Türkiye - Endonezya İlişkileri

Dostluktan Ortaklığa

Selçuk ÇOLAKOĞLU
Arzu GÜLER

USAK Analiz No: 3

Nisan 2011
 Analizleri o : 11-03
USAK Analizleri Editörü : Mehmet GÜÇER
: Dilek AYDEMİR

Copyright © 2011 USAK Derneği

Tüm Hakları Saklıdır
Birinci Baskı

Kütüphane Katalog Bilgileri

“Türkiye-Endonezya İlişkileri Dostluktan Ortaklığa”
Harita ve şekil içermektedir.
ISBN: 978-605-4030-51-4

USAK Yayınları
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu
International Strategic Research Organization

Mebusevleri Mahallesi, Ayten Sokak, No: 21, Tandoğan / Ankara

Tel: (0312) 212 28 86 - 87 Faks: (0312) 212 25 84

www.usak.org.tr www.turkishweekly.net www.usakgundem.com

info@usak.org.tr
 İçindekiler
Endonezya Hakkında Genel Bilgiler........................................................................................ 3

1. Ülkenin Siyasi ve Beşeri Coğrafyası......................................................................... 3
1.1. Ülkenin Tarihsel Gelişimi................................................................................ 3
1.2. Coğrafi Konum ve Jeopolitik Önemi............................................................... 3
1.3. Etnik ve Dini Yapı........................................................................................... 4

2. Siyasi Sistem............................................................................................................. 5
2.1. Endonezya’daki Yönetim Anlayışının Tarihsel Seyri.......................................... 5
2.2. Mevcut Anayasal Yapı...................................................................................... 6
2.3. Ordunun Yönetime Etkisi................................................................................ 7

3. Mevcut Ekonomik Yapı ve Sorunlar......................................................................... 8

4. Dış Politika............................................................................................................... 9
4.1. Hindistan........................................................................................................ 10
4.2. Çin.................................................................................................................. 11
4.3. ABD................................................................................................................ 12
4.4. Rusya............................................................................................................... 13

Türkiye - Endonezya İlişkileri........................................................................................ 15

1. Soğuk Savaş Dönemi Ankara-Cakarta İlişkileri...................................................... 15

2. Soğuk Savaş Sonrasında Türkiye-Endonezya İlişkilerinin Yeniden Şekillenmesi... 17

3. Türkiye-Endonezya Ekonomik ve Ticari İlişkileri................................................... 19

Sonuç.........................................................................................................................25

İlişkilerin Geliştirilmesinde İzlenebilecek Yol Haritası.................................................26

1. Karşılıklı Üst Düzey Temasların Düzenli Hale Getirilmesi.....................................26

2. Ekonomide Stratejik İşbirliğine Gidilmesi..............................................................26

3. Akademik İşbirliğinin Geliştirilmesi.......................................................................27

4. Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi...........................................................................27


Selçuk Çolakoğlu
1995 yılında Ankara Üniversitesi
Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası
İlişkiler bölümünden mezun oldu.
1997 yılında ODTÜ Uluslararası
İlişkiler bölümünde yüksek lisans
eğitimini tamamladı. 2003 yılında
Ankara Üniversitesi Uluslararası
İlişkiler bölümünde doktorasını
bitirdi. Doç. Dr. Selçuk Çolakoğlu
şuan Uluslararası Stratejik
Araştırmalar Kurumu (USAK)’nda
Asya-Pasifik Araştırmaları
Merkezi Başkanı olarak görevini
sürdürmektedir.
Arzu Güler
Bilkent Üniversitesi Uluslarası
İlişkiler bölümü Doktora
öğrencisidir.
Türkiye - Endonezya
İlişkileri
Dostluktan Ortaklığa
ÖZET
Türkiye, Endonezya ile bağımsızlığını kazandığı andan itibaren sorunsuz iliş-
kilere sahip bir ülke olmuştur. Her iki ülkenin de yoğun Müslüman nüfusunun
bulunması, siyasi hedef ve politikalarının benzerlik göstermesi iyi ilişkilerin ze-
minini oluşturmuştur. Ayrıca Türkiye ve Endonezya’nın çok hızlı gelişen ekono-
miler olması dolayısıyla önümüzdeki 20 yıllık dönemde dünyanın en büyük on
ekonomisi arasına girmeleri beklenmektedir. Dolayısıyla ticari ortaklık açısından
da Endonezya, Türkiye açısından çok önemli bir ülkedir. Ancak bu karşılıklı dost-
luk ve siyasi işbirliği ticari, kültürel ve toplumsal alandaki ilişkilerle daha somut
ve sağlam temellere yeterince oturtulamamıştır. Bu yüzden 2000’li yıllara kadar
Türkiye ve Endonezya arasındaki ekonomik ilişkiler son derece zayıf kalmıştır.
Bu açıdan bu çalışmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Analizde ilk olarak,
Türkiye’de yeterince bilinmeyen Endonezya’nın genel durumu ortaya konulmuş,
daha sonra 1950’den günümüze ikili ilişkiler tüm boyutlarıyla ele alınmıştır.
İkinci olarak ise, Türkiye ve Endonezya arasındaki ilişkilerin nasıl geliştirebileceği
noktasında bir yol haritası sunulmaya çalışılmıştır.
 Endonezya Hakkında
Genel Bilgiler
1. Ülkenin Siyasi ve Beşeri Coğrafyası

1.1.Ülkenin Tarihsel Gelişimi

1600’lü yılların başında, küçük krallıkların zayıflıklarından ya-

17 Ağustos 1945’te
Sukarno ve
Muhammed Hatta
önderliğinde küçük
bir grup tarafından
bağımsızlığını ilan
etmiş ve Endonezya
Cumhuriyeti
kurulmuştur.
rarlanan Hollanda Endonezya’yı işgal etmiştir.Doğu Timor ise
1975 yılında kadar Portekiz egemenliği altında kalmıştır. 1900’lü
yılların başında ise Endonezya bağımsızlık hareketi başlamış ve
özellikle iki dünya savaşı arasında hız kazanmıştır. II. Dünya Sa-
vaşı sırasında üç yıl boyunca Japon işgalinde kalan Endonezya,
17 Ağustos 1945’te Sukarno ve Muhammed Hatta önderliğinde
küçük bir grup tarafından bağımsızlığını ilan etmiş ve Endonez-
ya Cumhuriyeti kurulmuştur. Kurulmuş olan geçici hükümette
kontrol kurmaya çalışan Hollanda, ciddi bir dirençle karşılaşmış
ve 4 yıl süren mücadele ve müzakereler sonucunda ülkenin ege-
menliğini Federal Endonezya Hükümetine devretmek zorunda
kalmıştır. 1950 yılında ise Endonezya, Birleşmiş Milletler’e (BM)
üye olmuştur.1

1.2. Coğrafi Konum ve Jeopolitik Önemi

Endonezya, 6.000’ininde yerleşik nüfusun olduğu 13 binden faz-

la adadan oluşmakta olup toplam karasal yüzölçümü 1.919.317
km²’dir. Adalardan en önemlileri Sumatra, Java, Kalimantan,
Sulawesi, and Irian Jaya’dır. Dünyanın en büyük 3. adası olan
Kalimantan’ı Malezya ve Brunei ile paylaşılmaktadır. Başkenti Ja-
va adasındaki Cakarta olan Endonezya’nın kara ve sularıyla top-
lam yüzölçümü yaklaşık 5 milyon km²dir.2
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

Zengin doğal kaynakları olan Endonezya Pasifik ve Hint Okya-

nusu arasındaki temel ulaşım güzergâhında yer alması bakımın-

1 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.
state.gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2010).
2 William H. Frederick & Robert L. Worden (Der.), Indonesia: A Country Study, Washington: GPO for the Library of Congress,
1993, (http://countrystudies.us/indonesia/28.htm) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2010).
3
 dan stratejik olarak büyük öneme haizdir. Zira dünya deniz tica-
retinin yarısı bu rotayı kullanmakta ve Endonezya boğazlarından
geçmektedir.

1.3. Etnik ve Dini Yapı

240 milyonluk nüfusuyla dünyanın 4. kalabalık ülkesi olan

240 milyonluk
nüfusuyla dünyanın 4.
kalabalık ülkesi olan
Endonezya’da nüfusun
%40,6’sını Javalılar,
%15’ini Sundaneseler,
%3,3’ünü Madureseler,
% 2,7’sini
Minangekabaular ve %
38,4’ünü diğer gruplar
oluşturmaktadır.
Endonezya’da nüfusun %40,6’sını Javalılar, %15’ini Sundane-
seler, %3,3’ünü Madureseler, % 2,7’sini Minangekabaular ve %
38,4’ünü diğer gruplar oluşturmaktadır. Ülkenin batısındaki et-
nik grupların birçoğunun kültürleri ve dilleri farklı olsa da bu
gruplar etnik olarak Malaydır. Doğu bölgesindeki gruplar ise Me-
lanezya adasından gelen Papualılar etnik grubuna aittir.3
Endonezya’da milli bilinç 20. yüzyılın başlarında gelişmeye baş-
lamış, 1940’lardaki Japon işgali sırasında ideolojik ve kurumsal
olarak yerleşmiş ve Hollanda sömürge yönetimine karşı verilen
mücadelede önemli bir rol oynamıştır.4 Ülkedeki yerel diller ha-
len konuşulmaya devam edilse de Endonezyaca (Malayca) resmi
ve eğitim dili olarak toplumda yaygın olarak bilinmekte ve konu-
şulmaktadır.5

Nüfusun çoğunluğu Müslüman olan Endonezya, dünyanın en

kalabalık Müslüman nüfusuna sahip ülkesidir. Altı din devlet
tarafından tanınmış ve dini özgürlükleri anayasal teminat altına
alınmıştır. Ülke nüfusunun %86,1’i Müslüman, %5,7’si Protes-
tan, %3’ü Katolik, %1,8’i Hinduist, %1’i Budist ve %1’den az bir
kısmı Konfüçyanisttir. Bali adasında ise nüfusun %90’ı Hinduiz-
me inanmaktadır.6
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

3 (http://www.indonesia.go.id/en/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=1722). (Erişim Tarihi: 14 Mart

2011)
4 Frederick, William H. & Robert L. Worden (der.), Indonesia: A Country Study, Washington: GPO for the Library of Congress,
1993, (http://countrystudies.us/indonesia/28.htm) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2010).
5 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
6 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
4
 2. Siyasi Sistem
Resmi Adı : Endonezya Cumhuriyeti
Yönetim Biçimi : Cumhuriyet
Susilo Bambang YUDHOYONO (20 Ekim
Devlet ve Hükümet
2004’ten beri -Temmuz 2009’da yeniden
Başkanı
seçilmiştir.)
Resmi Dili : Bahasa Endonezya
Başkenti : Cakarta
Yüzölçümü : 1.919.440 km²
Nüfusu (2009) : 240,3 milyon
Müslüman %86,1, Protestan %5,7, Katolik
Din
%3, Hindu %1,8, diğer %3,4
Javalı %40,6, Sundalı %15, Madurlu %3,3,
Etnik Yapı Minangkabau %2,7, Betawi %2,4, Bugis
%2,4,Banten %2, Banjar %1,7, diğer %29,9
Para Birimi : Endonezya Rupisi (IDR)
Para Birimi Paritesi : 1 $ = 9.245 Rupi
İş Gücü : 112 Milyon
İşsizlik Oranı : % 8,7
Toplam Dış Borç : 154,9 Milyar $
Toplam Rezervler : 66,1 Milyar $
FDI Stoğu : 63,4 Milyar $
Cari İşlemler Dengesi : 1,9 Milyar $
Kaynak: T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı

2.1. Endonezya’daki Yönetim Anlayışının

Tarihsel Seyri

Endonezya, başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik bir ülke-

dir. Ülke demokrasinin ruhunu Endonezya’nın ilk Cumhurbaş-
kanı Ahmed Sukarno‘nun belirlediği Pancasila oluşturmaktadır.
Sanskritçede Beş Prensip anlamına gelen ve ülkenin bağımsızlık
bildirgesinde yer alan Pancasila şöyledir:7

- Tek Tanrı inancı

- Adil ve medeni bir insanlık
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

- Endonezya’nın birliği
- Demokratik vatandaşlık
- Sosyal adalet

7 Profile of Indonesia, Indonesia, National Portal Republic of Indonesia, 2005, (http://www.indonesia.go.id/en/index.

php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=1722) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2011).
5

Cumhurbaşkanı
Suharto ülke siyasetine
getirdiği ‘Yeni Düzen’
ile iç ve dış politika
eksenini değiştirmiş,
ekonomik kalkınmayı
ana hedefi olarak
belirlemiştir.
1945 anayasasının geçerli olduğu ülkede yürütme, yasama ve yar-
gının kuvvetler ayrılığı prensibi öngörülmektedir. Cumhurbaşka-
nı Sukarno 1959 yılında herhangi bir dirençle karşılaşmadan ana-
yasada tek taraflı yaptığı değişiklikle cumhurbaşkanlığı yetkilerini
genişletmiştir. 1959–65 yılları arasında ise ülkeyi otoriter bir re-
jimle yöneten Sukarno, ülke dış politikasını Bağlantısızlık ekseni-
ne oturtmuştur. 1966 yılında Sukarno, kilit siyasi ve askeri yetki-
leri General Suharto’ya devretmiş, hemen ardından 1967 yılında
ise General Suharto Cumhurbaşkanı adına vekil tayin edilmiştir.
Bu tarihten itibaren Sukarno ise siyasi bir güç olmaktan çıkmıştır.
Cumhurbaşkanı Suharto ülke siyasetine getirdiği ‘Yeni Düzen’ ile
iç ve dış politika eksenini değiştirmiş, ekonomik kalkınmayı ana
hedefi olarak belirlemiştir. Yönetim yapısının çoğunluğunu as-
ker kökenli kişilerden oluşturmakla beraber, Batıda eğitim almış
ekonomi uzmanlarına danışmanlık görevi vermiştir. 1968 yılında
Meclis tarafından resmen Cumhurbaşkanı seçilen Suharto 5 yıllık
dönemlerle üst üste 1973, 1978, 1983, 1988, 1993 ve 1998 yıl-
larında da Cumhurbaşkanı seçilerek 30 yıl boyunca Endonezya’yı
yönetmiştir. 1997 yılındaki Asya ekonomik krizi nedeniyle Endo-
nezya ekonomisi son 50 yılın en kötü durumuna düşmüş, daha 3
ay önce meclis tarafından Cumhurbaşkanı seçilen Suharto halkın
tepkisi nedeniyle istifa etmiştir. Böylelikle, kendi seçtiği yardımcı-
sı B.J. Habibi ülkenin üçüncü Cumhurbaşkanı olmuştur.

1998–99 yılları arasında Habibi hükümeti IMF ile anlaşarak yeni

bir ekonomik istikrar programı başlatmıştır. Ayrıca gerçekleştirdi-
ği reformlar sonucu cumhurbaşkanlığı süresini iki dönemle sınır-
lamış, siyasi tutuklulara af getirmiş, siyasi partiler, işçi sendikaları
ve basın üzerindeki baskıları hafifletmiştir. 1999 yılında ise ulusal
Endonezya’da ve yerel meclislerde seçime gidilmiştir. Meclis 1999 yılında Ab-
yürütme kurumu
durrahman Wahid’i, 2001 yılında ise Megawati Sukarno Putri’yi
Cumhurbaşkanı,
Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı olarak seçmiştir. İlk kez 2004 yılında gerçekleş-
Yardımcısı ve tirilen doğrudan seçimlerde ise emekli General Susilo Bambang
Bakanlar Kurulundan Yudhoyono %60’lık bir çoğunlukla Cumhurbaşkanı seçilmiştir.8
oluşmaktadır.
2.2. Mevcut Anayasal Yapı
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

Bağımsız bir cumhuriyet olan Endonezya’da yürütme kurumu

Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Bakanlar Ku-
rulundan oluşmaktadır. Bakanlar, Cumhurbaşkanına hesap ver-

8 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
6
 mekle yükümlü olup siyasi partileri temsil etmemektedir.9 Son
dönemdeki anayasal düzenlemeler yasamaya daha fazla yetki verse
de yetki büyük ölçüde hala Cumhurbaşkanında toplanmıştır. 5
yıllığına seçilen Cumhurbaşkanı, yürütmenin başıdır ve doğru-
dan yasama ve hükümeti kurma yetkisine sahiptir. Yasama; Halk
Danışma Meclisi, 560 üyeli Temsilciler Meclisi ve 132 üyeli böl-
gesel temsilcilerden oluşmaktadır. 17 yaşını doldurmuş ve yaşı ne
olursa olsun evli her vatandaş oy kullanma hakkında sahiptir.10

Cumhurbaşkanı Yudhoyono’nun Demokrat Partisi, Temsilciler

Meclisi’nde 145 üyesi ile meclisteki en güçlü partidir. Yudhoyono
hükümetinde Demokratik Parti, Golkar, Ulusal Vekâlet Partisi,
Refah Adalet Partisi, Milli Uyanış Partisi ve Birleşik Kalkınma
Partisi’nden temsilciler bulunmaktadır. Endonezya’da artık Su-
harto döneminde hiç bir muhalif ses olmaksızın sadece 3 parti
ile yapılan seçimlerin yerine, onlarca partinin katıldığı seçimler
yapılmaktadır.11 Bir sonraki cumhurbaşkanlığı ve meclis seçimle-
rinin 2014 yılında yapılması öngörülmektedir.

2.3. Ordunun Yönetime Etkisi

Endonezya siyasi tarihinde ordunun yönetime etkisi ciddi şekilde

hissedilmektedir. 1965 yılında ordu ve İslami gruplar arasında ge-
rilim artmış ve Endonezya ordusunun üst yönetim kademesinde
Sukarno ve Komünist Partisi’ni destekleyenler ile karşıt görüşleri
destekleyen hizipler oluşmuştur. 1965 yılında ise Suharto, Yeni
Düzen’in mimarı olarak sistemde etkili bir göreve getirilmiştir.

1998 yılından itibaren gerçekleşen reformlar sonucu, Suharto

rejiminin temel taşı olan ordu tekrar kışlasına geri dönmüştür.
2004 yılına kadar halen yasama meclisinde silahlı kuvvetlerin
temsilcilerine yer ayrılırken bakanların büyük çoğunluğu askeri
geçmişe sahipti. Ancak Ekim 2004’te yeni seçilmiş ulusal meclisin
göreve gelmesiyle ordu, siyasi nüfuzunu büyük ölçüde kaybetmiş-
tir.12 Günümüzde Savunma Bakanlığı’nın başında bir sivil bulun-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

9 Profile of Indonesia, Indonesia, National Portal Republic of Indonesia, 2005, (http://www.indonesia.go.id/en/index.

php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=1722) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2011).
10 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
11 Edward McBride, “A Survey of Indonesia: Time to Deliver”, The Economist, December 2004, (http://www.economist.com/
node/3444238?story_id=3444238) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2011).
12 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
7
 makta ve eskiden silahlı kuvvetlerin bir kolu olarak görülen polis,
artık rejim muhalifleri yerine suç ile mücadeleyle uğraşmaktadır.13

3. Mevcut Ekonomik Yapı ve Sorunlar

Endonezya, devletin önemli bir rol üstlendiği bir piyasa ekono-

Endonezya G-20
üyeleri arasında Çin ve
Hindistan’dan sonra en
hızlı büyüyen üçüncü
ülke olma özeliğini
kazanmıştır.
misine sahip olup para birimi Endonezya Rupisi’dir. Devlet iş-
letmesinde olan 139 şirket olup hükümet, petrol, elektrik veya
pirinç gibi temel tüketim maddelerinin fiyatını belirlemektedir.
Son on yılda kişi başına düşen gelir düzenli bir artış göstermiş
ve Endonezya G-20 üyeleri arasında Çin ve Hindistan’dan sonra
en hızlı büyüyen üçüncü ülke olma özeliğini kazanmıştır. Küresel
ekonomik krize rağmen fakirlik ve işsizlik azalmaya devam etmiş-
tir.14 Nüfusu, yüzölçümü ve zengin doğal kaynakları hesaba katı-
lınca, Endonezya’nın ekonomik büyümesinin önümüzdeki yıllar-
da da devam edeceği ve 10 sene içerisinde dünyanın en büyük 10
ekonomisi arasına gireceği tahmin edilmektedir.15

Endonezya’nın doğal kaynakları arasında petrol ve doğalgaz, bok-

Güneydoğu Asya’nın
en büyük ekonomisine
sahip olan Endonezya,
2010 yılında G-20
ülkeleri içerisinde iç
borçlarında azalma
olan tek ülke olmuştur.
sit, gümüş, kalay, bakır, altın ve kömür bulunmaktadır. Başlıca
tarım ürünleri pirinç, çay, kahve, çeşitli baharatlar ve kauçuktur.
Temel ihracat maddeleri petrol, doğalgaz, işlenmemiş hurma ya-
ğı, kömür, makine, tekstil ürünleri ve kauçuktur. Başlıca ihracat
yaptığı ülkeler Japonya, ABD, Çin, Singapur, Malezya ve Gü-
ney Kore’dir. Temel ithalat maddeleri ise benzin, kimyasallar, gı-
da, sermaye malları, tüketici malları, demir ve çelik olup ithalat
yaptığı başlıca ülkeler Singapur, Çin, Japonya, ABD, Malezya,
Tayland ve Güney Kore’dir.16
Küresel ekonomik krize rağmen Endonezya ekonomisi sağlıklı
bir şekilde büyümeye devam etmektedir. Büyüme oranları tü-
ketici harcamaları, yatırımlar ve ihracatlar sayesinde 2010’un 2.
çeyreğinde %6,2 olmuştur.17 Yine de IMF yayınladığı raporda
enflasyon baskısına dikkati çekmektedir. Güneydoğu Asya’nın en

13 Edward McBride, “A Survey of Indonesia: Time to Deliver”, The Economist, December 2004, (http://www.economist.com/
node/3444238?story_id=3444238) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2011).
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

14 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
15 Selçuk Çolakoğlu, “Endonezya Cumhurbaşkanı Yudhoyono’nun Türkiye Ziyareti”, USAK Gündem, 3 Temmuz 2010,
(http://www.usakgundem.com/yazar/1649/endonezya-cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1-yudhoyono%E2%80%99nun-
t%C3%BCrkiye-ziyareti.html) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
16 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
17 Thee Kian Wie, “Indonesia’s Economy Continues to Surprise”, East Asia Forum, Eylül 2010, (http://www.eastasiaforum.
org/2010/09/25/indonesias-economy-continues-to-surprise) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
8

Müslüman nüfusuna ve
aynı zamanda laik bir
devlet yapısına sahip
olan Endonezya, dış
politika kararlarında
diğer Müslüman
devletlerin çıkarlarını
gözetmekte olup İKÖ’de
uzlaşmacı bir role
sahiptir.
18 Thomas Rumbaugh & Laura Lipscomb, “Indonesia’s Economy: Strong with Room for Improvements”, IMF Survey Magazine:
Countries & Regions, Eylül 2010, (http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2010/car091710a.htm) (Erişim Tarihi: 14 Mart
2011).
19 Foreign Policy, Vision and Mission, Ministry of Foreign Affairs, Republic of Indonesia, Eylül 2009, (http://www.deplu.go.id/
Pages/Polugri.aspx?IDP=21&l=en) (Erişim Tarihi: 14 Mart 2011).
büyük ekonomisine sahip olan Endonezya, 2010 yılında G-20
ülkeleri içerisinde iç borçlarında azalma olan tek ülke olmuştur.
Ancak devam eden ekonomik büyüme yükselen fiyatlar için bas-
kı yapmaktadır. Enflasyonu kontrol etmek için Merkez Bankası
önleyici tedbirler almak zorunda kalabilir, çünkü düşük enflasyon
düşük borç maliyeti sağlayacağı gibi büyümeyi de destekleyecek-
tir. Endonezya ekonomisinin güçlü performansı yabancı yatırım-
cıları ülkeye çekmiş ancak bu durum küresel mali kriz sebebiyle
sekteye uğramıştır. Zira 2009 yılında Avrupa’da yaşanan borç krizi
nedeniyle yatırımcıların büyük kısmı Endonezya’dan çekilmiştir.
2011 yılından itibaren Endonezya’ya yabancı sermaye akışında
artış beklenmektedir.18
4. Dış Politika
Güneydoğu Asya’nın önemli bir devleti olan Endonezya; dış po-
litikasında ikili, bölgesel ve çok taraflı ilişkileri geliştirmeyi he-
deflemektedir. İç politikada devam eden demokratikleşme süreci-
nin dış politikaya olumlu yansıtılabilmesi açısından Endonezya;
Asya-Pasifik, Afrika, Amerika ve Avrupa’da aktif bir dış politika
hedeflemektedir. Güneydoğu Asya Uluslar Birliği’nde (ASEAN)
daha önemli roller üstlenmek ve ASEAN’a liderlik etmek, sınır
diplomasisini geliştirmek açısından komşu devletlerle sınır mü-
zakereleri yapmak, demokratikleşme ve insan haklarında iyileşme
aracılığıyla daha olumlu bir Endonezya imajı yaratmak, Güney-
Güney işbirliğini arttırarak ekonomi diplomasisini geliştirmek
Endonezya dış politikasının temel hedefleri arasındadır.19
Dış politikasında ulusal güvenliğini ve toprak bütünlüğünü ko-
ruma amacında olan Endonezya, 1992 yılında beri İslam Kon-
feransı Örgütü’ne (İKÖ) üyedir. Dünyanın en geniş Müslüman
nüfusuna ve aynı zamanda laik bir devlet yapısına sahip olan
Endonezya, dış politika kararlarında diğer Müslüman devletlerin
çıkarlarını gözetmekte olup İKÖ’de uzlaşmacı bir role sahiptir.
Bu çerçevede, Cumhurbaşkanı Yudhoyono Orta Doğu ülkelerine
ziyaretler gerçekleştirmiş, İslam dünyasının teknoloji ve küresel-
leşmeye ayak uydurarak toplumsal ve ekonomik gelişmelerinin
hız kazanmasına yönelik görüşmelerde bulunmuştur. 2007–2008
yıllarında BM Güvenlik Konseyi’nde geçici üye olarak bulunan
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011
Endonezya birçok ülkeyle de stratejik ortaklık içindedir.
9
 4.1 Hindistan
Endonezya ve Hindistan, tarihsel ve kültürel bağların yanı sıra
birçok konuda çıkar birliğine de sahip olmaları nedeniyle olumlu
ilişkiler geliştirmişlerdir. Her iki ülke de bölgesel barış ve güven-
liğe önem vermektedir. Endonezya için Hindistan’ın Güneydoğu
Asya’da yükselen bir güç olması önemli ve çekiciyken, Hindistan
için de Endonezya ile stratejik ortaklığın kendisine sağladığı ASE-
AN ülkeleri arasındaki olumlu imaj önemli olmuştur.20 İki ülke
özellikle savunma ve ekonomi alanında işbirliği içinde olmuştur.
2005 yılında imzalanan “stratejik ortaklık” ile birlikte ikili ilişkiler
özellikle deniz güvenliği, enerji güvenliği ve terörle mücadelede
işbirliği alanında güçlenmiştir.21

Güvenlik alanında çıkarların birbirini tamamlaması iki ülke iliş-

kilerinde işbirliğinin güçlenmesini sağlamıştır. Stratejik olarak
Endonezya, Hindistan ile bitişik bir deniz sınırına sahiptir. Açe
bölgesi Bengal Körfezi’ndeki Indra noktasına sadece 162 km u-
Endonezya için zaklıktadır. Endonezya aynı zamanda Çin’in Güney Çin Denizi
Hindistan’ın stratejik yakınında bulunan Natuna Adaları nedeniyle Çin’e karşı dikkatli
önemi, ABD ve davranmaktadır.22 Endonezya için Hindistan’ın stratejik önemi,
Avustralya gibi askeri ABD ve Avustralya gibi askeri müttefiklerin Doğu Timor krizi
müttefiklerin Doğu sırasındaki tutumlarından duyduğu hayal kırıklığı ile artmıştır.
Timor krizi sırasındaki
Her iki ülkenin de geniş Müslüman nüfuslara sahip olması ve
tutumlarından
duyduğu hayal kırıklığı çok etnikli toplumlar olmaları nedeniyle de siyasi ve sosyal a-
ile artmıştır landa ilişkiler gelişmiştir. Hindistan’ın, tsunami felaketi sonrası
Endonezya’ya insani ve tıbbi yardımda bulunması da bir diğer
olumlu faktör olmuştur. Dolayısıyla Endonezya, Hindistan’ı ikili
güvenlik işbirliği açısından güvenilir bir ortak olarak görmekte ve
her iki ülke de ortak çıkar zeminlerini ilişkileri geliştirmek ama-
cıyla kullanmaktadır.23

Tüm bunlara rağmen ilişkileri ve işbirliğini sınırlayan bazı faktör-

ler de vardır. Her ne kadar Çin faktörü Endonezya’nın Hindistan’a
yakınlaşmasını ve bölgesel stratejik işbirliğine girmesini sağlamış-
sa da, Pakistan faktörü ikili ilişkileri sınırlayıcı bir etkide bulun-
maktadır. Ayrıca Endonezya ve Hindistan, Dünya Ticaret Örgü-
tü gibi uluslararası platformlarda birlikte çalışsalar da genişletil-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

20 India-Indonesia Relations, Embassy of the Republic of Indonesia in New Delhi-India, (http://indonesianembassy.in/index.

php?option=com_content&view=article&id=131&Itemid=114&lang=en) (Erişim Tarihi: 14 Mart 2011).
21 Pankaj K. Jha, “Indo-Indonesia: Emerging Strategic Confluence in the Indian Ocean”, Strategic Analysis, Cilt: 32, No: 3,
Mayıs 2008.
22 A.g.e.
23 A.g.e.
10
 miş bir BM Güvenlik Konseyi’nde yer alacak Asya bölgesi adayı
gibi konularda görüş ayrılıkları içerisindedirler. Ekonomik alanda
geniş kapsamlı ticari anlaşmalar ise koruma uygulanacak mallar
üzerindeki görüş ayrılıklarından dolayı ertelenmektedir.24

4.2 Çin

Endonezya ve Çin arasında diplomatik ilişkiler 1950 yılında

2010’un sadece ilk
2 ayında iki ülke
arasındaki ticaret
hacmi Endonezya’nın
Çin’e ihracatında %90
oranında ve Çin’den
yaptığı ithalatında
%60 oranında artış
göstererek yıllık
30 milyar dolara
ulaşmıştır.
kurulmuş, ancak diplomatik ilişkiler 1965 darbesinin ardından
1967 yılında durdurulmuştur. Zira Pekin’in, darbenin planlan-
masında Komünist Parti ile birlikte olduğu şüphesi, Çin’in yeni
hükümet tarafından bir tehdit olarak algılanmasına neden olmuş-
tur. Güneydoğu Asya’da normalleşme süreci için Çin’in komünist
isyancılara desteğini kesmesi gerektiğini söyleyen Endonezya’nın
Çin ile ilişkileri üç temel sebeple yumuşamıştır. Birincisi, Kam-
boçya barış sürecinde aktif bir diplomatik rol üstlenmiş olan
Endonezya’nın başarılı bir sonuç alması için destekleyici Çin
ile de müzakere etmesi gerekmesi gerçeğiydi. İkinci olarak,
Endonezya’nın Bağlantısızlık hareketinin itibarlı lideri olma iste-
ği Çin ile ilişkilerini normalleştirmesini gerektiriyordu. Son ola-
rak ise Endonezya’nın bölgesel liderlik arayışı, Çin ile ilişkilerini
normalleştirmeden mümkün görünmüyordu.25 Dolayısıyla Çin,
Endonezya için ilişkilerin bozulmasını göze alamayacağı kadar ö-
nemli bir ülke olmuş ve 1990 yılında iki ülke arasında diplomatik
ilişkiler tekrar kurulmuştur. Diplomatik ilişkilerin başlaması ikili
ilişkilerin gelişmesinin de önünü açmış ve liderler düzeyindeki
karşılıklı ziyaretlerle bir güven ortamı tesis edilmiştir. İki ülke ti-
cari ve ekonomik ilişkileri istikrarlı bir şekilde geliştirmiştir.26
Çin’in Doğu Asya’nın en önemli ülkesi olması, hızlı büyüme ora-
nıyla bölgede ve dünyada artması beklenen etkisi nedeniyle Endo-
nezya, Çin ile ekonomik ilişkilerini geliştirmektedir. 2010’un sa-
dece ilk 2 ayında iki ülke arasındaki ticaret hacmi Endonezya’nın
Çin’e ihracatında %90 oranında ve Çin’den yaptığı ithalatında
%60 oranında artış göstererek yıllık 30 milyar dolara ulaşmıştır.
Çin, Endonezya’ya özellikle altyapı yatırımları yapmayı planla-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

maktadır. Zira Endonezya da Güneydoğu Asya’nın en büyük ül-

kesi olması ve ASEAN’ın bir nevi lideri konumunda olması açı-

24 IPCS Special Report, Yeni Delhi, Institute of Peace and Conflict Studies, No 38, March 2007, s. 4.
25 William H. Frederick & Robert L. Worden (Der.), Indonesia: A Country Study, Washington: GPO for the Library of Congress,
1993, (http://countrystudies.us/indonesia/28.htm) (Erişim Tarihi: 13 Mart 2011).
26 Overall Relations: China and Indonesia, Embassy of the People’s Republic of China in the Republic of the Indonesia, Nisan
2004, (http://id.china-embassy.org/eng/zgyyn/sbgxgk) (Erişim Tarihi: 15 Mart 2011).
11
 sından Çin için önem teşkil etmektedir. Dolayısıyla her iki ülke
de bölgesel ve küresel olarak işbirliğinin önemine inanmaktadır
ve özellikle Doğu Asya’da ekonomi alanında işbirliğini geliştirme
amacıyla ASEAN+3 platformuna odaklanmışlardır.27

2005 yılında imzalanan “stratejik ortaklık” belgesi ise ikili iliş-

kilerin bundan sonraki seyri için bir yol haritası niteliğindedir.
Endonezya’nın “Tek-Çin” politikasını benimsemesi ve Tayvan
yönetiminin BM üyeliğine olumlu bakmaması da iyi siyasi ilişki-
lerin zemini olmuştur.28

4.3. ABD

ABD’nin Endonezya’da önemli ekonomik, ticari ve güvenlik

çıkarları bulunmaktadır. Stratejik konumu olan ve ABD’yle iyi
ilişkilere sahip Müslüman bir Endonezya, Washington’un küresel
çıkarlarına uygun düşmüştür. Bu nedenle ABD, 1945 sonrasında
Endonezya bağımsızlık hareketine destek vermiştir. Suharto hü-
kümeti ile ABD ilişkileri ılımlı ve sorunsuz olmuş, Soğuk Savaş
Endonezya giderek sırasında ABD Endonezya’nın ekonomik kalkınmasına destek ve-
güçlenen bölgesel rirken Endonezya da ABD’yi bir tehdit unsuru olarak görmemiş-
konumu ve ASEAN tir. Bağlantısızlık hareketine mensup olmasına karşın Endonezya,
içindeki yeri dışında Güneydoğu Asya’da bölgesel denge için ABD’nin askeri ve siyasi
stratejik olarak
önemini kabul etmiştir.29
uluslararası kilit deniz
yollarında bulunduğu
için de ABD’nin 1990’ların başında diğer gelişmekte olan ülkeler gibi Endonezya
bölgesel güvenlik da, ABD’nin ticaret politikasındaki ithal malları aşırı vergilen-
anlayışında önemli bir dirme suretiyle korumacılık anlayışından ve fikri mülkiyet hak-
rol tutmaktadır larından dolayı sıkıntı çekmiştir. Özellikle insan hakları konusu
ve Doğu Timor nedeniyle ikili siyasi ilişkiler bozulmuş, ABD
Endonezya’ya askeri yardımı keserek yaptırım uygulamıştır.30
Endonezya giderek güçlenen bölgesel konumu ve ASEAN için-
deki yeri dışında stratejik olarak uluslararası kilit deniz yollarında
bulunduğu için de ABD’nin bölgesel güvenlik anlayışında önemli
bir rol tutmaktadır. Dolayısıyla ikili ilişkilerin yeniden tesisi için
her iki ülkenin de ortak hassasiyetleri ve çıkarları olan barış, güven-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

lik, bölgesel istikrar ve bölgesel güvenliğe tehdit unsurlarına karşı

27 “China-Indonesia after 60 Years of Diplomatic Relations”, Jakarta Post, 31 Mart 2010.

28 “Good Indonesia-China Relations Promote Regional Peace, Prosperity”, People’s Daily, 15 Ağustos 2007.
29 Indonesia Relations with the United States, CIA World Factbook, Kasım 1992, (http://www.photius.com/countries/indonesia/
government/indonesia_government_relations_with_the_u~49.html) (Erişim Tarihi: 15 Mart 2011).
30 Indonesia Relations with the United States, CIA World Factbook, Kasım 1992, (http://www.photius.com/countries/indonesia/
government/indonesia_government_relations_with_the_u~49.html) (Erişim Tarihi: 15 Mart 2011).
12
 diyalog arayışı gibi konulara vurgu yapılmıştır. 1998 yılından beri
ABD Endonezya ekonomisinin canlanması, demokratikleşme ve
reform hareketleri için tekrar destek vermiştir. Deniz güvenliği
gibi sınır aşırı tehditlerle mücadelesinde de ABD, Endonezya’ya
destek vermektedir.31 Özellikle 2002 ve 2005 yıllarında Bali’de,
2003 ve 2004’te Cakarta’da düzenlenen terörist saldırılardan bu
yana iki ülke terörle mücadele konusunda işbirliği içindedir.32

Cumhurbaşkanı Yudhoyono döneminde de ABD ile ikili ilişkiler

gelişmeye devam etmiştir. Kasım 2008’de Endonezya’nın öneri-
siyle iki ülke arasında ticaret, güvenlik, sağlık, yüksek öğrenim,
iklim değişikliği, çevre kirliliği, temiz enerji teknolojileri gibi çe-
şitli konularda geniş kapsamlı bir ortaklık gündeme gelmiştir.

4.4. Rusya

Endonezya-Sovyetler Birliği diplomatik ilişkileri 1950 yılında ku-

rulmuştur. Moskova’nın Endonezya’nın bağımsızlık mücadelesini
desteklemesi, toprak bütünlüğüne saygı göstermesi ve aynı za-
manda sömürge yönetimin tekrar kurulması için Hollandalıların
müdahalesini kınaması ikili iyi ilişkilerin zeminini oluşturmuş-
tur. Sovyetler Birliği’nin sömürgeci güçlere karşı mücadelesini
BM Güvenlik Konseyi’ne taşıması ve böylelikle Batılı ülkelerin
dikkatini Endonezya’da yaşananlara çekmesi Endonezya halkın-
da Moskova’ya karşı ciddi bir sempati oluşturmuştur. Sukarno
döneminde Moskova Endonezya’nın önemli bir ortağı olmuştur,
ancak 1965’ten sonra Yeni Düzen’in kurulmasıyla tüm alanlarda-
ki ilişkilerde 1980’lerin sonlarına kadar sürecek ciddi bir düşüş
yaşanmıştır. Ayrıca 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması
iki ülke arasındaki işbirliğinin yeniden yavaşlamasına neden ol-
muştur.33

2000’li yılların başında düzenli bir siyasi diyalog ve aktif işbirli-

ği süreci yeniden başlamıştır. Cumhurbaşkanı Sukarno Putri’nin
2003 Nisan ayında Rusya’ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret önem-
li dönüm noktalarından birisi olmuş, ziyaret sonucu Rusya ile
Dostluk ve Ortaklık Bildirgesi imzalanmıştır.34
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

31 Closer RI and US Relationship, Embassy of the Republic of Indonesia, Washington D.C., (http://www.embassyofindonesia.org/
ina-usa/home.htm) (Erişim Tarihi: 15 Mart 2011).
32 Background Note: Indonesia, Bureau of East Asian and Pacific Affairs, US Department of State, Kasım 2010, (http://www.state.
gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
33 Russia and Indonesia: Sixty Years of History Behind, Bright Prospects Ahead, The Embassy of the Russian Federation in the
Republic of Indonesia, (http://www.indonesia.mid.ru/60years/01_e.html) (Erişim Tarihi: 16 Mart 2011).
34 Russia and Indonesia: Sixty Years of History Behind, Bright Prospects Ahead, The Embassy of the Russian Federation in the
13
 Endonezya, Rusya için İslam dünyasının önde gelen ülkelerinden
birisi olması ve Güneydoğu Asya’daki konumu gereği önem ka-
zanmaktadır. Rusya, Endonezya’nın desteği ile İKÖ’de gözlemci
Endonezya, Rusya için statüsü edinmiştir. Rusya’nın Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik
İslam dünyasının önde varlığı da Endonezya ile işbirliğiyle gelişmektedir. İki ülkenin or-
gelen ülkelerinden
tak paydada buluşabildiği egemenlik, toprak bütünlüğü, iç işleri-
birisi olması ve
Güneydoğu Asya’daki ne karışmama gibi prensipler bölgesel ve küresel güvenlik alanın-
konumu gereği önem da işbirliğinin kapılarını açmıştır. İki ülke, Endonezya’nın BM
kazanmaktadır. Güvenlik Konseyi’ne geçici üye olduğu dönemde birçok alanda
yakın işbirliğinde bulunmuştur. Enerji, uzay teknolojileri, teleko-
münikasyon, havacılık endüstrisi ve barışçıl amaçlı nükleer güç
diğer işbirliği alanları olarak görülmektedir.35

Cumhurbaşkanı Vlademir Putin’in, Sovyetler Birliği’nin dağıl-

madan önce askeri ve ekonomik açıdan Asya’da sahip olduğu
konumu Rusya’ya tekrar kazandırma isteği, yaklaşık 50 yıl sonra
Endonezya’ya resmi ziyaret gerçekleştiren ilk Rus devlet başkanı
olmasını sağlamıştır. Özellikle silah satışı konusunda ilerlemeyi
amaçlayan Moskova, 2007 yılında Endonezya’ya önümüzdeki 15
yıl içinde geri ödemesi koşuluyla askeri teçhizat alması için 1 mil-
yar dolarlık borç vermiştir. Zira ABD’nin Doğu Timor müdaha-
lesindeki insan hakları ihlali gerekçesiyle askeri ilişkilerini kestiği
1999 yılı, Endonezya’nın silah alımı için kaynaklarını çeşitlendir-
mesi kararına yol açmıştır.36
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

Republic of Indonesia, (http://www.indonesia.mid.ru/60years/01_e.html) (Erişim Tarihi: 16 Mart 2011).

35 Indonesia-Russia: New perspectives of cooperation, The Embassy of the Republic of Indonesia, Belgrade, Republic of Serbia,
Eylül 2007, (http://www.indonesiabgd.org/2006/index.php?option=com_content&task=view&id=143&Itemid=2) (Erişim
Tarihi: 16 Mart 2011).
36 Robin McDowell, “Indonesia, Russia Bolster Military Ties”, The Washington Post, 6 Eylül 2007.
14
 Türkiye - Endonezya
İlişkileri
Türkiye,
demokratikleşme süreci
ve gerçekleştirdiği
reformlarla
Endonezya’nın model
olarak aldığı bir ülke
haline gelmiştir.
37 Indonesia, Ankara, T.C. Dışişleri Bakanlığı, (http://www.mfa.gov.tr/sub.en.mfa?ec44cf7e-7b27-4f31-bde9-e9e488fba8ab)
(Erişim Tarihi: 16 Mart 2011).
38 “Endonezyalı Misafirler”, Milliyet, 11 Mayıs 1952.
39 “Sukarno, Anıt-Kabir’de Dün Gençlere Hitap Etti”, Milliyet, 26 Nisan 1959.
Türkiye, Endonezya ile bağımsızlığını kazandığı andan itibaren
sorunsuz ilişkilere sahip olmuştur. Her iki ülkenin de yoğun
Müslüman nüfusunun bulunması ve siyasi hedef ve politikala-
rının benzerlik göstermesi iyi ilişkilerin zeminini oluşturmuştur.
İki ülke arasındaki yoğun diplomatik ilişkiler İslam Konferansı
Örgütü, D-8 Platformu, G-20 zirveleri ve ASEAN Bölgesel Foru-
mu aracılığı ile devam etmiştir. Dolayısıyla, ASEAN’a ev sahipli-
ği yapan Endonezya Türkiye için başta Birleşmiş Milletler olmak
üzere birçok uluslararası örgütte işbirliği içinde olduğu bir ülke
konumundadır.37
1. Soğuk Savaş Dönemi Ankara-Cakarta İlişkileri
İki ülkenin tarihleri boyunca dış politikada ortak hedeflere sa-
hip olması ve birbirlerini uluslararası platformlarda destekleme-
leri yakın ve dostane siyasi ilişkiler için zemin oluşturmuştur.
Türkiye, demokratikleşme süreci ve gerçekleştirdiği reformlarla
Endonezya’nın model olarak aldığı bir ülke haline gelmiştir.
1952 yılında Türkiye’yi ziyaret eden Endonezya Başbakanı Ab-
durrahman Basuydan, Türk inkılâbının genç Endonezya Cum-
huriyeti tarafından örnek alındığını belirtmiştir.38 1959 yılında
Türkiye’yi ziyaret eden Cumhurbaşkanı Sukarno ise Anıt Kabir’e
yaptığı ziyarette konuşmasında “Hepimiz Kemal Atatürk’e kar-
şı derin bir hürmet ve minnet hissi beslemekteyiz. Onun içinde
yaşayan fikirler hepimize ait müşterek fikirlerdir. Ben gençken il-
hamımı Kemal Atatürk’ten almıştım.” ifadelerini kullanmıştır.39
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011
Bununla birlikte Türkiye’de gelişmiş demokrasi ülkelerinde pek
görülmeyen askerin sistem üzerindeki ağırlığı da geçmişte ne-
gatif yönden Endonezya ve Pakistan gibi İslam ülkelerine örnek
15
 olmuştur. Bu açıdan sistemde askerin rolü ve laiklik anlayışı da
2000’li yıllara kadar Endonezya için model teşkil etmiştir. Döne-
min Endonezya Cumhurbaşkanı Yardımcısı Devi Fortuna Enver,
ordunun siyasetten tamamen çekilmesinin Endonezya’nın toprak
yapısı ve tarihi nedeniyle mümkün olmadığını belirtmiş ve ordu-
nun siyasetten çekildiği ve demokratik sisteme izin verdiği, ancak
bir partinin ülkenin anayasal düzene tehdit oluşturması halinde
Türkiye, Soğuk müdahale ettiği Türk modelinin Endonezya için en uygun model
Savaş döneminde olduğunu belirtmiştir.40
Endonezya’nın da
aralarında yer aldığı
Türkiye, Soğuk Savaş döneminde Endonezya’nın da aralarında
Bağlantısızlar grubuyla
Kıbrıs konusunda yer aldığı Bağlantısızlar grubuyla Kıbrıs konusunda destek bu-
destek bulabilmek labilmek için yakın ilişkiler geliştirmeye gayret etmiştir. 1965 yı-
için yakın ilişkiler lında Cezayir’de toplanan Bağlantısızlar konferansında Yunanis-
geliştirmeye gayret tan geniş bir heyetle katılmış, Türkiye de Başbakan Suat Hayri
etmiştir. Ürgüplü ve Dışişleri Bakanı Hasan Işık tarafından üst düzeyde
temsil edilmiştir. Kıbrıs konusunun da gündeme geldiği konfe-
ransta Türkiye’nin katılımı, Kıbrıs konusunda cephe kaybetmeme
çabası olarak algılanmıştır.41

Türkiye, Bağlantısız ülkelerle ilişkileri geliştirme politikasını So-

ğuk Savaş boyunca sürdürmüş, Endonezya ile de yakın ilişkilerini
geliştirmiş ve uluslararası birçok platformda iki ülke ortak hareket
etmiştir. Endonezya, Türkiye’yi Kıbrıs konusunda desteklemiştir.
1976 yılında BM Genel Kurulu’nda Kıbrıs Türk toplumuna söz
verilmesini öngören Türk teklifin nihayetinde reddedilmiş olsa
da Endonezya tasarıya olumlu oy vermiştir.42 Kıbrıs konusunda
olduğu gibi Ege Denizi’nde Yunanistan ve Türkiye’nin farklı hu-
kuki talepleri konusunda da Endonezya Dışişleri Bakanı Mohtar
Kusume Maja Aralık 1982 yılında yaptığı bir açıklamada, Ege
Denizi’ndeki özel durumun farkında olduklarını ve Türkiye’nin
tutumunu haklı bulduklarını beyan etmiştir.43 Türkiye de Doğu
Timor sorunu karşısında Endonezya’ya destek vermiş, 1985 yılın-
daki Türkiye ziyareti sırasında Cumhurbaşkanı Suharto Türkiye’ye
Doğu Timor konusundaki tutumu karşısında teşekkür etmiştir.44
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

İki ülke dış politikalarında olduğu kadar güvenlik alanında da or-

tak anlayış ve politikalar benimsemişlerdir. Aralık 1982 tarihinde

40 “Türk Ordusu Modelimiz Olacak”, Milliyet, 25 Kasım 1998.

41 “Ürgüplü, Asya-Afrika Konferansına Katılıyor”, Milliyet, 27 Mayıs 1965.
42 “Açılış Çok Renkliydi”, Milliyet, 10 Kasım 1976.
43 “Endonezya, Deniz Hukuku Sözleşmesi’ni İmzalamamızı Haklı Görüyor”, Milliyet, 18 Aralık 1982.
44 “Bayan Suharto ‘Ortadirek’ten”, Milliyet, 15 Eylül 1985.
16

Endonezya, Türkiye’nin
AB üyeliğini İslam
dünyası için önemli bir
adım olarak görerek
desteklemektedir.
Cumhurbaşkanı Kenan Evren’in Endonezya’ya gerçekleştirdiği
ziyaret sırasında yayınlanan ortak bildiride her iki ülkenin de te-
rörizmi kınadığı belirtilmiş, kaynağı önemsenmeksizin her türlü
terör eylemine karşı müşterek savunma ve işbirliği geliştirilmesi
kararlaştırılmıştır.45
2. Soğuk Savaş Sonrasında Türkiye-Endonezya
İlişkilerinin Yeniden Şekillenmesi
Soğuk Savaş sonrasında Türkiye’nin daha aktif bir dış politika iz-
leme isteği, Doğu Asya gibi kendisinden uzak bölgelerle de iliş-
kilerini geliştirmesinin yolunu açmıştır. 1996’da Ankara’nın giri-
şimleriyle kurulan D-8 platformunda Türkiye, Endonezya, Ma-
lezya, Bangladeş, Pakistan, İran, Mısır ve Nijerya’nın temsilcileri
düzenli aralıklarla toplanmaya devam etmişlerdir. Ayrıca 1999 yı-
lından itibaren G-20 zirvelerinde de Endonezya ve Türkiye devlet
ve hükümet başkanları düzenli olarak bir araya gelmektedirler.46
Bunun yanı sıra ASEAN ile Dostluk ve İşbirliği Antlaşması im-
zalanmış; Temmuz 2010’da ise ABD, Rusya, Avrupa Birliği gibi
Asyalı olmayan devletlerin de yer aldığı 27 üyeli ASEAN Bölge-
sel Forumu’na Türkiye de 28. üye olarak katılmıştır.47 Dolayısıyla
Türkiye, tüm Asya-Pasifik bölgesiyle kurumsal ilişkisi olan bir ak-
tör haline gelmiştir.48

Haziran 2003’te Türkiye’ye gelen Endonezya Cumhurbaşkanı

Genel Sekreteri Husen Adiwisastra, Avrupa Birliği (AB) üyesi bir
Türkiye’yi Avrupa’da Endonezya’nın da sözcüsü olarak gördükle-
rini, Türkiye’nin ekonomik ve siyasi bakımından Pasifik ülkeleri
ile Avrupa arasında köprü görevi yapacağına inandıklarını belirt-
miştir.49 İKÖ platformu da Türkiye ve Endonezya arasında dü-
zenli bir ilişki kurulmasında etkili olmuştur. Başbakan Recep Tay-
yip Erdoğan, Şubat 2005 tarihinde gerçekleştirdiği Güneydoğu
Asya gezisinde Cumhurbaşkanı Yudhoyono ile bir araya gelmiş,
İKÖ’nün daha aktif hale getirilmesi ve büyükelçilerin bundan
sonra her yıl bir araya gelip etkin toplantılar yapması konusunda
mutabakata varılmıştır. İki ülke din adamlarının müşterek çalış-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

45 “Türkiye-Endonezya Ortak Bildirisi Dün Yayınlandı”, Milliyet, 21 Aralık 1982.

46 “Turkey, Indonesia Agree to Annul Visa Requirements”, Today’s Zaman, 30 Haziran 2010.
47 “Türkiye ve ASEAN İşbirliğine İmza Attı”, Sabah, 24 Temmuz 2010.
48 Selçuk Çolakoğlu, “Türkiye’nin ASEAN Açılımı”, USAK Gündem, 26 Temmuz 2010, (http://www.usakgundem.com/
yazar/1669/t%C3%BCrkiye%E2%80%99nin-asean-a%C3%A7%C4%B1l%C4%B1m%C4%B1.html ) (Erişim Tarihi: 12 Mart
2011).
49 Abdülhamit Yıldız, “Endonezya Cumhurbaşkanı Sekreteri Kutsal Emanetler’i Görünce Ağladı”, Zaman, 30 Haziran 2003.
17

Türkiye’nin Güneydoğu
Asya’daki deprem
ve tsunami felaketi
sırasında ve sonrasında
Endonezya’ya yardım
elini uzatması, iki ülke
arasındaki ilişkilerin
yakınlığını destekleyen
önemli bir unsur
olmuştur
malara girmesi konusunda anlaşırken, İslam ile terörün özdeşleş-
tirilmesinin önünü kesmek için işbirliğine gitme kararı almıştır.
Ayrıca Endonezya, Türkiye’nin AB üyeliğini İslam dünyası için
önemli bir adım olarak görerek desteklemektedir. Cumhurbaş-
kanı Yudhoyono Başbakan Erdoğan’la yaptığı görüşmesinde,
Türkiye’nin İslam ve demokrasiyi bir araya getirme noktasındaki
başarısının kendileri için de bir örnek teşkil ettiğini söylemiştir. 50
Türkiye’nin Güneydoğu Asya’daki deprem ve tsunami felaketi sı-
rasında ve sonrasında Endonezya’ya yardım elini uzatması, iki ül-
ke arasındaki ilişkilerin yakınlığını destekleyen önemli bir unsur
olmuştur. Aralık 2004’te Sumatra’da meydana gelen afette Kızılay
Açe’de, bölgesindeki Osmanlı dönemine ait türbenin restore edil-
diği ve Osmanlı mezarlığının da onarıldığı 1.050 konut, 4 okul ve
1 toplum merkezini içeren bir proje gerçekleştirmiş ve 2006 yılı
sonunda hak sahiplerine teslim edilmiştir.51

2007 yılı başında meydana gelen sel felaketinde ise yaralarını sar-
maya çalışan Endonezya hükümetine çok kısa bir süre içerisinde
Türkiye’den gıda, temizlik ve sağlık malzemeleri gönderilmiştir.
2009 yılında Endonezya’nın Sumatra adasında meydana gelen
7,6 büyüklüğündeki depremin hemen ardından da benzer şekil-
de Türkiye’den toplanan yardımlarla deprem mağdurlarına sıcak
yemek sağlanmış, deprem bölgesinde halka gıda, su ve ilaç dağıtıl-
mış, gönüllü 8 doktor ve psikolog da deprem sonrası ortaya çıkan
psikolojik problemlerin giderilmesi için çalışmıştır.52

Türkiye’den gördükleri çabuk, samimi ve kalıcı yardımlardan do-

layı memnuniyetini ve teşekkürünü her fırsatta dile getiren Endo-
nezya, aynı zamanda Lampuuk köyündeki ana bulvara Atatürk’ün
adını, sokaklara da ağırlıklı olarak Türk hayırseverlerin isimlerini
vermiştir.53 Endonezya’nın önde gelen gazetelerinden Jakarta Post,
1 milyondan fazla Türk’ün tsunaminin ardından bölgeye para ba-
ğışında bulunduğunu vurgulayarak Türk hükümeti ve halkının
20 milyon dolardan fazla mali yardımda bulunarak Endonezya’ya
‘yalnız değilsiniz’ mesajı verdiğini yazmıştır.54
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

50 Ümit Kozan, “Türkiye’ye ‘Modern Demokrasi’ Övgüsü”, Hürriyet, 8 Şubat 2005.

51 “Açe’de Depremzedeye Türk Konutu”, Hürriyet, 26 Aralık 2006.
52 “Türklerin Sevgi Dalgası”, Milli Gazete, 3 Aralık 2009.
53 Adil Yurtkuran, “Aral: Tarihi Bağlarımızı Yeniden Keşfettik”, Timeturk, 9 Şubat 2009, (http://www.timeturk.com/
tr/2009/02/09/aral-tarihi-baglarimizi-yeniden-kesfettik.html) (Erişim Tarihi: 22 Mart 2011).
54 Deniz Derin, “En Sağlam Konutu Türkler Yaptı”, Sabah, 27 Aralık 2006.
18

Türkiye Endonezya
ilişkilerine genel olarak
bakıldığını gerek üst
düzey temaslar, gerekse
toplusal düzeydeki
değişimler açısından
2005 yılı sonrasında
ciddi bir artış
görülmektedir.
25 yıl aradan sonra Cumhurbaşkanı düzeyinde Endonezya’dan
Türkiye’ye gerçekleştirilen ilk ziyaret kapsamında Cumhurbaşkanı
Yudhoyono’nun Haziran 2010’daki Türkiye gezisi, ikili ilişkilerin
gözden geçirilmesi fırsatını yaratmıştır.55 Daha önce vize işlemle-
rini ülkeye varış havaalanlarında tamamlayarak vize uygulamasını
kolaylaştıran Türkiye ve Endonezya, bu ziyaret sırasında vize uy-
gulamasını karşılıklı bir şekilde tamamen kaldırma karar almıştır.
2004 yılındaki tsunami felaketinde Türkiye’nin yardımı dolayı-
sıyla yakınlaşan iki halkın birbirlerini daha yakından tanımaları
ve turizmin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Ayrıca Türkiye’nin sa-
vunma sanayinde gelişmiş olması Endonezya ile savunma alanın-
daki işbirliği olanaklarını arttırmıştır.56

TBMM Başkanı Mehmet Ali Şahin’in resmi davetlisi olarak

Türkiye’ye gelen Endonezya Temsilciler Meclisi Başkanı Marzuki
Ali, Filistin konusunda iki ülkenin tutumunun paralel olduğunu,
Türkiye’nin Batı ülkelerinin bu bölgeye vereceği desteğin daha
yoğun bir şekilde artırılması için lider rol oynayabileceğini dü-
şündüklerini belirtmiştir.57 Türkiye Endonezya ilişkilerine genel
olarak bakıldığını gerek üst düzey temaslar, gerekse toplusal dü-
zeydeki değişimler açısından 2005 yılı sonrasında ciddi bir artış
görülmektedir. İkili ilişkilerdeki bu yoğunlaşma, ticari ve ekono-
mik ilişkilere de yansımıştır.

3. Türkiye-Endonezya Ekonomik ve Ticari İlişkileri

Türkiye ve Endonezya arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler dü-

şük yoğunlukta da olsa Cakarta’nın bağımsızlığını ilan etmesinden
hemen sonra başlamıştır. 1950’li yıllarda Türkiye Endonezya’dan
kauçuk ve kalay satın alırken Endonezya’ya hiç ihracat yapma-
maktaydı. Ancak Cumhurbaşkanı Sukarno’nun Türkiye’ye 1959
yılında gerçekleştirdiği ziyaret sırasında iki ülkenin ekonomik
ve kültürel ilişkilerinin karşılıklı geliştirilmesi kararı alınmış ve
iki ülke arasında imzalanan ticaret anlaşması 1960 yılı başında
yürürlüğe girmiştir. 58 Anlaşmaya göre, Türkiye Endonezya’ya çi-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

55 Selçuk Çolakoğlu, “Endonezya Cumhurbaşkanı Yudhoyono’nun Türkiye Ziyareti”, Usak Gündem, 3 Temmuz 2010,
(http://www.usakgundem.com/yazar/1649/endonezya-cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1-yudhoyono%E2%80%99nun-
t%C3%BCrkiye-ziyareti.html) (Erişim Tarihi: 12 Mart 2011).
56 “Turkey, Indonesia Agree to Annul Visa Requirements”, Today’s Zaman, 30 Haziran 2010.
57 “Cumhurbaşkanı Gül Endonezya Temsilciler Meclisi Başkanını Kabul Etti”, T.C. Cumhurbaşkanlığı, 26 Mayıs 2010, (http://
www.tccb.gov.tr/haberler/170/49348/cumhurbaskani-gul-endonezya-temsilciler-meclisi-baskanini-kabul-etti.html) (Erişim Tarihi:
22 Mart 2011).
58 “Sukarno dün sabah gitti”, Milliyet, 30 Nisan 1959.
19
 mento, pamuk ve tütün ihraç etmeye başlamıştır. Bununla birlik-
te iki ülke arasında sermaye akışları istenilen seviyeye gelememiş,
ekonomik ilişkiler Soğuk Savaş döneminde yok denecek kadar az
düzeyde kalmıştır.59

İki ülke ticaretini canlandırmak ve ekonomik, teknik, tarım ve

müteahhitlik alanlarında işbirliğini geliştirmek amacıyla Endo-
nezya Cumhurbaşkanı Yardımcısı Adam Malik Nisan 1979’da60,
Ziraat Bakanlığı Müşaviri Yasni Haziran 1981’de61, Endonez-
ya Ticaret ve Kooperatif Bakanı Radius Prawiro Mart 198262
ve Endonezya Bayındırlık Bakanı Hadjisaroso Kasım 1982’de63
Türkiye’ye ziyaretlerde bulunmuşlardır. Türkiye’de ise 1987 yılın-
da Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı (SİSAV) tarafından Türki-
ye-Endonezya ilişkilerini geliştirmek üzere Endonezya ekonomisi
üzerine seminer düzenlemiştir.64 Seyahat acentesi Setur, turizmi
arttırmak amacıyla 1994 yılında Endonezya’da Türkiye’yi tanı-
tan toplantılar düzenlemiştir. 1993 yılı itibariyle Doğu Asya’dan
Türkiye’ye gelen turist sayısı toplam 4 bini ancak bulmaktaydı.65
Ekonomik işbirliğini desteklemek için Cumhurbaşkanı Süleyman
Demirel, Türk üreticilerine yeni pazar arayışı çerçevesinde Mayıs
1995’te Endonezya’ya bir ziyaret gerçekleştirmiştir.66

1990’lı yıllardan itibaren iki ülke arasında ticareti geliştirmek

amacıyla çeşitli işbirliği protokolleri imzalanmıştır. 1997 yılında
tamamlanan Yatırımların Karşılıklı Korunması ve Teşviki ve Çifte
Vergilendirmenin Önlenmesi anlaşmaları ekonomi ve ticaret ala-
nında daha fazla işbirliğini sağlamıştır. İki ülkenin özel sektörleri-
nin bir araya geldiği Türkiye-Endonezya İş Konseyi 1995 yılında
kurulmuş, 2006’dan bu yana ise daha aktif bir hale gelerek her yıl
düzenli toplanma kararı almıştır.67

59 Abdi İpekçi, “Dış Ticarette Yeni Pazarlar”, Milliyet, 28 Eylül 1967.

60 “Ecevit: Türk-Endonezya İşbirliği Kendi Bölgelerinde ve Dünyada Çok Olumlu Gelişmelere Yol Açabilir”, Milliyet, 13 Nisan
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

1979.
61 “Endonezya 700 Bin Ton Buğday İstiyor”, Milliyet, 30 Haziran 1981.
62 “Endonezya Kredi ile Kahve Önerdi”, Milliyet, 19 Mart 1982.
63 “Özalp: Türkiye ile Endonezya Ekonomik Kalkınmada İşbirliği Yapmalıdır”, Milliyet, 20 Kasım 1982.
64 Milliyet, 9 Ekim 1987.
65 Milliyet, 30 Kasım 1994.
66 Serpil Çevikcan, “Demirel ‘Pazar’ Gezisine Çıktı”, Milliyet, 23 Mayıs 1995.
67 Turkish-Indonesian Economic and Commercial Relations, Turkish Embassy, Jakarta Indonesia, Kasım 2009, (http://jakarta.emb.
mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=734) (Erişim Tarihi: 16 Mart 2011).
20
 Tablo1. Türkiye-Endonezya İkili Ticaret Hacmi (1.000 $)

YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE

2000 30.494 231.389 261.883 -200.895
2001 32.418 202.235 234.653 -169.817
2002 28.543 327.021 355.564 -298.478
2003 46.971 450.354 497.325 -403.383
Cumhurbaşkanı 2004 54.119 623.420 677.539 -569.301
Gül, Endonezyalı 2005 80.797 750.238 831.035 -669.441
işadamlarına hitaben 2006 84.949 1.031.303 1.116.252 -946.354
“Biz Kuzeybatı
Asya’da, siz Güneydoğu 2007 173.736 1.359.928 1.533.664 -1.186.192
Asya’dasınız. Biz 2008 284.426 1.408.895 1.693.321 -1.124.469
Avrupa ve Asya’yı, siz 2009 250.618 1.016.170 1.266.788 -765.552
Asya ve Avustralya’yı 2010 250.732 1.476.659 1.727.391 -1.225.927
birleştiriyorsunuz. Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

İkili siyasi ilişkilerin yakınlığına paralel bir türlü kurulamayan

ekonomik ve ticari ilişkiler işadamlarına yapılan yatırım teşvik-
leri ile de geliştirilmeye çalışılmaktadır. 2010 yılında Türkiye İşa-
damları ve Sanayiciler Konfederasyonu (TUSKON) tarafından
organize edilen Ticaret ve Yatırım Forumu’na katılan Endonezya
Cumhurbaşkanı Yudhoyono ile Cumhurbaşkanı Gül iki ülke ara-
sındaki ekonomik işbirliğini potansiyeline yaklaştırmak amacıyla
havaalanı inşaatı, enerji, sanayi, madencilik, multimedya, jeoter-
mal ve tarım alanlarında 100 milyon dolarlık 8 anlaşma imzala-
mıştır. Cumhurbaşkanı Gül, müteahhitlik alanında Çin’den sonra
ikinci sırada Türk şirketlerinin geldiğine işaret etmiş; gemicilik,
silah sanayi ve turizm alanında işbirliği yapılabileceğini vurgula-
mıştır.68

Cumhurbaşkanı Gül, Endonezyalı işadamlarına hitaben “Biz

Kuzeybatı Asya’da, siz Güneydoğu Asya’dasınız. Biz Avrupa ve
Asya’yı, siz Asya ve Avustralya’yı birleştiriyorsunuz. Türkiye’ye
yatırım yaptığınızda Avrupa’ya yatırım yapıyor olacaksınız. Av-
rupa Gümrük Birliği içerisinde olduğumuz için ve çevre ülkelerle
imzaladığımız serbest ticaret anlaşmaları sayesinde Avrupa ve bü-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

tün bu ülkeler sizin pazarınız içinde olacak.” şeklinde seslenerek

Türkiye’ye yatırıma davet etmiştir.69

68 “Türkiye İle Endonezya Arasında 8 Anlaşma”, Yeni Şafak, 29 Haziran 2010.

69 “Cumhurbaşkanı Gül: Savunma Sanayinden Gemiciliğe Birçok Alanda İşbirliği Yapabiliriz”, ANKA, 30 Haziran 2010.
21
 Endonezya Cumhurbaşkanı Yudhoyono da Türkiye-Endonezya
Ticaret ve Yatırım Forumu’nun açılışında yaptığı konuşmada iki
ülkenin de yükselmekte olan iki pazar, kendi bölgelerinde bölgesel
güç, G–20 ile İKÖ üyesi ve BM’de de barış ve işbirliğini savunan
iki ülke olduklarını belirtmiş; Türkiye’nin Endonezya’nın Orta
Doğu’ya, Endonezya’nın da Türkiye’nin Güneydoğu Asya’ya açı-
lan kapısı olabileceğini, iki ülkenin ekonomik düzeyde birbirine
yaklaşması gerektiğini ifade etmiştir.70

İki ülke arasındaki ekonomik ve ticari ilişkileri geliştirmek için çe-

şitli fuarlar da düzenlenmektedir. İstanbul İhracatçılar Birliği’nin
2010 yılında Cakarta’da düzenlediği Türk İhraç Ürünleri Fuarı’na
44 firma ve 100’den fazla işadamı katılmıştır. Fuara ilginin çok
büyük olması nedeniyle Endonezya’nın büyük market zincirle-
rinde Türk Ürünleri Haftasının geleneksel hale getirilmesi karar-
laştırılmıştır.71

Grafik-1. Türkiye - Endonezya Ticareti

İkili Dş Ticaret Dş Ticaretimiz İç

İhracat İthalat
(1.000.000 USD)
1.600
İhracatmz İçindeki P
1.400
1.200
1.000 1
800 0,8
600 0,6
400 0,4
200 0,2
0
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
2002 2003 20

İkili Dş
İkiliTicaret
Dş Ticaret Dş Ticaretimiz İçindeİçinde
Dş Ticaretimiz Endonezya'nn Yeri (%)
Endonezya'nn Yeri (%)
İhracat
İhracat İthalatİthalat
(1.000.000 USD)USD)
(1.000.000 Endonezya'nn Dş Ticaretinde Ülkemiz
1.6001.600
1,2
1.4001.400 1 İhracatmz İçindekiİçindeki
İhracatmz Pay Pay İthalatmz İçindekiİçindeki
İthalatmz Pay Pay

1.2001.200 0,8
1.0001.000 0,61 1
800 800 0,4
0,8 0,8
600 600 0,6
0,2 0,6
400 400
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

0,4
0 0,4
200 200 0,2 0,2
0 0
0
2002 2003 2004 2005 2006
0
2002 2002
2003 2003
2004 2004
2005 2005
2006 2006
2007 2007
2008 2008
20022002
20032003
20042004
2005 20062006
2005 2007
Endonezya'nn 2008
2007
ithalat 2008 paym z
içinde Endonezya'n

Endonezya'nn Dş Dş

Endonezya'nn Ticaretinde Ülkemizin
Ticaretinde YeriYeri
Ülkemizin (% )(% )
1,2 1,2
70 “Gül ve Yudhoyono, Ortak Basın Toplantısı Düzenledi”, Zaman, 29 Haziran 2010.
1 1 “Endonezya ile Ticaret 10 Milyar Dolara Çıkacak, Gıda Sektörü İhracatı Artıracak”, Hürriyet, 24 Haziran 2010.
71
220,8 0,8
0,6 0,6
0,4 0,4
0,2 0,2
0 0
 1.400 İhracatmz İçindeki Pay İthalatmz İçindeki Pay
1.400
1.200
1.200 1
1.000 1
1.000 0,8
800
800 0,8
600 0,6
600 0,6
400 0,4
400 0,4
200 0,2
200 0,2
0
0 0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Endonezya'nn Dş Ticaretinde Ülkemizin Yeri (% )

1,2 Endonezya'nn Dş Ticaretinde Ülkemizin Yeri (% )
1,2
1
1
0,8
0,8
0,6
0,6
0,4
0,4
Kalabalık nüfusları, 0,2
0,2
0
G-20 üyelikleri ve 0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
dünya ekonomisine Endonezya'nn ithalat içinde paym z Endonezya'nn ihracat içinde paym z
sağladıkları katkıları Endonezya'nn ithalat içinde paym z Endonezya'nn ihracat içinde paym z

nedeniyle aynı grup

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
içinde yer verilen
Endonezya ve Goldman Sachs iktisatçısı Jim O’Neill Türkiye, Meksika ve Güney
Türkiye’nin yakın Kore’nin gelişmekte olan ekonomilerini tarif etmek için ülkelerin
siyasi ilişkileri
İngilizce baş harflerinden oluşan “MIST” ifadesini geliştirmiştir.72
ekonomik işbirliğine de
yansıtmalarına yönelik Kalabalık nüfusları, G-20 üyelikleri ve dünya ekonomisine sağ-
politikalar artarak ladıkları katkıları nedeniyle aynı grup içinde yer verilen Endo-
devam etmektedir. nezya ve Türkiye’nin yakın siyasi ilişkileri ekonomik işbirliğine
de yansıtmalarına yönelik politikalar artarak devam etmektedir.
2002 yılında Türkiye’ye yapılan ihracat 327 milyon dolar iken
2010 yılında yaklaşık 4,5 katı bir artışla 1 milyar 476 milyon do-
lar olmuştur. Türkiye’den yapılan ithalat ise 28 milyon dolar iken
2010 yılında 9 katı gibi ciddi bir artışla 250 milyon dolara yük-
selmiştir. Bir başka deyişle, iki ülke arasındaki dış ticaret dengesi
ithalattaki ciddi artışa rağmen Endonezya lehine olmaya devam
etmiştir.73 Potansiyelinin oldukça gerisinde olan ticaret hacminin
artması için çalışmalar yapan iki ülke çeşitli alanlarda anlaşmalar
imzalamaktadır. Cumhurbaşkanı Gül, Endonezya ile ticaret hac-
minin 1,5 milyar doları geçtiğini, kısa dönemde bunun 5 milyar
dolara, daha sonra 10 milyar dolara çıkması hedefinde olduklarını
belirtmiştir.74
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

72 “After BRIC Comes MIST, the Acronym Turkey would Certainly Welcome”, The Guardian, 1 February 2011.
73 Endonezya Ülke Profili, T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı,
(http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/ANL/AsyaDb/endonezya.pdf ) (Erişim Tarihi: 16 Mart 2011).
74 Kenan Mehmetzade & İbrahim Varlık, “Endonezya ile İmzalar Atıldı Hedef, Yılda 10 Milyar Dolar Ticaret”, Zaman, 1
Temmuz 2010.
23
Sonuç

G–20 üyesi olan Türkiye ve Endonezya’nın çok hızlı gelişen eko-

nomiler olması dolayısıyla önümüzdeki 20 yıllık dönemde dün-
yanın en büyük on ekonomisi arasına girmesi beklenmektedir.
Ancak bu otomatik bir süreç olmayıp, her iki ülkenin göstereceği
istikrarlı bir ekonomik performansa ve uluslararası alandaki siyasi
manevra kabiliyetine bağlı olarak gerçekleşecektir. Bu açıdan her
iki ülkenin de kendi sorunlu alanlarını mümkün olduğunca ça-
tışmasız ve kıvrak bir diplomasiyle aşarak yeni ekonomik alanlara
ulaşması gerekmektedir. Bu da Türkiye ve Endonezya’nın sadece
kendi yakın bölgeleriyle değil, dünyadaki tüm ekonomik merkez-
lerle hatırı sayılır bir ticari ilişki kurmalarını zorunlu kılmaktadır.

Türkiye ve Endonezya’nın halklarının Müslüman olması dolayı-

sıyla birbirlerine karşı tarihten gelen bir dostluk bağı bulunmakta-
dır. İki ülke arasında herhangi bir sorun bulunmaması da eşsiz bir
işbirliği fırsatı sunmaktadır. Zaten Endonezya, bağımsızlığından
itibaren uluslararası sorunlarda gösterdiği tutum ile Türkiye’ye
dost ve kardeş bir ülke olduğunu her zaman için göstermiştir.
Soğuk Savaş döneminde her iki ülke uluslararası alanda yalnız
kaldıkları sorunlar olan Kıbrıs ve Doğu Timor konularında bir-
birlerini sürekli desteklemişlerdir. Ancak bu karşılıklı dostluk ve
siyasi işbirliği ticari, kültürel ve toplumsal alandaki ilişkilerle daha
somut ve sağlam temellere yeterince oturtulamamıştır. Bu yüzden
2000’li yıllara kadar Türkiye ve Endonezya arasındaki ekonomik
ilişkiler son derece zayıf kalmıştır.

Bununla birlikte ekonomik ve siyasi anlamda uluslararası kapa-

sitesi artan Türkiye ve Endonezya artık birbirlerinden daha iyi
istifade edebilecek bir seviyeye ulaşmışlardır. Uyumlu dış politika
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

stratejileri ve tamamlayıcı ekonomik özellikleri ile Türkiye ve En-

donezya birbirleri için önemli ortak haline gelebilirler. Türkiye,
Güneydoğu Asya’yla son derece sınırlı siyasi ve ekonomik bir iliş-
kiye sahipken, aynı sıkıntılı durum Endonezya açısından Avrupa
ve Batı Asya açısından söz konusudur. Ayrıca iki ülkenin G-20
içerisinde ortak strateji geliştirmeleri, sadece ikili ilişkiler açısın-
25
 dan değil, küresel politikaları Ankara-Cakarta eksenli yönlendir-
meleri açısından da son derece önemlidir.

İlişkilerin Geliştirilmesinde İzlenebilecek Yol

Haritası:

1. Karşılıklı Üst Düzey Temasların Düzenli Hale

Getirilmesi:

Türkiye ve Endonezya arasındaki ilişkiler çok iyi olmakla birlikte,

üst düzey siyasi ziyaret yoğunluğunun son derece düşük olduğu
görülmektedir. 2000’li yıllara gelene kadar cumhurbaşkanı, baş-
bakan ve dışişleri bakanı düzeyinde her on yılda ancak iki karşılıklı
ziyaret gerçeklemiştir. Başkanlık sisteminin olduğu Endonezya ile
60 yılda cumhurbaşkanlığı düzeyinde karşılıklı ziyaret sayısı üçü
geçmemektedir. 2000’li yıllarda üst düzey ziyaret sayısında bir ar-
tış olmuştur. Başbakan Erdoğan 2005 yılında deprem ve tsunami
felaketi dolayısıyla Endonezya’yı ziyaret etmiştir. Cumhurbaşkanı
Yudhoyono’nun Haziran 2010’da gerçekleştirdiği Türkiye ziyare-
tinin üzerinden henüz bir yıl geçmeden Cumhurbaşkanı Gül’ün
Nisan 2010’da Endonezya’yı ziyaret etmesi, ikili ilişkilerde âdeta
bir dönüm noktası oluşturmaktadır. Bununla birlikte bu ziyaret-
lerin oluşturduğu işbirliği ortamının sürekli takip edilerek geliş-
tirilmesi gerekmektedir. Bunun için yılda en az bir defa olmak
üzere son dönemde Rusya, Suriye ve Yunanistan’la yapıldığı gibi
ortak bakanlar kurulu toplantıları yapılabilir. Böylece ilgili bakan-
lıklardaki teknik kadroların ikili ilişkilerle ilgili sürekli çalışması
sağlanabilir. Türkiye ve Endonezya bu sayede daha somut bir or-
taklık zeminine kavuşacaktır.

2. Ekonomide Stratejik İşbirliğine Gidilmesi:

Ekonomik büyüklükte 2011 yılı itibariyle Türkiye onaltıncı, En-

donezya onyedinci sırada olup küresel ekonominin önemli par-
çaları haline gelmişlerdir. Ankara ve Cakarta’nın 1999’da kurulan
G-20’ye dâhil edilmelerinin tesadüfi olmadığı 2005 sonrasında
daha iyi ortaya çıkmıştır. Bu açıdan Türkiye, dünyanın büyük
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

ekonomileri arasında yer alan tüm G-20 üyesi ülkelerle ilgili bir
ekonomik işbirliği stratejisi geliştirmelidir. Bu çerçevede 2010 yılı
itibariyle gerçekleşen 1 milyar 720 milyon dolarlık ticaret hacmi
iki ülkenin ekonomik büyüklükleri düşünüldüğünde öncelikle
çok yersiz düzeyde kalmaktadır. İkinci olarak diğer Doğu Asya
ülkelerinde olduğu gibi Endonezya ile ticarette Türkiye büyük
26
ölçüde açık vermektedir. Bunun için Türkiye’de ilgili kuruluşlar
Endonezya’nın tüm sektörel analizlerini yaparak Türkiye’nin zayıf
ve güçlü yanlarını ve işbirliği potansiyellerini somut bir şekilde
tespit etmelidir.

3. Akademik İşbirliğinin Geliştirilmesi:

Türkiye ve Endonezya son yıllarda dünyada en çok dikkat çe-

ken ülkeler arasında bulunmalarına rağmen birbirlerini yeterin-
ce tanımamaktadırlar. Karşılıklı olarak Türkiye ve Endonezya’da
üniversite okuyan öğrenci sayısı oldukça yetersiz kalmaktadır.
Akademisyen değişimi ise yok denecek kadar azdır. Bu durum
iki ülkenin birbirlerini akademik düzeyde doğru bir şekilde ta-
nıyıp strateji geliştirmesini engellemektedir. İki ülke arasındaki
mesafenin uzaklığı ve uçak biletlerinin pahalılığı dolayısıyla kar-
şılıklı akademik değişimler kendi haline bırakıldığında yeterince
gelişemeyecektir. İkili ilişkilerde ihtiyaç duyulan insan kaynağı-
nın geliştirilebilmesi için Ankara ve Cakarta ortak bir burs fonu
oluşturarak Avrupa’da uygulanan Erasmus benzeri bir programla
öğrenci ve akademisyen değişimine gidilebilir.

4. Ulaşım Altyapısının Geliştirilmesi:

Türkiye ve Endonezya arasında ekonomik ortaklığın derinleşme-

si ve toplumlar arası etkileşimin artması için iki ülke arasındaki
ulaşım süresinin mümkün olduğunca kısa, etkili ve makul bir üc-
rette olması gerekmektedir. 2009 yılına kadar Türkiye ve Endo-
nezya arasında doğrudan uçak seferlerinin olmaması toplumsal
temasları son derece düşük bir düzeyde tutmuştur. 2009 yılında
THY’nin Singapur aktarmalı Cakarta seferlerine başlaması, kar-
şılıklı ziyaretleri artırması açısından önemli bir adım olmuştur.
Mart 2011 tarihi itibariyle İstanbul ve Cakarta arasında her gün
karşılıklı sefer olması işadamları açısından çok önemli bir fırsat ve
kolaylıktır. Ancak 73 milyonluk Türkiye ile 240 milyonluk Endo-
nezya arasındaki turistik ve kültürel değişimleri artırabilmek için
hem yolcu kapasitesini artıracak hem de fiyatları makul seviyeye
çekecek ulaşım stratejileri geliştirilmek zorundadır. Yine kültü-
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

rel ve turistik değişim taleplerini karşılıklı olarak artırmak için

Türkiye’de “Endonezya Yılı” ve Endonezya’da “Türkiye Yılı” kut-
lamaları düzenlenmesi düşünülebilir. Bu şekilde hem yolcu hem
de sefer sayısında başlangıç itibariyle anlamlı bir artış sağlanabilir.

27
 USAK, ulusal ve uluslararası siyaset, ekonomi, hukuk, toplumsal bilimler ve güvenlik
alanlarında faaliyet gösteren bağımsız bir düşünce kuruluşudur (think-tank). Öncelikli
olarak kamuoyunun tarafsız, doğru ve yeterli bilgi ihtiyacını karşılamayı amaçlar. Bu amaç
çerçevesinde özel ve kamu kuruluşlarının, firmaların ve medya kuruluşlarının taleplerinin
yanı sıra, bireysel talepleri de karşılamaya çalışır. USAK’ın yerine getirmeye çalıştığı önemli
amaçlarından biri Türkiye’nin ve dünyanın ihtiyaç duyduğu bilgileri toplamak ve bilgi
yığınları içinden gerekli seçkiyi yapmaktır. İhtiyaç sahibine, ihtiyaç duyduğu anda istediği
nitelik ve nicelikte bilgiyi sunmaya çalışır. Aynı çerçevede bilgilerin değerlendirilmesi ve analiz
edilmesi de USAK’ın amaç ve görevleri arasındadır. Gerekli nitelikli personelin yetiştirilmesi
ve eğitim hizmetlerinin verilmesi, uzmanlar ve uygulayıcılar arasındaki iletişim eksikliğinin
giderilmesi USAK’ın amaçları arasındadır.

Alan çalışmalarına ek olarak USAK kuramsal ve kavramsal alanda da kendisine görevler

düştüğünün bilincindedir. Günümüzde anlaşmazlıkların önemli bir kısmının kavram
karmaşasından doğduğunu düşünen USAK, kavramların doğru tanımlanmasına büyük
önem verir. Özellikle Türkiye’nin son yıllarda yaşadığı sorunlarda kavram karmaşasının rolü
büyüktür. USAK Türkiye için dünyalı, dünya için Türkiyeli kavramları sunmaktadır.

2004 yılında kurulan USAK merkez binası Ankara Mebusevleri’ndedir. Merkez’de 34 tam
zamanlı akademisyen, uzman ve araştırmacı ile 7 teknik personeli bulunan USAK ayrıca
Türkiye ve dünya çapında 100’ün üzerinde akademisyen, alanında uzman, araştırmacı ve
yazar ile çalışmaklarını zenginleştirmektedir. Bunlara ek olarak anlaşmalı, yarı-zamanlı ve
gönüllü çalışanlar da zaman zaman USAK çalışmalarına katkıda bulunmaktadır. Staj ve
eğitim programları çerçevesinde her dönemde eğitim vermektedir. Katılımcılar sadece
Türkiye’den değil, dünyanın diğer ülkelerinden de gelmektedirler. USAK bir tür ‘şemsiye
örgüt’ yapılanması modelini izlemektedir. Kendisine bağlı 7 araştırma merkezi aracılığıyla
çalışmalarını yürütür.

USAK doğru bilginin, daha iyi bir eğitimin ve daha iyi bir iletişimin Türkiye ve insanlığın
daha mutlu ve refah içinde yaşamasına katkıda bulunacağına inanır. USAK’ın en temel ilkesi
şudur: “bilgi doğru kullanıldığı sürece güçtür”.
USAK ANALİZ, No: 3, Nisan 2011

Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu

Mebusevleri Mahallesi, Ayten Sokak, No: 21 06570, Tandoğan, Ankara
Tel: 0090 312 212 28 86 Fax: 0090 312 212 25 84
www.usak.org.tr, www.turkishweekly.net, www.usakgundem.com
28
ISBN 978-605-4030-51-4