200 m/s za
sekundarne valove.
16
Mensur Mulabdić: Geotehničko inženjerstvo, Građevinski fakultet Osijek, 2013.
40
Slika 13. Brzine širenja primarnih (vp) i sekundarnih (vs) ultrazvučnih valova kroz (laboratorijske)
uzorke
Može se pretpostaviti da se odstupanje u nagibu korelacijskih pravaca može pripisati

strukturnim posebnostima krupnozrnatih prominskih klastita ili vapnenaca s velikim bioklastima
kao što su foraminifere, ali i litološkim i teksturnim značajkama prominskih klastita (raznoliki
litološki sastav, količina i vrsta matriksa i cementa, pakiranja valutica i td.)
8.5. Čvrstoća intaktne stijene
Čvrstoća intaktne stijene definira se kao njena otpornost na djelovanje naprezanja.

Parametar čvrstoće intaktne stijene je sila pri kojoj dolazi do njenog sloma. Osim direktnog
ispitivanja parametara čvrstoće, do njihovih vrijednosti se može doći i empirijskim putem. Hoek i
Brown tvrde da se njihov empirijski kriterij sloma intaktne stijene dobro poklapa s mjerenjima
čvrstoće prilikom djelovanja troosnog tlaka intaktne stijene ukoliko je slojevitost na odabranom
uzorku okomita na njegovu dužu os (Hoek & Brown, 1988). Kriterij je izražen jednostavnom
jednadžbom, a osim za određivanje empirijskog kriterija čvrstoće intaktne stijene, koristi se i za
procjenu sloma razlomljenih stijenskih masa:
σ '3
σ1' = σ3' + σc (mi + 1)2
σc
σ 1' – maksimalni efektivni tlak prilikom sloma,

σ 3' – minimalni efektivni tlak prilikom sloma,
σ c – jednoosna tlačna čvrstoča intaktne stijene,
mi – konstanta materijala intaktne stijene,
a – ½ za intaktne stijene.
Treba napomenuti da konstanta materijala intaktne stijene (mi), koja je važan faktor u Hoek
Brownovom kriteriju sloma intaktne stijene, kod sedimentnih karbonatnih stijena ne ovisi samo o
veličini zrna i teksturi. Konstanta mi ovisi i o mineralnom sastavu, različitim strukturnim
elementima kao što su:
 pakiranje čestica ili zrnaca,
 poroznosti,
 cementu,
41
 matriksu i
 mnogobrojnim dijagenetskim procesima.
Mi vrijednost intaktne stijene se znatno smanjuje ako slom nastaje po nekoj od
predisponiranih ploha oslabljenja. Ako isključimo sekundarne procese, u sedimentnim stijenama na
to mogu uticati mnogi primarni, teksturni i strukturni elementi.
8.6. Čvrstoća intaktne stijene pod troosnim opterećenjem
S obzirom da je postupak za ispitivanje čvrstoće intaktne stijene pod troosnim opterećenjem

vrlo složen i skup, u sklopu ovakvih projekata se obično obavlja samo na zahtjevnijim dionicama ili
skupim građevinskim objektima.
Slika 14. Odnosi maksimalnih i minimalnih tlakova prilikom sloma uzorka u troosnom naprezanju
8.7. Vlačna čvrstoća

Vlačna čvrstoća je na malom broju uzoraka određena tzv. indirektnim postupkom –
Brazilskim pokusom (slika 15).
42
Slika 15. Rasponi i prosječne vrijednosti čvrstoće na vlak testirane Brazilskim pokusom, i
prikazane prema mikrofacijesnim grupama
Gotovo svi litološki tipovi vapnenaca (1a-1c) i vapnenačke breče (1d) koji čine neokomske
naslage istraživanog područja imaju prilično ujednačene vrijednosti ispitivanja vlačne čvrstoće
(slika 15). Na dijagramu se odmah ističe znatno manja vlačna čvrstoća laminiranih cenomanskih
naslaga (2c). Laminirani dijelovi serije nisu jako sedimentološki markirani, ali bez obzira na to,
njihovo svojstvo anizotropije je vrlo jako izraženo. Nažalost, ovdje se ne može kvantificirati
anizotropnost laminiranih dijelova stijene, jer prilikom ispitivanja nije utvrđivana orijentacija
strukturnih i teksturnih elemenata u odnosu na djelovanje sile.
Primjećuje se i nešto veća čvrstoća prominskih konglomerata (4a) od jelarskih breča (5a).
Unutar samih Jelar naslaga (5a-5b), rekristalizirani dijelovi (5b) su oslabljeni u odnosu na primarne
(5a) vapnenačke breče. Prije svega, oslabljenje je, vjerojatno posljedica izuzetne razlomljenosti
stijene. U tim je dijelovima rekristalizacija olakšana, i velikim dijelom zahvaća samo cement, tako
da vapnenačko kršje ostaje nerekristalizirano. Tako se brojne prsline i kalcitne žilice, kao i
nekvalitetna veza između rekristaliziranih i reliktnih dijelova stijene, mogu smatrati glavnim
“krivcima” za relativno slabu vlačnu čvrstoću dijagenetski promijenjenih dijelova Jelar naslaga.
Osim toga na vlačnu čvrstoću vjerovatno je uticao i stupanj litifikacije i izluživanja matriksa
između kršja.
Odnos vlačne i tlačne čvrstoće može biti vrlo važan indikator «kvalitete» veziva klastičnih
karbonatnih stijena, pa se određivanjem vlačne čvrstoće može izbjeći ''krivi dojam'' o čvrstoći tih
43
stijena uzrokovan većim vrijednostima tlačne čvrstoće.
Tabela 3. Odnos indirektne vlačne i tlačne čvrstoće.
9. STRUKTURA I TEKSTURA
Proučavanje strukture i teksture sedimentnih stijena vrlo je bitno, jer se činjenicama o građi
stijene može doći do vrijednih zaključaka koji imaju važan uticaj na inženjersko-geološka svojstva.
Građa sedimentnih karbonatnih stijena, od terenskog do mikroskopskog područja posmatranja,
utiče na čitav niz vrlo bitnih inženjersko-geoloških svojstava.17
9.1. Struktura
Izučavanje strukture karbonatnih stijena, osobito vapnenaca, prilikom inženjersko-geoloških
istraživanja bilo je često zapostavljano. Radom je pokazano da je raščlanjivanje litostratigrafskih
jedinica prema strukturnom i teksturnom kriteriju neophodno. To posebno vrijedi za područja u
kojima se rade detaljna inženjersko-geološka istraživanja.
Do takvog zaključka navode rezultati ispitivanja gustoće (s porama i šupljinama) gdje je
vrlo bitan način slaganja i pakiranja čestica sedimenta, njihova sortiranost, zaobljenost, i drugo. Uz
strukturu stijene vezana je i primarna poroznost koja je također vrlo bitna osobina sedimenta. Bez
obzira što je u istraživanim sedimentima poroznost vrlo mala, vidi se, da ovisno o strukturnim (ali i
teksturnim i dijagenetskim) osobinama karbonatnih stijena, poroznost može biti značajna (slika 16)
i tako još i više uticati na ostala inženjersko-geološka svojstva karbonatnih stijena.
17
Mensur Mulabdić: Geotehničko inženjerstvo, Građevinski fakultet Osijek, 2013.
44
Slika 16. Poroznost uzoraka arhitektonsko-građevnog kamena karbonatnog sastava
9.2. Tekstura
Kod ispitivanja mehaničkih svojstava intaktne stijene neke od teksturnih značajki, kao što je
škriljavost, mogu dovesti do pojave anizotropije (slika 17). Pretpostavlja se da je anizotropnost
gotovo isključivi razlog znatno nižih vrijednosti indirektne vlačne čvrstoće laminiranih dijelova
cenomanskog vapnenca u istraživanom području .
Manje je izražena, ali i dokazana anizotropija unutar jednog sloja vapnenaca, koja je
prouzročena njegovom nehomogenom građom. Prema ispitivanjima Hawkins-a (1998) i u uzorcima
koji obuhvaćaju teksturne elemente vrlo je bitno znati orijentaciju uzorka u odnosu na pravce u
kojima se ispitivanja provode (slika 18).
Slika 17. Uticaj orijentacije teksturnih elemenata na jednoosnu tlačnu čvrstoću devonskih
škriljavaca
45
Slika 18. Jednoosna tlačna čvrstoća intaktnih stijena ispitivana paralelno (p), okomito (o) i
dijagonalno (d) u odnosu na slojevitost
Prema svemu prikazanom, može se zaključiti da teksturne osobine stijena imaju izravan i
jak utijecaj na inženjersko-geološke parametre koji se koriste u geotehničkom projektiranju.
46
10. ZAKLJUČAK
Inženjerska geologija je znanost posvećena istraživanju, proučavanju i rješavanju

inženjerskih i okolišnih problema koji su posljedica interakcije između geoloških značajki i
graditeljske djelatnosti čovjeka.
Inženjersko-geološka istraživanja otvaraju i rješavaju znanstvene i stručne probleme iz

područja inženjerske geologije (egzodinamički procesi, fizička i mehanička svojstva stijena i tla)
koristeći metode temeljnih geoloških disciplina, inženjersko-geološka mjerenja in-situ i rezultate
geofizičkih i laboratorijskih geotehničkih ispitivanja. Pažnja posvećena uočavanju i analizi uzroka i
posljedica djelovanja raznih egzodinamičkih procesa i pojava (klizišta, erozija) pridonosi njihovom
poznavanju, a time i stvaranju uvjeta za odredbu vjerovatnosti određenih pojava u prostoru
(procjene hazarda i rizika).
Rezultati inženjersko-geoloških istraživanja kao podloga geotehničkih projekata imaju

direktnu primjenu kod prostornog planiranja, ocjene pogodnosti terena za izgradnju kapitalnih
infrastrukturnih objekata, ili kod projektiranja u građevinarstvu, vodoprivredi, elektroprivredi i
rudarstvu.
Inženjersko-geološka svojstva stijena, koja kasnije ulaze u klasifikaciju stijenskih masa

uglavnom su definirana teksturom, dijagenetskim procesima i procesima trošenja (ako se izuzmu
tektonski elementi). Razmak i postojanost diskontinuiteta slojevitosti (to jest debljina slojeva)
diktiran je okolišem u kojem stijene nastaju.
Hrapavosti diskontinuiteta slojevitosti predodređene su uvjetima taloženja, ali i dijageneze.
Veća hrapavost slojnih ploha prominskih klastita, osobito konglomerata, očekivana je s obzirom na
uvjete taloženja, veličinu valutica, klastnu ili matriksnu potporu i mjestimične pojave erodirane
podloge na kojima se talože krupnozrnatije serije.
Poznato je da trošenje u velikoj mjeri utiče na inženjersko-geološka svojstva stijenskih
masa. U ovom radu je ustanovljeno da je način i intenzitet trošenja (okršavanja) naslaga također
predodređen¸ strukturnim i teksturnim elementima pojedinog litološkog tipa. Općenito se može reći
da su masivne i gotovo neuslojene naslage breča i neokomskih vapnenaca, svojstvene po velikim
(zaobljenim) blokovima na površini, strmim padinama, diskontinuitetima velikog zijeva i čestim
pojavama kaverni.
Inženjersko-geološka tematska skupina u sklopu suradnje s privredom pruža dragocjene
informacije i znanja o prirodnim sistemima i ukazuje na mogućnosti njihovog korištenja.
47
Infrastrukturni razvoj neminovno zahtijeva antropogene intervencije unutar prostora
(koridori cesta, tuneli, novi željeznički pravci, pregradne brane hidroakumulacija i ostalo), pri čemu
primjena spoznaja o inženjersko-geološkim značajkama prirodnih sistema i uska suradnja s
prostornim planerima i projektantima predstavlja jedini način efikasnog djelovanja u prostoru i
ključna je za osiguranje održivog razvoja i zaštite okoliša, što se pokazalo u dosadašnjoj praksi kod
odabira varijantnih rješenja trasa autocesta, lociranja tunela, mostova, vijadukata i ostalog.
11. LITERATURA
[1] Franotović, D.: Inženjerska geologija, Institut za geološka istraživanja, Zagreb, 1956
48
[2] Predrag Kvasnička i Dubravko Domitrović: Mehanika tla, Sveučilište u Zagrebu,
Rudarsko – geološko – naftni fakultet, 2007.
[3] Mensur Mulabdić: Geotehničko inženjerstvo, Građevinski fakultet Osijek, 2013.

[4] Fritz, F.: Cestovni tunel, Geotehnički projekt, 1967.
[5] Milan Maksimović: Mehanika tla, AGM knjiga, Beograd 2008.
[6] Fuček, L.: Geološki, inženjersko-geološki i hidrogeološki istražni radovi, Institut za geološka
istraživanja, Zagreb
[7] Magdalenić, A. i Mamužić, P.: Geološka, hidrogeološka i inženjersko-geološka istraživanja,
Zagreb, 1999.
[8] Matičeć, D. i Fuček, L.: Inženjersko-geološki istražni radovi, Institut za geološka istraživanja,
Zagreb, 1999.
Popis slika
Slika 1. Genetska klasifikacija tla ......................................................................................... 8

Slika 2. Osnovni elementi inženjersko-geoloških istraživanja .............................................. 10
49
Slika 3. Šematski prikaz profila terena .................................................................................. 15
Slika 4. Šematski prikaz istražne raskrivke .......................................................................... 18
Slika 5. Izgled istražnog rova ................................................................................................ 19
Slika 6. Šematski prikaz ispitivanja SEO metodom .............................................................. 26
Slika 7. Šema geoelektričnog karotaža ................................................................................. 27
Slika 8. Šematski prikaz refrakcione seizmičke metode ....................................................... 28
Slika 9. Šeme ispitivanja radioaktivnim metodama .............................................................. 28
Slika Inženjersko-geološka karta terena u području klizišta ............................................. 31
10.
Slika Gustoća s porama i šupljinama pojedinih litostratigrafskih jedinica ....................... 39
11.
Slika Raspon i prosječne vrijednosti apsolutne poroznosti pojedinih mikrofacijsnih 40
12. grupa ........................................................................................................................
.
Slika Brzine širenja primarnih i sekundarnih ultrazvučnih valova kroz uzorke ............... 41
13.
Slika Odnosi maksimalnih i minimalnih tlakova prilikom sloma uzorka u troosnom 42
14. naprezanju ................................................................................................................
Slika Rasponi i prosječne vrijednosti čvrstoće na vlak testirane Brazilskim pokusom .... 43
15.
Slika Poroznost uzoraka arhitektonsko-građevnog kamena karbonatnog sastava ............ 45
16.
Slika Uticaj orijentacije teksturnih elemenata na jednoosnu tlačnu čvrstoću škriljavaca.. 45
17.
Slika Jednoosna tlačna čvrstoća intaktnih stijena ispitivana paralelno, okomito i 46
18. dijagonalno u odnosu na slojevitost .........................................................................
Popis tabela
Tabela 1. Stepen pogodnosti terena ....................................................................................... 35

Tabela 2. Granice vodopropusnosti i dubine nivoa izdani .................................................... 35
Tabela 3. Odnos indirektne vlačne i tlačne čvrstoće ............................................................. 44
50

Inženjersko-Geološka Istraživanja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Inženjersko-Geološka Istraživanja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA TEHNIČKE STUDIJE

INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA

Travnik, juni 2018.godine.

FAKULTET ZA TEHNIČKE STUDIJE

INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA

Travnik, juni 2018.godine

Izgradnja građevinskih objekata, posebno podzemnih građevina, je vrlo skupa inženjerska

Najprije se obavlja fotogeološka obrada, a zatim detaljno inžinjersko-geološko kartiranje

2. INŽENJERSKO-GEOLOŠKI OPIS TLA

Slika 1. Genetska klasifikacija tla

3. INŽENJERSKO - GEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA

Navedeni podaci o terenu određuju se inženjersko-geološkim ispitivanjima, koja prethode

Racionalna organizacija prostora, u cilju njegovog optimalnog korišćenja, postiže se kroz

 Generalni urbanistički plan – GUP,

Zakonom o izgradnji investicionih objekata predviđa se da je Investicioni program osnova

U praksi se ipak projektovanje ostvaruje kroz:

 Studiju alternativnih lokacija – SAL,

Procesi istraživanja i projektovanja, po pravilu, se nastavljaju tokom građenja, pa i

U slučajevima kada se utvrdi odstupanje od prognoze, donesene na osnovu ranijih

Za potrebe oskultacija i rušenja objekata koriste se uglavnom podaci prethodnih istraživanja

Inženjersko-geološka izučavanja terena zasnivaju se na principima: postupnog, potpunog,

Slika 2. Osnovni elementi inženjersko-geološkog istraživanja

(a-formuliranje istraživanja, b-prikupljanje podataka, c-interpretacija)

4. OSNOVNI PRINCIPI INŽENJERSKO-GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA TERENA

Princip postupnosti istraživanja podrazumijeva da se istraživanja izvode postupno, po

Ipak, nivoi istraživanja u pogledu primjene pojedinih metoda i korišćenja prethodnih

Princip potpunosti istraživanja podrazumijeva da inženjersko-geološke podloge treba da

Princip ravnomjernosti istraživanja je naročito aktuelan pri istraživanju ležišta

Princip ekonomičnosti istraživanja podrazumijeva minimalni utrošak materijalnih,

5. VRSTE INŽENJERSKO-GEOLOŠKIH ISTRAŽIVANJA

Pri izvođenju inženjersko-geoloških istraživanja najčešće se primjenjuju:

 metode daljinske detekcije,

Ovi radovi se, po pravilu, dopunjuju hidrogeološkim istraživanjima, laboratorijskim i

(1-sa raskrivkama, 2-rovom, 3-oknom /bunarom, 4-potkopom/galerijom i 5-bušotinama)

5.1. Daljinska detekcija

Primjena daljinske detekcije omogućuje efikasnija inženjersko-geološka istraživanja i

Osnovne metode kojima se izvodi daljinska detekcija su:

 reljefu (tip, makro, mezo i mikro oblici, morfološke i morfometrijske karakteristike),

Specifični podaci pružaju informaciju o veličini, obliku i rasporedu grupa inženjersko-

5.2. Inženjersko-geološko rekognosticiranje terena

5.3. Inženjersko-geološko kartiranje

5.4. Istražne raskrivke

Slika 4: Šematski prikaz istražne raskrivke

5.5. Istražni zasjeci

5.6. Istražni rovovi (sondažne jame)

U istražnim iskopima se vrši direktno osmatranje stijenskih masa na licu mjesta i to

5.7. Istražna okna (bunari)

5.8. Istražni potkopi

U koherentnim i sipkim sedimentima istražni potkopi se izvode ručnim alatom, a u čvrstim

U pogledu obezbjeđenja posebnog projekta za izvođenje radova, korišćenje u druge svrhe i

5.9. Istražna bušenja

Istražnim bušenjem se mogu utvrditi:

Osim toga u istražnim bušotinama se može registrovati kretanje nestabilnih masa

U cilju izvođenja inženjersko-geoloških ispitivanja bušenja se vrše rotacionom metodom.

Prečnik bušotine uslovljen je njenom namjenom. Na primjer, za laboratorijska ispitivanja

Garniture sa kojima se izvodi istražno bušenje obično se pokreću motorima – mašinske

U nekoherentnim sedimentima, kao i u koherentnim sedimentima koji su u pokretu

Rezultati kartiranja prikazuju se na pojedinačnim profilima bušotina, ili na vertikalnim

Ispitivanjem orijentisanog jezgra:

Ispitivanjem zidova istražnih bušotina mogu se dobiti podaci o:

5.11. Hidrogeološka istraživanja

Osnovni podaci koje treba utvrditi su: