Công nghệ RNAi

Prof. Chu Hoang Mau PhD.

Genetic and Molecular Biologist
Vice President
Thainguyen University
Mobile: 0913383289
Mail.: mauchkstn@yahoo.com mauchdhtn@gmail.com

June 9, 2010
RNAi
 Công nghệ ARNi (RNA interference technology): Công nghệ
gây bất hoạt gen-Công nghệ mạnh, chỉ cần một lượng nhỏ
phân tử ARN sợi kép (dsRNA) trong tế bào cũng đủ phân hủy
các mARN của một gen.
 Công nghệ ARNi cho phép can thiệp và gây bất hoạt gen một
cách hiệu quả ở bất kỳ sinh vật nhân thực nào, tạo ra cuộc
cách mạng trong y sinh học.
 Phát minh công nghệ ARNi được đánh giá rất cao thể hiện ở
Giải thưởng Noben cho 2 nhà khoa học Mỹ (Fire và Mello,
10/2006).

June 9, 2010
Vai trò của ARN trong hoạt hóa gen

 Quan niệm trước cho rằng: ARN đóng vai trò trung
gian giữa ADN và protein.
 Hiện nay
 ARN có khả năng hoạt động như một chất xúc tác (catalyst)
và các enzim có bản chất ARN được gọi là các ribozyme.
 ARN có thể tự xúc tác để tự sao chép và tổng hợp các ARN
khác. Bằng chứng là: rARN xúc tác tạo liên kết peptit giữa
các axit amin trong quá trình dịch mã
 Ý tưởng: ARN là vật liệu đầu tiên trên trái đất

June 9, 2010
ARN có vai trò điều khiển biểu hiện gen

 Các phân tử ARN nhỏ (không mang mã) liên kết với protein
thành ribonucleoprotein (RNP) ảnh hưởng trực tiếp lệ phiên
mã, dịch mã, tái bản ADN và gây xoắn sợi nhiễm sắc thể.
 Từ thập kỷ 80 (TK 20): ARN đối nghĩa (antisence RNA) kích
thước khoảng 100bp ức chế dịch mã.
 Kết quả nghiên cứu ở thập kỷ 90 (TK20) cho thấy một gen
biến nạp (gen chuyển) vào hệ gen có thể kìm hãm biểu hiện
gen tương tự với nó ở trong cây.
 Sự bất hoạt gen có thể xảy ra ở mức độ phiên mã và sau
phiên mã

June 9, 2010
Phát minh của Fire và Mello (1998)
Phát minh: Cơ chế gây bất hoạt gen bởi các ARN ngắn, sợi kép
được gọi là RNA interference-ARNi:
 ARN sợi kép (dsRNA) có khả năng gây bất hoạt gen một cách
có hiệu quả
 ARN sợi kép chỉ phân hủy mARN có trình tự tương đồng và với
mARN trưởng thành
 ARN kép gây bất hoạt gen sau phiên mã và xảy ra ở tế bào
chất
 Tác dụng của dsARN có thể lan rộng từ mô này sang mô khác,
có thể được truyền sang thế hệ sau
 Một loạt các nghiên cứu về ARNi được công bố và đã chỉ ra
rằng ARNi có thể là chiến lược của các sinh vật chống lại
virus.
June 9, 2010
Cơ chế hoạt động của ARNi
ARN kép (vài trăm bp)

Dicer+AT
P

siARN (21­23bp)

RISC 

siARN sợi đơn

Bám vào và cắt

June 9, 2010
mARN đích 
June 9, 2010
June 9, 2010
Một số enzyme quan trọng tham gia
trong quá trình gây bất hoạt gen
 Dicer: Ribonuclease III cắt dsARN thành các đoạn ngắn ARN
 RISC (RNA induced silencing complex):
 Hoạt động như endonuclease có vai trò cắt mARN
 Tương tác với ADN, methyl hóa ADN, biến đổi histon, ngăn cản
khởi động phiên mã
 Tương tác với mARN tạo tín hiệu để RNase phân hủy mARN
 RNA dependent RNA polymerase-RdRp: Enzyme tổng hợp
ARN trên khuôn ARN tạo nên dsARN, nhân bản các sợi
siARN (cây trồng, giun tròn, nấm)

June 9, 2010
Đặc tính của công nghệ ARNi
 ARN sợi kép gây hiện tượng bất hoạt gen mạnh hơn ARN đối
nghĩa sợi đơn
 Có tính đặc hiệu rất cao, chỉ làm bất hoạt ARN có trình tự
tương đồng
 Có hiệu quả cao và mạnh, chỉ cần một vài phân tử ARN sợi
kép là đủ gây bật hoạt gen của tế bào hoặc virus
 Có thể làm câm gen ở các giai đoạn khác nhau của cá thể
 Có thể dịch chuyển từ tế bào, mô này sang tế bào, mô khác
trong mỗi cá thể, thậm chí từ thế hệ này sang thế hệ khác
 Có thể gây bất hoạt gen ở 2 giai đoạn khác nhau của biểu hiện
gen: Phiên mã và sau phiên mã.

June 9, 2010
Ứng dụng của Công nghệ
ARNi
 ARNi kìm hãm tổng hợp protein và điều hòa sự phát triển của
sinh vật
 siARN sợi kép dài 21-23bp có nguồn gốc ngoại sinh,
 Phân hủy mARN
 Methyl hóa ADN
 Gây bất hoạt gen nhảy
 Gây bất hoạt các gen của virus xâm nhập vào tế bào
 ARNi là cơ chế bảo vệ cơ thể chống lại sự xâm nhập của virus
bằng cách sử dụng các gen từ virus gây bệnh: (1) Sử dụng các
gen virus chuyển vào cây trồng; (2) Sử dụng công nghệ gen đối
nghĩa; (3) Công nghệ ARNi

June 9, 2010
Ứng dụng của Công nghệ
ARNi
 ARNi bảo đảm sự bền vững của Hệ gen thông qua việc làm bất
hoạt gen nhảy
 ARNi làm tăng độ xoắn của sợi nhiễm sắc và ngăn chặn quá trình
phiên mã
 ARNi là công cụ mạnh để gây bất hoạt gen đặc hiệu
 Ứng dụng trong y học, ARNi gây bất hoạt một gen đặc thù bằng
cách:
 (i) Tiêm dsARN vào động vật
 (ii) Qua đường ruột bằng ăn E.coli có khả năng sinh ra dsARNi
 (iii) Gây sốc trong dung dịch có chứa dsARNi
 (iv) Chuyển gen ARNi có khả năng sản sinh ra dsARN

June 9, 2010
Ứng dụng của Công nghệ
ARNi
 CSIRO (Úc): Trung tâm nghiên cứu ứng dụng công
nghệ ARNi, đăng ký bản quyền ARN kẹp tóc-công nghệ
có hiệu quả gây bất hoạt gen ở thực vật và đang ứng
dụng ở động vật. Ứng dụng tạo giống cây trồng chuyển
gen với các tính trạng mong muốn
 Ứng dụng ARNi trong tạo giống kháng virus ở thực vật

June 9, 2010